4.0 Zapobieganie Infekcjom Szczepienia

Transkrypt

1 4.0 Zapobieganie Infekcjom Szczepienia Odniesienia do Podstawy Programowej GIMNAZJUM - III Etap Edukacyjny: Klasy I-III Biologia Cele kształcenia: I, II, III, IV i V Treści nauczania wymagania szczegółowe: VI (5(3, 4), 6 (1,2,3)), VII (1, 3, 8) Czas realizacji materiału Słowa Kluczowe Antygen Białe krwinki Epidemia Odporność Odporność zbiorowa Przeciwciała Szczepionka Uodpornienie Potrzebne Materiały Dla każdego ucznia Kopia MU 1 Kopia KU 1, KU 2 i KU 3 Linki do Stron Internetowych Wiedza do Zdobycia Poziom podstawowy: Szczepienia zapobiegają wielu chorobom bakteryjnym i wirusowym Nie na wszystkie choroby są szczepienia Poziom rozszerzony: Dzięki szczepieniom udało wyeliminować się wiele powszechnych kiedyś chorób Nie ma szczepionek przeciwko najczęstszym infekcjom tj. przeziębienie, czy zapalenie gardła Podstawowe Informacje Układ immunologiczny człowieka walczy z chorobotwórczymi mikrobami, które przenikają do wnętrza organizmu. Dodatkowymi czynnikami, które wspomagają nasz układ immunologiczny i pozwalają zapobiec infekcjom, są m.in. odpoczynek, właściwe odżywianie i sen. Innym sposobem wspomagania naszego układu immunologicznego są szczepienia. Szczepienia pozwalają zapobiegać chorobom oraz konieczności ich leczenia. W produkcji szczepionek najczęściej wykorzystuje się słabsze lub nieaktywne formy chorobotwórczych mikrobów. W niektórych przypadkach szczepionki produkowane są z komórek tylko podobnych do patogenów chorobotwórczych. Po wstrzyknięciu szczepionki do organizmu nasz system immunologiczny atakuje wprowadzone mikroby tak, jak atakuje patogeny przenikające do organizmu. Białe krwinki produkują ogromne ilości przeciwciał, które przyłączają się do antygenów - specyficznych miejsc na powierzchni komórek szczepionkowych. Ponieważ Patogeny szczepionkowe są znacznie osłabione, dlatego białe krwinki bez trudu eliminują wszystkie wprowadzone w szczepionce patogeny i nie dochodzi do rozwoju objawów choroby. Układ immunologiczny zapamiętuje sposób eliminowania patogenów i przy kolejnym kontakcie z ich markerami/antygenami jest gotowy do walki z nimi, zanim pojawią się objawy choroby. Czasami układ immunologiczny musi sobie przypomnieć sposób walki z patogenami i dlatego w przypadku niektórych szczepionek po upływie określonego czasu podajemy ich dawki przypominające. Niektóre patogeny takie jak np. wirus grypy są bardzo przebiegłe i bardzo szybko zmieniają się wymieniając na swojej powierzchni markery/antygeny, dzięki którym nasz układ immunologiczny mógłby je rozpoznać i rozpocząć z nimi walkę. Dlatego nasz układ immunologiczny nie może zapamiętać sposobu zwalczania takich patogenów i co roku jest inna szczepionka na grypę. Dzięki szczepieniom udało się wyeliminować powszechne kiedyś choroby tj. np. ospę. Istnieje zagrożenie ponownego rozpowszechnienia tych chorób,jeżeli poziom uodpornienia (zaszczepienia) będzie niewystarczający (dotyczy to np. odry). Epidemiom tych chorób można zapobiec poprzez zaszczepienie części populacji i uzyskanie zbiorowej odporności. Potrzebne Będą (10 min) Kopia MU 1, KU 1, KU 2 i KU 3 dla każdego ucznia.

2 4.0 Zapobieganie Infekcjom Szczepienia Wprowadzenie (15 min) 1. Na początku zapytaj uczniów, przeciwko jakim chorobom zaszczepili się do tej pory np. odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR), polio, gruźlicy, czy może potrafią podać przykłady szczepień, które należy zrobić przed wyjazdem do różnych krajów. 2. Wytłumacz, że odporność oznacza ochronę przed poważnymi skutkami infekcji, a uodpornienie (z ang. immunizacja) oznacza wzmacnianie sił obronnych organizmu przed chorobami bakteryjnymi i wirusowymi. 3. Wyjaśnij, że szczepienia/immunizacja polegają na wprowadzeniu do organizmu niewielkiej ilości odzjadliwionego czynnika zakaźnego, w obecności którego nasz organizm uczy się rozpoznawać i zwalczać chorobotwórcze mikroby na wypadek choroby. 4. Wytłumacz, jak działają szczepionki (wyjaśnienia znajdziesz w SN 1) z wykorzystaniem MU 1. Dodaj, że przeciwciała obecne są również w mleku matki, dlatego dzieci karmione piersią chronione są przed zakażeniami. 5. Przypomnij uczniom, że mikroby mają różne otoczki umożliwiające rozpoznanie ich przez układ immunologiczny. Niektóre mikroby zmieniają otoczki tak często, że naukowcy nie mogą opracować odpowiedniej szczepionki, lub muszą opracowywać, co roku nową szczepionkę (np. przeciw grypie). Ćwiczenie Podstawowe (35 min) 1. Podziel uczniów na grupy 2 3 osobowe. 2. Każdy uczeń powinien otrzymać kopię MU 1 oraz KU 1, KU 2 i KU Zapytaj uczniów, co wiedzą nt. odry? Wyjaśnij, że odra jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusa odry, której zapobiegamy poprzez szczepienia. Odra jest wysoce zakaźną i śmiertelną chorobą wieku dziecięcego. 4. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organisation WHO) zbiera i analizuje dane, oraz sporządza raporty dotyczące róźnych problemów zdrowotnych na świecie, a także sporządza wytyczne i rekomendacje zapobiegania epidemiom chorób zakaźnych. W latach 80-tych, ze względu na wysoką śmiertelność z powodu odry, kraje członkowskie Światowej Organizacji Zdrowia wprowadziły szczepienie przeciw odrze do obowiązkowych kalendarzy szczepień. 5. Wyjaśnij, że tabela przedstawiona w KU 1 zawiera dane WHO, które ze pomocą podanego wzoru, uczniowie muszą przeliczyć na zachorowalność na odrę w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Dzięki takiemu przeliczeniu danych uczniowie mogą porównać zachorowalność na odrę w różnych regionach. 6. Rozdaj uczniom KU 2, na których uczniowie w grupach powinni sporządzić wykresy przedstawiające zachorowalność na odrę w Europie i w Afryce wg danych WHO. Omówcie w klasie trendy zachorowalności na odrę w poszczególnych regionach, oraz porównajcie je ze sobą. Poproś uczniów, aby wybrali najbardziej charakterystyczne punkty / tendencje. 7. Rozdaj kopie KU 3, i poproś uczniów, aby w grupach uzupełnili odpowiedzi na zamieszczone tam pytania. Następnie omówcie wspólnie odpowiedzi. a. W latach 80-tych Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organisation WHO) odnotowała narastającą liczbę szczepień w wielu krajach. Jak Ci się wydaje, kiedy nastąpił szczyt liczby szczepień podawanych w Europie i w Afryce? Odpowiedź uzasadnij. Gwałtowny spadek zachorowalności na odrę w latach w Europie sugeruje, że liczba szczepień podawanych w tym regionie była najwyższa w latach 90-tych. W Afryce obserwujemy dwa spadki zachorowalności na odrę: pierwszy po wprowadzeniu szczepień w latach 90-tych, a następnie w latach 2003 i 2006 obserwujemy dwa kolejne spadki zachorowalności po zwiększeniu dostępi do szczepień. b. Dlaczego w Afryce obserwujemy więcej epidemii odry niż w Europie? W Europie programy szczepień były prowadzone skuteczniej, większa liczba osób miała dostęp do szczepień i większy odsetek populacji został zaszczepiony w porównaniu do Afryki.

3 4.0 Zapobieganie zakażeniom Szczepienia Zajęcia główne (35 min) c. Jakie kwestie uniemożliwiają zapewnienie wszystkim mieszkańcom Afryki dostępu do szczepień przeciw odrze? Wojna, ubóstwo, brak zaufania, brak edukacji zdrowotnej, brak dobrej woli rządów oraz brak infrastruktury, trudności w dostawie szczepień oraz błędne informacje dotyczące szczepień wszystkie te kwestie uniemożliwiają zapewnienie szczepień wszystkim potrzebującym. d. Co stanie się, gdy poziom szczepień przeciw odrze spadnie w danej populacji do niskiego poziomu? Gdy poziom szczepień przeciw odrze spadnie do niskiego poziomu, ludzie zaczną ponownie zapadać na tę chorobę, co spowoduje jej ponowne rozpowszechnienie się. e. Dlaczego szczepienia są nie tylko kwestią zdrowia jednostek, ale także problemem zdrowia publicznego? Wiele chorób zakaźnych przenosi się niezwykle łatwo. Zaszczepienie jednej osoby chroni ją przed chorobą, ale inni ludzie będą na nią dalej zapadać i przenosić dalej na osoby nieszczepione. Zaszczepienie większej liczby ludzi zapobiega rozprzestrzenianiu się choroby. W ten sposób odporność grupowa lub zbiorowiskowa zapobiega epidemiom. We współczesnym świecie, gdy podróże są stosunkowo tanie i łatwe, osoba zakażona może przenieść chorobę na drugi koniec świata w ciągu doby. Odporność grupowa zapobiega epidemiom. f. Co trzeba zrobić, aby całkowicie wyeliminować chorobę zakaźną? Jedynym sposobem na całkowite wyeliminowanie choroby jest powszechny i ciągły program szczepień docierający do wszystkich grup docelowych. Nie jest jednak możliwe wyeliminowanie w ten sposób wszystkich chorób, ponieważ niektóre choroby zakaźne, np. ptasia grypa, mają inne nośniki oprócz ludzkiego organizmu. g. Dlaczego szczepionka przeciw grypie nie wyeliminowała wirusa grypy? Działanie szczepionki polega na skłonieniu organizmu do tworzenia przeciwciał zwalczających określoną chorobę zakaźną. Przeciwciała te łączą się następnie z antygenami w zewnętrznej otoczce wirusa. Wirus grypy podlega jednak mutacjom i zmienia zewnętrzną otoczkę szybciej niż naukowcy są w stanie produkować odpowiednie szczepionki. h. Dlaczego szczepienie jest uważane za środek zapobiegawczy, a nie za formę terapii? Szczepienia mają na celu wzmocnienie odporności organizmu, tak aby w momencie wniknięcia drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu układ odpornościowy był gotów do walki i był w stanie zapobiec rozwojowi choroby. Zajęcia 1. Rozdać uczniom kopię SW Każdy uczeń ma się zapoznać z mapą świata i zaznaczyć na mapie, które szczepionki są konieczne i w których krajach. Uczniowie powinni również podać chorobę, przed którą chroni szczepionka oraz bakterię wywołującą chorobę. Informacje na ten temat można znaleźć na stronach lub w lokalnej placówce ochrony zdrowia.

4 TYTUŁ OSI Y: Zgłoszone przypadki odry na 1000 mieszkańców Karta Odpowiedzi Dla Nauczyciela 1 Uzupełnij poniższą tabelę i wykres wykorzystując dane zawarte w KU 1 Liczba zgłoszonych przypadków odry na 1000 mieszkańców Rok Europa Afryka TYTUŁ WYKRESU: Zachorowalność na odrę na 1000 mieszkańców Europy i Afryki wg danych WHO Aby wykres był czytelny dla innych osób, musi mieć odpowiedni tytuł, który opisuje prezentowane zjawiska. Również oś X i Y muszą być odpowiednio podpisane Legenda Afryka Europa TYTUŁ OSI X: Kolejne lata

5 Niektóre Fakty Układ immunologiczny stanowi podstawową broń naszego organizmu przeciwko chorobotwórczym mikrobom. Aktywność fizyczna, odpoczynek i zbalansowana dieta wzmacniają nasz układ immunologiczny i pomagają zapobiegać chorobom. Również szczepienia wzmacniają nasz układ immunologiczny. Podajemy je, aby zapobiec wystąpieniu choroby, a NIE walczyć z infekcją, poprzez pobudzanie układu immunologicznego do wykrycia i walki z chorobotwórczymi mikrobami. Szczepionki zawierają osłabione lub nieaktywne odmiany chorobotwórczych mikrobów. Układ immunologiczny walczy z mikrobami szczepionkowymi traktując je jak chorobotwórcze mikroby. Białe krwinki wytwarzają mnóstwo przeciwciał, które przyłączają się do antygenów znajdujących się na powierzchni komórek mikrobów obecnych w szczepionce. Przeciwciała niszczą komórki tych mikrobów, dlatego nie dochodzi do rozwoju choroby. Przeciwciała te pozostają we krwi przez wiele lat gotowe do walki z chorobotwórczymi mikrobami, które przenikają do naszego organizmu. Niektóre mikroby, np. wirus grypy są bardzo przebiegłe i zmieniają co jakiś czas antygeny na swojej powierzchni. Oznacza to, że układ immunologiczny nie potrafi wytworzyć broni do walki z takimi mikrobami. Dlatego też, szczepionka przeciwko grypie co roku jest inna. Dzięki szczepieniom udało się wyeliminować wiele powszechnych wcześniej chorób, np. ospę. Szczepionki dają odporność pojedynczym pacjentom, ale aby pozbyć się choroby zakaźnej szczepienia należy przeprowadzić na masową skalę. To może prowadzić do zjawiska zwanego odpornością zbiorową. Dzięki odporności zbiorowej można zapobiegać występowaniu epidemii.

6 Poniżej przedstawiono dane dotyczące liczby ludności i zgłoszonych przypadków odry w Europie i Afryce wg Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization WHO). Aby porównać dane między różnymi regionami, informacje te zwykle przedstawia się jako przypadki choroby w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. W trzeciej kolumnie tabeli podziel liczbę przypadków choroby na tysiąc mieszkańców za pomocą następującego wzoru: B / (A / 1000) gdzie A = liczba mieszkańców w tysiącach, a B = liczba zgłoszonych przpadków odry. Europa Rok Liczba mieszkańców (w tysiącach) Liczba zgłoszonych przypadków odry Zgłoszone przypadki odry/1000 mieszkańców Afryka Rok Liczba mieszkańców (w tysiącach) Liczba zgłoszonych przypadków odry Zgłoszone przypadki odry/1000 mieszkańców

7 TYTUŁ OSI Y: Uzupełnij poniższą tabelę i wykres wykorzystując dane zawarte w KU 1 Rok 1990 Liczba zgłoszonych przypadków odry na 1000 mieszkańców Europa Afryka TYTUŁ WYKRESU: Aby wykres był czytelny dla innych osób, musi mieć odpowiedni tytuł, który opisuje prezentowane zjawiska. Również oś X i Y muszą być odpowiednio podpisane Legenda TYTUŁ OSI X:

8 Wnioski 1. W latach 80-tych Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organisation WHO) odnotowała narastającą liczbę szczepień w wielu krajach. Jak Ci się wydaje, kiedy nastąpił szczyt liczby szczepień podawanych w Europie i w Afryce? Odpowiedź uzasadnij. 2. Dlaczego w Afryce onserwujemy więcej epidemii odry niż w Europie? 3. Co spowodowało, że szczepionka przeciwko odrze nie dotarła do wszystkich mieszkańców Afryki? 4. Co się dzieje, kiedy odsetek osób zaszczepionych przeciwko odrze osiąga niski poziom? 5. Dlaczego szczepienia stanowią problem zdrowia publicznego, a nie tylko indywidualny problem zdrowia? 6. Co należy zrobić, aby całkowicie pozbyć się choroby zakaźnej? 7. Dlaczego szczepionka przeciwko grypie nie wyeliminowała wirusa grypy? 8. Dlaczego szczepienia zaliczane są do środków zapobiegawczych, a nie leczniczych?

9 Czy i jakie sczepienia należy wykonać przed podróżą w regiony wskazane na mapie. Kanada: Europa Zachodnia: Rosja: Daleki Wschód: Azja: Ameryka Południowa: Afryka: Australia: