FUNKCJONOWANIE RYNKU OGRODNICZEGO Polska jest istotnym producentem owoców, warzyw i pieczarek w skali Unii Europejskiej, zaś w przypadku jabłek wręcz największym wytwórcą w Europie. Przy bogatej tradycji, rozległej wiedzy i pracowitości naszych ogrodników oraz sprzyjającej polityce jest więc w stanie swoimi produktami ogrodniczymi zdominować rynek unijny. Można powiedzieć, że polskie ogrodnictwo to narodowe dobro, wymagające jednak pewnego wsparcia. Z danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ) wynika, iż zbiory owoców w Polsce mają tendencję wzrostową, a w minionym 2012 roku osiągnęły ponad 3,8 mln ton. Do rekordowego poziomu bo blisko 2,9 mln ton wzrosła produkcja jabłek. Z kolei zbiory warzyw gruntowych w poprzednim roku nieco się
2 zmniejszyły i wyniosły ponad 4,5 mln ton, zaś warzyw spod osłon 877 tys. ton. Zbiory owoców w Polsce stale wzrastają, a w minionym 2012 roku osiągnęły niemal 4 mln ton, co stanowi ponad 10 proc. łącznej produkcji UE. Dla porównania łącznie w Unii Europejskiej produkcja owoców pozostawała na poziomie około 35 mln ton, a warzyw ponad 62 mln ton. Jeżeli chodzi o produkcję przetworów owocowych w Polsce, w sezonie 2012/13 wyniosła ona 940 tys. ton, natomiast przetworów warzywnych 1,1 mln ton. Podstawowym warunkiem istnienia i funkcjonowania rynku jest spotkanie się sprzedających oraz kupujących. Szeroko rozumiany rynek obejmuje zarówno produkty świeże, przeznaczone bezpośrednio na sprzedaż, jak też proces przygotowania ich do sprzedaży, a także produkty sprzedawane po okresie przechowywania. Podstawowe
3 zadanie rynku stanowi zapewnienie wymiany towarów oraz usług, czyli umożliwienie sprzedającemu upłynnienie towaru, a kupującemu jego nabycie. Elementami rynku są: podaż, popyt, cena. Wszystkie one podlegają nieustannym zmianom pod wpływem decyzji i działań podmiotów rynkowych, zmierzając do uzyskania równowagi rynkowej. Cena, która zapewnia równowagę między podażą a popytem, jest ceną równowagi. Stan ten odzwierciedla sytuację, w której wszyscy sprzedawcy realizują swoje zamiary dotyczące zakupu. Po roku 1990 w dużym stopniu zmieniła się sytuacja w polskim ogrodnictwie. Istotnie wzrosły koszty produkcji, eksport owoców, warzyw i produktów rolnych jest niższy, mniejszy stał się także popyt na krajowe produkty zarówno świeże, jak też niektóre przetworzone. Nastąpiła zmiana relacji między podażą a popytem. Rynek producenta, do którego wszyscy byli przyzwyczajeni, przeistoczył się w rynek konsumenta. Poprzednio ten ostatni miał niewielki wybór i kupował wszystkie produkty dostarczane przez producenta, obecnie zaś nabywa jedynie te sobie odpowiadające. Taka sytuacja będzie trwała i należy się do niej dostosować. Konieczne jest zatem wprowadzenie istotnych zmian, zarówno w produkcji, jak i obrocie produktami ogrodniczymi. Wiążą się one m.in. z doskonaleniem jakości oraz dostarczaniem produktów oczekiwanych przez konsumentów, a także oferowaniem w ciągłej dostawie produktów w atrakcyjnych, funkcjonalnych opakowaniach. Aby sprostać wyzwaniom rynku europejskiego, potrzeba dużej wiedzy i kwalifikacji producentów, handlowców oraz przygotowana dobrego zaplecza technicznego. W skomplikowanych procesach
4 dystrybucji produktów oraz przy zwiększonych wymaganiach hurtowników i konsumentów coraz większą rolę odgrywają opakowania. Odnosi się to do przewozu towarów, czynności załadunkowych i rozładunkowych, a także identyfikacji towarów w różnych ogniwach obrotu. W środkach masowego przekazu brakuje jednak rzetelnego przedstawienia wartości krajowych produktów ogrodniczych, które są zdrowe, smaczne, zwykle tańsze niż importowane, a ich walory odżywcze oraz zdrowotne powszechnie znane i udokumentowane. By zapewnić zbyt, trzeba je jednak oferować w nowoczesnym opakowaniu, które będzie jednocześnie środkiem reklamy i informacji. Prawidłowo zaprojektowane i estetyczne wykonane opakowanie zwiększa popyt, wartość oraz ilość sprzedawanych towarów. Podnosi to wprawdzie koszty, zapewnia jednak odpowiedni marketing, przez co pozwala uzyskać lepsze ceny przy wyższych marżach handlowych. Preferencje dla dobrze przygotowanych produktów przyciągają na nasz rynek dostawców z zagranicy. Dobrze zaprojektowane, wykonane z dbałością o szczegóły opakowanie zwiększa popyt i podnosi poziom sprzedaży.
5 W sprzedaży coraz częściej producenci oraz krajowe firmy pośredniczące oferują doskonałej jakości owoce i warzywa estetycznie opakowane, które mogą z powodzeniem konkurować z bogata grupą produktów importowanych nie tylko ceną, ale również wyglądem i jakością na targowisku, sklepie osiedlowym czy w supermarkecie. W obecnej sytuacji kluczowe pytanie brzmi: jakie działania należałoby podjąć, mając na uwadze fakt, że produkcja owoców i warzyw ma przyszłość pod warunkiem zmiany dotychczasowych reguł na rynku krajowym oraz w eksporcie. Dodatkowo w szybkim tempie zmieniają się warunki związane z produkcją i dystrybucją, zaś na europejskim rynku rządzą mocne prawa podaży i popytu. Koniecznie trzeba nadążyć za szybko zmieniającym się rynkiem, kontynuując rozwój gospodarstw. Potrzebne są także starania o dalsze dotacje unijne oraz inne możliwości finansowania inwestycji, np. kredyty preferencyjne oraz rozmaite dopłaty. dr inż. Tadeusz Cąderek COBRO