Format MARC 21 rekordu bibliograficznego dla dokumentów kartograficznych Strefa danych matematycznych. Strefa opisu fizycznego. SKRÓT Irena Grzybowska i.grz@twarda.pan.pl
STREFA DANYCH MATEMATYCZNYCH Dane matematyczne dokumentu kartograficznego zapisywane są w: w polu 255 i w polu 034 oraz 008/22-23. W tych polach zapisuje się: skalę, odwzorowanie i zasięg terenu przedstawionego w dokumencie. Dodatkowe informacje o danych matematycznych można podać w polu 500.
SKALA Miary skal - 034 $a Skalę na mapach Ziemi wyraża się miarą liniową, na mapach nieba - miarą kątową. Dokumentami kartograficznymi są również diagramy, wykresy itp., na których może być stosowana inna miara skali, np. czasowa. Te miary skal koduje się w polu 034 $a: a - skala miary liniowej b - skala miary kątowej c - inna miara skali. To podpole $a jest obowiązkowe. Dla skal innych niż liniowa i kątowa (w polu 034 $a będzie c - inna miara skali), pola 255 nie wypełnia się.
Rodzaje skal - pierwszy wskaźnik w polu 034 W polu 034 pierwszy wskaźnik oznacza rodzaj skali. Wartość 0 pierwszy wskaźnik przyjmuje, gdy w polu 255 $a jest wyrażenie słowne, bez wartości liczbowych. W polu 255 $a podaje się wyrażenie: Skale różne, gdy w dokumencie jest wiele skal; Skala nie podana, gdy, mimo usilnych starań, nie możemy ustalić wartości skali; Skala nieokreślona - przy dokumentach parakartograficznych np. widokach.
Rodzaje skal - pierwszy wskaźnik w polu 034 c.d. Bardzo rzadko może występować zakres skal - pierwszy wskaźnik będzie miał wartość 3 -, kiedy jedna mapa jest wykonana w skali zmiennej, tzn. jej środek ma inną skalę niż brzeg. Może się to zdarzyć w związku ze zniekształceniem odwzorowawczym, na mapach obejmujących duży obszar. Jeżeli ten zakres jest podany lub możliwy do obliczenia, w 034 pierwszy wskaźnik będzie miał wartość 3, w 255 $a należy podać obie wartości rozdzielone myślnikiem. Jeżeli zakres ten jest nie podany lub niemożliwy do obliczenia, w 034 pierwszy wskaźnik będzie miał wartość 0, w 255 $a należy podać: Skala zmienna.
Rodzaje skal - pierwszy wskaźnik w polu 034 c.d. Najczęściej pierwszy wskaźnik pola 034 przyjmie wartość 1 mówiącą o skali pojedynczej. Są to wszystkie inne sytuacje, gdy w polu 255 $a podane jest wartość liczbowa lub wartości liczbowe, np. Skala 1:25.000 Skale 1:1.000.000, 1:4.000.000. Poszczególne skale pojedyncze rozdzielamy przecinkiem. Skala 1:75.000. Skala pionowa 1:26.500. Tak opisujemy dokument, który zawiera skalę pionową.
Wartość liczbowa skali Pierwszy człon jest licznikiem, drugi mianownikiem. Skala liczbowa może być zapisana w postaci ułamka: 1:25.000 = 1 25.000 1:2.500.000 = 1 2.500.000 Skala 1:25.000 jest większa niż 1:2.500.000 Skala 1:2.500.000 jest mniejsza niż 1:25.000
Rodzaje skal: Skala liczbowa: 1:100.000 Skala mianowana: 1cm - 1 km Podziałka liniowa: 0 1 2 3 4 5 6km
Zamiana skali mianowanej i podziałki liniowej na skalę liczbową Skala mianowana: 1 cm - 1 km 1 km = 100.000 cm 1 cm - 100.000 cm 1:100.000 Skala [1:100.000]. Podziałka liniowa: odległość zmierzona w oznaczeniu podziałki liniowej: 12 cm odpowiada 6 km: 12 cm - 600.000 cm 1 cm - 50.000 cm 1:50.000 Skala [ok.1:50.000].
Zapis skali liczbowej w rekordzie bibliograficznym 034 1@ $a 100000 koduje się tylko mianownik skali liczbowej. 255 @@ $a Skala 1:100.000. W ten sposób zapisuje się skalę w przypadku, gdy jest ona podana w dokumencie w takiej postaci. Gdy jest obliczona ze skali mianowanej zapis jest następujący: 034 1@ $a 100000 255 @@ $a Skala [1:100.000]. Gdy jest podana w innej postaci lub nie jest podana: 034 1@ $a 100000 255 @@ $a Skala [ok.1:100.000].
Gdy skala wyrażona jest w innych miarach niż metryczna: 1 cal = 2,54 cm 1 mila geograficzna = 7,42 km 1 mila morska = 1,85 km 1 mila angielska = 1,61 km 1 mila pruska = 7,53 km = 10.000 kroków 1 mila rzymska = 1,48 km = 1.000 passus (kroków podwójnych) 1 wiorsta = 1,067 km = 500 sążni = 42.000 cali Z tego wynika: 1 wiorsta w calu = Skala 1:42.000 1 mila w calu = Skala 1:63.360
Gdy w dokumencie żadna skala nie jest podana, należy posłużyć się inną mapą tego samego terenu, która posiada znaną skalę. Należy wybrać dwa te same punkty na obu mapach i obliczyć odległości między nimi. Np.: Między wiaduktem a odległym skrzyżowaniem na jednej mapie w skali 1:75.000 wynosi 22,4 cm, a na drugiej 16,8 cm.
22,4 cm 16,8 cm 1 75.000 1 X 22,4 cm 16,8 cm X 75.000 X 75.000 x 22,4 16,8 X 100.000 255 @@ $a Skala [ok.1:100.000].
Skalę można obliczyć również z siatki kartograficznej lub kilometrowej. 1 stopień szerokości geograficznej = 111 km Mierząc odległości między oczkami siatki na mapie, skalę można obliczyć jak z podziałki liniowej.
2 mapy na 1 ark. - współwydane - w jednej skali 034 1 @ $a a $b 12000000 255 @@ $a Skala 1:12.000.000
2 mapy na 1 ark. - współwydane - w różnych skalach 034 1 @ $a a $b 42000 034 1 @ $a a $b 11400 255 @@ $a Skale 1:42.000, 1:11.400
W dokumentach zawierających więcej niż dwie skale 034 1 @ $a a 255 @@ $a Skale różne.
ODWZOROWANIE to sposób przedstawienia siatki geograficznej na płaszczyźnie Nazwę odwzorowania wpisuje się w polu 255 w $ b oraz koduje się w polu 008/22-23. Nazwę odwzorowania przejmuje się z dokumentu. Jeżeli w dokumencie odwzorowanie nie jest nazwane, podpola b nie wypełnia się, w polu 008 wybiera się - odwzorowanie nieznane lub nieokreślone.
Inne dane uzupełniające odwzorowanie, np. układ współrzędnych prostokątnych w układzie 1992, elipsoida GRS-80 zapisuje się w polu 500.
POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE Podaje się współrzędne geograficzne najdalszego zasięgu obszaru przedstawionego na mapie, w czterech kierunkach, kolejno W, E, N, S. 034 1@ $a a $b 50000 $d E0184100 $e E0191600 $f N0500100 $g N0493400 255 @@ $a Skala 1:50.000 $c (E 18º41 E 19º16 /N 50º02 49º34 ). Współrzędne podaje się tylko wtedy, gdy mapa posiada siatkę kartograficzną. Na starych mapach równoleżniki zaznaczane były jednolicie, od równika do bieguna od 0 do 90, południki od 0 do 180, ale południk 0 wiele państw umieszczało na własnym terytorium.
Różnice między poszczególnymi południkami 0 Południk zerowy Greenwich Ferro (niemieckie) Greenwich 0 17 39 59,4 W Ferro (niemieckie) Ferro (austriackie) 17 39 59,4 E Ferro (austriackie) 17 39 46 W Pułkowo 30 19 39 E 0 0 0 13,4 E 47 59 38,4 W 17 39 46 E 0 0 13,4 W 0 47 59 25 E Pułkowo 30 19 39 W 47 59 38,4 W 47 59 25 W 0
W polu 255 $c i 034 $d, e, podaje się długość geograficzną liczoną od Greenwich. Jeżeli na mapie zastosowano inny południk zerowy, informację o nim podaje się w polu 500.
STREFA OPISU FIZYCZNEGO 300 @@ $a Postać fizyczna i objętość : $b oznaczenie innych cech fizycznych ; $c format + $e oznaczenie dokumentu towarzyszącego. Oznaczenie postaci fizycznej i objętości oraz niektórych innych cech fizycznych jest pochodną jednostki opisu i postaci fizycznej.
JEDNOSTKI OPISU I ICH ZAPIS W POLU 300 Jednoczęściowe dokumenty kartograficzne Jedna mapa z mapami pobocznymi 300 @@ $a 1 mapa 500 @@ $a Mapy poboczne:
Mapa z dokumentem towarzyszącym 300 @@ $a 1 mapa : $b kolor. ; $c 70x100 cm, złoż. 22x12 cm + $e Skorowidz nazw : 23 s., 22 cm.
300 @@ $a 1 mapa na 4 ark. 1 mapa na kilku arkuszach
Zestaw map w kopercie, tece, obwolucie itp 300 @@ $a 14 map : $b kolor. ; $c każda 57x57 cm, w kopercie 67x64 cm.
Atlas w postaci luźnych kart w tece 300 @@ $a 1 atlas (38, [2] s., [24] k. luz.) : $b il.w tym kolor., mapy większość kolor. ; $c teka 50 cm.
Dokumenty współwydane Profile współwydane na jednej stronie arkusza 300 @@ $a 106 profili na 1 ark.
Dwie mapy, jedna na jednej, druga na drugiej stronie arkusza 300 @@ $a 2 mapy na 1 ark. : $b na obu stronach ark., kolor.
2 atlasy w 1 woluminie 300 @@ $a 2 atlasy w 1 wol.
Dokument wieloczęściowy opisany jako całość 300 @@ $a Mapy