Specjalność Turystyczna Hufiec Gdańsk Śródmieście Turystyczny Mini Kurs W ręku z mapą i kompasem Przygotował: phm. Grzegorz Święcicki turystyka@gdańsk.zhp.pl Gdańsk 2014
1. Kompas (busola) 1.1. Kompas To urządzenie, które pozwala nam określić strony świata. Zasadniczym elementem kompasu jest igła magnetyczna. Wskazuje nam ona (czerwoną końcówką) kierunek północny. Busola to kompas, który posiada dodatkowo urządzenia celownicze umieszczone na ruchomym pierścieniu. Busola to urządzenie czułe na zmiany pola magnetycznego, nie należy więc posługiwać się nią w pobliżu przedmiotów i urządzeń, które mogą zakłócić jej działanie. - Guziki metalowe mogą spowodować odchylenia już z odległości 10 cm - Szyny kolejowe powodują odchylenia igły z odległości 25 m, żelazne mosty z odległości 25-50 m. Wskazania busoli zakłócają linie wysokiego napięcia, przekaźniki radiowotelewizyjne, stacje sieciowe telefonii komórkowej, anteny nadawcze. Wskazania mogą zakłócić wyładowania atmosferyczne podczas burzy. 1.2. Tarcza Tarcza busoli podzielona jest na 360 stopni. Stopnie to jednostki służące pomiarowi katów. Podziałka na busoli umieszczona jest zwykle z dokładnością co 2-3 stopnie i z taką dokładnością mierzymy busolą kąty - tzw. azymuty. Na tarczy oznaczone są też cztery główne kierunki N (North) - północ, E (East) - wschód, S (South) - południe,w (West) - zachód. Prosty model kompasu zawierający wszystkie potrzebne elementy
2. Mapa Mapa to nic innego jak przedstawienie powierzchni Ziemi na płaszczyźnie według określonych reguł matematycznych i rysunkowych za pomocą znaków umownych. 2.1. Elementy mapy Skala mapy - mówi nam, ile razy powierzchnia przedstawiona na mapie została zmniejszona względem rzeczywistości. Każda mapa musi posiadać skalę. Siatka na mapę zwykle naniesiona jest siatka. W zależności od skali mapy i rodzaju odwzorowania siatka może składać się z linii prostych lub krzywych. Siatkę, której linie przebiegają wzdłuż południków i równoleżników nazywamy siatką kartograficzną. Na mapach topograficznych spotykamy także siatkę geodezyjną. Jest to siatka kwadratów o boku wyrażonym w kilometrach (a nie w stopniach). Punkty cechowane pod tą tajemniczą nazwą kryją się punkty których wysokość z różnych względów zmierzono. Są to punkty wysokościowe (np. szczyty) i punkty używane do celów geodezyjnych (repery, punkty niwelacyjne, triangulacyjne, graniczne).
Kierunek północny wyznacza go pionowa krawędź ramki mapy. Rzeźba terenu bardzo ważny element, opisuje on bowiem ukształtowanie powierzchni terenu. Obecnie najpopularniejszym sposobem używanym do przedstawiania rzeźby są poziomice. To jednak nie wystarcza, ponieważ na powierzchni ziemi występują formy takie jak urwiska, rowy, skały, jaskinie, które oznacza się za pomocą znaków umownych. Grzbiet Góra Kotlina Grzbiet zbocza Wąwóz, skarpa Dół Przełącz
Linie komunikacyjne drogi, linie kolejowe. Tytuł mapy. Legenda czyli opis wszystkich znaków umownych występujących na mapie.
Znaki topograficzne
2.2. Rodzaje map Istnieje bardzo wiele rodzajów map. Nie sposób ani wszystkich wymienić, ani tym bardziej opisać. Powstało kilka klasyfikacji map. Można je podzielić przyjmując jako kryterium między innymi obszar, skalę, przeznaczenie lub treść. Mapa fizyczna To w ogólnym pojęciu mapa która oddaje ukształtowanie powierzchni terenu. Jest pokryta poziomicami, dzięki czemu można z niej odczytać wysokości poszczególnych punktów. Mapa topograficzna To również mapa fizyczna. Rządzi się jednak kilkoma regułami. Chociaż dzisiaj mapy topograficzne są powszechnie dostępne, kiedyś były robione wyłącznie na użytek armii, stąd mażemy na nich spotkać takie szczegóły jak rodzaj i nośność mostów, przeznaczenie budynków przemysłowych i użyteczności publicznej itp. Ale najważniejszym wyznacznikiem mapy topograficznej jest użycie znaków topograficznych. Jest to rodzaj znaków umownych, mają one stały wygląd i zastosowanie, co jest określone odpowiednimi instrukcjami. Warto je znać, przynajmniej te najważniejsze. Mapa turystyczna Nie trzeba chyba mówić, po co komu taka mapa. Jest skonstruowana na podkładzie mapy fizycznej, a ostatnio coraz częściej także topograficznej, na którą naniesiono znakowane szlaki turystyczne, bazę noclegową w od hoteli poprzez schroniska, stacje turystyczne, chatki studenckie po pola namiotowe. Można na niej znaleźć także szeroką gamę obiektów krajoznawczych takich jak parki narodowe, krajobrazowe i rezerwaty, osobliwości przyrody, ostańce skalne, muzea, skanseny, izby regionalne, zamki, dwory, pałace i inne zabytki i miejsca godne zwiedzenia.
Mapa samochodowa Sporządzona z myślą o kierowcach. Najłatwiej spotkać ją w atlasie samochodowym. Zawiera to, co jest przydatne w podróży samochodem, a więc przede wszystkim drogi z oznaczeniem ich rodzajów i numerów, a ponad to informacje o takich obiektach jak stacje benzynowe, warsztaty, motele. 2.3. Orientowanie mapy Zorientować mapę to znaczy tak ją obrócić, aby kierunek północny na mapie pokrywał się z rzeczywistym kierunkiem północnym. pokręć tarczą busoli aż na szczerbince znajdzie się azymut 0º połóż busolę na mapie tak, aby jedna z krawędzi busoli pokrywała się z odpowiednią krawędzią mapy (np. wschodnia część busoli ze wschodnią krawędzią mapy) obróć mapę tak aby północny zwrot igły magnetycznej pokrył się z azymutem 0º na tarczy busoli 3. Azymut Azymut to kąt zawarty między północą a kierunkiem marszu mierzony w prawą stronę od kierunku północnego (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Azymuty przedstawia podziałka na brzegu tarczy busoli. Z pojęciem azymutu wiążą się dwie czynności: wyznaczanie azymutu i odczytywanie go. 3.1. Wyznaczanie azymutu Otrzymałeś do wyznaczenia azymut 80º Obróć tarczę busoli tak, aby 80º pokryło się ze szczerbinką (strzałką) Pokręć busolą aby igła kompasu pokryła się z 0º (N) Kierunek, który wskazuje szczerbinka (strzałka), to azymut 80º 3.2. Odczytywanie azymutu Zaznaczasz dwa punkty na mapie (miejsce, w którym jesteś i cel) Przykładasz krawędź busoli, aby przechodziła przez oba punkty Obróć tarczę busoli, aby 0º (N) była skierowana w kierunku północy mapy (góra)
Odczytaj na tarczy, jaki kąt pokrywa się ze szczerbinką (strzałką) jest to azymut, którego szukasz Podnosisz busolę (nie przekręcając tarczy) i obracasz w taki sposób, aby igła kompasu pokryła się z 0º (N) (czyt. Wyznaczenie azymutu) Wyznacz azymut z PK1 do PK2 Pamiętaj, że wyznaczenie azymutu nie jest dokładną metodą. Dlatego należy weryfikować swoją trasę na podstawie rzeźby terenu lub punktów charakterystycznych. Dobrym sposobem poruszania się według azymutu jest wybranie charakterystycznego obiektu na trasie naszego azymutu (drzewo, słup telegraficzny, itp.), następnie marsz to tego punktu, a następnie wyznaczenie kolejnego punktu charakterystycznego w kierunku wyznaczonego azymutu. 4. Techniki poruszania się w terenie Istnieje dużo sposobów na chodzenie w terenie z mapą. Najważniejsze (ale i najtrudniejsze) jest, to aby ciągle znać swoje położenie na mapie. Dlatego warto zapamiętywać punkty charakterystyczne obok których przechodzimy
(skrzyżowanie dróg, linia energetyczna, wieża kościoła, most). Można także naszkicować swoją trasę na mapie. 4.1. Warto wyrobić sobie pewne nawyki, które pomogą nam podczas marszu. Oto one: Jeśli nie jesteś specem od mapy, poruszaj się po drogach. Wprawdzie nadrobisz drogi, ale masz pewność co do swojego położenia. Poza tym dzięki poruszaniu się po twardej drodze, jest to najszybszy sposób poruszania się po trasie (w przeciwieństwie do marszu na przełaj przez zarośla). Orientuj mapę przed każdym oglądaniem. Pozwoli to uniknąć pomyłek w kierunkach. Kontroluj kierunek marszu (azymut).weryfikując wskazania na busoli. Kontroluj odległość jaką przebyłeś: o Licz parokroki. Przydaje się na krótkich odległościach. Warto znać długość swojego parokroku i znać ich liczbę na 100m o Mierz czas marszu. Przydatne na dużych odległościach. Średnio 1km marszu zajmuje 12 min. o Śledź punkty charakterystyczne (rzeźba terenu, dalekie kominy, itp.) Szacuj czas swojego marszu. Znając przybliżoną odległość do celu oraz posiłkując się powyższymi metodami wyznaczmy sobie czas przejścia. Nie zaskoczy nas wtedy zmrok lub limit czasowy na zawodach. Chodzenie po rzeźbie terenu. Metoda ta wymaga sporego doświadczenia w czytaniu mapy. Wykorzystuje się tutaj ukształtowanie terenu (doliny, góry, wąwozy) jak punkty orientacyjne (w odróżnieniu od dróg raczej się nie zmieniło). Należy się jednak wspierać dokładną kontrolą kierunku (wyznaczanie azymutów). 4.2. Zgubienie się w terenie. Jeśli przydarzyło nam się zgubić i stracić swoją aktualną pozycję na mapie, należy postępować zgodnie z poniższymi punktami: Wróć do najbliższego punktu charakterystycznego Zorientuj mapę
Postaraj się przypomnieć swoje ostatnie położenie oraz czas marszu. Rozejrzyj się i na podstawie okolicznych punktów charakterystycznych spróbuj znaleźć swoją pozycję na mapie. W przypadku niepowodzenia, musisz wrócić tą samą drogą, aż do punktu, którego jesteś pewien (np. duże skrzyżowanie, transformator SN, charakterystyczny budynek, góra).