Świadczenia chorobowe, opiekuńcze i macierzyńskie

Świadczenia chorobowe, opiekuńcze i macierzyńskie Praktyczne porady dla pracodawcy i pracownika Wynagrodzenie chorobowe Zasiłek chorobowy Zasiłek macierzyński Zasiłek opiekuńczy Świadczenie rehabilitacyjne

Marek Rotkiewicz Świadczenia chorobowe, opiekuńcze i macierzyńskie Praktyczne porady dla pracodawcy i pracownika

Świadczenia chorobowe, opiekuńcze i macierzyńskie 1. wydanie Stan prawny: kwiecień 2010 Redakcja: Marta Figuła Wydawnictwo C. H. Beck 2010 ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa tel. 22 33 77 600 fax 22 33 77 601 www.beckinfobiznes.pl Wszelkie prawa zastrzeżone. Opinie zawarte w niniejszym dziele wyrażają osobisty punkt widzenia Autorów. Skład i łamanie: PanDawer Druk i oprawa: Cyfrowe Centrum Druku i Fotografi i, Bydgoszcz ISBN 978-83-255-1488-4

Spis treści Wykaz skrótów... VII Wykaz cytowanych aktów prawnych... IX Wykaz piktogramów... XI Wprowadzenie... XIII 1. Informacja o chorobie dla pracodawcy... 1 1.1. Obowiązek poinformowania pracodawcy... 1 1.2. Sposób przekazania informacji... 1 2. Wynagrodzenie chorobowe... 3 2.1. Niezdolność do pracy w ciągu roku kalendarzowego... 3 2.2. Niezdolność do pracy na przełomie roku kalendarzowego... 7 3. Zasiłek chorobowy... 9 3.1. Przyczyny niezdolności do pracy kwalifikujące do zasiłku... 9 3.2. Okres wyczekiwania... 9 3.3. Zasiłek po ustaniu tytułu do ubezpieczenia... 21 3.4. Wysokość zasiłku... 24 3.5. Okres zasiłkowy... 27 3.6. Okresy, w jakich zasiłek lub wynagrodzenie chorobowe nie przysługują... 31 4. Świadczenie rehabilitacyjne... 41 4.1. Prawo do świadczenia rehabilitacyjnego... 41 4.2. Wysokość świadczenia rehabilitacyjnego... 42 5. Zasiłek wyrównawczy... 45 5.1. Prawo do zasiłku wyrównawczego... 45 5.2. Wysokość zasiłku wyrównawczego... 46 6. Zasiłek macierzyński... 47 6.1. Prawo do zasiłku macierzyńskiego... 47 6.2. Wysokość zasiłku macierzyńskiego... 48 6.3. Okresy pobierania zasiłku... 49 6.4. Dodatkowy urlop macierzyński... 51 6.5. Przejście prawa do zasiłku macierzyńskiego na inną osobę... 54 V

Spis treści 6.6. Hospitalizacja... 57 6.7. Urlop ojcowski... 58 6.8. Zasiłek macierzyński w przypadku urodzenia dziecka w trakcie urlopu wychowawczego... 59 6.9. Zasiłek po ustaniu ubezpieczenia... 60 7. Zasiłek opiekuńczy... 61 7.1. Przeznaczenie zasiłku opiekuńczego... 61 7.2. Pobieranie zasiłku opiekuńczego... 64 7.3. Sytuacje wyłączające prawo do zasiłku opiekuńczego... 67 7.4. Wypełnianie wniosku o zasiłek opiekuńczy... 69 8. Zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków w razie choroby... 75 8.1. Okres, z jakiego ustala się podstawę wymiaru zasiłku... 75 8.2. Choroba w pierwszym miesiącu zatrudnienia... 83 8.3. Choroba w drugim miesiącu zatrudnienia... 91 8.4. Zasiłek po okresie dłuższej nieobecności... 92 8.5. Uzupełnianie wynagrodzenia za miesiące nie w pełni przepracowane... 94 8.6. Składniki wynagrodzenia uwzględniane w podstawie wymiaru... 98 8.7. Uwzględnianie w podstawie wymiaru składników wynagrodzenia za okresy dłuższe niż miesięczne... 101 8.8 Składniki wynagrodzenia przysługujące do określonego terminu... 103 8.9. Umowa cywilnoprawna zawarta z własnym pracownikiem... 103 8.10. Zmiana wymiaru czasu pracy... 112 8.11. Ustalenie podstawy wymiaru w razie przerw w okresach pobierania zasiłków... 118 9. Ustalanie wysokości wynagrodzenia w miesiącach, w których pracownik był niezdolny do pracy... 121 9.1. Wynagrodzenie za niecały miesiąc... 121 9.2. Stałe wynagrodzenie miesięczne... 123 9.3 Choroba podczas urlopu oraz w dniach wolnych od pracy... 126 10. Ustalanie i wypłata zasiłków... 127 10.1. Podmiot ustalający i wypłacający zasiłek... 127 10.2. Zasiłek jako świadczenie nienależne... 128 11. Wzory dokumentów... 131 VI

Wykaz skrótów art. Dz.U. itp. artykuł Dziennik Ustaw i temu podobne KC ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KP ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KRO ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) m.in. MPiPS OSNP pkt poz. między innymi Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy (od 1994 r. do początku 2003 r. OSNAP) punkt pozycja Pr.Pracy Prawo Pracy r. rok rozp. rozporządzenie SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy t.j. tekst jednolity UE Unia Europejska ust. ustęp ww. wyżej wymieniony (a, e) W-wa Warszawa zł złoty zm. zmiana (-y, -ami) ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych paragraf VII

Wykaz cytowanych aktów prawnych Ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) Ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) Ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) Ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) Ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 206, poz. 1585 ze zm.) ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych Ustawa z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. Nr 31, poz. 267 ze zm.) ustawa zasiłkowa Ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322) ustawa wypadkowa Ustawa z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1570 ze zm.) Rozporządzenie MPiPS z 27.7.1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 65, poz. 742 ze zm.) Rozporządzenie MPiPS z 15.5.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 60, poz. 281 ze zm.) Rozporządzenia MPiPS z 29.5.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.) Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 1408/71 z 14.6.1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie wspólnoty (t.j. Dz.U. WE L 28 z 30.1.1997 r. ze zm.) Rozporządzenie z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.) IX

Wykaz piktogramów Orzecznictwo Podstawa prawna Porada eksperta Ważna informacja Ważny termin Zapamiętaj XI

Wprowadzenie Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego mają charakter świadczeń przysługujących w razie zaistnienia określonego w przepisach ryzyka choroba, konieczność sprawowania opieki, macierzyństwo (lub szerzej rodzicielstwo). Co do zasady, przysługują one w razie zaistnienia wskazanych w ustawie z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. Nr 31, poz. 267 ze zm.; dalej ustawa zasiłkowa ) zdarzeń osobom, które wcześniej na nie zapracowały, czyli podlegały przez określony czas ubezpieczeniu chorobowemu (wynagrodzenie chorobowe, zasiłek chorobowy) lub które podlegają temu ubezpieczeniu w chwili zaistnienia określonego zdarzenia (zasiłek macierzyński, opiekuńczy). W niniejszej publikacji są omówione poszczególne świadczenia. Dużo miejsca poświęcono zasadom ustalania wymiaru zasiłków, a także wynagrodzenia chorobowego dla pracowników. XIII

1. Informacja o chorobie dla pracodawcy 1.1. Obowiązek poinformowania pracodawcy Przepisy nakładają na pracownika obowiązek uprzedzenia pracodawcy o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności jeszcze przed jej wystąpieniem. Oczywiście odnosi się to tylko do tych przypadków, w których przyczyna nieobecności jest z góry znana (bądź nawet możliwa do przewidzenia). Pracownik ma za dwa tygodnie zaplanowany zabieg. PRZYKŁAD Jeśli jednak było to niemożliwe (przyczyna nieobecności wystąpiła nagle; była nieprzewidywalna) pracownik przekazuje pracodawcy powyższe informacje niezwłocznie, nie później jednak niż w drugim dniu nieobecności. Zaznaczmy, że zbyt późne przekazanie informacji o przyczynie nieobecności nie może być traktowane jako różnoznaczne z nieusprawiedliwioną nieobecnością w pracy. Tak też stwierdził SN, wskazując w uzasadnieniu wyroku z 4.12.1997 r., I PKN 416/97 (OSNP 1998, Nr 20, poz. 596) m.in., że niedopełnienie obowiązku powiadomienia pracodawcy w terminie o nieobecności w pracy i jej przyczynie rzutuje negatywnie na ocenę odpowiedzialności, rzetelności i lojalności tej osoby. Nie można jednak takiemu pracownikowi postawić zarzutu opuszczenia pracy bez usprawiedliwienia. 1.2. Sposób przekazania informacji Czym innym jest poinformowanie o przyczynie nieobecności (np. telefonicznie, mailem), a czym innym przekazanie dokumentu potwierdzającego tę informację. W przypadku niezdolności do pracy odpowiednie zaświadczenie lekarskie osoba ubezpieczona 1

1. Informacja o chorobie dla pracodawcy powinna dostarczyć płatnikowi zasiłku (odpowiednio: płatnikowi składek lub ZUS) w ciągu 7 dni od dnia jego otrzymania. Za datę otrzymania zaświadczenia lekarskiego przyjmuje się datę jego wystawienia przez lekarza. Późniejszy termin otrzymania zaświadczenia ubezpieczony (pracownik) musiałby udowodnić. Pracownik zakładu pracy zatrudniającego nie więcej niż 20 osób dostarcza we wskazanym terminie zaświadczenie lekarskie nie do płatnika składek (którym jest w tym przypadku ZUS), ale do swojego pracodawcy. Ten zaś niezwłocznie przekazuje ten dokument do ZUS, podając przy tym datę dostarczenia tego zaświadczenia przez ubezpieczonego. Konsekwencją niedochowania przez ubezpieczonego 7-dniowego terminu jest obniżenie o 1/4 wysokości zasiłku za okres od 8. dnia orzeczonej niezdolności do pracy, do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego. Sankcja ta nie jest stosowana, gdy niedostarczenie zaświadczenia nastąpiło z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Po otrzymaniu przez pracodawcę zwolnienia lekarskiego nie następuje wyrównanie w taki sposób obniżonego zasiłku. PRZYKŁAD Nowo przyjęty do pracy pracownik (2 listopada), który wcześniej przez 8 miesięcy był zarejestrowany jako bezrobotny zachorował 24 listopada. Pomimo ponagleń kadrowej zaświadczenie lekarskie dostarczył dopiero 11 grudnia (niezdolność do pracy na okres od 24 listopada do 31 grudnia). W jaki sposób w takiej sytuacji rozliczyć wynagrodzenie i zasiłek chorobowy? Czy oba te świadczenia ulegają obniżeniu w związku z opóźnieniem w przekazaniu zwolnienia? Dostarczenie zaświadczenia lekarskiego w terminie późniejszym niż 7 dni od dnia jego otrzymania powoduje obniżenie zasiłku chorobowego o 25% od dnia następnego po tym terminie (czyli od 8. dnia) do dnia dostarczenia tego dokumentu. Obniżenie to nie dotyczy jednak wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. 2

2. Wynagrodzenie chorobowe 2.1. Niezdolność do pracy w ciągu roku kalendarzowego Wynagrodzenie chorobowe oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i wypłaca za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy. Wynagrodzenie to: nie ulega obniżeniu w przypadku ograniczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, nie przysługuje w przypadkach, w których pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego. Wynagrodzenie chorobowe obciąża budżet pracodawcy, zasiłek chorobowy jest pokrywany przez ZUS. W konsekwencji, roszczenia dotyczące wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy kierowane są do pracodawcy są to roszczenia wynikające ze stosunku pracy. Do końca stycznia 2009 r. wynagrodzenie chorobowe przysługiwało w czasie niezdolności do pracy trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego. Obecnie przepisy przewidują pewien wyjątek od zasady wypłaty tego wynagrodzenia każdej osobie niezdolnej do pracy, przez łączny okres pierwszych 33 dni takiej niezdolności w trakcie roku kalendarzowego. Znacznie skrócono ten okres w stosunku do pracowników, którzy ukończyli 50. rok życia. Tym pracownikom pracodawca wypłaca wynagrodzenie chorobowe ze swoich środków jedynie przez łączny okres do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego. Od 15. dnia niezdolności do pracy wypłatę świadczeń chorobowych przejmuje ZUS dana osoba otrzymywać będzie zasiłek chorobowy. Ta regulacja w wielu przypadkach może znacznie wpłynąć na zmniejszenie bezpośrednich obciążeń finansowych pracodawców w tym przypadku mających typowo socjalny charakter związany z ryzykiem wynikającym z zatrudniania pracowników. Wynagrodzenie chorobowe jest bowiem wypłacane Wynagrodzenie chorobowe po 50. roku życia 3

2. Wynagrodzenie chorobowe bez otrzymywania bezpośredniego świadczenia zwrotnego w postaci pracy pracownika. Zasada ta stosowana jest od następnego roku kalendarzowego po roku, w którym pracownik ukończył 50. rok życia. Regulacja ta poddana została jednak krytyce. Pracownicy powyżej 50. roku życia, co prawda, nie mają skróconego okresu pobierania świadczeń chorobowych, ale ze względu na niższą wysokość zasiłku chorobowego za okres pobytu w szpitalu (70% podstawy wymiaru, zaś wynagrodzenie chorobowe także za ten czas 80% podstawy wymiaru) ich sytuacja jest mniej korzystna niż młodszych pracowników. Planowana jest w tym zakresie nowelizacja przepisów, która najprawdopodobniej zniesie 70% zasiłek chorobowy za czas pobytu w szpitalu. Do wskazanych wyżej okresów pobierania wynagrodzenia chorobowego wliczamy zarówno okresy niezdolności do pracy, które miały miejsce w trakcie obecnego zatrudnienia u danego pracodawcy, jak i podczas wcześniejszych okresów zatrudnienia (u tego lub innego pracodawcy oczywiście brane pod uwagę są tylko świadczenie pracy na podstawie stosunku pracy) w trakcie danego roku kalendarzowego. Okresy niewliczane do wynagrodzenia chorobowego Wynagrodzenie chorobowe nie jest wypłacane w razie niezdolności do pracy powstałej na skutek wypadku przy pracy. W takich przypadkach pracownik od pierwszego dnia niezdolności do pracy ma prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego. Do okresu 33 (14) dni wypłaty wynagrodzenia chorobowego w roku kalendarzowym nie wlicza się okresu niezdolności do pracy z powodu choroby przypadającej w okresie wyczekiwania (zob. Rozdział 3: Zasiłek chorobowy). Nie wliczamy tutaj również okresów choroby przypadających w czasie: urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego, tymczasowego aresztowania, odbywania kary pozbawienia wolności. 4