ZASIŁKI Z UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO I WYPADKOWEGO W PRAKTYCE

Transkrypt

1 ZASIŁKI Z UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO I WYPADKOWEGO W PRAKTYCE Agnieszka Ślązak PORADNIKI KADROWE

2 ZASIŁKI Z UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO I WYPADKOWEGO W PRAKTYCE Agnieszka Ślązak Zamów książkę w księgarni internetowej PORADNIKI KADROWE WARSZAWA 2019

3 Stan prawny na 10 kwietnia 2019 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Adam Choiński Opracowanie redakcyjne Littera Beata Wawrzyńczak-Jędryka Projekt okładek serii Wojtek Kwiecień-Janikowski, Przemek Dębowski Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na POLSKA IZBA KSIĄŻKI Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2019 ISBN Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów Rozdział 1 Zagadnienia ogólne Rozdział 2 Osoby uprawnione do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego oraz zakres świadczeń Rozdział 3 Wynagrodzenie chorobowe A. Prawo do wynagrodzenia chorobowego B. Przypadki, w których wynagrodzenie chorobowe nie przysługuje C. Wysokość wynagrodzenia chorobowego Rozdział 4 Zasiłek chorobowy A. Prawo do zasiłku chorobowego B. Okres wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego C. Zasiłek chorobowy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego D. Okresy, w których zasiłek chorobowy nie przysługuje E. Prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia F. Okres zasiłkowy i zasady jego ustalania G. Wysokość zasiłku chorobowego H. Orzekanie o niezdolności do pracy oraz wystawianie zaświadczeń lekarskich. 46 I. Kontrola orzekania o niezdolności do pracy J. Dokumentacja do wypłaty zasiłku chorobowego K. Dokumenty do stwierdzenia braku prawa do zasiłku L. Dokumenty do ustalenia wysokości zasiłku... 59

5 6 Spis treści Rozdział 5 Świadczenie rehabilitacyjne A. Prawo do świadczenia rehabilitacyjnego B. Wysokość świadczenia rehabilitacyjnego C. Zasady ubiegania się o świadczenie rehabilitacyjne oraz dokumentacja Rozdział 6 Zasiłek wyrównawczy A. Prawo do zasiłku wyrównawczego B. Okres wypłaty zasiłku wyrównawczego C. Wysokość zasiłku wyrównawczego D. Tryb ustalania uprawnień do zasiłku wyrównawczego i wymagana dokumentacja Rozdział 7 Zasiłek macierzyński A. Zasiłek macierzyński dla ubezpieczonej z tytułu urodzenia dziecka B. Zasiłek macierzyński dla ubezpieczonego ojca dziecka lub innego członka rodziny a. Ubezpieczona rezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni po porodzie i wraca do pracy b. Ubezpieczona umiera c. Ubezpieczona porzuca dziecko d. Ubezpieczona przebywa w szpitalu e. Ubezpieczona jest niezdolna do samodzielnej egzystencji lub niepełnosprawna w stopniu znacznym f. Nieubezpieczona matka umiera, porzuca dziecko lub jest niezdolna do samodzielnej egzystencji albo niepełnosprawna w stopniu znacznym g. Nieubezpieczona matka podejmuje pracę C. Zasiłek macierzyński z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie D. Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego a. Z tytułu urodzenia dziecka b. Dziecko wymaga opieki szpitalnej c. Urodzenie martwego dziecka lub śmierć dziecka w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego d. Z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie E. Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego F. Zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego G. Brak prawa do zasiłku macierzyńskiego H. Wysokość zasiłku macierzyńskiego I. Podwyższenie zasiłku macierzyńskiego do kwoty świadczenia rodzicielskiego

6 Spis treści 7 J. Dokumenty do wypłaty zasiłku a. Urodzenie dziecka b. Urodzenie dziecka po ustaniu zatrudnienia c. Urodzenie dziecka za granicą d. Przyjęcie dziecka na wychowanie e. Pobyt matki w szpitalu f. Rezygnacja ubezpieczonej z zasiłku macierzyńskiego po co najmniej 14 tygodniach g. Śmierć matki lub porzucenie dziecka przez matkę h. Matka dziecka niezdolna do samodzielnej egzystencji i. Podjęcie zatrudnienia przez matkę dziecka niepodlegającą ubezpieczeniu chorobowemu j. Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego k. Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego nieprzypadający bezpośrednio po poprzednim okresie wypłaty zasiłku macierzyńskiego l. Rezygnacja z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego lub jego część m. Podwyższenie zasiłku do kwoty świadczenia rodzicielskiego n. Zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego o. Zasiłek macierzyński wypłaca ZUS Rozdział 8 Zasiłek opiekuńczy A. Prawo do zasiłku opiekuńczego B. Prawo do zasiłku opiekuńczego w przypadku pracy zmianowej rodziców C. Brak prawa do zasiłku opiekuńczego D. Okres wypłaty zasiłku opiekuńczego E. Wysokość zasiłku opiekuńczego oraz dokumentacja Rozdział 9 Podstawa wymiaru zasiłków dla pracowników A. Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego B. Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego a. Wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru zasiłku chorobowego b. Niezdolność do pracy powstała po upływie 12 miesięcy zatrudnienia c. Niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy zatrudnienia. 148 d. Wyłączanie wynagrodzenia z obliczenia podstawy wymiaru e. Niezdolność do pracy powstała w drugim miesiącu zatrudnienia f. Niezdolność do pracy powstała w pierwszym miesiącu zatrudnienia g. Ustalanie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego po przerwie w wykonywaniu pracy h. Uzupełnianie wynagrodzenia

7 8 Spis treści i. Składniki wynagrodzenia, których nie uwzględnia się w podstawie wymiaru j. Składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy miesięczne k. Składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy kwartalne l. Składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy roczne m. Składniki wypłacone zaliczkowo n. Niewypłacenie składników wynagrodzenia o. Składniki podlegające uzupełnieniu i przyjmowane w faktycznej wysokości p. Składniki przysługujące do określonego terminu q. Zmiana wysokości wynagrodzenia w wyniku zmiany wymiaru czasu pracy r. Najniższa podstawa wymiaru zasiłku s. Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia C. Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłku wyrównawczego D. Ponowne ustalanie podstawy wymiaru E. Podstawa wymiaru zasiłków przysługujących pracownikom tymczasowym F. Podstawa wymiaru zasiłków przysługujących pracownikom wykonującym pracę za granicą Rozdział 10 Podstawa wymiaru świadczeń dla ubezpieczonych niebędących pracownikami A. Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego a. Przychód przyjmowany do podstawy wymiaru zasiłku b. Okres, z którego jest ustalana podstawa wymiaru zasiłku c. Niezdolność do pracy powstała po upływie pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia chorobowego, przed upływem 12 kalendarzowych miesięcy nieprzerwanego ubezpieczenia d. Niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia chorobowego ubezpieczony posiada wcześniejszy okres ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu e. Niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia chorobowego ubezpieczony nie posiada wcześniejszego okresu ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu B. Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego, opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego C. Ponowne ustalanie podstawy wymiaru Rozdział 11 Osoby uprawnione do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego oraz zakres świadczeń

8 Spis treści 9 Rozdział 12 Wypadek przy pracy i choroba zawodowa A. Definicja wypadku przy pracy i choroby zawodowej B. Uznawanie zdarzenia za wypadek przy pracy i stwierdzanie choroby zawodowej Rozdział 13 Zasady ustalania prawa do świadczeń A. Prawo do świadczeń B. Brak prawa do świadczeń C. Zbieg prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego D. Świadczenia dla osób prowadzących działalność pozarolniczą, osób z nimi współpracujących oraz duchownych Rozdział 14 Wysokość świadczeń oraz dokumentacja A. Wysokość świadczeń B. Dokumentacja Rozdział 15 Podstawa wymiaru świadczeń A. Podstawa wymiaru świadczeń przysługujących pracownikom B. Podstawa wymiaru świadczeń przysługujących ubezpieczonym innym niż pracownicy C. Podstawa wymiaru świadczeń dla ubezpieczonych, którzy nie mają możliwości przystąpienia do ubezpieczenia chorobowego Rozdział 16 Podmioty zobowiązane do wypłaty świadczeń Rozdział 17 Terminy wypłaty świadczeń Rozdział 18 Świadczenia pobrane nienależnie oraz wypłacone bezpodstawnie A. Świadczenia nienależnie pobrane B. Świadczenia wypłacone bezpodstawnie Rozdział 19 Potrącenia Rozdział 20 Tryb odwoławczy

9 10 Spis treści Rozdział 21 Przedawnienie roszczeń Rozdział 22 Finansowanie wypłacanych świadczeń Aneks Formularze ZUS Formularz ZUS Z-3. Zaświadczenie płatnika składek Formularz ZUS Z-3a. Zaświadczenie płatnika składek Formularz ZUS Z-3b. Zaświadczenie płatnika składek Formularz ZUS ZAS-53. Wniosek o zasiłek chorobowy Formularz ZUS Z-10. Oświadczenie Formularz ZUS Z-15A. Wniosek o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem Formularz ZUS Z-15B. Wniosek o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny Formularz ZUS ZNp-7. Wniosek o świadczenie rehabilitacyjne

10 WYKAZ SKRÓTÓW 1. Źródła prawa k.c. ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) k.p. ustawa z r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.) k.p.a. ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) k.p.c. ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) p.p.s.a. ustawa z r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) u.e.r. ustawa z r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) u.s.u.s. ustawa z r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.). u.ś.p.ch.m. ustawa z r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2019 r. poz. 645) u.ś.r. ustawa z r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) u.u.s.r. ustawa z r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2019 r. poz. 299 ze zm.) u.w.p.ch.z. ustawa z r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) 2. Organy orzekające NSA S.Apel. SN TK Naczelny Sąd Administracyjny Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny 3. Publikatory Dz.U. M.P. Dziennik Ustaw Monitor Polski

11 12 Wykaz skrótów OSNC OSNP OSP OTK-A PiZS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Orzecznictwo Sądów Powszechnych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A Praca i Zabezpieczenie Społeczne 4. Inne art. FUS GUS KRUS KSAP lit. m.in. NFZ niepubl. pkt PIP por. UE ust. wyd. w zw. ze zm. zob. ZUS artykuł Fundusz Ubezpieczeń Społecznych Główny Urząd Statystyczny Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Krajowa Szkoła Administracji Publicznej litera między innymi Narodowy Fundusz Zdrowia niepublikowany punkt Państwowa Inspekcja Pracy porównaj Unia Europejska ustęp wydanie w związku ze zmianami zobacz Zakład Ubezpieczeń Społecznych

12 Rozdział 1 ZAGADNIENIA OGÓLNE Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, nazywanego ubezpieczeniem chorobowym, mają na celu zastąpienie ubezpieczonemu dochodu, który został przez niego utracony wskutek niemożności wykonywania pracy z powodu choroby, macierzyństwa i konieczności sprawowania opieki nad członkiem rodziny. Prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, ich wysokość, zasady obliczania i wypłaty regulują przepisy ustawy z r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2019 r. poz. 645); dalej: u.ś.p.ch.m. Świadczenia określone ustawą zasiłkową przysługują wszystkim osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu. Prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, nazywanego ubezpieczeniem wypadkowym, ich wysokość, zasady obliczania i wypłaty określają przepisy ustawy z r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.); dalej: u.w.p.ch.z. Świadczenia określone ustawą wypadkową przysługują wszystkim osobom podlegającym ubezpieczeniu wypadkowemu. Krąg ubezpieczonych, do których przepisy obu ustaw mają zastosowanie, jest określony w ustawie z r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.); dalej: u.s.u.s.

13 Rozdział 2 OSOBY UPRAWNIONE DO ŚWIADCZEŃ Z UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO ORAZ ZAKRES ŚWIADCZEŃ Art. 1, 2 ustawy z r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2019 r. poz. 645); art. 11 ustawy z r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.); art i 10, art. 94 ustawy z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 23 ze zm.); art i 2 i art ustawy z r. Prawo o prokuraturze (Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.); art. 92 k.p.; art ustawy z r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. z 2019 r. poz. 409). Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia chorobowego przysługują osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu. Ubezpieczeniu chorobowemu podlegają następujące grupy ubezpieczonych: ubezpieczenie obowiązkowe ubezpieczenie dobrowolne pracownicy członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych osoby odbywające służbę zastępczą osoby wykonujące pracę nakładczą osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia osoby współpracujące z osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia osoby sprawujące opiekę nad dziećmi w wieku od ukończenia 20. tygodnia życia, na podstawie umowy uaktywniającej, określonej przepisami ustawy z r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. z 2019 r. poz. 409) osoby prowadzące pozarolniczą działalność

14 Rozdział 2. Osoby uprawnione do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego oraz zakres świadczeń 15 ubezpieczenie dobrowolne osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz przedsiębiorcami będącymi osobami fizycznymi, które nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej osoby będące duchownymi osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania Z grupy pracowników z obowiązku ubezpieczenia chorobowego wyłączeni są sędziowie i prokuratorzy. Od ich wynagrodzenia nie odprowadza się składek na ubezpieczenia społeczne. To oznacza, że nie mają oni prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. W niektórych sytuacjach określonych w przepisach tych ustaw po zakończeniu służby, od wynagrodzenia wypłaconego sędziemu i prokuratorowi w okresie służby, od którego nie odprowadzano składek na ubezpieczenia społeczne, przekazuje się do ZUS składkę na ubezpieczenia społeczne, w tym ubezpieczenie chorobowe, przewidzianą za ten okres. W tych przypadkach, mimo opłacenia składek na ubezpieczenie chorobowe z okresem wstecznym, świadczenia w razie choroby i macierzyństwa sędziemu lub prokuratorowi za ten okres nie przysługują, gdyż za czas ich nieobecności w pracy z powodu choroby oraz niemożności wykonywania pracy z innych przyczyn uprawniających do uzyskania świadczeń określonych w przepisach ustawy chorobowej, sędzia i prokurator otrzymują wynagrodzenie. Osoby, dla których ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne, mają możliwość przystąpienia do niego tylko wtedy, gdy podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo. Jeżeli ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla tych osób dobrowolne, np. gdy osoba prowadząca działalność pozarolniczą ma ustalone prawo do emerytury, nie mogą przystąpić do ubezpieczenia chorobowego. Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa obejmują: a) zasiłek chorobowy, b) świadczenie rehabilitacyjne, c) zasiłek wyrównawczy, d) zasiłek macierzyński, e) zasiłek opiekuńczy. Zasiłek wyrównawczy przysługuje wyłącznie ubezpieczonym będącym pracownikami. Niektóre grupy ubezpieczonych za pierwszy okres niezdolności do pracy z powodu choroby w roku kalendarzowym zachowują prawo do wynagrodzenia chorobowego,

15 Agnieszka Ślązak w pracy zawodowej od lat zajmuje się problematyką ubezpieczeń społecznych, w szczególności związaną z ustalaniem prawa i wypłatą świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz krótkoterminowych świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia wypadkowego, jak również tematyką zasad wypłaty świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa w ramach unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego; duże doświadczenie zawodowe zdobyła m.in. opracowując wyjaśnienia dotyczące stosowania i interpretacji przepisów dla podmiotów wypłacających zasiłki; doświadczony trener i wykładowca szkoleń w zakresie zasiłków z ubezpieczeń społecznych; autorka i współautorka wielu publikacji przedstawiających tematykę świadczeń w razie choroby i macierzyństwa z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego z uwzględnieniem jej praktycznego aspektu. Publikacja przedstawia zagadnienia związane z ustalaniem prawa do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby i macierzyństwa z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz wypłatą tych świadczeń. Opracowanie zostało zilustrowane wieloma praktycznymi przykładami, wyjaśniającymi m.in.: jak obliczyć okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego i jego wysokość, jeśli pracownica w czasie urlopu rodzicielskiego pracuje u swojego pracodawcy, jak ustalić podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, gdy przychód pracownika przekroczył maksymalny pułap podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku kalendarzowym, co zrobić, jeżeli pracodawca okresowo przyznał pracownikowi składnik wynagrodzenia, jak w podstawie wymiaru zasiłku uwzględnić składniki wynagrodzenia za okresy dłuższe niż miesiąc, jeśli pracownikowi zmienił się wymiar jego czasu pracy. Autorka przedstawia szczegółowe omówienie zasad, które powinny być stosowane przez płatników składek wypłacających zasiłki, a także katalog dokumentów, które należy złożyć do wypłaty każdego zasiłku. Całość uzupełnia aneks zawierający wzory wypełnionych dokumentów ubezpieczeniowych. Książka jest przeznaczona dla pracowników działów kadr, a w szczególności działów płacowych, biur rachunkowych, a także pracowników administracji rządowej i samorządowej oraz prawników praktyków. ZAMÓWIENIA: INFOLINIA , FAX ZAMOWIENIA@WOLTERSKLUWER.PL CENA 99 ZŁ (W TYM 5% VAT)