Gramatyka języka rosyjskiego z ćwiczeniami
Autor Dorota Dziewanowska Projekt graficzny okładki i strony tytułowej Krzysztof Kiełbasiński Ilustracje Maja Chmura (majachmura@wp.pl) Krzysztof Kiełbasiński Redaktor inicjujący Naira Sitchinava Redaktor merytoryczny Jadwiga Hass Redaktor techniczny Małgorzata Chmielewska Weryfikacja językowa Tatiana Chochłowa Weryfikacja polonistyczna Wacław Wawrzyniak Recenzja dr hab. Lidia Bartoszewicz Gramatyka języka rosyjskiego z płytą CD-ROM ISBN 978-83-02-11479-3 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna Warszawa 2005 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna 00-965 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136, P-9 www.wsip.com.pl Wydanie pierwsze Arkuszy drukarskich: 26 Skład i łamanie: TRZECIE OKO S.C. (trzecieoko@q.pl)
Das Verb Trzymacie Państwo w rękach publikację Mam nadzieję, że uczyni ona proces poznawania i przyswajania gramatyki języka rosyjskiego łatwym i przyjemnym. Reguły gramatyczne zawarte w podręczniku nie są skomplikowane, a opracowane do nich ćwiczenia powinny ułatwić ich przyswojenie. Podstawowym celem podręcznika jest przygotowanie uczniów do poprawnego posługiwania się językiem rosyjskim w ustnej i pisemnej formie w różnych sytuacjach komunikacyjnych. Po tę publikację mogą sięgnąć zarówno uczniowie, jak i studenci zainteresowani w poprawnym władaniu językiem rosyjskim. Użytkowników zachęcam do korzystania z płyty CD-ROM, zawierającej zadania interaktywne oraz testy. Wszystkim życzę przyjemnej nauki i satysfakcji z osiągnięć. Autorka
Spis treści Nr Tytuł Przykład Str. 1. Bezokolicznik Ӏ Pytania bezokolicznika:?? Zakończenia bezokolicznika -, -, - 10 2. Czasowniki niedokonane i dokonane Użycie postaci czasowników Nieregularne formy tworzenia postaci czasownika.. 12 3. Tworzenie postaci czasownika Cechy postaci czasowników Tworzenie par czasowników niedokonanych i dokonanych Czasowniki występujące tylko w jednej postaci.. 14 4. Koniugacja I Odmiana czasowników koniugacji I w czasie teraźniejszym Określanie przynależności czasowników do koniugacji I Użycie czasowników w formie 2. osoby lm w zwrotach grzecznościowych Pisownia znaku w 2. osobie lp czasowników w czasie teraźniejszym Czasowniki z akcentem ruchomym typu? 16 Dział 1. Czasownik 5. 6. 7. 8. Koniugacja II Odmiana czasowników koniugacji II w czasie teraźniejszym Określanie przynależności czasowników do koniugacji II Użycie czasowników w formie 2. osoby lm w zwrotach grzecznościowych Pisownia znaku w 2. osobie lp czasowników w czasie teraźniejszym Czasowniki z akcentem ruchomym typu Wymiana spółgłosek w temacie czasownika Wymiana spółgłosek w czasownikach na - (koniugacja I) Wymiana spółgłosek w czasownikach na - (koniugacja I) Wymiana spółgłosek w czasownikach koniugacji II Czas przyszły prosty Odmiana czasowników w czasie przyszłym prostym Pisownia znaku w 2. osobie lp czasowników w czasie przyszłym prostym Czasowniki nieregularne Odmiana czasowników,,, Użycie czasownika Użycie czasowników i - -?.. 20 24 26 28 9. Czas przyszły złożony Tworzenie czasu przyszłego złożonego Pisownia znaku w formie 2. osoby lp czasu przyszłego złożonego czasownika Pisownia znaku w bezokoliczniku? 30 10. Czas przeszły Odmiana czasowników w czasie przeszłym Tworzenie form czasu przeszłego Czasowniki tworzące formy czasu przeszłego w sposób szczególny Pisownia znaku twardego Akcent w formach czasu przeszłego czasownika Akcent w formach czasu przeszłego czasowników typu 32 11. Cechy szczególne tworzenia czasu przeszłego Formy czasu przeszłego czasowników na -, -, - Formy czasu przeszłego czasowników na - Formy czasu przeszłego czasowników na z - - Ӏ. 36 12. Czasowniki zwrotne Odmiana czasowników zwrotnych w czasie teraźniejszym, przeszłym, przyszłym prostym Pisownia partykuły -, -, 38 4
Nr Tytuł Przykład Str. 13. Rosyjskie i polskie czasowniki zwrotne Czasowniki typu spóźniać się Czasowniki typu przeprosić 40 14. Końcówki czasowników a bezokolicznik Pisownia znaku w bezokoliczniku Końcówki 3. osoby lp i lm czasowników czasu teraźniejszego (przyszłego prostego) 42 15. Czasowniki typu,, Odmiana czasowników typu w czasie teraźniejszym Odmiana czasowników typu w czasie przyszłym prostym Pisownia znaku w 2. osobie lp czasowników w czasie teraźniejszym (przyszłym prostym) Pisownia znaku w funkcji gramatycznej? 44 16. Tryb rozkazujący Użycie trybu oznajmującego, rozkazującego i przypuszczającego Użycie czasowników w formie 2. osoby lm trybu rozkazującego w zwrotach grzecznościowych Tworzenie form trybu rozkazującego przez dodanie słowa ( a ) Tworzenie form trybu rozkazującego przez dodanie słowa ( )!!! 46 Dział 1. Czasownik cd. 17. 18. 19. 20. Tworzenie form 2. osoby trybu rozkazującego 2 Tworzenie form 2. osoby lp i lm trybu rozkazującego Czasowniki tworzące tryb rozkazujący w sposób szczególny Tworzenie form trybu rozkazującego przez dodanie słowa Tryb przypuszczający Tworzenia trybu przypuszczającego Użycie trybu przypuszczającego Czasowniki ruchu Czasowniki oznaczające ruch w jednym kierunku, np. Czasowniki oznaczające ruch regularnie powtarzający się, np. Czasowniki oznaczające ruch w różnych kierunkach, np. Użycie czasownika w znaczeniu przenośnym Użycie czasownika w połączeniu z rzeczownikami,,,,,, itp.!!!.. 48 52 54 56 21. Czasowniki ruchu z przedrostkami Użycie czasowników ruchu z przedrostkami wskazującymi na przestrzenny przebieg czynności w określonym kierunku Przyimki używane z czasownikami ruchu Pisownia znaku twardego 58 22. Użycie czasowników ruchu z przedrostkami -, - -, - Czasowniki ruchu wskazujące na czynność długotrwałą Czasowniki ruchu wskazujące na czynność trwającą krótko Czasowniki ruchu wskazujące na czynność, która odbędzie się w dalszej przyszłości. 60 23. Użycie przysłówków miejsca i kierunku z czasownikami Użycie pytania? w odniesieniu do czasowników miejsca Użycie pytań?? w odniesieniu do czasowników kierunku Użycie przysłówków:,,,,,,,? 62 www.wsip.com.pl 5
Nr Tytuł Przykład Str. 24. Rzeczowniki żywotne i nieżywotne Użycie pytania? w odniesieniu do rzeczowników żywotnych Użycie pytania? w odniesieniu do rzeczowników nieżywotnych? 64 25. Rodzaj rzeczowników Końcówki rodzajowe rzeczowników. 66 26. Rzeczowniki deklinacji II i III Pisownia znaku po spółgłosce w rzeczownikach rodzaju męskiego Pisownia rzeczowników rodzaju męskiego z tematem na,,, Pisownia znaku w rzeczownikach rodzaju żeńskiego z tematem na spółgłoskę miękką oraz na,,,.. 68 27. Rzeczowniki rosyjskie i polskie różniące się rodzajem To jest nasza klasa. 70 28. Liczba rzeczowników Tworzenie formy liczby mnogiej Niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego z akcentowaną końcówką -, - w liczbie mnogiej 72 Dział 2. Rzeczownik Ӏ 29. 30. 31. 32. Szczególne przypadki tworzenia liczby mnogiej rzeczowników Formy liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych na spółgłoskę oraz rodzaju nijakiego na -o, np., ;, Formy liczby mnogiej rzeczowników rodzaju żeńskiego:, Liczba rzeczowników typu,, Rzeczowniki występujące tylko w liczbie mnogiej Rzeczowniki występujące tylko w liczbie pojedynczej Odmiana rzeczowników Trzy deklinacje rzeczowników rosyjskich Określanie przynależności rzeczowników do deklinacji Nazwy i pytania przypadków Deklinacja I Odmiana rzeczowników na -, -, - Odmiana rzeczowników z tematem na,,,,,, oraz Odmiana rzeczowników na - Pisownia znaku miękkiego rozdzielającego w rzeczownikach typu?? 8? 76 78 80 82 33. Deklinacja II rodzaj męski Odmiana rzeczowników na spółgłoskę, -, - Odmiana rzeczowników z tematem na,,,,,, oraz Akcent w formie miejscownika lp jednosylabowych rzeczowników rodzaju męskiego:, 86 34. Deklinacja II rodzaj nijaki Odmiana rzeczowników na -, -, -, - Pisownia znaku miękkiego rozdzielającego w rzeczownikach typu Akcent w rzeczownikach typu, 90 35. Deklinacja II rzeczowniki,,,, Odmiana rzeczowników,, Pisownia znaku miękkiego rozdzielającego w rzeczownikach typu, Pisownia znaku miękkiego rozdzielającego w rzeczownikach typu? 92 6
Nr Tytuł Przykład Str. Dział 2. cd. 36. 37. Deklinacja III rodzaj żeński Odmiana rzeczowników na spółgłoskę miękką oraz na,,, + Pisownia znaku w funkcji gramatycznej w mianowniku i bierniku lp Pisownia znaku miękkiego rozdzielającego w narzędniku lp Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego na - - 94 98 38. Rodzajowe końcówki przymiotników Użycie przymiotników jakościowych, względnych i dzierżawczych. Rodzaj i liczba przymiotników twardotematowych, np., Rodzaj i liczba przymiotników miękkotematowych, np., z tematem na,,,,,,, np., Akcent w przymiotnikach Ӏ o 100 39. Odmiana przymiotników twardotematowych Związek zgody przymiotników z rzeczownikami Końcówki narzędnika lp i miejscownika lp przymiotników rosyjskich 104 Dział 3. Przymiotnik Ӏ 40. 41. 42. 43. Odmiana przymiotników miękkotematowych Związek zgody przymiotników z rzeczownikami Końcówki narzędnika lp i miejscownika lp przymiotników rosyjskich Odmiana przymiotników z tematem na,,, ;,,,,, ;,, Związek zgody przymiotników z rzeczownikami Końcówki narzędnika lp i miejscownika lp przymiotników rosyjskich Przymiotniki i rzeczowniki z liczebnikami 2, 3, 4 i 5, 6... 2, 3, 4 5, 6... Użycie po liczebnikach 2, 3, 4 przymiotników rodzaju męskiego i nijakiego w formie dopełniacza lm Użycie po liczebnikach 2, 3, 4 przymiotników rodzaju żeńskiego w formie mianownika lm Użycie po liczebnikach 5, 6 itd. przymiotników rodzaju męskiego, nijakiego i żeńskiego w formie dopełniacza lm Użycie po liczebnikach 2, 3, 4 rzeczowników rodzaju męskiego, nijakiego i żeńskiego w formie dopełniacza lp Użycie po liczebnikach 5, 6 itd. rzeczowników rodzaju męskiego, nijakiego i żeńskiego w formie dopełniacza lm Stopień wyższy przymiotników Tworzenie formy złożonej stopnia wyższego Tworzenie formy prostej stopnia wyższego Przymiotniki tworzące stopień wyższy w sposób szczególny Użycie w zdaniu nieodmiennej formy stopnia wyższego w funkcji orzeczenia. 2 5., 106 108 112 114 44. Stopień najwyższy przymiotników Tworzenie złożonych form stopnia najwyższego Tworzenie formy prostej stopnia najwyższego Przymiotniki tworzące stopień najwyższy w sposób nieregularny 118 45. Krótka forma przymiotników Rodzaj i liczba krótkiej formy przymiotników Zastosowanie krótkiej formy przymiotników 122 www.wsip.com.pl 7
Nr Tytuł Przykład Str. Dział 4. Liczebnik Ӏ Dział 3. cd. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. Przymiotniki dzierżawcze na -, -, -,- -, -, -, - Pytania przymiotników dzierżawczych Odmiana przymiotników dzierżawczych Przymiotnikowa odmiana rzeczowników Odmiana twardotematowa Odmiana miękkotematowa Odmiana rzeczowników z tematem na,, Akcent w rzeczownikach o odmianie przymiotnikowej Liczebniki główne Liczebniki proste i złożone Pisownia znaku w liczebnikach głównych Odmiana liczebników głównych Końcówki przypadków zależnych liczebników głównych Pisownia znaku w narzędniku lp liczebników 5 20 i 30 oraz 50 80 i 500 900 Liczebniki 2, 3, 4 i 5, 6 itd. z przymiotnikami i rzeczownikami 2, 3, 4 5, 6.. c Użycie po liczebnikach 2, 3, 4 przymiotników rodzaju męskiego i nijakiego w formie dopełniacza lm Użycie po liczebnikach 2, 3, 4 przymiotników rodzaju żeńskiego w formie mianownika lm Użycie po liczebnikach 5, 6 itd. przymiotników rodzaju męskiego, nijakiego i żeńskiego w formie dopełniacza lm Użycie po liczebnikach 2, 3, 4 rzeczowników rodzaju męskiego, nijakiego i żeńskiego w formie dopełniacza lp Użycie po liczebnikach 5, 6 itd. rzeczowników rodzaju męskiego, nijakiego i żeńskiego w formie dopełniacza lm Liczebniki porządkowe Tworzenie liczebników porządkowych Akcent w liczebnikach porządkowych Odmiana liczebników porządkowych Pisownia znaku w formach liczebnika?. = 3 5 124 126 130 132 136 138 140 53. Liczebniki zbiorowe Użycie liczebników, z rzeczownikami Użycie liczebników, z rzeczownikami. 142 54. Odmiana liczebników zbiorowych e 144 55. Określanie godziny. 146 8
Das Verb Nr Tytuł Przykład Str. 56. Zaimki osobowe Liczba i rodzaj zaimków osobowych Użycie zaimka w zwrotach grzecznościowych... 150 57. Odmiana zaimków osobowych Użycie zaimków, o,, z przyimkiem.. 152 58. Zaimki dzierżawcze Liczba i rodzaj zaimków dzierżawczych. 156 59. Odmiana zaimków dzierżawczych 158 Dział 5. Zaimek 60. 61. 62. 63. 64. Zaimek dzierżawczy Użycie zaimka Odmiana zaimka Zaimki wskazujące Użycie zaimków,,, Użycie zaimków,,, Odmiana zaimków wskazujących Zaimki i Użycie zaimków, Odmiana zaimków, Zaimki pytające Zaimek?,? Zaimek?,?,?,? Zaimek?,?,?,? Zaimek?,?,?,? Zaimek?,?? 160 162 164 166 168 65. Zaimki przeczące Zaimki przeczące z cząstką - Zaimki przeczące z cząstką - 172 66. Zaimek i wyrażenie Odmiana zaimka Odmiana wyrażenia 174 Testy Rząd czasowników Klucz do zadań Klucz do testów Bibliografia 176 188 198 206 207 www.wsip.com.pl 9
1. Bezokolicznik Czasownik nazywa czynności, np. p (mówić), p (grać), (czytać) lub stany, np. (marzyć), (spać), (stać), (siedzieć), (leżeć). Czynności (stany) mogą być wykonywane przez jedną lub kilka osób, dlatego czasowniki mają formę osoby i liczby. Czynności (stany) mogą być wykonywane w różnym czasie, dlatego czasowniki mają także formy czasu: teraźniejszego (np. p ), przeszłego (np. ) i przyszłego (np., p ). W języku rosyjskim (podobnie jak w języku polskim) istnieje nieodmienna nieokreślona forma czasownika nazywana bezokolicznikiem.?????? p To warto wiedzieć Bezokolicznik to nieodmienna nieokreślona forma czasownika, która oznacza czynność lub stan, ale nie określa ani czasu, ani osoby, ani liczby. Bezokolicznik odpowiada na pytania:? (co robić?) lub c? (co zrobić?) 1). Bezokolicznik zazwyczaj zakończony jest na -, -, -. Przy tworzeniu tzw. czasowników zwrotnych do bezokolicznika dodajemy partykułę -c lub -c. Partykułę - dodajemy po spółgłosce, np. Partykułę - dodajemy po samogłosce, np. 1) Na temat użycia bezokolicznika zob. rozdział 15. 10 Dział 1. Czasownik