Spis treści 1. Charakterystyka analityczna metody laboratoryjnej - Bogdan Solnica 1.1. Wstęp 1.2. Granica próbki ślepej 1.3. Granica wykrywalności 1.4. Granica oznaczalności 1.5. Czułość funkcjonalna 1.6. Liniowość 1.7. Odporność 1.8. Dokładność 1.9. Precyzja 2. Metody spektroskopowe Krystyna Sztefko 2.1. Wstęp 2.2. Promieniowanie elektromagnetyczne 2.3. Oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego z materią 2.4. Kryteria podziału metod spektroskopowych 2.4.1. Spektroskopia absorpcyjna UV-VIS 2.4.2. Absorpcja atomowa 2.4.3. Absorpcja cząsteczkowa 2.4.4. Chromofory 2.4.5. Emisja atomowa 2.4.6. Emisja cząsteczkowa 2.4.7. Spektroskopia UV-VIS w diagnostyce laboratoryjnej 2.5. Jądrowy rezonans magnetyczny 2.6. Metody spektroskopii absorpcyjnej 2.6.1. Metody spektrofotometryczne 2.6.2. Metody pomiaru światła w roztworach mętnych (turbidymetria i nefelometria) 2.6.3. Spektrometria atomowo-absorpcyjna 2.7. Metody spektroskopii emisyjnej 2.7.1. Fotometria płomieniowa 2.8. Spektroskopia luminescencji 2.9. Fluorescencja 2.9.1. Aparatura do pomiaru fluorescencji (spektrofluorymetry) 2.9.2. Problemy z pomiarem fluorescencji 2.9.3. Zastosowanie fluorymetrii w diagnostyce laboratoryjnej 2.10. Chemiluminescencja 2.10.1. Powstawanie chemiluminescencji 2.10.2. Aparatura do pomiaru chemiluminescencji 2.10.3. Zastosowanie chemiluminescencji w diagnostyce laboratoryjnej 2.11. Reflektometria 2.12. Podsumowanie 3. Metody elektrochemiczne - Krystyna Sztefko 3.1. Wstęp 3.2. Zasady metod elektrochemicznych
3.2.1. Potencjometria 3.2.2. Amperometria 3.2.3. Konduktometria 3.2.4. Kulometria 3.3. Elektrody stosowane w elektrochemii 3.3.1. Elektrody referencyjne (odniesienia, porównawcze) 3.3.2. Elektrody selektywne (wskaźnikowe, indykatorowe) 3.4. Elektrody selektywne dla cząsteczek 3.4.1. Elektroda do pomiaru ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla 3.4.2. Elektroda do pomiaru ciśnienia parcjalnego tlenu 3.4.3. Elektrody wykorzystujące proces biologicznego rozpoznawania 3.4.4. Biosensory DNA 3.4.5. Biosensory immunochemiczne 3.5. Podsumowanie 4. Metody elektroforetyczne - Maria Kapusta 4.1. Wstęp 4.2. Rodzaje nośników elektroforetycznych 4.2.1. Żele agarozowe 4.2.2. Żele poliakrylamidowe 4.3. Techniki stosowane do rozdziału, identyfikacji i oznaczania ilości białek 4.3.1. Elektroforeza w żelu poliakrylamidowym 4.3.2. Elektroforeza natywna 4.3.3. Ogniskowanie izoelektryczne 4.3.4. Elektroforeza dwukierunkowa 4.3.5. Elektrochromatografia 4.3.6. Elektroforeza kapilarna 4.4. Metody immunoelektroforetyczne 4.4.1. Immunoelektroforeza 4.4.2. Immunofiksacja 4.4.3. Immunoelektroforeza rakietowa według Laurella 4.4.4. Wykrywanie białek przy użyciu metody Western blot 4.5. Techniki barwienia 4.6. Ilościowa ocena rozdziałów elektroforetycznych 4.7. Zastosowanie metod elektroforetycznych w diagnostyce laboratoryjnej 4.7.1. Rozdział elektroforetyczny białek surowicy 4.7.2. Rozdział elektroforetyczny białek moczu 4.7.3. Rozdział elektroforetyczny białek płynu mózgowo-rdzeniowego 4.7.4. Rozdział elektroforetyczny kwasów nukleinowych 5. Metody chromatograficzne - Agnieszka Kondracka, Zbigniew Bartoszewicz 5.1. Zasada metod chromatograficznych 5.1.1. Przygotowanie próbek do rozdziału chromatograficznego 5.1.2. Ocena jakości rozdziału chromatograficznego 5.1.3. Aspekty ilościowe rozdziału chromatograficznego 5.2. Techniki pomiarowe i aparatura 5.2.1. Chromatografia gazowa 5.2.2. Kolumnowa chromatografia cieczowa 5.2.3. Chromatografia cienkowarstwowa 5.3. Przykłady zastosowania metod chromatograficznych w diagnostyce laboratoryjnej
5.3.1. Profil steroidów w moczu dobowym metodą chromatografii gazowej 5.3.2. Analiza składników powietrza wydychanego za pomocą chromatografii gazowej 5.3.3. Analiza składu kwasów mykolowych metodą HPLC 5.3.4. Badanie wariantów hemoglobiny i oznaczanie HbA 1c za pomocą analizatorów chromatograficznych 5.3.5. Oznaczanie amin biogennych z użyciem HPLC 6. Technika spektrometrii mas - Zbigniew Bartoszewicz, Agnieszka Kondracka, Dominik Domański 6.1. Zasada techniki spektrometrii mas 6.2. Techniki pomiarowe i aparatura 6.2.1. Typy analizatorów 6.2.2. Możliwości analizy związków w zależności od wybranej techniki spektrometrii mas 6.3. Przykłady zastosowania techniki spektrometrii mas w diagnostyce laboratoryjnej 6.3.1. Warunki wprowadzania techniki spektrometrii mas do rutynowych badań diagnostycznych 6.3.2. Zastosowania spektrometrii mas w endokrynologii 6.3.3. Wykrywanie wrodzonych wad metabolicznych 6.3.4. Zastosowania spektrometrii mas w mikrobiologii 6.3.5. Zastosowanie spektrometrii mas w monitorowaniu stężenia leków 6.3.6. Zastosowanie spektrometrii mas w toksykologii 6.3.7. Przyszłość spektrometrii mas w laboratorium diagnostycznym 7. Metody immunochemiczne - Krystyna Sztefko 7.1. Zasada metod immunochemicznych 7.2. Rodzaje metod immunochemicznych 7.2.1. Metody strąceniowe 7.2.2. Metody immunochemiczne ze znacznikiem 7.3. Standaryzacja i harmonizacja metod immunochemicznych 7.4. Techniki pomiarowe w metodach immunochemicznych 7.5. Zastosowanie metod immunochemicznych w diagnostyce laboratoryjnej 7.6. Przedanalityczne i analityczne czynniki interferujące w metodach immunochemicznych 7.6.1. Reakcje krzyżowe w metodach immunochemicznych 7.6.2. Białka wiążące jako źródło interferencji w metodach immunochemicznych 7.6.3. Nieimmunogenne kompleksy białek z IgG, autoprzeciwciała, przeciwciała heterofilowe i przeciwciała antyzwierzęce jako źródło interferencji w metodach immunochemicznych 7.7. Efekt niskiej dawki i efekt wysokiej dawki 7.8. Poszukiwanie i usuwanie interferujących przeciwciał 7.9. Uwaga końcowa 8. Metody analityczne w technologii suchej chemii - Krystyna Sztefko, Przemysław Tomasik 8.1. Wstęp 8.2. Techniki pomiarowe stosowane w suchej chemii 8.2.1. Odczyt wzrokowy 8.2.2. Reflektometria 8.2.3. Fluorymetria 8.2.4. Potencjometria 8.3. Wykorzystanie suchej chemii w diagnostyce laboratoryjnej
8.3.1. Testy paskowe do badania ogólnego moczu 8.3.2. System Vitros 8.3.3. Reflotron 8.3.4. Systemy HemoCue 8.3.5. Biosensory i immunosensory 8.3.6. Metody immunochromatograficzne bocznego przepływu 8.4. Zalety metod suchej chemii 9. Metody izotopowe - Krystyna Sztefko 9.1. Wstęp 9.2. Emitery promieniowania alfa, beta i gamma w diagnostyce laboratoryjnej 9.3. Prawo rozpadu promieniotwórczego 9.4. Aktywność preparatu promieniotwórczego i jej jednostki 9.5. Pomiar aktywności w laboratorium 9.6. Ochrona przed promieniowaniem 9.6.1. Dawka pochłonięta i dawka ekspozycyjna 9.7. Ochrona przed skutkami promieniowania 9.8. Rodzaje metod izotopowych 9.8.1. Analiza aktywacyjna 9.8.2. Metody radiometryczne 9.8.3. Rozcieńczania izotopowe 9.9. Izotopy w diagnostyce laboratoryjnej 9.9.1. Aparatura do pomiaru promieniowania 9.9.2. Pomiar izotopów stabilnych 9.9.3. Pomiar emiterów promieniowania beta 9.9.4. Pomiar emiterów promieniowania gamma 9.10. Zastosowanie metod izotopowych w diagnostyce laboratoryjnej 9.10.1. Metody immunochemiczne 9.10.2. Metody stosowane w genetyce i biologii molekularnej 9.10.3. Testy oddechowe 9.10.4. Ocena funkcji mózgu 9.10.5. Ocena utraty białka z przewodu pokarmowego 9.10.6. Metoda rozcieńczenia znacznika 9.10.7. Zastosowanie techniki spektrometrii mas połączonej z rozcieńczeniem izotopowym 10. Cytometria przepływowa - Łukasz Sędek, Bogdan Mazur 10.1. Wprowadzenie do techniki cytometrii przepływowej 10.1.1. Rozwój cytometrii przepływowej 10.1.2. Budowa cytometru przepływowego 10.1.3. Materiał do badań cytometrycznych 10.1.4. Zasada pomiaru cytometrycznego 10.1.5. Techniki barwienia materiału do analizy cytometrycznej 10.1.6. Podstawy zjawiska fluorescencji 10.1.7. Właściwości spektralne fluorochromów stosowanych w cytometrii przepływowej 10.1.8. Kontrola poprawności pracy cytometru 10.2. Zastosowania cytometrii przepływowej
10.2.1. Zastosowanie cytometrii przepływowej w immunologii i hematologii 10.2.2. Pozostałe zastosowania cytometrii przepływowej 10.3. Podsumowanie 11. Metody biologii i genetyki molekularnej - Marek Sanak 11.1. Wstęp 11.2. Kliniczne skutki mutacji 11.3. Rodzaje mutacji genetycznych 11.3.1. Mutacje punktowe 11.3.2. Mutacje wielonukleotydowe 11.4. Mutacje genomu mitochondrialnego 11.5. Metody wykrywania mutacji genowych 11.5.1. Materiał biologiczny do badania DNA 11.5.2. Techniki wykrywania mutacji genowych 11.6. Metody celowane wykrywania mutacji genowych 11.6.1. Klasyczne techniki hybrydyzacji DNA genomowego 11.6.2. Amplifikacja DNA genomowego techniką polimerazowej reakcji łańcuchowej 11.6.3. Badanie polimorfizmu restrykcyjnego produktów amplifikacji PCR 11.6.4. Badanie produktów amplifikacji PCR poprzez ich detekcję techniką hybrydyzacji 11.6.5. Inne celowane metody wykrywania mutacji genowej 11.6.6. Metody celowane wykrywania mutacji typu insercyjno-delecyjnego 11.6.7. Wykrywanie mutacji dynamicznych techniką PCR 11.7. Dostępność badań w genetycznej diagnostyce molekularnej 11.7.1. Metody molekularne w badaniach cytogenetycznych 12. Metody stosowane w badaniach hematologicznych - Bogdan Mazur 12.1. Historia badań hematologicznych 12.2. Materiał do badań hematologicznych 12.3. Metody badań hematologicznych 12.3.1. Metoda 3-diff 12.3.2. Metoda 5-diff 12.4. Wyniki badań hematologicznych 12.5. Standaryzacja 12.6. Automatyzacja w immunohematologii 13. Metody stosowane w badaniach hemostazy - Anna Raszeja-Specht, Jacek Golański 13.1. Wstęp 13.2. Materiał do badań układu hemostazy 13.3. Badania układu krzepnięcia metodami fizykochemicznymi 13.4. Oznaczanie liczby płytek krwi 13.5. Badanie reaktywności płytek krwi 13.5.1. Turbidymetryczny pomiar agregacji 13.5.2. Impedancyjny pomiar agregacji 13.5.3. Pomiar czasu okluzji 13.6. Badania z wykorzystaniem wiskozymetrycznych i/lub optycznych metod detekcji skrzepu 13.6.1. Czas protrombinowy (PT) 13.6.2. Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT) 13.6.3. Fibrynogen (Fg)
13.6.4. Czas trombinowy (TT) 13.6.5. Czas reptylazowy (RT) lub czas ankrodowy 13.6.6. Czas ekarynowy (ECT) 13.6.7. Oznaczanie aktywności czynników VIII, IX i XI 13.6.8. Oznaczanie aktywności czynników VII, V, II i X 13.6.9. Wykrywanie oporności na aktywowane białko C (APC-R) 13.6.10. Wykrywanie przeciwciał antyfosfolipidowych: antykoagulantu tocznia (LA) i innych 13.7. Badania układu krzepnięcia metodami biochemicznymi z zastosowaniem substratów chromogennych 13.7.1. Oznaczanie aktywności antytrombiny (AT) 13.7.2. Oznaczanie aktywności białka C (PC) 13.7.3. Oznaczanie aktywności anty-xa 13.8. Badania układu krzepnięcia metodami immunochemicznymi 13.8.1. Oznaczanie stężenia dimeru D (DD) 13.8.2. Antygen czynnika von Willebranda (vwf:ag) 13.8.3. Wiązanie czynnika von Willebranda z kolagenem (vwf:cb) 13.8.4. Aktywność czynnika von Willebranda jako kofaktora rystocetyny (vwf:rco) 13.8.5. Oznaczanie stężenia całkowitego (PS) i wolnego (fps) białka S 13.8.6. Oznaczanie stężeń przeciwciał antykardiolipinowych (ACA) i przeciwciał przeciw ß 2 - glikoproteinie I (ß 2 -GPI) 13.8.7. Oznaczanie stężeń przeciwciał przeciw kompleksowi czynnik płytkowy 4-heparyna (anty-pf4/h) 13.9. Metody biologii molekularnej 13.10. Aparatura wykorzystywana w diagnostyce zaburzeń hemostazy 13.11. Analizatory POCT 13.12. Automatyzacja i integracja laboratoryjnej diagnostyki hemostazy 13.13. Kierunki rozwoju diagnostyki hemostazy 14. Metody stosowane w diagnostyce mikrobiologicznej - Elżbieta Stefaniuk 14.1. Wstęp 14.2. Hodowla drobnoustrojów 14.2.1. Hodowla bakterii i grzybów 14.2.2. Diagnostyka wirusologiczna oparta na hodowlach komórkowych 14.2.3. Systemy automatyczne do hodowli bakterii i grzybów z krwi i płynów z jam ciała 14.3. Metody mikroskopowe 14.4. Techniki barwienia 14.5. Identyfikacja drobnoustrojów 14.5.1. Klasyczne schematy identyfikacyjne drobnoustrojów 14.5.2. Automatyczne systemy do identyfikacji drobnoustrojów 14.5.3. Spektrometria mas 14.6. Metody serologiczne i immunochemiczne 14.7. Oznaczanie lekowrażliwości drobnoustrojów
14.6.1. Automatyczne systemy do identyfikacji i oznaczania lekowrażliwości drobnoustrojów 14.8. Metody biologii molekularnej 14.8.1. Molekularna diagnostyka zakażeń 14.8.2. Typowanie genetyczne dla celów epidemiologii 15. Laboratoryjny system informatyczny - Barbara Kopeć, Piotr Sitkowski 15.1. Wstęp 15.2. Funkcje laboratoryjnego systemu informatycznego 15.2.1. Moduł Rejestracja zleceń 15.2.2. Moduł Przyjęcie materiału do laboratorium 15.2.3. Moduł Komunikacja z analizatorami 15.2.4. Moduł Kontrola jakości 15.2.5. Moduł Autoryzacja wyniku badania 15.2.6. Moduły wspomagające zarządzanie laboratorium 15.3. Ochrona danych medycznych i osobowych pacjentów w laboratorium 15.4. Koszty informatyzacji 16. Automatyzacja w medycznym laboratorium diagnostycznym - Bogdan Solnica 16.1. Wstęp 16.2. Automatyczne analizatory laboratoryjne. Konsolidacja badań 16.3. Automatyzacja fazy pozaanalitycznej 16.4. Częściowa i całkowita automatyzacja laboratorium Skorowidz