Zbieranie informacji do ergonomicznej oceny stanowiska pracy
Najpełniejszy obraz ocenianego stanowiska pod kątem zachowania warunków ergonomii dają gotowe ergonomiczne listy kontrolne, której przykładem jest lista opracowana przez zespół pod kierunkiem G. Burgera zwana Listą Kontrolną Ergonomicznej Analizy Układów albo w skrócie listą dortmundzką.
Lista wymaga udzielania odpowiedzi na wiele pytań związanych ze stanowiskiem pracy. Odpowiedzi są indywidualne subiektywne, tzn. zależą w znacznym stopniu od oceniającego stanowisko.
Lista składa się z pytań ogólnych oraz szczegółowych i w zależności od występowania poszczególnych czynników środowiska pracy pytania są coraz bardziej precyzyjne, nawet sugerujące kierunek wprowadzania korekt. Lista jest długa zawiera 360 pytań.
Pytania ogólne z ergonomicznej listy dortmundzkiej
1. Jakie zadania ma pracownik do wykonania i jaki rodzaj informacji jest niezbędny do wykonania pracy? 2. Czy wykonanie zadania wymaga znacznego wysiłku fizycznego? 3. Czy wykonanie zadania wymaga znacznego wysiłku psychicznego? 4. Czy praca wymaga znacznego zaangażowania emocjonalnego, czujności lub umiejętności koncentracji? 5. Czy środowisko pracy ma znaczny wpływ na pracownika?
6. Czy organizacja pracy (tempo, przerwy wypoczynkowe itp.) ma znaczny wpływ na pracownika? 7. Czy pożądana jest zamiana niektórych lub wszystkich czynności wykonywanych przez człowieka na wykonywanie przez maszynę lub odwrotnie? 8. Czy wyuczenie wykonywanej pracy wymaga czasu: krótszego niż jeden tydzień? krótszego niż jeden miesiąc? dłuższego niż jeden miesiąc?
9. Czy występujące w pracy czynniki socjopsychologiczne mają niekorzystny wpływ na człowieka? 10. Czy czynniki te związane są z samym zadaniem (praca monotonna, pozbawiona znaczenia, zbyt prosta lub nieprzyjemna), czy też ze środowiskiem (stosunki międzyludzkie, klimat psychiczny)? 11. Czy w pracy mamy do czynienia z potencjalnymi źródłami zagrożenia fizycznego lub psychicznego (np. skutkującymi wypadkami, chorobami zawodowymi), tak że mogą budzić strach lub odrazę?
Przykładowe pytania szczegółowe z ergonomicznej listy kontrolnej (listy dortmundzkiej)
A. Przestrzeń pracy
czy został wybrany prawidłowy wybór między pracą siedząca, stojącą a pracą w ruchu oraz połączeniem tych rodzajów pracy? czy strefa robocza jest dostatecznie przestrzenna, niezależnie od pozycji pracownika? czy jest dość miejsca na nogi, kolana, stopy, łokcie itp.? czy umieszczenie przyrządów, urządzeń sterujących, przedmiotów pracy ułatwia postawę przy pracy? Obciążenie fizyczne
czy niewłaściwa postawa jest spowodowana przez: maszynę, materiał (przedmioty, detale), urządzenia sterujące? czy wysokość powierzchni roboczej dostosowana jest do postawy człowieka i odpowiednia pod względem odległości widzenia? czy stanowisko pracy jest dostatecznie przestronne? Obciążenie fizyczne
czy brak miejsca spowodowany jest w głównej mierze: przez obecność innych pracowników, odległością od innych maszyn, przez wystające części maszyny, przez niewłaściwe rozmieszczenie pojemników, materiału, detali itp.? czy zapewniono właściwe sterowanie ręczne (jeśli takie występuje) przez prawidłowe umiejscowienie przyrządów, urządzeń sterujących itp.? Obciążenie fizyczne
czy powierzchnia przycisków jest dostatecznie duża, odpowiednio wydrążona i czy nie jest zbyt gładka? czy ruchy i siły wymagane do uruchomienia urządzeń sterujących są dopuszczalne z fizjologicznego punktu widzenia? czy są dostępne krzesła i stołki, tak aby zapobiec niepotrzebnemu staniu? Obciążenie fizyczne
czy krzesło lub stołek są odpowiednie z punktu widzenia: wymiarów pracownika, tapicerki (obić), wypoczynku pleców, wysokości powierzchni roboczej, możliwości regulowania, możliwości wstawania, zmiany pozycji przy pracy? czy podłoga jest odpowiednia pod względem: tarcia między podłogą a podpórkami, (podeszwami, narzędziami, detalami), nachylenia, równości, przewodnictwa cieplnego, twardości, sprężystości? Obciążenie fizyczne
czy waga narzędzi ręcznych jest zbyt duża lub zbyt mała? czy robocza część narzędzia ma właściwy rozmiar i kształt? czy długość trzonu jest właściwa z punktu widzenia pozycji przy pracy i wykonywanej pracy? czy stosowane pojemniki, skrzynki są odpowiednie z punktu widzenia: wagi, rozmiarów, bezpieczeństwa, umiejscowienia? Obciążenie fizyczne
czy konstrukcja maszyny pozwala na dobrą konserwację i remonty (dostępność, ryzyko wypadkowe, oświetlenie itp.? czy praca wymaga używania ochron indywidualnych (ubrania, obuwie, rękawice, hełmy, maski, ochrony wzroku, słuchu)? czy ochrony indywidualne upośledzają odbiór informacji? czy ochrony indywidualne utrudniają poruszanie się lub pracę? Obciążenie fizyczne
czy różnica w poziomach oświetlenia różnych części powierzchni roboczej ma ujemny wpływ na warunki pracy? czy barwy w świetle dziennym i sztucznym są właściwe z punktu widzenia zgodności z obowiązującymi normami zasadami (sygnalizacja niebezpieczeństwa)? czy nie występuje: nadmierne migotanie, nieodpowiednia barwa światła? Obciążenie psychiczne - układ wzrokowy
czy istnieje możliwość olśnienia spowodowana przez: nieosłonięte źródła światła, odbijające światło płaszczyzny lub części maszyn, okna, inne przyczyny? czy światła ostrzegawcze zwracają na siebie uwagę i czy są umieszczone w środku pola widzenia w warunkach pracy (światło słoneczne, zasłaniające przedmioty)? Obciążenie psychiczne - układ wzrokowy
czy używane sygnały dźwiękowe mają prawidłową jakość fizyczną (natężenie, tonacja)? czy można odróżnić sygnały dźwiękowe o różnym znaczeniu? czy sygnały dźwiękowe mogą być łatwo wyodrębnione z normalnego hałasu pomieszczenia? czy praca wymaga zmniejszonego poziomu hałasu? Obciążenie psychiczne - układ słuchowy
czy wymagane podczas pracy porozumiewanie się za pomocą mowy jest utrudnione przez poziom hałasu w pomieszczeniu roboczym? Obciążenie psychiczne - układ słuchowy
czy używane przyrządy pomiarowe, urządzenia sterujące, sygnalizacyjne i pomiarowe mogą być łatwo zlokalizowane, rozróżniane i właściwie stosowane? czy najważniejsze i najczęściej używane przyrządy pomiarowe mają najlepszą pozycję w normalnym polu widzenia? czy uniknięto olśnienia od urządzeń sygnalizacyjnych? Drogi informacji
czy urządzenia sterujące (gałki, przyciski) są prawidłowo umiejscowione i skonstruowane? czy możliwe jest niezwłoczne spostrzeżenie, jaką sytuację wskazuje urządzenie sterujące (np. włączone/wyłączone)? Drogi informacji
B. Metody pracy
czy postawa przy pracy ma niekorzystny wpływ na obciążenie mięśniowe (dynamiczne, statyczne) i wydatek energetyczny? czy praca wymaga podnoszenia lub dźwigania dużych ciężarów? czy ciężkość pracy związana jest z chodzeniem, wspinaniem się, ciągnięciem, pchaniem lub podobnymi czynnościami? czy te obciążenia mogą być zmniejszone? Obciążenie fizyczne
czy praca zapewnia dobrą przemienność wysiłku i odpoczynku oraz dynamicznych i statycznych elementów obciążenia? czy obciążenia są rozłożone na różne grupy mięśni? czy pracownik ma dostateczną swobodę wyboru struktury ruchów? Obciążenie fizyczne
czy praca wymaga posługiwania się urządzeniami sterującymi? czy kierunek poruszania urządzeń sterujących jest skoordynowany z efektem? czy urządzenia sterujące są umieszczone w kolejności wykonywania zadania? czy urządzenia sterujące mogą być łatwo rozpoznane po kształcie, wymiarach, oznakowaniu, barwie przy normalnym użytkowaniu i w sytuacjach awaryjnych? Obciążenie psychiczne
czy do wykonywania pracy potrzebne są jakieś dane? czy istnieją standardy porównawcze danych, czy są regularnie stosowane? czy podejmowane czynności są ściśle przypisane, czy też mogą być improwizowane? Obciążenie psychiczne
C. Obciążenie środowiskiem
czy warunki klimatyczne leżą w strefie komfortu? czy jeśli praca odbywa się poza strefą komfortu, jest to spowodowane: temperaturą powietrza, wilgotnością, ruchem powietrza, promieniowaniem? czy hałas, jeżeli występuje, jest przykry dla człowieka i czy wpływa na jego pracę? czy źródło hałasu znajduję się: poza zakładem, w zakładzie, w sąsiednich działach, w danym wydziale?
czy metody pracy powodują emisję energii nieprzyjemnej lub szkodliwej dla pracownika (promieniowanie ultrafioletowe, jonizujące itp.) czy wskutek pracy powstaje narażenie na chemiczne czynniki szkodliwe lub pyły? czy praca jest zakordowana i czy założona norma jest prawidłowa? w jakim stopniu można zmienić obciążenie przez zmianę przestrzegania układu pracy lub rozdziału poszczególnych czynności?
E. Obciążenie czynnościowe i całkowite
czy praca fizyczna jest: lekka, umiarkowana, raczej ciężka, ciężka, bardzo ciężka? czy wydatek energetyczny w czasie pracy (kcal/min) wynosi: mniej niż 2,5? 2,5 do 3,0? powyżej 3,0 do 4,0? powyżej 4,0 do 5,0? powyżej 5,0?
czy praca jest powodem stałego, widocznego pocenia się? czy praca jest odpowiednia dla mężczyzn, kobiet, młodocianych, osób starszych ze względu na obciążenia fizyczne lub psychiczne?
F. Wydajność układu
czy analiza błędów pracowników, nieodpowiednich produktów, zniszczonych narzędzi itp. (jako funkcja pory dnia lub wydajności pracy) daje wskaźniki dotyczące instrumentów pomiarowych, urządzeń sterujących, zmęczenia, metod szkolenia? czy jest wskazana zmiana opracowania konstrukcyjnego wyrobu lub norm produkcyjnych z uwagi na: wymaganą dokładność ruchów, niezbędne siły oraz łatwość dostępu: w produkcji, w transporcie, w korzystaniu przez użytkownika, w służbie konserwacyjno-remontowej?