Anna Petroff-Skiba Aleksandra Winiarska CKS Warszawa Dialog społeczny w praktyce na przykładzie działań Centrum Komunikacji Społecznej w Warszawie Wprowadzenie W styczniu 2008 roku w Urzędzie m.st. Warszawy powstało Centrum Komunikacji Społecznej (CKS) instytucja, która na poziomie warszawskiego samorządu lokalnego odpowiedzialna jest za dialog oraz konsultacje z rozmaitymi grupami społecznymi zamieszkującymi teren stołecznej aglomeracji. Idea leżąca u podstaw powstania CKS to umożliwienie i rozwijanie zasady partycypacji społecznej w różnych sferach życia miasta oraz zapewnienie udziału mieszkańców w dyskusji na temat spraw ich dotyczących. Działania CKS posłużą nam w niniejszym tekście jako przykład realizacji idei dialogu obywatelskiego w mieście Warszawie. Przedmiotem naszego zainteresowania będą przede wszystkim bariery tego dialogu pomiędzy władzami miasta a mieszkańcami podejmiemy próbę analizy ograniczeń i przeszkód w jego prowadzeniu. Należy zaznaczyć, że terminu dialog społeczny używamy tu zamiennie z terminem komunikacja społeczna, która realizowana jest m.in. poprzez konsultacje społeczne. Pod pojęciem konsultacji społecznych rozumiemy każdą formę wymiany oraz dwustronnego przekazu informacji pomiędzy instytucjami samorządu lokalnego a mieszkańcami miasta zarówno organizacjami pozarządowymi, grupami zorganizowanymi, jak również pojedynczymi obywatelami. Ma to na celu nie tylko wyrażanie opinii obywateli i recenzowanie działań miasta, ale czasem także współdecydowanie przez mieszkańców w ważnych dla miasta kwestiach. Tekst ma charakter ściśle praktyczny i opiera się na doświadczeniach wyniesionych z naszej pracy zawodowej. Warto zaznaczyć, iż w pracy tej podejmujemy współpracę z wieloma urzędnikami, mamy w związku z tym swoisty przegląd podejść i opinii na temat konsultacji zarówno tych, które w Urzędzie Miasta zdecydowano się prowadzić, jak i tych, które uznano za niepotrzebne. I. Zadania Centrum Komunikacji Społecznej Centrum Komunikacji Społecznej jest kontynuacją i rozwinięciem działań Ośrodka Konsultacji i Dialogu Społecznego, który powstał w roku 1998 w ramach Gabinetu
Prezydenta m.st. Warszawy. CKS ma obecnie status Biura Urzędu i w jego skład wchodzi 5 wydziałów merytorycznych: Wydział Miejskiego Rzecznika Konsumentów, Wydział Badań, Analiz i Strategii, Wydział Prasowy, Wydział Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi oraz Wydział Konsultacji i Dialogu Społecznego. Celem powstania CKS było m.in. umożliwienie realizacji projektów interdyscyplinarnych, przyczynienie się do poprawy przepływu informacji między miastem a mieszkańcami oraz poszerzenie współpracy władz samorządowych z organizacjami pozarządowymi. Ponadto, co z punktu widzenia niniejszego artykułu jest szczególnie istotne, celem powstania CKS było również koordynowanie i nadzorowanie prowadzenia konsultacji społecznych w Warszawie. W prowadzeniu dialogu społecznego CKS ma za zadanie współpracować ze wszystkimi biurami Urzędu m.st. Warszawy, zatem szczegółowe obszary dialogu zakreślone są przez zakres merytoryczny działalności tych biur 1. Wiodącą rolę w ramach CKS, w zakresie interesującego nas w niniejszym tekście tematu, odgrywa wspomniany wcześniej Wydział Konsultacji i Dialogu Społecznego, a w jego ramach Dział Konsultacji. Do zadań Wydziału należy m.in. prowadzenie konsultacji społecznych lub wspieranie innych biur Urzędu, wydziałów dla dzielnic i jednostek organizacyjnych m.st. Warszawy w prowadzeniu konsultacji społecznych 2 oraz prowadzenie kampanii społeczno-informacyjnych i innych działań informacyjnych dla mieszkańców Warszawy. Szczegółowe zadania Działu Konsultacji precyzują charakter wspomnianego wsparcia jest to współpraca z biurami Urzędu, wydziałami dla dzielnic i jednostkami organizacyjnymi m.st. Warszawy w zakresie: planowania kampanii konsultacyjnych, prowadzenia konsultacji społecznych, mediacji w konfliktach społecznych, monitoringu konfliktów społecznych w m.st. Warszawie oraz prowadzenia działań informacyjnych dla mieszkańców, ponadto prowadzenie dialogu społecznego pomiędzy Urzędem a mieszkańcami lub grupami (formalnymi i nieformalnymi) stanowiącymi ich reprezentację oraz opiniowanie strategii, planów oraz akcji informacyjno-konsultacyjnych opracowanych przez jednostki organizacyjne Urzędu ; a także monitorowanie konfliktów społecznych 1 Szczegółowe informacje na temat zadań Centrum Komunikacji Społecznej oraz jego struktury i organizacji wewnętrznej dostępne są w Zarządzeniu nr 4285/2010 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 8 marca 2010 r. w sprawie nadania wewnętrznego regulaminu organizacyjnego Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu miasta stołecznego Warszawy oraz w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie internetowej: http://bip.warszawa.pl/menu_podmiotowe/biura_urzedu/ck/default.htm. 2 Zarządzenie nr 4285/2010 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 8 marca 2010 r. w sprawie nadania wewnętrznego regulaminu organizacyjnego Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu miasta stołecznego Warszawy, GP-0151/4285/2010.
oraz inicjowanie i współpraca przy organizacji szkoleń z zakresu konsultacji, negocjacji i mediacji 3. II. Ograniczenia rozwoju konsultacji społecznych w Warszawie: na przykładzie doświadczeń CKS Wydawać się może, że założenia leżące u podstaw działalności CKS powinny sprzyjać istotnemu rozwojowi konsultacji społecznych w Warszawie oraz dialogu pomiędzy instytucjami miasta, a jego mieszkańcami. Dzieje się to jednak bardzo powoli, zaś w pewnych obszarach jest nadal niezauważalne. Wspomniane wyżej przeszkody prowadzenia dialogu znaleźć można naszym zdaniem zarówno po stronie Urzędu, jak i mieszkańców. Nieprzekraczalny podział na urzędników i petentów widoczny jest w pewnych ironicznych stereotypach każdej z tych grup. Podczas szkolenia z zakresu konsultacji społecznych w konwencji żartu poproszono przedstawicieli Urzędu o narysowanie, jak postrzegają typowego uczestnika takich konsultacji. W otrzymanych obrazach mieszkaniec miasta był uosobieniem krzykacza i pieniacza, posiadał także pewne charakterystyczne atrybuty, takie jak megafon, rękawice bokserskie czy teczki pełne dokumentów symbolizujące argumenty, których zadaniem jest przytłoczenie drugiej strony i siłowe przekonanie jej do własnych racji. W odpowiedzi na pytanie jak urzędnicy myślą, że są postrzegani przez przedstawicieli społeczeństwa, otrzymano równie krytyczny obraz osoby znudzonej, schowanej za biurkiem, zajętej piciem kawy i układaniem pasjansa, nie zainteresowanej jakąkolwiek pracą ani kontaktem z kimkolwiek. Z przykładu tego można wyciągnąć pewne ogólniejsze i zarazem bardziej poważne wnioski. Obie strony kontaktu urzędnik mieszkaniec zarzucają sobie często nawzajem niekompetencję, brak zrozumienia, czy wręcz zainteresowania drugą stroną. Istotny w tych kontaktach jest również wzajemny brak zaufania do prawdziwości przekazywanych informacji, wzajemnej wiedzy, a często nawet dobrej woli. Obie strony są w wielu przypadkach nieprzygotowane do prowadzenia rzeczowej i konstruktywnej rozmowy na temat ważnych dla siebie kwestii. Dlaczego tak się dzieje? Z jednej strony instytucje samorządu lokalnego w bardzo powolny sposób uczą się korzystania z instrumentów konsultacji i komunikacji społecznej, co oznacza, że partycypacja społeczna w niewystarczającym stopniu staje się na przykładzie miasta Warszawy trwałym elementem instytucjonalnego i proceduralnego krajobrazu. Dzieje się tak z różnych 3 Ibidem
powodów. Pierwszym z nich mogą być długoletnie przyzwyczajenia załatwiania spraw odgórnie, bez konsultacji z zainteresowanymi mieszkańcami, a także niechęć urzędu do delegowania decyzyjności (czyli w rozumieniu urzędu władzy) na społeczeństwo. Konsultowane sprawy, czy dokumenty, są często obszerne i skomplikowane, zaś urzędnicy mają poczucie, że aby w pełni zrozumieć ich sens oraz założenia, konieczne jest posiadanie szczególnych kompetencji. Wiąże się z tym jeszcze inny problem: dokumenty, plany czy koncepcje są często konsultowane na zaawansowanym etapie ich tworzenia, co powoduje, iż urzędnicy, którzy włożyli w ich powstanie wiele namysłu i pracy, niechętni są wprowadzaniu w nich jakichkolwiek zmian. Przedstawiciele społeczeństwa są z kolei zirytowani brakiem informacji na wcześniejszym etapie oraz brakiem faktycznej możliwości wpływu na sprawy bezpośrednio ich dotykające. Powoduje to często napiętą atmosferę spotkań konsultacyjnych, szczególnie, jeśli omawiana kwestia ma charakter kontrowersyjny, bądź niewiele aspektów danego zagadnienia podlega tak naprawdę dyskusji. Innym problemem są doraźne koszty, które urzędnicy dostrzegają w sytuacji przygotowania i prowadzenia konsultacji. Wymienić można wśród nich: dodatkowy czas poświęcony ponad zwykłe obowiązki, a także dodatkową pracę i stres związany z wystąpieniami publicznymi oraz obawę przed konfrontacją z nieprzychylnie nastawionymi słuchaczami. Urzędnicy często nie dostrzegają potencjalnych korzyści, które mogłyby uzasadnić poniesienie owych kosztów. Po stronie Miasta brakuje motywacji do podejmowania szeroko zakrojonego dialogu społecznego. Wynika to z jednej strony z obowiązujących uregulowań prawnych 4, które ściśle określają tryb prowadzonych konsultacji. Wielu urzędników uważa bowiem na przykład, że ustawowe zapisy trzeba stosować literalnie, a sformułowania nie krótszy niż 21 dni 5 odnoszące się do czasu informowania mieszkańców, czy też czasu prowadzenia konsultacji (wnoszenia uwag), oznacza dokładnie 21 dni. Ograniczony jest także zakres zagadnień, które ustawowo należy konsultować, do kwestii związanych z szeroko rozumianą ochroną środowiska, planowaniem przestrzennym i współpracą z organizacjami pozarządowymi. Wiele osób i organizacji uznaje ten katalog za zbyt wąski i niewystarczający 6, jednak wszystko, co wykracza poza owe ramy, jest wynikiem polityki Urzędu, a także dobrej woli urzędników, nie zaś nakazem prawnym. 4 Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227). Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003r. nr 80 poz. 717). 5 Np. artykuł 11, pkt 1 i 11, artykuł 17, pkt. 1 i 10 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 6 USTAWA z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym wprawdzie dopuszcza konsultacje z mieszkańcami gminy w sprawach ważnych dla gminy (art. 5a pkt.1), ale nie sugeruje, jakie to są tematy oraz nie stwierdza rzeczywistej konieczności przeprowadzania konsultacji.
Kolejną barierą prowadzenia dialogu, leżącą po stronie Miasta, bywa brak wiedzy i umiejętności urzędników, którzy nie rozumiejąc mechanizmów i zasad konsultacji społecznych, prowadzą je nieudolnie, bądź nie prowadzą ich w ogóle. Należy dodać, że owe braki kompetencyjne nie są rzeczą zaskakującą, w sytuacji, gdy konsultacje nie są jeszcze na dobre wpisane w funkcjonowanie urzędu oraz obowiązki jego pracowników, Z drugiej jednak strony częściowo odpowiada za ten stan postawa mieszkańców; sposób, w jaki obywatele odpowiadają na podejmowane inicjatywy Miasta, zwiększające pole partycypacji społecznej w podejmowaniu ważnych decyzji,. Część mieszkańców uznaje bowiem mechanizmy partycypacji jako okazję do bezwarunkowego przeforsowania swojego stanowiska, nie wykazując zaufania do instytucji publicznych oraz do dialogu jako mechanizmu rozstrzygania sporów. Osoby te często nie biorą pod uwagę, a niekiedy nie rozumieją celu oraz zakresu konsultacji, zaś spotkania z urzędnikami traktują jako okazję do wyrażenia (czy też wykrzyczenia) swoich poglądów na rozmaite kwestie często w ogóle z danym tematem niezwiązane. Urzędnik jest w takiej sytuacji traktowany jak przeciwnik, zaś konsultacje jako forum do walki o różnorakie interesy 7. Prowadzi to, z jednej strony, do zaburzenia przebiegu procesu dialogu, z drugiej zaś, do wzajemnej irytacji, niechęci i frustracji, gdy strony utrudniają sobie wzajemnie realizację celów, z którymi przystąpiły do rozmów. Może to też doprowadzić do swoistego błędnego koła brak wiary obu stron w skuteczność i sens dialogu potęguje dystans i sprzyja przyjmowaniu postawy obronnej we wzajemnych kontaktach, zaistnienia syndromu oblężonej twierdzy, co z kolei istotnie utrudnia dialog i sprawia, że jest on nieskuteczny. Poza ogólnymi barierami prowadzenia dialogu społecznego ze strony Urzędu oraz przedstawicieli społeczeństwa wyróżnić możemy również problemy przebiegu samego procesu. Do najważniejszych zaliczyć można z jednej strony problem reprezentacji tego, kto powinien w dialogu uczestniczyć (zarówno ze strony Miasta, jak i mieszkańców) oraz czyje opinie i decyzje mogą być istotne i wiążące. Problem ten widoczny jest również w podejściu do konsultacji reprezentowanym przez niektóre organizacje pozarządowe. Przejawia się on w utożsamianiu konsultacji (przez organizacje, ale też coraz częściej przez urzędników) z dialogiem z organizacjami pozarządowymi. Jest to niepokojące dlatego, że konsultacje społeczne, będące doskonałym narzędziem włączania nieaktywnych często mieszkańców w podejmowanie decyzji, zredukowane do dialogu z organizacjami tracą swój 7 Spotkanie konsultacyjne może zostać wykorzystane m.in. do promocji politycznej, czy próby zaspokojenia partykularnych interesów, gdy np. rozmowa z założenia dotyczy przebiegu trasy tramwajowej, a część mieszkańców porusza temat wycinki drzew lub kanalizacji.
powszechnie partycypacyjny charakter i nie uzyskują podstawowego celu, jakim jest wypracowanie efektu odpowiadającego w jak najlepszy sposób potrzebom mieszkańców. Problem przedstawicielstwa pojawia się też niekiedy na szczeblu samorządu, gdyż proces konsultacji społecznych bywa traktowany przez zarządy i rady dzielnic, czy też gmin, jako zamach na demokrację. Niektórzy uważają bowiem, że skoro zostali wybrani w wyborach jako przedstawiciele społeczeństwa, to ich głos w dyskusji wystarczy i nie jest konieczne, aby dodatkowo pytać innych mieszkańców. Problematyczna jest również kwestia zakresu konsultowanych spraw oraz dopuszczalnego wpływu społeczeństwa na nie to urzędnicy ustalają, w jakim stopniu mieszkańcy będą w danej kwestii decyzyjni oraz czy stanowiska prezentowane przez różne grupy społeczne będą miały status opinii czy decyzji. Pamiętać należy przy tym, iż ostateczna odpowiedzialność za merytoryczne aspekty konsultowanych kwestii oraz wdrażanych przez Miasto rozwiązań leży zawsze po stronie urzędników. Nawet, jeśli uznają oni, że dana kwestia może być nie tylko konsultowana, ale również delegowana, zaś podjęta w efekcie decyzja społeczna okaże się błędna, odpowiedzialność leży po stronie Urzędu, który zdecydował się na taką formę partycypacji. Dostrzegamy jednocześnie pewne istotne bariery nie tylko w fazie prowadzenia już istniejącego dialogu ale na etapie samego przystąpienia do tego procesu, Są nimi z jednej strony brak czasu, z drugiej zaś brak motywacji wynikający z przekonania o znikomym wpływie mieszkańców miasta na działania urzędników. Sytuacja taka może wynikać z braku, przekonujących doświadczeń obywateli w kontaktach z instytucjami, co prowadzi do uznawania konsultacji społecznych za iluzoryczny i fałszywy mechanizm ukrywania i usprawiedliwiania decyzji zapadających według odrębnych zasad. Wrażenie takie może być szczególnie silne w przypadku, gdy dialog podejmowany jest na końcowym etapie tworzenia koncepcji, planu czy dokumentu o czym pisano wcześniej. Z naszych doświadczeń wynika, że w konsultacjach społecznych zazwyczaj biorą udział tylko osoby posiadające silną motywację do angażowania się w sprawy lokalne ze względu na fakt, iż oczekują określonych działań urzędników, bądź sprzeciwiają się tym, które zostały już podjęte. Istotną barierą uczestnictwa ze strony społeczeństwa może w tym kontekście być również chęć podjęcia protestu wobec działań urzędników. Wieloletnie doświadczenia funkcjonowania w systemie politycznym opartym na przemocy i wykształcona w związku z tym kultura protestu utrudniają obecnie prowadzenie dialogu z władzą oraz wzajemny kompromis. Mieszkańcy są bardziej skłonni do zorganizowania pikiety, strajku, czy protestu, czasem nawet na zapas, kiedy nie ma przeciwko czemu protestować, niż do podjęcia rozmów.
W takiej sytuacji przystąpienie do dialogu może być traktowane jako swoista legalizacja oraz legitymizacja działań Miasta, postrzegana jako niekorzystna przez stronę społeczną (bądź jej określonych reprezentantów). Obserwując procesy konsultacyjne organizowane w stolicy, można zauważyć, że wydarzenia postrzegane przez mieszkańców, jako zagrożenie ich status quo, gromadzą o wiele więcej mieszkańców, niż wydarzenia mające na celu konsultację jakiegoś projektu, czy programu nie ingerującego w życie mieszkańców. Trzeba jednakże podkreślić, że tak liczne bariery dialogu nie uniemożliwiają go, a tym bardziej nie przekreślają jego sensu. Istotne jest wypracowanie rozwiązań, które niwelować będą problemy i dzięki którym dialog, a w tym także konsultacje społeczne, będą mogły przynosić założone efekty, czyli wypracowywanie jak najlepszych projektów i rozwiązań, których odbiorcami i zarazem twórcami będą obywatele mieszkańcy miasta. III. Projekt Wzmacnianie mechanizmu partycypacji społecznej w m.st. Warszawie Aby przełamać wspomniane bariery, dotyczące przede wszystkim prowadzenia konsultacji społecznych, Centrum Komunikacji Społecznej przygotowało i realizuje projekt pt. Wzmacnianie mechanizmu partycypacji społecznej w m.st. Warszawie. Przygotowaniom do tego projektu przyświecała myśl, że im większy udział społeczeństwa w wypracowywaniu decyzji bezpośrednio dotyczących mieszkańców Warszawy oraz dla nich ważnych, tym większe prawdopodobieństwo, że będą one odpowiadały na potrzeby warszawiaków. Projekt Wzmacnianie mechanizmu partycypacji społecznej mógł zostać zrealizowany dzięki finansowaniu uzyskanemu z Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Urzędu m.st. Warszawy. Realizowany jest od lipca 2009 do marca 2011, chociaż przygotowania merytoryczne i formalne zaczęły się wcześniej, tuż po powstaniu CKS. Projekt składa się z kilku działań: 1. Szkolenie i kształcenie urzędników oraz kadry kierowniczej z zakresu komunikacji społecznej; 2. Przeprowadzenie wizyt studyjnych w Oslo dla urzędników; 3. Przygotowanie diagnozy przeprowadzanych w Warszawie konsultacji; 4. Przygotowanie i przeprowadzenie modelowych konsultacji społecznych w Warszawie i jej dzielnicach; 5. Uruchomienie platformy internetowej do konsultacji społecznych;
6. Wydanie podręcznika dobrych praktyk. Większość działań w momencie pisania tego tekstu (listopad 2010) została już zrealizowana, aktualnie trwają prace nad platformą internetową wspomagającą prowadzenie konsultacji, która powinna ruszyć na początku 2011 roku, oraz nad przygotowaniem podręcznika dobrych praktyk, którego wydanie planowane jest na luty 2011. Powyższym działaniom, realizowanym w projekcie, towarzyszyła idea, że im więcej urzędnicy, jak i warszawiacy dowiedzą się o konsultacjach, im bardziej przećwiczą je w praktyce, tym większe będzie zaufanie do takiego mechanizmu dialogu i partycypacji. Stąd też projekt zaczęliśmy od szkoleń dla urzędników, a także dla kadry zarządzającej dyrektorów biur Miasta i członków zarządów dzielnic, podczas których uczestnicy dowiadywali się o sensie, zasadach i metodach prowadzenia konsultacji. Udało się przeszkolić ponad 130 osób. Część z nich to wyznaczeni w biurach i dzielnicach koordynatorzy konsultacyjni, którzy odpowiedzialni będą za prowadzenie konsultacji w swoich jednostkach. Osoby te uczestniczyły także w wizytach studyjnych w Oslo w Norwegii, podczas których mogli przyjrzeć się, jak proces dialogu społecznego realizowany jest przez naszego partnera miasto Oslo. Jednakże najciekawszym dla wszystkich elementem projektu była praktyka, czyli przeprowadzenie procesów konsultacyjnych w dzielnicach Warszawy oraz jednej konsultacji ogólno miejskiej dotyczącej planowanych zmian na warszawskiej Starówce. Konsultacje udało się przeprowadzić w 16 z 18 warszawskich dzielnic. Realizowane były przez koordynatorów konsultacyjnych w dzielnicach, przy wsparciu merytorycznym udzielonym przez pracowników Centrum Komunikacji Społecznej oraz przy współpracy zatrudnionych ekspertów: architektów, psychologów środowiskowych, socjologów, zawodowych moderatorów. Tematy konsultacji zgłaszane były przez zarządy dzielnic, a metody ich realizacji ustalane wspólnie przez Centrum Komunikacji Społecznej oraz przedstawicieli dzielnic. Zakładaliśmy, że urzędnicy wyposażeni uprzednio w wiedzę, którzy wezmą czynny udział w prawidłowo przygotowanych i przeprowadzonych konsultacjach, przekonają się do tego mechanizmu. Istotne jest to, że w większości dzielnic oprócz koordynatora konsultacyjnego w sam proces konsultacji zaangażowani byli także inni przedstawiciele urzędów m.in. członkowie zarządów oraz naczelnicy różnych wydziałów merytorycznych. To oni traktowani byli jako gospodarze tych konsultacji. Wydaje się, że także dzięki temu
w wielu dzielnicach założony efekt udało się osiągnąć. Spotkania z mieszkańcami wywoływały często zdziwienie urzędników, że można rozmawiać bez awantury, a mieszkańcy wnoszą tak dużo do konsultowanego tematu i mają tak szeroką wiedzę o swojej dzielnicy. Mamy nadzieję że takie, nawet pojedyncze, doświadczenia będą zachętą do organizacji kolejnych działań konsultacyjnych przez Urzędy Dzielnic. Celem projektu było również pokazanie, jak pokonywać można bariery, które leżą po stronie mieszkańców. Dlatego też sam proces przygotowywany był i realizowany w przemyślany sposób. By pokonać brak motywacji mieszkańców do brania udziału w konsultacjach i brak zrozumienia dla celu konsultacji, kładliśmy nacisk, by konsultować tematy bliskie ludziom: ofertę domów kultury, zagospodarowanie parków, skwerów osiedlowych, rozmieszczenie latarni wokół budynków mieszkalnych, zapotrzebowanie na usługi na danej ulicy, komunikację rowerową, remont ulicy. Prawdopodobnie dzięki takiemu doborowi tematów, a także przygotowaniu dobrej kampanii informacyjnej i materiałów wyjaśniających, po co mieszkańcy mają brać udział w konsultacjach, cieszyły się one dość dużym zainteresowaniem społeczności lokalnej. Częstą praktyką urzędów jest wywieszanie informacji o prowadzonych działaniach jedynie na tablicy urzędowej oraz zamieszczanie ich na stronach internetowych Biuletynu Informacji Publicznej. W prowadzonych konsultacjach staraliśmy się docierać do mieszkańców bardziej bezpośrednio poprzez wykorzystywanie portali społecznościowych (Facebook), forów internetowych, ogłoszeń parafialnych, ulotek, plakatów, lokalnej prasy. Wydaje się też, że kluczem do sukcesu było wyjście urzędników w teren. Ustawienie punktów konsultacyjnych bezpośrednio na ulicach oraz podczas festynów i imprez dzielnicowych ułatwiało mieszkańcom wzięcie udziału w toczącym się procesie. W jednym przypadku opinie mieszkańców zbierane były przy użyciu ruchomego punktu konsultacyjnego, samochodu, który przez 12 dni poruszał się wzdłuż ulicy Grochowskiej. Do pomysłu tego zainspirowało nas działanie podjęte przez jedną z dzielnic Oslo, o którym dowiedzieliśmy się podczas wizyty studyjnej. Zarówno w Oslo, jak i Warszawie, celem funkcjonowania tego punktu było zebranie głosów i opinii osób zamieszkujących dość duży teren, do których trudno byłoby dotrzeć przez plakaty, czy Internet. Wszystkie tego rodzaju działania niwelowały również kolejną barierę dialogu, czyli brak czasu mieszkańców. Dzięki temu, że mieszkańcy mogli wypowiedzieć się po drodze do sklepu wielu z nich decydowało się na podzielenie swoimi opiniami. Także formy zbierania uwag od mieszkańców zachęcały ich do uczestnictwa. Możliwość samodzielnego zagospodarowania przestrzeni na makiecie i ułożenia swojego skweru
osiedlowego, praca przy mapie, przejazdy rowerowe identyfikujące problemy na ścieżkach rowerowych, spacery badawcze, podczas których mieszkańcy mogli podzielić się swoimi opiniami, obserwacje i badania prowadzone w terenie, warsztaty, w czasie których spotykały się osoby reprezentujące różne opinie, moderowane dyskusje. Katalog form był niezwykle szeroki. Ale chodziło w nich nie tylko o uatrakcyjnienie samego procesu, ale także o nadanie ram prowadzonym konsultacjom i dotarcie do odpowiednich grup docelowych. Dzięki temu, żaden z 17 procesów konsultacyjnych nie skończył się tak częstą w dialogu między mieszkańcami a władzą awanturą. Słyszeliśmy opinie, że mieszkańcy nie uczestniczyli jeszcze w tak miłych, spokojnych i konstruktywnych spotkaniach. Za sukces uznajemy również to, że roszczeniowa postawa mieszkańców wobec Urzędu, tak nierzadka podczas wcześniejszych spotkań, tym razem nie zdominowała całego procesu. Wszystkie konsultacje 8 zakończyły się konstruktywnymi wnioskami oraz informacją zwrotną do mieszkańców (w formie dodatkowego spotkania, opublikowanego raportu, zamieszczenia informacji na tablicy w konsultowanym parku), co z tymi wnioskami się stanie. Mamy nadzieję, że dla tych osób, które wzięły udział w konsultacjach prowadzonych w projekcie, było to tak samo ciekawe doświadczenie jak dla nas, i że konsultacje społeczne przestaną być utożsamiane z awanturą, a staną się konstruktywnym narzędziem dialogu w mieście Warszawie. Istotną rolę w dalszym funkcjonowaniu konsultacji społecznych w Warszawie może odegrać Centrum Komunikacji Społecznej, które pełnić będzie funkcję doradczą dla biur, dzielnic i jednostek Urzędu. W Warszawie przygotowywana jest nowa Uchwała Rady Miasta wraz z Zarządzeniami, która uporządkować ma kwestie związane z tą tematyką i zachęcić do prowadzenia konsultacji, wskazując CKS jako biuro odpowiedzialne merytorycznie za nie. Mamy nadzieję, że tak, jak planujemy, również platforma internetowa do konsultacji społecznych skupiać będzie w jednym miejscu wszystkie procesy konsultacyjne, które będą działy się w stolicy. Dzięki temu mieszkańcy Warszawy będą mieli dostęp do wiarygodnego źródła, informującego o konsultacjach. Platforma ta przewiduje też pewne formy interaktywne, wspomagające prowadzenie i uczestniczenie w konsultacjach społecznych. Wydany w projekcie Podręcznik dobrych praktyk będzie materiałem, do którego uczestnicy projektu, a także inni urzędnicy będą mogli się odwoływać, organizując kolejne konsultacje. 8 Bardziej szczegółowy opis wszystkich prowadzonych w projekcie konsultacji znajduje się na stronie internetowej um.warszawa.pl/konsultacjespoleczne