X. Techniki radioterapii w Polsce Monika Paluch Ferszt X.1. Wstęp do radioterapii Radioterapia jest najstarszą po chirurgii metodą leczenia chorób nowotworowych - mimo to wciąż budzi obawy. Może dlatego, że napromienianie kojarzy się z Hiroszimą czy awarią reaktora w Czarnobylu. Tymczasem przez cały czas najlepsi naukowcy z całego świata czuwają nad tym aby radioterapia była bezpieczną metodą zwalczania nowotworów. W Polsce istnieje wiele ośrodków onkologicznych których techniki radioterapii oraz wykształcenie personelu nie odbiega od światowych standardów. X.1.1. Definicja i kryteria. Radioterapia jest miejscową metodą leczenia nowotworów, wykorzystującą energię promieniowania jonizującego. Po przez wywołanie jonizacji w żywych komórkach dochodzi do różnorodnych procesów fizykochemicznych, prowadzących następnie do efektów biologicznych. Stosując różne kryteria, można dokonać podziału radioterapii w zależności od: rodzaju promieniowania jonizującego ( elektromagnetyczne lub cząsteczkowe), energii promieniowania ( konwencjonalne lub megawoltowe), lokalizacji źródła promieniowania względem pacjenta (teleradioterapia, brachyterapia lub radioterapia izotopowa), wskazań terapeutycznych ( radykalna, skojarzona z innym leczeniem, paliatywna), zasad frakcjonowania ( konwencjonalne lub niekonwencjonalne). Rodzaje promieniowania jonizującego stosowane w radioterapii: do roku 1950 wyłącznie promieniowanie X, od 1950 r. aparaty kobaltowe ze źródłem 60 Co tzw. bomba kobaltowa promieniowanie gamma, wiązki elektronów o energiach 6 35MeV z akceleratorów liniowych, wiązki hadronowe: neutrony prędkie 5 40 MeV protony 60 250 MeV ciężkie jony np. C, N, O, o energii rzędu GeV. Podział zależny od używanej energii: radioterapia konwencjonalna ( 60-400 kev). Promieniowanie jest tu generowane przez aparaty rentgenowskie, radioterapia megawoltowa ( 1,25 25 MeV): promieniowanie gamma, generowane przez kobalt 60 (linie o energii 1,17 i 1,33 MeV), promieniowanie X o wysokiej energii generowane w przyspieszaczu liniowym(4-25 MeV), elektrony (6-22 MeV). Promieniowanie megawoltowe w porównaniu z konwencjonalnym ma wiele zalet:
większą przenikliwość ( pozwala napromieniać zmiany położone głęboko), mniejszą zdolność do pochłaniania przez tkankę kostną, co pozwala na napromienianie guzów położonych wewnątrz ścian kostnych, lepszą tolerancję leczenia ( mniej działań niepożądanych), mniej nasilone popromienne odczyny skórne, mniej nasilone popromienne odczyny w sąsiedztwie napromienianej zmiany.[kordek, Jassem 2006] X.2. Rodzaje radioterapii w Polsce Rodzaje radioterapii różnią się w zależności od tego, gdzie zostaje umieszczone źródło promieniowania: Brachyterapia - metoda polegająca na umieszczeniu źródła promieniowania w jamach ciała, bezpośrednio w guzie albo w jego otoczeniu (np. jamie ustnej, macicy i drogach rodnych, prąciu). Teleradioterapia - metoda z zastosowaniem wiązki promieniowania z zewnątrz. Stosowana zazwyczaj do napromieniania zmian powierzchownie położonych (rak sutka, rak tkanek miękkich) oraz nowotworów głębiej położonych (rak płuca, rak nerki, rak pęcherza moczowego). Radioterapia izotopowa - metoda polegająca na dożylnym podaniu izotopów promieniotwórczych. Stosowana najczęściej w leczeniu raka pęcherzykowego tarczycy oraz czerwienicy prawdziwej. X.3. Brachyterapia Brachyterapia( brachy, z greckiego - z bliska) jest jedną z metod radioterapii nowotworów. Wykorzystuje się w niej energię fotonów lub cząstek pochodzącą z rozpadu izotopów promieniotwórczych umieszczanych w guzie lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Współczesne wskazania do brachyterapii obejmują leczenie nie tylko nowotworów złośliwych. Możemy wśród nich wskazać: 1) Leczenie nowotworów złośliwych, 2) Leczenie innych chorób: a. układu krążenia: stenozy de novo, restenozy tętnic obwodowych oraz stenozy denovo, restenozy tętnic wieńcowych, b. leczenie keloidu, choroba Rendu Oslera, c. leczenie nadczynności tarczycy, d. leczenie czerwienicy prawdziwej, trombocytozy, e. leczenie chorób gałki ocznej profilaktyka rozrostu naczyń po transplantacji rogówki, f. uzupełniająco po usunięciu pterygium (skrzydlika). Brachyterapia może być stosowana jako: 1) Samodzielne leczenie radykalne, 2) Jako część skojarzonego leczenia radykalnego razem z chirurgią i/lub teleradioterapią, 3) Jako samodzielne leczenie paliatywne, 4) Jako część skojarzonego leczenia paliatywnego razem z chirurgią i/lub teleradioterapią, 5) Jako brachyterapia ratunkowa.[skowronek 2004]
X.3.1. Historia brachyterapii Brachyterapia zaczęła rozwijać się pod koniec XIX wieku po odkryciu pierwszych pierwiastków promieniotwórczych, jej początek zbiegł się nieomal równocześnie z odkryciem przez Wilhelma Roentgena promieniowania X w 1895 roku. Najważniejsze wydarzenia przedstawiono chronologicznie: 1896 - odkrycie naturalnego promieniowania uranu (Becquerel), 1898 - odkrycie radu (Piotr i Maria Curie), 1901-1903 pierwsze doniesienia o zastosowaniu radu w brachyterapii Abbe (Nowy York) i Strebel (Monachium) leczenie raka skóry, keloidu, 1905 - rozwinięcie śródtkankowej brachyterapii, założenie Instytutu Radowego w Manchester, 1909 - zastosowanie tubek radowych w ginekologii, 1914-1918 rozwój brachyterapii w szpitalach Radium Hemmet (Stockholm), Memorial Hospital (New York), Radium Institute (Paris), 1914 - opracowanie zasad planowania leczenia - systemu Sztokholmskiego, 1919 - opracowanie zasad planowania leczenia - systemu Paryskiego, 1934 - opracowanie zasad planowania - systemu Manchesterskiego, zasad Patersona Parkera (zasady implantacji izotopów, sposób obliczania dawki podstawowych założeń, które legły u podstaw współczesnej brachyterapii), 1934 - wykrycie sztucznej promieniotwórczości (Irena i Frederic Joliot-Curie). Można określić lata 1920 1955 jako okres dominacji radu stosowanego przede wszystkim w ginekologii, przez chirurgów i patologów. Okres ten charakteryzował się brakiem technicznych możliwości obliczania dawki promieniowania, niedoskonałymi metodami dozymetrii. Wyniki leczenia były często dalekie od oczekiwań. Postęp nastąpił w latach 50 tych kiedy odkryto i zaczęto stosować sztuczne pierwiastki promieniotwórcze w brachyterapii nowotworów złośliwych. Szczególne znaczenie miało odkrycie izotopów Irydu, Jodu i Cezu. 1953 - opracowano podstawy bezpromiennego ładowania źródeł ( afterloadingu, Haenschke i Hilaris) oraz zasady leczenia źródłami promieniotwórczymi o wysokiej mocy dawki. 1956 - odkrycie Irydu 192, obecnie podstawowego izotopu promieniotwórczego stosowanego w brachyterapii. Dla rozwoju brachyterapii istotne znaczenie miało skonstruowanie oraz wprowadzanie do kolejnych generacji nowoczesnych aparatów do brachyterapii: 1964 - Cathetron (Co-60), 1964 - Gammamed I (Iryd-192), II (1976), 1979 - Gammamed [High Dose Rate], 1983 - Gammamed III - 12 kanałów, 1991 - Gammamed 12i [do brachyterapii pulsacyjnej, Pulsed Dose Rate]. 2006 Microselectron HDR /PDR W latach 50 tych, 60 tych, 70 tych teleradioterapia rozwijają się szybciej w porównaniu z brachyterapią ze względu na postęp w budowie aparatury (przyspieszacze liniowe) i rozwój technik napromieniania wiązkami zewnętrznymi. Brachyterapia straciła na znaczeniu przede wszystkim z powodu trudności w zapewnieniu ochrony radiacyjnej personelowi. Wykrycie nowych izotopów promieniotwórczych, doskonalenie systemów komputerowych przy znacznym zmniejszeniu narażenia personelu na promieniowanie spowodowało renesans brachyterapii aż do lat 90-tych, kiedy możemy mówić o bardzo szybkim rozszerzaniu wskazań do brachyterapii nowotworów złośliwych oraz innych chorób.
Efektem tego jest wprowadzenie do użytku aparatów do brachyterapii opartych na zasadach bezpromiennego ładowania źródeł ( afterloading ) oraz wykorzystujących niewielkie źródła mieszczące się w specjalnych aplikatorach. Ponadto wprowadzono do praktyki klinicznej systemy komputerowe umożliwiające planowanie trójwymiarowe i dokładne odzwierciedlenie rozkładu dawki w obszarze leczonym oraz narządach krytycznych. Innym powodem opracowania nowych metod brachyterapii była chęć zapewnienia lepszej ochrony radiobiologicznej pacjentowi oraz personelowi leczącemu.[skowronek 2004] X.3.2. Podstawowe zasady stosowania brachyterapii. 1) Efektem umieszczenia izotopu promieniotwórczego w obrębie guza lub jego otoczeniu jest możliwość precyzyjnej koncentracji wysokiej dawki promieniowania w bezpośrednim sąsiedztwie izotopu w większym stopniu niż przy użyciu napromieniania wiązkami zewnętrznymi. 2) Podwyższa to odsetek wyleczalności miejscowej nowotworu, ponadto ze względu na fizyczne właściwości promieniowania (spadek natężenia dawki proporcjonalnie z kwadratem odległości od źródła) umożliwia lepszą ochronę otaczających zdrowych tkanek, w tym ważnych narządów krytycznych dla organizmu. 3) Warunkiem uzyskania tego efektu jest dostępność guza (możliwość założenia aplikatora) oraz jego znana, z reguły niewielka wielkość. 4) Implantacja aplikatorów często wymaga wykonania różnych zabiegów, takich jak bronchoskopia, gastroskopia, resekcja guza, craniotomia, laparotomia połączona z częściową resekcją guza lub z implantacją aplikatorów, itp. 5) W przeciwieństwie do teleradioterapii brachyterapia jest często metodą inwazyjną, wymaga implantacji aplikatorów w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym.[skowronek 2004] X.3.3. Metody brachyterapii. Ze względu na sposób umieszczenia izotopu dzieli się brachyterapię na: 1) Śródtkankową - stosowaną w leczeniu nowotworów jamy ustnej, gardła, wargi, skóry, prącia, cewki moczowej, pęcherza moczowego, gruczołu krokowego, piersi, mózgu, mięsaków, trzustki, sromu, 2) Śródjamową (plesiobrachytherapy) stosowaną w leczeniu nowotworów szyjki macicy, trzonu macicy, pochwy, oskrzela, tchawicy, przełyku, dróg żółciowych. Do metody tej zalicza się również podawanie izotopu jodu125 doustnie w niektórych postaciach raka tarczycy, izotopu złota98 dopęcherzowo w raku pęcherza moczowego. Brachyterapia śródjamowa dzieli się na: 1) Wewnątrzprzewodową (intraluminal) nowotwory przełyku, oskrzela, dróg żółciowych, 2) Wewnątrzjamową (intracavitary) nowotwory szyjki macicy, trzonu macicy, 3) Wewnątrznaczyniową (endovascular) restenozy tętnic wieńcowych, obwodowych, 4) Powierzchniową (surface) nowotwory skóry. Ze względu na czas pozostawania źródeł w obrębie tkanek dzielimy brachyterapię na: 1) stałą (implanty stałe) - (jod125 - rak prostaty, guzy mózgu, trzustki), paladium103 rakprostaty, złoto98 - rak pęcherza, radon222, cez131 rak prostaty), 2) czasową - (pozostałe izotopy).
Ze względu na aktywność źródła (moc dawki) brachyterapię dzieli się na: 1) LDR (Low Dose Rate) 1-2 mci/cm ( 0,4-2 Gy /h) 2) PDR (Pulsed Dose Rate) 1 Ci/cm ( 0,5-1 Gy/h ) 3) MDR (Medium Dose Rate) 100 mci/cm ( 2-12 Gy/h ) (metoda historyczna) 4) HDR (High Dose Rate) 10 Ci/cm. ( >12 Gy /h ) 5) Ultra LDR (stałe implanty) (0,01-0,3 Gy/h) Ze względu na sposób aplikacji brachyterapię dzieli się na: 1) Klasyczną, konwencjonalną ( ręczny afterloading ). 2) Remote Afterloading. Termin afterloading oznacza bezpromieniowe przygotowanie zabiegu poprzez wprowadzenie aplikatorów (cewników, prowadnic) służących następnie do automatycznego wprowadzenia źródeł, radiologiczną kontrolę ich rozmieszczenia, zaprojektowanie planu leczenia z następczym zdalnym automatycznym lub manualnym ładowaniem źródeł. Takie postępowanie pozwala na precyzyjne rozmieszczenie źródeł, co jest bardzo istotne dla uzyskania pożądanego rozłożenia mocy dawki oraz ograniczenie lub eliminację narażenia personelu i otoczenia na promieniowanie. Postęp technologiczny istotnie wpłynął na udoskonalenie metod brachyterapii. W szczególności umożliwił: 1. przestrzenną, trójwymiarową rekonstrukcję guza wraz z założonymi prowadnicami przy pomocy tomografii komputerowej, radiogramów, obrazów NMR lub USG, 2. wprowadzenie techniki niewielkiego, pojedynczego źródła przesuwającego się w aplikatorach, 3. metodę afterloadingu umożliwiającą zastosowanie indywidualnego rozkładu dawki i automatyczną optymalizację rozkładu dawki i czasu leczenia. Pozwala to na dokładne określenie obszaru do leczenia (nowotworu, loży guza po jego usunięciu) oraz rozkładu dawki w narządach krytycznych.[skowronek 2004] X.3.3.1. Brachyterapia LDR Brachyterapia z użyciem źródeł o niskiej mocy dawki. Aktywność źródła: 1-2 mci/cm, moc dawki: <2 Gy /h. W metodzie tej stosuje się najczęściej izotop Cezu137. Zalety i wady brachyterapii LDR Zalety: 1. sprawdzona skuteczność na dużych grupach chorych, 2. większe prawdopodobieństwo procesów naprawczych uszkodzeń zdrowych komórek,(sublethal damage repair) w trakcie napromieniania, 3. niewielki odsetek odczynów popromiennych wczesnych i późnych, 4. wysoki współczynnik terapeutyczny ograniczony jedynie zdolnością do repopulacji, 5. krótszy czas leczenia niż w przypadku teleradioterapii. Wady: 1. mała dokładność w określaniu rzeczywistego rozkładu dawki, 2. długi czas leczenia, 3. niewielka liczba leczonych chorych, 4. niewielki komfort leczenia dla pacjenta, 5. większe narażenie personelu na działanie promieni jonizujących.[skowronek 2004]
X.3.3.2. Metoda HDR High Dose Rate, brachyterapia z użyciem źródeł o wysokiej mocy dawki. Aktywność źródła: 10 Ci/cm, moc dawki: >12 Gy /h. W metodzie tej najczęściej jest stosowany izotop Irydu192 o aktywności pierwotnej 370 GBq (10 Ci). Jest to metoda stosowana w systemie afterloadingu, automatycznego ładowania źródeł. W metodzie HDR tak jak i w PDR tej do wszystkich założonych prowadnic jest wprowadzane pojedyncze źródło, które umiejscawiane jest na podstawie zaplanowanego wcześniej obszaru do leczenia oraz pod kontrolą komputerowego systemu planowania leczenia. Źródło przesuwa się wzdłuż osi prowadnicy na zaplanowaną odległość. Odległość ta w przybliżeniu odpowiada rozmiarom guza. Warunkiem stosowania metody HDR są dobre możliwości diagnostyczne ośrodka leczącego, wyposażenie w tomograf komputerowy i/lub rezonans magnetyczny oraz komputerowy system planowania leczenia.[skowronek 2004] X.3.3.3. Metoda PDR Pulsed Dose Rate, brachyterapia pulsacyjna. W metodzie PDR stosuje się izotop promieniotwórczy Irydu192 o aktywności pierwotne 15-37 GBq (0,5-1 Ci), mocy dawki: 0,5-1 Gy/h. Źródło jest umieszczone w kapsule o średnicy 1,1 mm i długości 2,5 mm. Brachyterapia metodą PDR jest znana i stosowana od początku lat 90-tych, niemniej jednak w niewielu ośrodkach onkologicznych opublikowano dotąd wyniki leczenia nowotworów tą metodą. Po raz pierwszy leczono chorych tą metodą na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Francisco w 1992 roku. W Polsce aparaturę do brachyterapii PDR posiadają 5 ośrodków: oddziały Instytutu Onkologii w Krakowie i Gliwicach, Klinika Onkologii i Radioterapii AM w Gdańsku, Centrum Onkologii w Bydgoszczy oraz Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu. Podstawową przyczyną opracowania i wprowadzenia brachyterapii PDR była próba zastąpienia ciągłego napromieniania izotopami promieniotwórczymi o niskiej aktywności stosowanymi w metodzie LDR napromienianiem impulsami z zaplanowaną przerwą przy zastosowaniu izotopów o wyższej aktywności. W metodzie tej wielkość dawki można regulować poprzez wydłużenie czasu trwania impulsu oraz zwiększenie liczby impulsów. Pozwala to na skojarzenie korzystnych fizycznych właściwości metody HDR (lepsza optymalizacja rozkładu dawki w obszarze leczonym, ochrona radiacyjna personelu) z pozytywnymi radiobiologicznymi cechami metody LDR (lepsza ochrona zdrowych tkanek). W porównaniu do metody LDR, metoda PDR stwarza choremu oraz opiekującemu się nim personelowi lepszy komfort leczenia poprzez występowanie przerw między impulsami. Personel może zająć się chorym w czasie przerwy bez przerywania leczenia. Poprzez wydłużenie czasu trwania impulsu można również skrócić czas trwania leczenia.[skowronek 2004] X.4. Teleradioterapia Pierwsze próby zastosowania niskoenergetycznych promieni X podjęto pod koniec XIX wieku do leczenia nowotworów skóry, jednak niska jakość oraz trudna dostępność źródeł promieniowania znacząco ograniczały możliwości rozwoju radioterapii. Przez dłuższy czas w celach terapeutycznych stosowano ręcznie aplikowane igły lub tubki radu- 226 albo też lampy rentgenowskie o małym natężeniu i stosunkowo niewielkiej energii promieniowania X. Dopiero w połowie XX wieku, wraz z pojawieniem się wynalazków dokonanych na potrzeby wojskowe, rozpoczęła się era wysokoaktywnych źródeł promieniotwórczych. Nastąpił gwałtowny rozwój radioterapii realizowanej za pomocą izotopowych źródeł radioaktywnych umieszczanych w bezpośrednim sąsiedztwie napromienianych komórek: brachyterapii z użyciem źródeł zamkniętych oraz terapii
radioizotopowej z użyciem źródeł otwartych. Kobalt-60, emitujący promieniowanie gamma o energiach 1,17 MeV i 1,33 MeV, z powodzeniem wykorzystany został w terapii chorób nowotworowych przy użyciu zewnętrznych wiązek promieniowania jonizującego, tzw. teleradioterapii. Lata pięćdziesiąte XX wieku uznać należy za epokę aparatów (tzw. bomb) kobaltowych, jednak kolejne dziesięciolecia zdominowane zostały przez techniki akceleracyjne. Pojawienie się akceleratorów zwanych betatronami pozwoliło na radykalne zwiększenie energii promieniowania fotonowego. Możliwie stało się prowadzenie terapii wiązkami o energii 20-25 MeV, odznaczającymi się znacznie korzystniejszymi dla pacjentów charakterystykami rozkładu dawki. Mimo to duży i utrudniający manewrowanie ciężar betatronów, stosunkowo niskie natężenie promieniowania X, a także niewielkie wymiary napromienianego pola spowodowały, że od połowy lat siedemdziesiątych stopniowo zaprzestawano stosowania tych aparatów. Ich miejsce zajęły liniowe akceleratory elektronowe, dziś w teleradioterapii wykorzystywane najczęściej. Duże wartości mocy dawki, szeroki zakres dostępnych energii promieniowania oraz możliwość pełnego obrotu wokół pacjenta należy uznać za podstawowe czynniki, które doprowadziły zarówno do szybkiego upowszechnienia akceleratorów liniowych, jak i do zdominowania światowego rynku urządzeń radioterapeutycznych przez ten właśnie rodzaj przyspieszaczy. Współczesna radioterapia jest wciąż rozwijającą się gałęzią medycyny, fizyki i biologii. Jej skomputeryzowanie oraz wykorzystanie algorytmów wspomagających pracę lekarzy i fizyków medycznych podniosło jakość leczenia i usprawniło pracę ośrodków onkologicznych. Wprowadzono wiele nowych rozwiązań konstrukcyjnych, pozwalających na przeprowadzanie wysokospecjalistycznych zabiegów terapeutycznych oraz stosowanie zupełnie nowych metod napromieniania. Za sprawą technik cyfrowych możliwa stała się integracja obrazowania diagnostycznego z planowaniem i weryfikacją leczenia. Wyznacza to dalsze kierunki rozwoju radioterapii. Systemy planowania mogą dziś uwzględniać bardzo dokładne trójwymiarowe obrazy anatomii pacjenta i lokalizacji nowotworu, wymagają zatem precyzyjnych metod obliczania rozkładu dawki. Niezbędne staje się opracowanie nowych, pełniejszych modeli radiobiologicznych, pozwalających zmaksymalizować skuteczność terapii. Wzrasta konieczność bardzo dokładnego ułożenia i unieruchomienia pacjenta w pozycji do napromieniania oraz kontroli tej pozycji. Ponadto należy spodziewać się rozwoju systemów zapewnienia jakości, umożliwiających kontrolowanie poprawności i powtarzalności przebiegu wszystkich etapów złożonego procesu radioterapii.[amaldim 1999] X.4.1. Metody teleradioterapii W zależności od zaawansowania choroby oraz stanu ogólnego pacjenta teleradioterapię dzieli się na radykalną oraz paliatywną. W obu przypadkach pacjenci kwalifikowani są do terapii według wskazań klinicznych przez lekarza radioterapeutę. Celem radioterapii paliatywnej jest poprawa jakości życia chorego. Stosuje się ją w przypadku bardzo zaawansowanych procesów chorobowych np. napromienianie przerzutów do kości lub narządów wewnętrznych w celu zmniejszenia bólu i polepszenia czynności życiowych. Celem radioterapii radykalnej jest wyleczenie chorego. Stosuje się ją w mniejszym stopniu zaawansowania choroby (bez przerzutów odległych). Dzieli się ją na konformalną oraz niekonformalną. Terapia konformalna stosowana jest u pacjentów, dla których konieczne jest zastosowanie dodatkowych akcesoriów modyfikujących rozkład dawki w celu jednorodnego rozkładu dawki w obszarze napromienianej zmiany nowotworowej oraz ochrony narządów i struktur zdrowych (narządy krytyczne, OAR organ at risk) znajdujących się w pobliżu guza. W przypadku radioterapii konformalnej w
celu wizualizacji obszaru napromieniania i narządów krytycznych oraz umożliwienia planowania leczenia na komputerowych systemach planowania leczenia (TPS -treatment planning system) konieczne jest wykonanie przekrojów poprzecznych pacjenta (skanów) na tomografie komputerowym (TK). Przykładami radioterapii konformalnej są techniki 3DCRT -trójwymiarowa radioterapia konformalna, IMRT -radioterapia opierająca się na modulacji intensywnością wiązki promieniowania, technika stereotaktyczna stosująca bardzo małe pola napromieniania w przypadku małych guzów pierwotnych (np. w mózgu, płucu) oraz niekoplanarna wykorzystująca pola, dla których oś wiązki napromieniania nie jest równoległa do płaszczyzny przekrojów poprzecznych pacjenta. Radioterapia radykalna niekonformalna stosowana jest w przypadku nieskomplikowanych lokalizacji zmiany nowotworowej, dla których proces przygotowania do radioterapii nie wymaga dużej ilości skanów zapewniającej dokładną wizualizację pacjenta na TPS i opiera się głównie na wyznaczeniu pól terapeutycznych przez lekarza na symulatorze (aparat diagnostyczny wyposażony w większość możliwości aparatu terapeutycznego z wyjątkiem generowania wysokoenergetycznych wiązek promieniowania elektronowego/ fotonowego). X.5. Radioterapia izotopowa Terapia radioizotopowa to terapia z u życiem źródeł otwartych. Polega ona na wprowadzaniu do tkanek lub narządów pacjenta radiofarmaceutyku emitującego promieniowanie jonizujące (najczęściej promienie β), który wybiórczo gromadzi się w objętości tarczowej. Izotopy promieniotwórcze są podawane w formie napoju, kapsułek, które są połykane lub zastrzyku dożylnego. Najczęściej stosowanym izotopem jest promieniotwórczy jod, który jest używany do leczenia guzów tarczycy i podaje się go w formie kapsułek. Pozostałości jodu, które nie zostały wchłonięte przez gruczoł tarczycowy zostaną wydalone z organizmu wraz z potem i moczem. Oznacza to, że pacjent musi przebywać w izolacji do czasu, poziom promieniowania spadnie do bezpiecznej wartości. Zazwyczaj trwa to od 4 do 7 dni. Po upływie tego czasu pacjent może wrócić do domu. Innym izotopem jest fosforan sodu stosowany przy nowotworach takich jak: czerwienica prawdziwa, trombocytemia prawdziwa. Natomiast chlorek strontu pzy przerzutach nowotworowych do kości. Literatura Amaldim U. 1999. Promieniowanie zdrowia. Wprost 28: 30-34. Skowronek J. 2004. Brachyterapia. Skrypt dla studentów Wydział Lekarskiego AM w Poznaniu: 2-8. Kordek R., Jassem J. 2006. Onkologia. 248-249. Piotrowski T. 2005. Wybrane zagadnienia dotyczące planowania leczenia w radioterapii. 3-4. Nazwa instytucji: Uniwersytet Śląski, Wydział Matematyki Fizyki Chemii, Zakład Fizyki Jądrowej i Jej Zastosowań Opiekun naukowy: dr hab. Beata Kozłowska Adres do korespondencji: Uniwersytet Śląski, Wydział Matematyki Fizyki Chemii, Zakład Fizyki Jądrowej i Jej Zastosowań, mpaluch-ferszt@us.edu.pl