Rozdział ma zwrócić uwagę uczniów, jak niewłaściwa higiena rąk sprzyja szerzeniu się mikrobów i infekcji. Uczniowie w trakcie prowadzonego eksperymentu mogą zaobserwować, w jaki sposób mikroby rozprzestrzeniają się między ludźmi przez zwykłe podanie rąk. Uczniowie oceniają, która metoda mycia rąk jest najlepsza. Escherichia coli WIEDZA DO ZDOBYCIA Poziom podstawowy: Niektóre mikroby są dla nas chorobotwórcze Zapobieganie zakażeniom, o ile to możliwe jest lepsze niż leczenie Należy zapobiegać szerzeniu się mikrobów Kiedy, jak i dlaczego należy myć ręce ODNIESIENIA DO PODSTAW PROGRAMOWYCH GIMNAZJUM III Etap Edukacyjny: Klasy I-III Biologia Cele kształcenia: I, II, III, IV i V Treści nauczania wymagania szczegółowe: II (3), III (6, 7, 11), VI (11(1)), VII (1, 3, 8) Czas realizacji materiału Około 50 minut
2.1 Szerzenie się Infekcji Higiena Rąk Słowa Kluczowe Higiena Kolonia Mydło przeciwbakteryjne Transmisja Zakażenie Zakaźny Zaraźliwy Potrzebne Materiały Dla każdego ucznia Kopia KU 1 Kopia KU 2 3 płytki Petriego o podłożu agarowym Dla grupy Kopia MU 1 Kopia MU 2 Ręcznik/suszarka do rąk/ręczniki papierowe Marker do pisania na szkle Mydło Ciepła woda Zdrowie i Bezpieczeństwo Podczas oglądania kolonii płytki powinny być zamknięte Sprawdź, czy wszyscy uczniowie umyli po ćwiczeniu ręce Podstawowe Informacje Szkoła jest doskonałym środowiskiem dla szkodliwych mikrobów, które przez dotyk bez trudu mogą rozprzestrzeniać się między dziećmi. Mycie rąk jest jednym z najlepszych sposobów ZAPOBIEGANIA szerzeniu się drobnoustrojów i zapobiegania chorobom. Nasze dłonie naturalnie pokryte są specjalną, oleistą substancją, która nawilża naszą skórę i chroni ją przed wysychaniem. Substancja ta jednocześnie ułatwia mikrobom przyleganie do powierzchni skóry i stanowi doskonałe środowisko do ich rozwoju i namnażania się. Na powierzchni naszych dłoni obecne są pożyteczne bakterie np. niechorobotwórcze gronkowce (Staphylococcus). Regularne mycie rąk pozwala pozbyć się innych mikrobów, które gromadzą się na naszych dłoniach z naszego otoczenia (domu, szkoły, ogrodu, zwierząt, żywności itd.). Niektóre z tych mikrobów po przedostaniu się do naszego organizmu np. po zjedzeniu mogą wywołać u nas chorobę. Mycie rąk wodą bez mydła lub zimną wodą pozwala pozbyć się widocznego gołym okiem brudu; aby jednak pozbyć się z powierzchni skóry oleistej substancji z przyczepionymi mikrobami, sama woda nie wystarczy potrzebne jest mydło. Ręce powinniśmy umyć: - Przed, w trakcie i po przygotowywaniu jedzenia, - Po skorzystaniu z łazienki, - Po kontakcie ze zwierzętami, lub zwierzęcymi resztkami, - Po kaszlu, kichaniu i dmuchaniu nosa, - Kiedy jesteśmy chorzy lub mamy kontakt z chorymi. Potrzebne Będą 1. Dla każdego ucznia: kopia KU 1, KU 2, MU 1 i MU 2. 2. Przybory do mycia rąk (mydło, ciepła woda, coś do wysuszenia rąk). 3. Dla każdego ucznia: 2/3 płytki Petriego o podłożu agarowym. Rozwiązania Zastępcze Zamiast płytek Petriego z podłożem agarowym można użyć kromki białego chleba. Uczniowie odciskają wtedy dłonie na kromkach chleba i umieszczają je w torebkach na żywność dodając kilka kropel wody. Przechowujemy torebki pionowo w zaciemnionym miejscu, podobnie, jak w przypadku płytek Petriego. UWAGA: Metoda ta nie jest tak dokładna, jak z użyciem płytek Petriego i obok kolonii bakterii mogą również pojawić się kolonie grzybów. Należy wtedy zmodyfikować Karty Ucznia. Materiały Dostępne na Stronie Internetowej Film demonstrujący ćwiczenie MU 1 i MU 2 w formacie MS PowerPoint Zdjęcia oczekiwanych wyników doświadczenia
2.1 Szerzenie się Infekcji Higiena Rąk Wprowadzenie 1. Na początku zadaj uczniom pytanie: Jak to się dzieje, że mimo, że na wszędzie wokół krążą miliony chorobotwórczych mikrobów, my jednak nie chorujemy przez cały czas? Rozdaj uczniom kopie MU 1 (Łańcuch zakażenia) i MU 2 (Jak przewać łańcuch zakażenia?). W wyjaśnieniu tych zagadnień może pomóc prezentacja dostępna na stronie www.e-bug.eu. 2. Wytłumacz, że są różne drogi szerzenia się mikrobów między ludźmi. Zapytaj uczniów czy potrafią podać ich przykłady. Mogą to być: spożywana przez nas żywność, woda, którą pijemy, wdychane powietrze (np. po kichnięciu), czy przedmioty, których dotykamy. 3. Zapytaj ucznów ilu z nich myło dzisiaj ręce? Dowiedz się dlaczego myli ręce (żeby zmyćmikroby, które mogą być na dłoniach) i co mogłoby się stać, gdyby nie zmyli mikrobów z dłoni (mogliby zachorować). 4. Powiedz uczniom, że w ciągu dnia zbieramy dłoniach miliony mikrobów i choć większość z nich nie jest szkodliwa, to niektóre z nich mogą być chorobotwórcze. 5. Wytłumacz, że przez dotyk możemy przenosić drobnoustroje na inne osoby, dlatego powinniśmy myć ręce. 6. Wyjaśnij uczniom, że dzięki ćwiczeniu, które wykonają przekonają się, który sposób mycia rąk jest najlepszy i pozwala pozbyć się z dłoni niebezpiecznych mikrobów. Ćwiczenie Podstawowe UWAGA 1 Jęsli zabraknie czasu na wykonanie całego doświadczenia, jego wyniki można obejrzeć na stronie: www.e-bug.eu. Część 1 1. Rozdaj uczniom kopie KU 1 oraz płytki Petriego z podłożem agarowym, poproś uczniów aby podzielili płytki na dwie części rysując linię na dolneej ściance płytki (na zewnątrz). Nich uczniowie jedną stronę podpiszą Czysta, Brudna. UWAGA 2 Uczniowie nie powinni podpisywać pokrywek. UWAGA 3 Aby uniknąć zafałszowania wyników należy uważać, żeby nie pomylić strony czystej i brudnej. Aby temu zapobiec można użyć 2 płytek jednej dla czystych, a jednej dla brudnych rąk. 2. Poproś uczniów, aby odcisnęli dłonie po stronie podpisanej Brudna. Następnie poproś uczniów, aby umyli dokładnie ręce i odcisnęli dłonie po Czystej stronie płytek. 3. Odstaw płytki Petriego na 48 godzin w ciemnym i ciepłym miejscu i oceńcie płytki na kolejnej lekcji. Poproś uczniów, aby zanotowali swoje obserwacje w KU 1. Po brudnej stronie płytki uczniowie powinni zaobserwować różne kolonie bakterii i grzybów. Każdy rodzaj kolonii reprezentuje inny szczep bakterii lub grzybów niektóre należą do naturalnej flory fizjologicznej, a niektóre stanowią zanieczyszczenie z dotykanych wcześniej obszarów. Uczniowie powinni przyjrzeć się dokładnie koloniom i opisać ich morfologię, oraz ile różnych rodzajów organizmów mogą zaobserwować. Po czystej stronie płytki uczniowie powinni zaobserwować znacznie ograniczoną liczbę różnych rodzajów kolonii. Powinno tak być w efekcie usunięcia podczas mycia z rąk wielu mikrobów zebranych wcześniej na przez dotyk dłoniach. Organizmy, które wyrosły na płytce należą do naturalnej flory fizjologicznej. Ogólna ilość tych kolonii może być większa niż po brudnej stronie płytki, ponieważ podczas mycia rąk mogą wydostać się z mieszków włosowych mikroby, które jednak są do siebie podobne. Chorobotwórcze mikroby można odróżnić od niechorobotwórczych tendencją do większej różnorodności gatunków.
2.1 Szerzenie się Infekcji Higiena Rąk Ćwiczenie Podstawowe Część 2 4. Podziel klasę na 4 grupy (a, b, c, d). 5. Każda grupa powinna wybrać jedną osobę, która NIE będzie myła rąk. Pozostali uczniowie będą myć dokładnie ręce mydłem (jeśli jest dostępne) i wodą. Następnie uczniowie powinni wysuszyć ręce suszarką, lub czystymi chusteczkami. Osoba, która NIE myje rąk powinna dotykać możliwie dużo przedmiotów w klasie, w tym klamki od drzwi, krany od zlewów, buty itd. 6. Poproś uczniów, aby ustawili się w 4 rzędach, jeden za drugim i wyznacz następujące grupy: a. Bez mycia Grupa kontrolna b. Szybkie mycie w ciepłej wodzie Zanurza dłonie w wodzie i szybko pociera c. Dokładne mycie w ciepłej wodzie d. Dokładne mycie w ciepłej wodzie mydłem 7. Każdy uczeń powinien otrzymać 2 płytki z podłożem agarowym i kopię KU 2. 8. Każdy uczeń powinien odcisnąć dłoń na swojej płytce i odpowiednio podpisać. 9. Uczeń, który nie mył rąk (uczeń 1) powinien następnie umyć ręce tak, jak reszta grupy, do której należy. Następnie uczeń 1 odwraca się i podaje dłoń drugiemu uczniowi (uczeń 2), tak aby był możliwie największy kontakt między dłońmi. Następnie uczeń 2 w ten sam sposób podaj dłoń kolejnemu uczniowi, itd. Aż do końca rzędu. 10. Następnie każdy uczeń robi odcisk dłoni na drugiej płytce z odżywką i odpowiednio ją podpisuje. 11. Umieszczamy płytki w ciepłym miejscu na 48 godzin. Następnie uczniowie obserwują wyniki i zapisują je w KU 2. Dyskusja 1. Omówcie wspólnie wyniki. Co było najbardziej zaskakujące? Wyjaśnij, że mikroby mogą przylegać do oleistej substancji, która naturalnie pokrywa naszą skórę. Mycie rąk samą wodą spłukuje tylko ręce i nie spłukuje tej substancji z przylegającymi do niej mikrobami. Mydło pomaga zmyć oleistą substancję i pozbyć się mikrobów. 2. Zastanówcie się, skąd biorą się mikroby na dłoniach. Podkreśl, że nie wszystkie mikroby obecne na dłoniach są złe, i że niektóre należą do naturalnej flory skóry rąk, dlatego mogą wzrastać na płytkach mimo mycia rąk. Ćwiczenie Dodatkowe 1. Poproś uczniów, aby zbadali kontrowersyjny temat, czy należy stosować mydła przeciwbakteryjne, czy nie. Klasę można podzielić na 4-osobowe grupy, które przygotują debatę klasową. Uczniowie mogą również przygotować krótkie eseje, w których przedstawią argumenty za i przeciw i na tej podstawie swoje wnioski.
2.1 Rozprzestrzenianie się zakażeń Mycie rąk Ćwiczenie 1. Ćwiczenie można przeprowadzić w grupach 2 4 uczniów lub jako dyskusję w klasie. 2. Zapytać uczniów, czy mieli kiedyś tzw. grypę żołądkową. Przy pomocy SH 1 i SH 2, poprosić uczniów, aby wyobrazili sobie przenoszenie zapalenia żołądka i jelit (zwanego potocznie grypą żołądkową) w szkole od jednego zakażonego ucznia. 3. Klasa powinna uwzględnić codzienne sytuacje w życiu szkoły (korzystanie z toalety bez umycia dłoni lub mycie ich bez mydła, jedzenie w stołówce szkolnej, pożyczanie długopisu lub innych przedmiotów od kolegów, podawanie sobie dłoni, korzystanie z komputera itp.). 4. Grupy/klasa powinna podać sposoby przenoszenia się zakażenia i szybkość przenoszenia się w klasie oraz w szkole. 5. Zasugerować uczniom zastanowienie się nad trudnościami związanymi z myciem rąk w szkole i omówienie ich oraz zasugerować sposoby lepszego korzystania z dostępnych udogodnień. Ludzie zagrożeni zakażeniem Źródło zakażenia Droga wnikania drobnoustrojów Droga wnikania drobnoustrojów Rozprzestrzenianie się zakażeń
2.1 Szerzenie się Infekcji Higiena Rąk Wyniki Narysuj i opisz, co zaobserwowałeś/aś na płytce Petriego: Brudna strona Kolonia 1 duże, okrągłe, kremowe kolonie o białym środku Kolonia 2 małe, żółte kolonie Kolonia 3 b. małe, kremowe kolonie o nieregularnym kształcie Kolonia 4 małe, kremowe, owalne kolonie Kolonia 5 małe, okrągłe, białe kolonie Czysta strona Kolonia 1 małe, okrągłe, białe kolonie Kolonia 2 małe, kremowe, owalne kolonie Obserwacje 1. Po której stronie płytki Petriego było więcej mikrobów? Czystej 2. Po której stronie było więcej różnych kolonii mikrobów? Brudnej 3. Ile różnych kolonii było po stronie: Czystej 2 Brudnej 5 Wnioski 1. Niektórzy mogli zaobserwować więcej mikrobów po czystej stronie płytki niż po brudnej stronie. Dlaczego? Po czystej stronie może być więcej mikrobów, ale jeśli uczniowie dokładnie umyli ręce, to po brudnej stronie powinno być mniej różnych rodzajów mikrobów. Większa liczba mikrobów może być wynikiem obecności mikrobów w wodzie, lub na ręcznikach użytych do osuszenia rąk. 2. Które kolonie uznałbyś za kolonie przyjaznych/nieszkodliwych mikrobów i dlaczego? Mikroby, które pojawiły się po czystej stronie, ponieważ są prawdopodobnie częścią naturalnej flory fizjologicznej. Wnioski 1. Która metoda mycia rąk była najskuteczniejsza w eliminacji mikrobów? Mycie rąk ciepłą wodą i mydłem. 2. Dlaczego mycie rąk mydłem usunęło więcej mikrobów niż samą wodą? Pomaga zmyć oleistą substancję pokrywającą nasze dłonie, do której przylegają mikroby. 3. Jakie są zalety i wady stosowania przeciwbakteryjnego mydła do rąk? Zalety: pozbywa się niepożądanych mikrobów Wady: pozbywa się też naturalnej flory fizjologicznej 4. Jakie masz dowody na to, że mikroby możne przenosi się na rękach? Mikroby z pierwszej płytki przeniosły się na kolejne i ich liczba stopniowo malała. 5. Które obszary dłoni wg Ciebie zawierają najwięcej mikrobów i dlaczego? Pod paznokciami, kciuki i między palcami to są miejsca, które często zapominamy umyć, lub które trudno jest umyć. 6. Podaj 5 przykładów, kiedy powinniśmy umyć ręce: a. Przed gotowaniem b. Po dotykaniu zwierząt c. Po wyjściu z łazienki d. Przed jedzeniem e. Po kichaniu w ręce
Osoby narażone na zakażenie Wszyscy jesteśmy narażeni na zakażenie, istnieją jednak grupy wysokiego ryzyka zakażenia tj.: Osoby chore, przyjmujące leki Małe dzieci Osoby starsze Wnikanie mikrobów do wnętrza organizmu Chorobotwórcze mikroby zanim wywołają zakażenie, muszą dostać się do wnętrza organizmu, np. Wraz ze spożywanym jedzeniem Z wdychanym powietrzem Przez rany i uszkodzenia skóry Z przedmiotami wkładanymi do buzi Łańcuch zakażenia Źródło zakażenia Siedlisko chorobotwórczych mikrobów. Może nim być: Osoba zarażona Osoby, które miały styczność z patogenem są jego bezobjawowym nosicielem Zwierzęta Żywność Przedmioty (klamki drzwi, klawiatury, toalety, itd.) Uwalnianie mikrobów z organizmu Chorobotwórcze mikroby zanim zarażą kolejną osobą, najpierw muszą wydostać się z organizmu osoby zakażonej np. poprzez: Kichanie i kaszel Płyny ustrojowe Drogi zakażenia Aby doszło do zakażenia chorobotwórcze mikroby muszą pokonać drogę między zakażanymi osobami, np. przez: Dotyk Kontakty płciowe
Osoby narażone na zakażenie Wszyscy Przyjmowanie szczepień Osoby z grup wysokiego ryzyka Unikanie kontaktu z zakażonymi Szczególne przestrzeganie zasad higieny Szczególna ostrożność przy przygotowywaniu I obróbce żywności Wnikanie mikrobów do wnętrza organizmu Osłanianie ran i skaleczeń wodoodpornymi opatrunkami Właściwa obróbka żywności Picie czystej wody Jak przerwać łańcuch zakażenia? Źródło zakażenia Izolacja osób zakażonych Ostrożne postępowanie z żywnością Regularne mycie zwierząt domowych Właściwe postępowanie z pieluchami i zabrudzonym ubraniem Uwalnianie mikrobów z organizmu Ochrona/higiena rąk i powierzchni przed/podczas/po: Kaszlu i kichania Wypróżniania Wymiotów Kontakcie z płynami ustrojowymi Drogi zakażenia Dokładne I regularne mycie rąk Zasłanianie skaleczeń i ran Stosowanie odpowiednich zabezpieczeń podczas kontaktów płciowych
Wyniki Narysuj i opisz, co zaobserwowałeś/aś na płytce Petriego: Brudna Strona Kolonia 1 Kolonia 2 Kolonia 3 Kolonia 4 Kolonia 5 Czysta strona Kolonia 1 Kolonia 2 Kolonia 3 Kolonia 4 Kolonia 5 Obserwacje 1. Po której stronie płytki Petriego było więcej mikrobów? 2. Po której stronie było więcej różnych kolonii mikrobów? 3. Ile różnych kolonii było po stronie: Czystej Brudnej Wnioski 1. Niektórzy mogli zaobserwować więcej mikrobów po czystej stronie płytki niż po brudnej stronie. Dlaczego? 2. Które kolonie uznałbyś za kolonie przyjaznych/nieszkodliwych mikrobów?
Instrukcje 1. Przeprowadź doświadczenie zgodnie z instrukcjami nauczyciela. 2. Zapisz w poniższej tabeli, ile różnych kolonii zaobserwowałeś na swojej płytce, wyniki zilustruj wykresem. Wyniki Bez mycia (kontrola) Po umyciu (lub bez mycia) i podaniu rąk Uczeń 1 Uczeń 2 Uczeń 3 Uczeń 4 Uczeń 5 Uczeń 6 Szybkie mycie Dokładne mycie Dokładne mycie z mydłem Wnioski 1. Która metoda mycia rąk była najskuteczniejsza w eliminacji mikrobów? 2. Dlaczego mycie rąk mydłem usunęło więcej mikrobów niż samą wodą? 3. Jakie są zalety i wady stosowania przeciwbakteryjnego mydła do rąk? Zalety: Wady: 4. Jakie masz dowody na to, że mikroby możne przenosi się na rękach? 5. Które obszary dłoni wg Ciebie zawierają najwięcej mikrobów i dlaczego? 6. Podaj 5 przykładów, kiedy powinniśmy umyć ręce: a. b. c. d. e.