Izba rozliczeniowa KDPW_CCP Nowy system gwarantowania rozliczeń 1 lipca 2011 r. nastąpi przekazanie przez Krajowy Depozyt spółce KDPW_CCP zadań dotyczących prowadzenia rozliczeń transakcji zawieranych na rynku regulowanym oraz w alternatywnym systemie obrotu i prowadzenia systemu zabezpieczania płynności rozliczeń. W strukturach samego KDPW pozostaną funkcje z zakresu rozrachunku transakcji oraz centralnego depozytu papierów wartościowych. Wprowadzając tę zmianę Krajowy Depozyt wypełnia najwyższe międzynarodowe standardy oraz znacząco podnosi konkurencyjność polskiego rynku kapitałowego. Wydzielenie ze struktur KDPW izby rozliczeniowej jest efektem przyjętej pod koniec 2009 roku i realizowanej konsekwentnie Strategii Krajowego Depozytu na lata 2010-2013, która zakłada m.in. stworzenie nowego modelu biznesowego KDPW. Wraz z uruchomieniem działalności operacyjnej KDPW_CCP wprowadzony zostanie nowy system gwarantowania rozliczeń transakcji, oparty na dwóch podstawowych poziomach: zindywidualizowanych depozytach zabezpieczających wraz z mechanizmem wyrównania do rynku oraz solidarnym funduszu rozliczeniowym. Uzupełnieniem tego modelu będą kapitały własne izby rozliczeniowej KDPW_CCP. Zmiana struktury wpłat do systemu gwarantowania rozliczeń, odczuwalna dla Uczestników rozliczających już od pierwszego dnia ich funkcjonowania, dotyczy w szczególności przeniesienia ciężaru środków z funduszy o charakterze solidarnym na zindywidualizowane depozyty zabezpieczające, które nie podlegają uruchomieniu w przypadku niewypłacalności innego Uczestnika systemu. Główną korzyścią wprowadzanych zmian, dostępną od pierwszego dnia funkcjonowania nowego modelu, jest gwarancja nienaruszalności środków zgromadzonych w depozytach zabezpieczających. Nowością w stosunku do wcześniejszych rozwiązań jest wprowadzenie depozytów zabezpieczających dla transakcji z rynku kasowego. Do tej pory depozyty zabezpieczające funkcjonowały tylko na rynku instrumentów pochodnych (rynek terminowy). Zmieni się także charakter funduszu rozliczeniowego. Obecny model, oparty o indywidualne depozyty zabezpieczające dla rynku terminowego i solidarny fundusz rozliczeniowy dla regulowanego rynku terminowego i kasowego zostanie zastąpiony modelem, w którym dla obu rynków będą prowadzone zindywidualizowane depozyty zabezpieczające, a solidarny fundusz rozliczeniowy dla rynku regulowanego będzie na bieżąco wspomagany depozytem dodatkowym wymaganym od Uczestnika, dla którego wielkość ryzyka niepokrytego będzie wyższa od aktualnej wielkości funduszu rozliczeniowego.
Dodatkowo, ujednolicono zasady dotyczące gwarantowania rozliczeń transakcji zawieranych na rynkach regulowanych i ASO. Zmiana ta w szczególności polega na zastosowaniu jednolitych narzędzi wspomagających rozliczenia transakcji zawieranych na rynku regulowanym i rynku ASO, m.in. takich, jak: dostęp do pożyczek automatycznych; automatyczny odkup papierów wartościowych będących przedmiotem transakcji, których rozrachunek pozostaje zawieszony; jednolite uruchamianie kolejnych poziomów systemu gwarantowania w przypadku niedoboru środków do rozrachunku wszystkich transakcji z rynku regulowanego i ASO. Rys. 1. Główne elementy nowego systemu gwarantowania rozliczeń w KDPW_CCP (rynek kasowy i terminowy) Fundusz rozliczeniowy (dla kompleksu rynków) Kapitały własne KDPW_CCP Źródło: Opracowanie własne dla transakcji z rynku kasowego Według nowych rozwiązań zasadniczy ciężar zabezpieczeń transakcji zawieranych zarówno na rynku terminowym, jak i kasowym, będzie przeniesiony na depozyty zabezpieczające wnoszone przez poszczególnych Uczestników rozliczających, które będą mogły być wykorzystane wyłącznie w wypadku niewypłacalności tego Uczestnika, który je wniósł. Główną korzyścią wprowadzanych zmian jest gwarancja nienaruszalności środków zgromadzonych przez dany podmiot w depozytach zabezpieczających. Celem depozytów zabezpieczających jest zabezpieczenie ryzyka w określonym (założonym) horyzoncie czasu przy założeniu realizacji tzw. normalnych warunków rynkowych. Stosowane wcześniej rozwiązanie nie dawało możliwości gromadzenia zabezpieczeń transakcji rynku kasowego w zindywidualizowanej formie, co w przypadku niewypłacalności jednego z Uczestników rodziło zagrożenie angażowania środków funduszu rozliczeniowego, który jest tworzony z wpłat wszystkich Uczestników rozliczających KDPW. Narzędziem wspomagającym dla depozytów zabezpieczających na rynku kasowym jest mechanizm wyrównania do rynku, który umożliwia redukcję ryzyka do horyzontu 1-dniowego. 2
Nowa rola funduszu rozliczeniowego Wprowadzenie wymagań depozytowych dla rynku kasowego pozwoli na zmianę roli funduszu rozliczeniowego. Do tej pory, ze względu na brak instytucji depozytów zabezpieczających dla rynku kasowego, to właśnie fundusz rozliczeniowy gromadził pierwsze zasoby, które mogłyby zostać wykorzystane solidarnie w przypadku niewypłacalności Uczestnika rozliczającego. W przypadku wyjątkowych zmian na rynku wartość środków zgromadzonych w depozytach zabezpieczających może okazać się niewystarczająca. To dodatkowe ryzyko, określane jako tzw. ryzyko niepokryte, będzie zabezpieczone środkami zgromadzonymi w funduszu rozliczeniowym. Fundusz rozliczeniowy, razem z innymi elementami systemu gwarantowania (depozyty zabezpieczające, wyrównanie do rynku), ma za zadanie zgromadzić wystarczającą wartość środków do utrzymania bezpieczeństwa rozliczeń nawet w przypadku niewypłacalności największego Uczestnika rozliczającego, zdefiniowanego jako Uczestnika posiadającego największą wartość ryzyka niepokrytego (uncovered risk) w ekstremalnych warunkach rynkowych. Za warunki ekstremalne uważane są takie warunki, których prawdopodobieństwo wystąpienia jest niewielkie, ale których nie można wykluczyć. Pomiar ryzyka niepokrytego polega na obliczeniu różnicy pomiędzy wartością wymaganych depozytów zabezpieczających w warunkach ekstremalnych (wyrażających się dużą zmianą poziomu cen instrumentów finansowych), a wielkością tych depozytów obliczonych przy standardowych warunkach rynkowych. Rys. 2. Mechanizm obliczania funduszu rozliczeniowego w oparciu o koncepcję ryzyka niepokrytego Wartość FR UR uczestnik rozliczający RN ryzyko niepokryte FR fundusz rozliczeniowy DZ depozyt zabezpieczający FR=RN2 Wartość środków zgromadzonych w funduszu rozliczeniowym równa jest wartości najwyższego ryzyka niepokrytego generowanego przez Uczestnika rozliczającego, wyliczonego jako różnica pomiędzy depozytami naliczonymi wg parametrów ekstremalnych i parametrów normalnych. Źródło: Opracowanie własne 3
Kapitał własny KDPW_CCP Kapitał własny izby rozliczeniowej może zostać wykorzystany w systemie gwarantowania rozliczeń i jest dodatkowym elementem podnoszącym bezpieczeństwo rozliczeń na polskim rynku kapitałowym. Izba rozliczeniowa KDPW_CCP została wyposażona w kapitał o wartości 100 mln zł, który sukcesywnie będzie zwiększany w kolejnych latach. Kapitał własny KDPW_CCP jest ostatnią linią obrony w przypadku niewywiązania się z zobowiązań przez jednego bądź kilku Uczestników, po wyczerpaniu depozytów zabezpieczających oraz wyczerpaniu funduszu rozliczeniowego i wszelkich innych zasobów finansowych. Jeśli KDPW_CCP podejmie decyzję o przeznaczeniu części swojego kapitału na dodatkowe zasoby finansowe do wykorzystania na potrzeby zarządzania ryzykiem, część ta musi stanowić nadwyżkę ponad kapitał własny wymagany do świadczenia usług i prowadzenia bieżącej działalności KDPW_CCP. Tabela 1. Porównanie struktury systemu gwarantowania rozliczeń Stan obecny Stan po uruchomieniu KDPW_CCP 1-stopniowy system oparty na funduszu wzajemnego gwarantowania Rynek kasowy 2-stopniowy system oparty na indywidualnych depozytach zabezpieczających i funduszu wzajemnego gwarantowania prowadzonym dla kompleksu rynków metodologia obliczeń ryzyka częściowo wykorzystująca SPAN oparcie obliczeń ryzyka na metodologii SPAN Liquidation Risk Rynek terminowy 2-stopniowy system oparty na depozytach zabezpieczających i funduszu wzajemnego gwarantowania metodologia obliczeń ryzyka częściowo wykorzystująca SPAN 2-stopniowy system oparty na indywidualnych depozytach zabezpieczających i funduszu wzajemnego gwarantowania prowadzonym dla kompleksów rynków oparcie obliczeń ryzyka na metodologii SPAN Liquidation Risk Fundusz Rozliczeniowy odrębny fundusz dla każdego rynku gwarantowanie kapitałami izby fundusz dla kompleksu rynków metodologia ryzyka niepokrytego gwarantowanie kapitałami izby Źródło: Opracowanie własne Analiza wielkości i potrzeb systemu zabezpieczenia płynności rozliczeń Wyniki przeprowadzonych symulacji wpłat do nowego systemu gwarantowania rozliczeń, przy wykorzystaniu modelu szacowania ryzyka SPAN do obliczeń depozytów zabezpieczających 4
oraz koncepcji ryzyka niepokrytego do obliczeń wpłat do funduszu rozliczeniowego, pokazują zmiany zarówno wielkości jak i struktury obciążeń uczestników z tytułu wymaganych wpłat do systemu gwarantowania. Zmiana struktury wynika w dużej mierze z przesunięcia głównego ciężaru obciążeń z funduszu rozliczeniowego na rzecz wnoszonych przez uczestników depozytów zabezpieczających, które wykorzystywane są na pokrycie indywidualnych zobowiązań. Tego rodzaju zmiana jest elementem dostosowania systemu do przyszłych wymogów regulacyjnych związanych z implementacją regulacji europejskich (EMIR: Rozporządzenie w sprawie instrumentów pochodnych, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji oraz CRD: IV aktualizacja Dyrektyw o wymogach kapitałowych), a także do istniejących rekomendacji (Rekomendacje CPSS/IOSCO oraz ESCB/CESR). Symulacje systemu gwarantowania rozliczeń Wyniki przeprowadzonych symulacji należy rozpatrywać w kontekście poziomu obciążeń planowanych do zastosowania w momencie rozpoczęcia działalności izby rozliczeniowej KDPW_CCP, stopniowo dążąc do docelowej wielkości zapewniającego zabezpieczenie ryzyka na optymalnym poziomie. Z przeprowadzonych symulacji wynika, że zastosowanie parametrów ryzyka w wysokości porównywalnej z największymi zagranicznymi CCP spowodowałoby jednorazowy zdecydowany wzrost wymogów dotyczących wysokości depozytów zabezpieczających oraz wpłat do funduszu rozliczeniowego. W związku z tym przyjęto rozwiązanie polegające na stopniowym dostosowaniu parametrów, a w związku z tym struktury zabezpieczeń stanowiących środki systemu gwarantowania rozliczeń. Etapowy proces dochodzenia do optymalnego poziomu zabezpieczeń pozostawi więcej czasu Uczestnikom rozliczającym na dostosowanie się do systemu gwarantowania i nie spowoduje istotnych przeszkód w rozwoju rynku. Symulacje zostały przeprowadzone w oparciu o dane rynkowe z marca 2011 r. Stan obecny Uwzględniając obecną strukturę systemu gwarantowania rozliczeń, przy zastosowaniu bieżących danych rynkowych, struktura środków systemu gwarantowania rozliczeń przedstawia się następująco: depozyty zabezpieczające 69% Fundusz Rozliczeniowy rynku kasowego 20% Fundusz Rozliczeniowy rynku terminowego 11% 5
Rys. 3. Obecna struktura systemu gwarantowania rozliczeń - środki wniesione przez uczestników 20% 11% 69% Fundusz Rozliczeniowy RK Fundusz Rozliczeniowy RT Dodatkowym zasobem dostępnym w ramach systemu są środki KDPW_CCP jako gwaranta rozliczeń wysokości 60 mln zł. Ponadto w sytuacji skrajnej formalnie możliwe jest pozyskanie od uczestników środków w formie wpłat dodatkowych do funduszu, ograniczonych do maksymalnie 110% wpłat podstawowych. Wpłaty dodatkowe są jednak zasobem, który zgodnie z prawdopodobną treścią EMIR, nie powinien być uwzględniamy do wyliczenia wartości środków systemu wymaganych w celu zapewnienia CCP odpowiedniej odporności na wypadek upadłości uczestnika. Mogą też okazać się kosztowne dla uczestników ze względu na projektowane przepisy dot. wymogów kapitałowych. Okres początkowy (bezpośrednio po rozpoczęciu działalności przez KDPW_CCP) Na potrzeby symulacji przyjęto założenie, że środki funduszu rozliczeniowego powinny zapewnić przynajmniej zabezpieczenie ryzyka niewypłacalności jednego uczestnika o największej ekspozycji wobec KDPW, dla zastosowanych parametrów ryzyka, ustalonych na obniżonym względem obecnego, lecz tolerowanym poziomie. Tak ustalone parametry pozwalają na utrzymanie zbliżonej do dotychczasowej wartości środków systemu gwarantowania rozliczeń wymaganych od poszczególnych uczestników. Struktura środków systemu gwarantowania rozliczeń po uruchomieniu KDPW_CCP przedstawia się następująco: depozyty zabezpieczające rynku kasowego 25% depozyty zabezpieczające rynku terminowego 56% Fundusz Rozliczeniowy - 19% 6
Rys. 4. Struktura systemu gwarantowania rozliczeń w pierwszym etapie działalności KDPW_CCP - środki wniesione przez uczestników. 19% 25% rynku kasowego 56% rynku terminowego Fundusz Rozliczeniowy Różnice pomiędzy stanem obecnym a stanem bezpośrednio po rozpoczęciu działalności przez KDPW_CCP wynikną przede wszystkim ze zmiany metodologii prowadzenia obliczeń ryzyka. Nowa metodologa obliczeń ryzyka przyniesie nieznaczne zmniejszenie obciążeń z tytułu ryzyka rynku terminowego, głównie za sprawą dokładniejszego opisu ryzyka pozycji w opcjach, natomiast wzrost obciążeń z tytułu ryzyka rynku kasowego, wynikał będzie z innego modelu zabezpieczania ryzyka oraz prowadzenia obliczeń ryzyka na poziomie konta podmiotowego (a nie jak dotychczas na poziomie konta uczestnika). Stan docelowy Poziom parametrów ryzyka proponowany do zastosowania w okresie początkowym (bezpośrednio po rozpoczęciu działalności przez KDPW_CCP) będzie stopniowo podwyższany, przy jednoczesnym uwzględnieniu procesu podnoszenia kapitałów własnych KDPW_CCP. Docelowa wysokość parametrów stress-testowych, planowana do zastosowania w połowie 2014 r., zagwarantuje likwidację skutków niewypłacalności dwóch uczestników o największej ekspozycji, przy założeniu skrajnej zmiany cen na rynku, możliwej w wyjątkowych, lecz prawdopodobnych warunkach rynkowych. Analizy przeprowadzone przy zastosowaniu bieżących danych rynkowych pokazały, że dla zastosowanego docelowego zestawu parametrów ryzyka struktura środków systemu gwarantowania rozliczeń przedstawiać się będzie następująco: depozyty zabezpieczające rynku kasowego 25% depozyty zabezpieczające rynku terminowego 42% Fundusz rozliczeniowy 33% 7
Rys. 5. Docelowa struktura systemu gwarantowania rozliczeń - środki wniesione przez uczestników 33% 25% rynku kasowego 42% rynku terminowego Fundusz Rozliczeniowy Uwzględniając kapitały własne CCP docelowo struktura środków systemu gwarantowania rozliczeń przedstawiać się będzie następująco: depozyty zabezpieczające rynku kasowego 20% depozyty zabezpieczające rynku terminowego 33% Fundusz rozliczeniowy 26% Kapitał własny CCP 21% Rys. 6. Docelowa struktura systemu gwarantowania rozliczeń (z kapitałami własnymi KDPW_CCP) rynku kasowego 26% 21% 20% 33% rynku terminowego Fundusz Rozliczeniowy Kapitały własne KDPW_CCP Podsumowanie Wypełnienie wymogów wynikających z regulacji europejskich jest niezbędne w celu uzyskania przez KDPW_CCP statusu izby rozliczeniowej będącej kwalifikowanym CCP, a więc zapewniającej bezpieczne rozliczenia transakcji objętych gwarancjami rozrachunku. W tym celu niezbędne są także działania dodatkowe związane z uzyskaniem podstaw prawnych dla stawania się przez KDPW_CCP centralnym kontrpartnerem dla rozliczanych transakcji (na podstawie nowacji lub open offer ). Status kwalifikowanego CCP pozwoli KDPW_CCP na rozszerzanie zakresu prowadzonej działalności, a w szczególności rozliczanie derywatów rynku OTC. Proces dochodzenia do kapitału docelowego KDPW_CCP rozłożony jest na etapy, zapewniające korelację pomiędzy możliwościami finansowania inwestycji przez KDPW oraz aktualnymi wymogami regulacyjnymi. Istotną role odgrywają także możliwości uczestników KDPW w zakresie dysponowania środkami potrzebnymi do budowy wysokiej jakości systemu gwarantowania rozliczeń. 8