EUROPEJSKA AGENCJA KOLEJOWA PODEJŚCIE SYSTEMOWE Przewodnik dotyczący opracowywania i wdrażania kolejowego systemu zarządzania bezpieczeostwem Wersja 1.0 13/12/2010
Kontrola wersji Opracowanie dokumentu: Wydawca: Recenzent: Autorzy: Rodzaj dokumentu: Status dokumentu: Europejska Agencja Kolejowa 120 rue Marc Lefrancq - F-59300 Valenciennes - Francja Anders LUNDSTRÖM, dyrektor działu ds. bezpieczeostwa Bart Accou Anna Patacchini Przewodnik dotyczący opracowywania i wdrażania systemu zarządzania bezpieczeostwem skierowany do przedsiębiorstw kolejowych i zarządców infrastruktury na potrzeby wdrażania systemu zarządzania bezpieczeostwem zgodnego z art. 9 dyrektywy 2004/49/WE i jej załącznikiem III Ogólnodostępny Wersja: 1 Data: 13/12/2010 Kontrola zmian 2
Spis treści Częśd I Postanowienia wprowadzające... 5 1 Wprowadzenie... 5 2 Cel systemu zarządzania bezpieczeostwem... 9 3 Zakres i zawartośd systemu zarządzania bezpieczeostwem... 11 Częśd II Wytyczne ogólne... 12 4 Podstawa prawna... 12 5 Podejście systemowe... 13 5.1 Zawartośd systemu zarządzania bezpieczeostwem (jako podstawa podejścia systemowego)... 13 5.2 Przyjęcie podejścia systemowego... 15 6 Elementy... 19 7 Procesy dotyczące opracowywania i doskonalenia... 21 7.1 Kierownictwo... 22 7.1.1 Zaangażowanie kierownictwa... 22 7.1.2 Polityka bezpieczeostwa... 24 7.1.3 Cele organizacji w zakresie bezpieczeostwa... 25 7.1.4 Podejmowanie decyzji... 25 7.1.5 Zapewnienie kontroli przez kierownictwo... 26 7.2 Ocena ryzyka... 27 7.2.1 Kontrola czynników ryzyka związanych z działalnością przedsiębiorstwa kolejowego lub zarządcy infrastruktury... 27 7.2.2 Ryzyko wynikające z działao stron trzecich... 29 7.2.3 Procedury i metody przeprowadzania oceny ryzyka i wdrażania środków kontroli ryzyka (zarządzanie zmianami)... 30 7.2.4 Zgodnośd z przepisami prawa, zasadami i normami... 31 7.2.5 Zadania zarządcy infrastruktury w zakresie koordynacji... 32 7.3 Monitoring... 34 7.3.1 Gromadzenie i analiza danych dotyczących bezpieczeostwa... 34 7.3.2 Zgłaszanie, badanie i analiza wypadków i incydentów oraz środki zapobiegawcze i naprawcze... 35 7.3.3 Przeprowadzanie audytów wewnętrznych systemów zarządzania bezpieczeostwem... 36 7.4 Uczenie się w organizacji... 38 7.4.1 Ciągłe doskonalenie... 38 7.4.2 Zalecenia dotyczące bezpieczeostwa... 39 7.4.3 Zarządzanie zmianami... 39 8 Procesy wdrożeniowe... 41 8.1 Struktura i podział obowiązków... 41 8.1.1 Podział obowiązków... 41 8.1.2 Odpowiedzialnośd kierownictwa... 42 8.1.3 Struktura organizacyjna... 42 8.1.4 Planowanie obciążenia pracą... 43 8.2 Zarządzanie kompetencjami... 44 8.2.1 Programy szkoleniowe dla pracowników system zarządzania kompetencjami... 44 8.3 Informacje... 46 3
8.3.1 Kontrola konfiguracji informacji w zakresie bezpieczeostwa... 46 8.3.2 Zaangażowanie pracowników i przedstawicieli pracowników... 47 8.3.3 Komunikacja wewnętrzna/zewnętrzna... 48 8.4 Dokumentacja... 50 8.4.1 Dokumentacja systemu zarządzania bezpieczeostwem... 50 8.4.2 Zarządzanie dokumentami... 51 8.4.3 Roczny raport dotyczący bezpieczeostwa... 51 9 Działania operacyjne... 53 9.1 Zasady i procedury operacyjne... 55 9.1.1 Procedury służące spełnieniu obowiązujących wymogów procedury służące zapewnieniu zgodności w ciągu całego okresu eksploatacji sprzętu i funkcjonowania (faza świadczenia usług)... 55 9.1.2 Zaangażowanie wykonawców i kontrola dostawców... 56 9.1.3 Zarządzanie aktywami... 56 9.2 Plany kryzysowe... 58 9.2.1 Zarządzanie sytuacjami kryzysowymi... 58 9.2.2 Zadania zarządcy infrastruktury w zakresie koordynacji... 58 Załącznik I Wykaz skrótów... 60 4
Część I Postanowienia wprowadzające 1 Wprowadzenie Przepisy art. 4 dyrektywy 2004/49/WE 1 (dyrektywa w sprawie bezpieczeostwa kolei) stanowią jednoznacznie, że przedsiębiorstwa kolejowe i zarządcy infrastruktury ponoszą odpowiedzialnośd za bezpieczne funkcjonowanie, i nakładają na te podmioty obowiązek ustanowienia systemu zarządzania bezpieczeostwem. Systemy zarządzania bezpieczeostwem wdrożone przez przedsiębiorstwa kolejowe, zawierające właściwości i elementy wymienione w art. 9 i załączniku III dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei, podlegają ocenie przez odpowiedni krajowy organ ds. bezpieczeostwa przy użyciu wspólnej metody oceny bezpieczeostwa w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania certyfikatów bezpieczeostwa, o których mowa w art. 6 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2004/49/WE. Ww. wspólna metoda oceny bezpieczeostwa została określona w rozporządzeniu (UE) nr 1158/2010/UE 2. Systemy zarządzania bezpieczeostwem wdrożone przez zarządców infrastruktury, zawierające właściwości i elementy wymienione w art. 9 i załączniku III dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei, podlegają ocenie przez odpowiedni krajowy organ ds. bezpieczeostwa przy użyciu wspólnej metody oceny bezpieczeostwa w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa, o których mowa w art. 6 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2004/49/WE. Ww. wspólna metoda oceny bezpieczeostwa została określona w rozporządzeniu (UE) nr 1169/2010/UE 3. Z tego względu przedsiębiorstwa kolejowe i zarządcy infrastruktury powinni udokumentowad zastosowane przez siebie procedury i rozwiązania w sposób umożliwiający: 1 DYREKTYWA 2004/49/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie bezpieczeostwa kolei wspólnotowych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 95/18/WE w sprawie przyznawania licencji przedsiębiorstwom kolejowym, oraz dyrektywę 2001/14/WE w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej oraz certyfikację w zakresie bezpieczeostwa (Dyrektywa w sprawie bezpieczeostwa kolei) 2 Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1158/2010 z dnia 9 grudnia 2010 r. w sprawie wspólnej metody oceny bezpieczeostwa w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania kolejowych certyfikatów bezpieczeostwa. Dz.U. L 326, s. 11 3 Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1169/2010 z dnia 10 grudnia 2010 r. w sprawie wspólnej metody oceny bezpieczeostwa w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania kolejowych autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa. Dz.U. L 327, s. 13 5
ocenę przed wydaniem certyfikatu bezpieczeostwa lub autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa; nadzór po wydaniu certyfikatu bezpieczeostwa lub autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa; przedłużenie ważności certyfikatu bezpieczeostwa lub autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa. Chociaż wspólne metody oceny bezpieczeostwa (CSM) w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania certyfikatów bezpieczeostwa i autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa zawierają już przejrzyste wytyczne dotyczące odpowiedniego wdrażania systemów zarządzania bezpieczeostwem, odnoszące się szczegółowo do art. 9 i załącznika III dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei, to brakuje wytycznych skierowanych bezpośrednio do przedsiębiorstw kolejowych i zarządców infrastruktury, które mogłyby służyd jako dokument referencyjny do opracowywania i wdrażania systemów zarządzania bezpieczeostwem przez te podmioty. Agencja zamierza zapewnid odpowiednie wsparcie w tym zakresie poprzez opracowanie serii wytycznych dotyczących systemów zarządzania bezpieczeostwem. Niniejszy przewodnik jest pierwszym dokumentem z tej serii. Niniejszy przewodnik dotyczy przede wszystkim ww. części dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei, które zawierają jednak pewne elementy rozszerzające zakres systemu zarządzania bezpieczeostwem. Takie elementy zostały uwzględnione w odpowiednich kontekstach i powiązane z wymaganiami obowiązkowymi określonymi w dyrektywie. Uzupełnieniem niniejszego przewodnika są następujące dokumenty: Dyrektywa w sprawie bezpieczeostwa kolei i inne systemy zarządzania, przedstawiające możliwośd integracji różnych systemów zarządzania dotyczących takich obszarów jak jakośd, środowisko, bezpieczeostwo w pracy ; Audyt wewnętrzny, przedstawiający metody i procedury prowadzenia takich działao; Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem, zawierająca przykłady z piśmiennictwa, wyjaśniające terminy stosowane w dyrektywie w sprawie bezpieczeostwa kolei i w wytycznych dotyczących systemów zarządzania bezpieczeostwem. W niniejszym dokumencie terminy te zostały wytłuszczone i podkreślone, a odpowiednie odnośniki podano w przypisach. Teksty umożliwiające zgromadzenie wiedzy, zawierające wykaz dokumentów ułatwiających zrozumienie poszczególnych elementów systemu zarządzania bezpieczeostwem oraz systemu jako całości. 6
Zastosowane terminy i teksty odnoszą się do dobrych praktyk i innych dokumentów stosowanych w sektorze kolejowym, w innych sektorach o dużej niezawodności 4 (lotnictwo cywilne, transport morski, przemysł chemiczny, przemysł jądrowy itp.) oraz w powszechnie stosowanych systemach zarządzania, np. systemach zarządzania jakością. Przewodnik składa się z następujących części: postanowienia wprowadzające; ogólne wytyczne ułożone zgodnie ze strukturą opisaną w rozdziale 5 Podejście systemowe, dotyczące najważniejszych elementów procesów dotyczących opracowywania i doskonalenia, procesów wdrożeniowych oraz działao operacyjnych; dołączone do opisu każdego elementu tabele informacji o tekstach, w których znajdują się odpowiednie wymogi obowiązujące i wytyczne Europejskiej Agencji Kolejowej (w ramce); załączniki. 4 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *11+ dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 7
WAŻNE: Niniejszy przewodnik nie ma mocy wiążącej aktu prawnego Unii Europejskiej. Ma stanowid zestaw dokumentów referencyjnych dla wszystkich podmiotów zaangażowanych we wdrażanie systemu zarządzania bezpieczeostwem, mający ułatwid zrozumienie podejścia systemowego i wymogów określonych w dyrektywie w sprawie bezpieczeostwa kolei. Przewodnik zawiera również dodatkowe wyjaśnienia i elementy, które powinny byd uwzględnione przez podmioty opracowujące lub wdrażające systemy zarządzania bezpieczeostwem. Niniejszy przewodnik nie jest dokumentem obowiązującym, tylko pomocniczym. Zawiera informacje, które mogą okazad się przydatne dla niektórych podmiotów, ale doświadczone podmioty mogą nadal postępowad zgodnie ze swoim własnym doświadczeniem. Z tego względu niniejszy przewodnik należy stosowad tylko jako dokument informacyjny wspomagający opracowywanie lub wdrażanie systemu zarządzania bezpieczeostwem, który nie zastępuje odpowiednich obowiązujących przepisów. 8
2 Cel systemu zarządzania bezpieczeństwem Ogólnym celem systemu zarządzania bezpieczeostwem jest to, aby dana organizacja prowadziła swoją działalnośd w bezpieczny sposób. Działalnośd w branży kolejowej podlega złożonym i stale zmieniającym się warunkom, w których organizacja musi wykazad, że spełnia wszystkie dotyczące jej wymagania w zakresie bezpieczeostwa. Wiadomo, że zarządzanie przedsiębiorstwem w uporządkowany sposób przynosi wiele korzyści: wytwarza wartośd dodaną poprzez ogólną poprawę wyników, wdrożenie efektywności operacyjnej, poprawę relacji z klientami i organami regulacyjnymi oraz budowanie pozytywnej kultury bezpieczeostwa 5. Jeżeli chodzi o bezpieczeostwo, to stosowanie uporządkowanego podejścia umożliwia również identyfikację zagrożeo oraz stałą kontrolę ryzyk związanych z działalnością danej organizacji, co ma na celu zapobieganie wypadkom. W razie potrzeby podejście takie powinno również uwzględniad interfejsy z innymi przedsiębiorstwami kolejowymi i zarządcami infrastruktury w ramach danego systemu kolei. Odpowiednie wdrożenie wszystkich właściwych elementów systemu zarządzania bezpieczeostwem daje organizacji pewnośd, że w każdych warunkach kontroluje ona i będzie stale kontrolowad wszystkie zidentyfikowane ryzyka związane ze swoją działalnością. Odpowiednie wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeostwem przez wszystkie przedsiębiorstwa kolejowe i zarządców infrastruktury jest niezbędne, jeżeli wdrożenie całościowych ram prawnych dotyczących bezpieczeostwa określonych w dyrektywie w sprawie bezpieczeostwa kolei ma się zakooczyd powodzeniem, ponieważ stanowi podstawę do wydawania certyfikatów bezpieczeostwa lub autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa przez krajowe organy ds. bezpieczeostwa. Dojrzałe organizacje są świadome tego, że proces skutecznej kontroli ryzyka jest możliwy tylko przy zintegrowaniu trzech kluczowych parametrów: czynnika technicznego obejmującego stosowane narzędzia i wyposażenie, czynnika ludzkiego obejmującego bezpośrednio zaangażowanych pracowników i ich umiejętności, wyszkolenie i motywację, oraz czynnika organizacyjnego obejmującego procedury i metody określające zależności pomiędzy zadaniami. Tym samym, dobry system zarządzania bezpieczeostwem musi skutecznie monitorowad i ulepszad środki kontroli ryzyka 6 dotyczące tych wszystkich trzech parametrów. Wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeostwem stanowi prawnie obowiązujący wymóg na mocy art. 4 ust. 3 i art. 9 ust. 1 dyrektywy 2004/49/WE. Niniejszy przewodnik odwołuje się do treści odpowiednich przepisów; przy wdrażaniu systemów zarządzania bezpieczeostwem przedsiębiorstwa kolejowe i zarządcy infrastruktury powinni jednak wziąd pod uwagę odpowiednie przepisy krajowe stanowiące transpozycję dyrektywy. 5 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *40] dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 6 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *35] dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 9
Istnieją również inne ważne powody, dla których warto opracowad i wdrożyd skuteczny system zarządzania bezpieczeostwem: wiele elementów kolejowego systemu zarządzania bezpieczeostwem jest bardzo zbliżonych do praktyk zarządzania mających na celu poprawę jakości, bezpieczeostwa i higieny pracy 7, ochrony środowiska i doskonałości biznesowej. Z tego względu zasady dobrego zarządzania można wdrożyd w prosty sposób i nie powinny wymagad całkowitej reorganizacji przedsiębiorstw, które stosują już takie systemy. 7 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *37] dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 10
3 Zakres i zawartość systemu zarządzania bezpieczeństwem Opracowywanie i wdrażanie odpowiedniego systemu zarządzania bezpieczeostwem to trudne zadanie, w którym nie ma prostych odpowiedzi. Niniejszy specjalny przewodnik, opracowany przez Agencję przy udziale odpowiedniego zainteresowanego podmiotu, ma zapewniad pomoc przy opracowywaniu, wdrażaniu i wykonywaniu uporządkowanego kolejowego systemu zarządzania bezpieczeostwem obejmującego całą organizację, przedstawiając odpowiednie porady praktyczne i zalecenia. Podstawowym celem przewodnika jest dostarczenie narzędzia, które ułatwi pracę przedsiębiorstwom kolejowym i ułatwi osiągnięcie zgodności z wymogami prawnymi określonymi w dyrektywie w sprawie bezpieczeostwa kolei i wymienionymi w rozdziale 4 poniżej (Podstawa prawna). Niniejszy przewodnik należy czytad łącznie z dyrektywą w sprawie bezpieczeostwa kolei i wszelkimi innymi obowiązującymi przepisami dotyczącymi bezpieczeostwa kolei. Niniejszy dokument odzwierciedla wysiłki podjęte w celu przedstawienia tego ważnego i dynamicznie się rozwijającego tematu w prosty i przyjazny dla użytkownika sposób (zob. Pełny obraz w rozdziale 6 i w sprawie bezpieczeostwa kolei opisy poszczególnych elementów w rozdziałach 7, 8 i 9). Zawiera również odniesienia do powiązanych przepisów obowiązujących oraz wytycznych dotyczących wdrażania systemów zarządzania bezpieczeostwem. Pierwsze wydanie tej serii dokumentów będzie podlegad dalszym uzupełnieniom, stanowiąc żywy system, który będzie się rozwijał wraz z pogłębianiem wiedzy i koniecznością podjęcia nowych działao w obliczu zidentyfikowania dalszych potrzeb. Agencja będzie wykorzystywad informacje zwrotne od przedstawicieli sektora na temat treści dokumentu, aby zapewnid stały rozwój przewodnika. Zamiarem Agencji jest uzupełnienie niniejszego przewodnika szeregiem dokumentów na różne tematy, zawierających dalsze objaśnienia niektórych elementów i zagadnieo przekrojowych związanych z systemami zarządzania bezpieczeostwem, takich jak czynniki ludzkie, kultura bezpieczeostwa, bezpieczeostwo i higiena pracy, zarządzanie ryzykiem na skalę przedsiębiorstwa, obowiązek współpracy, dojrzałośd organizacyjna itp. UWAGA: Niniejszy dokument jako taki nie jest obowiązujący, ale niektóre jego wymagania zostały określone w dyrektywie w sprawie bezpieczeostwa kolei, w związku z czym muszą byd przestrzegane. Następujące konstrukcje i terminy używane w niniejszym przewodniku mają znaczenie określone poniżej: Tryb oznajmujący czasownika stosowany w przypadku bezpośredniego cytowania aktów prawnych oznacza, że dany wymóg jest obowiązujący. Powinien, powinno, powinni itp. oraz należy oznaczają zalecenie. Może lub mogą oznaczają występowanie opcji. 11
Część II Wytyczne ogólne 4 Podstawa prawna Podstawę prawną wdrażania systemów zarządzania bezpieczeostwem przez przedsiębiorstwa kolejowe lub zarządców infrastruktury stanowi dyrektywa 2004/49/WE. Wszystkie odpowiednie części dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei znajdują się w oficjalnym tłumaczeniu dokumentu: Artykuł 3 Definicje (Artykuł 3 lit. i) zawiera definicję systemu zarządzania bezpieczeostwem) Artykuł 4 ust. 3 - Rozwój i poprawa bezpieczeostwa kolei Artykuł 9 - Systemy zarządzania bezpieczeostwem ZAŁĄCZNIK III - Systemy zarządzania bezpieczeostwem Charakterystyka i najważniejsze elementy systemu zarządzania bezpieczeostwem znajdują się w art. 2, art. 9 i załączniku III dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei. 12
5 Podejście systemowe 5.1 Zawartośd systemu zarządzania bezpieczeostwem (jako podstawa podejścia systemowego) Przedsiębiorstwa kolejowe lub zarządcy infrastruktury powinni opracowywad swoje systemy zarządzania bezpieczeostwem zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 9 i załączniku III dyrektywy 2004/49/WE, które wymieniono w kolejnym rozdziale. Nowe przedsiębiorstwa kolejowe lub nowi zarządcy infrastruktury mogą zaprojektowad swoje procesy dotyczące bezpieczeostwa na podstawie elementów opisanych w niniejszym przewodniku. Istniejące przedsiębiorstwa kolejowe lub zarządcy infrastruktury mogą wykorzystad te elementy do porównania z własną organizacją, co pozwoli im podjąd decyzję o działaniach niezbędnych do zapewnienia zgodności z ww. wymogami. System zarządzania bezpieczeostwem przedsiębiorstwa kolejowego lub zarządcy infrastruktury, podobnie jak inne systemy zarządzania, powinien zawierad opis procesów i procedur związanych z bezpieczeostwem, z których wszystkie muszą umożliwiad przeprowadzenie ocen (zgodnie ze wspólnymi metodami oceny bezpieczeostwa w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania kolejowych certyfikatów bezpieczeostwa i autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa) i niezależnych audytów. W tabeli poniżej przedstawiono: elementy składające się na system zarządzania bezpieczeostwem (kolumna 1); odpowiednie przepisy dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei, z których wywodzą się ww. elementy (kolumna 2); odnośniki do odpowiednich części wspólnych metod oceny bezpieczeostwa dotyczących zgodności certyfikatów bezpieczeostwa (kolumna 3). Elementy od A do S są wspólne dla systemów zarządzania bezpieczeostwem przedsiębiorstw kolejowych lub systemów zarządzania bezpieczeostwem zarządców infrastruktury. Zgodnie z art. 9 ust. 3 dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei system zarządzania bezpieczeostwem wdrażany przez zarządców infrastruktury musi zawierad pewne dodatkowe informacje wymagane w celu uwzględnienia następujących elementów: skutków działao różnych przedsiębiorstw kolejowych w sieci; środków w celu umożliwienia wszystkim przedsiębiorstwom kolejowym działania zgodnie z TSI i z krajowymi przepisami bezpieczeostwa i z warunkami ustanowionymi w ich certyfikatach bezpieczeostwa; koordynacji procedur awaryjnych z wszystkimi przedsiębiorstwami kolejowymi działającymi w kontrolowanej sieci. 13
1 2 3 Środki kontroli ryzyka w odniesieniu do wszystkich czynników ryzyka związanych z Artykuł 9 A działalnością przedsiębiorstw kolejowych lub zarządców infrastruktury ust. 2 Kontrola ryzyka związanego ze świadczonymi usługami utrzymania 8 i dostarczanymi materiałami Kontrola ryzyka związanego z zaangażowaniem wykonawców i kontrolą dostawców Ryzyko wynikające z działao stron trzecich poza systemem kolei Dokumentacja systemu zarządzania bezpieczeostwem Podział obowiązków Zapewnienie kontroli przez kierownictwo na różnych poziomach Zaangażowanie pracowników i ich przedstawicieli na wszystkich poziomach Zapewnienie ciągłego doskonalenia Polityka bezpieczeostwa zatwierdzona przez dyrektora zarządzającego organizacji i przekazana wszystkim pracownikom Ilościowe i jakościowe cele organizacji w zakresie utrzymania i poprawy bezpieczeostwa oraz plany i procedury służące osiągnięciu tych celów Procedury służące spełnieniu istniejących, nowych i zmienionych norm technicznych i operacyjnych lub innych warunków normatywnych Procedury i metody przeprowadzania oceny ryzyka i wdrażania środków kontroli ryzyka w sytuacjach, kiedy zmiana warunków prowadzenia działalności lub wprowadzenie nowego materiału powoduje nowe ryzyko dla infrastruktury lub prowadzonej działalności Zapewnienie programu szkolenia pracowników i systemów zapewniających utrzymanie kompetencji pracowników i prawidłowe wykonanie zadao Mechanizmy zapewniania wystarczającego dostępu do informacji w ramach organizacji oraz, w stosownych przypadkach, wymiany informacji między organizacjami korzystającymi z tej samej infrastruktury Procedury i formaty dokumentowania informacji w zakresie bezpieczeostwa i ustanowienie procedury ustalającej sposób nadzoru nad ważnymi informacjami dotyczącymi bezpieczeostwa Artykuł 9 ust. 2 Artykuł 9 ust. 2 Artykuł 9 ust. 2 Załącznik III pkt 1 Załącznik III pkt 1 Załącznik III pkt 1 Załącznik III pkt 1 Załącznik III pkt 1 Załącznik III pkt 2 lit. a) Załącznik III pkt 2 lit. b) Załącznik III pkt 2 lit. c) Załącznik III pkt 2 lit. d) Załącznik III pkt 2 lit. e) Załącznik III pkt 2 lit. f) Załącznik III pkt 2 lit. g) B C D E F G H I J K L M N O P 8 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *10] dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 14
Procedury gwarantujące, aby wypadki, incydenty, zdarzenia potencjalnie wypadkowe i inne niebezpieczne zdarzenia były zgłaszane, badane i analizowane oraz aby podejmowano niezbędne środki zapobiegawcze Zapewnienie planów działania, alarmowania i informowania w sytuacjach kryzysowych, uzgodnionych z właściwymi władzami publicznymi Przepisy dotyczące okresowych audytów wewnętrznych systemu zarządzania bezpieczeostwem Załącznik III pkt 2 lit. h) Załącznik III pkt 2 lit. i) Załącznik III pkt 2 lit. j) Q R S 5.2 Przyjęcie podejścia systemowego Zgodnie z art. 3 lit. i) podstawowym celem systemu zarządzania bezpieczeostwem jest zapewnienie bezpiecznego zarządzania działaniami przedsiębiorstwa kolejowego lub zarządcy infrastruktury w celu spełnienia ogólnych wymogów art. 4 dyrektywy w sprawie bezpieczeostwa kolei, który wprowadza ogólną koncepcję stałej poprawy, podejścia systemowego 9 oraz przydziału odpowiedzialności. Podejście systemowe, w dziedzinie inżynierii systemów zarządzania zwane również podejściem procesowym, składa się z: procesów jako wzajemnie powiązanych czynności, które przekształcają dane wejściowe na wyjściowe (wyniki); mapy procesów, w tym interakcji pomiędzy nimi oraz szczegółowego opisu procesów i podprocesów. Tym samym, kolejowy system zarządzania bezpieczeostwem można określid jako sumę procesów wspierającą opracowywanie, planowanie, wykonywanie oraz kontrolę działao w ramach normalnej działalności przedsiębiorstwa. Oznacza to, że system zarządzania bezpieczeostwem obejmuje tylko kluczowe działania w zakresie kolei określone w dyrektywie w sprawie bezpieczeostwa kolei (system taki nie powinien, na przykład, uwzględniad takich działao, jak zapewnienie bezpieczeostwa na parkingu stacji kolejowej, w sklepach itp.). W niniejszym rozdziale opisano sposób przedstawiania procesów zgodnie z ich funkcją: opracowywanie i doskonalenie, wdrażanie, działania operacyjne. Są to jednak tylko wytyczne i nie gwarantują osiągnięcia zgodności z wymogami systemu zarządzania bezpieczeostwem. 9 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *50] dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 15
7.2 Ocena ryzyka 7.1 Kierownictwo Proponowany model opisuje tylko jedną z wielu możliwości grupowania procesów. Każdy proces z osobna można uznad za proces operacyjny, ponieważ prowadzi do powstania wyników. Przedsiębiorstwa kolejowe i zarządcy infrastruktury mogą je wykorzystad do opracowania własnych map procesów i systemu zarządzania bezpieczeostwem z uwzględnieniem interakcji i określonych odpowiedzialności. Tabele poniżej przedstawiają sposób organizacji różnych elementów systemu zarządzania bezpieczeostwem. Tabele przewidują tę samą kolejnośd elementów, co w rozdziale 5 (Elementy), i zawierają następujące informacje dotyczące elementów: lokalizację w obrębie głównych zagadnieo dotyczących opracowywania/doskonalenia, wdrażania i działao operacyjnych, numerację, odpowiednie wspólne metody oceny bezpieczeostwa (CSM) w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania kolejowych certyfikatów bezpieczeostwa i autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa, stronę przewodnika. Tabela 1 Procesy dotyczące opracowywania i doskonalenia [rozdział 7] CSM Strona 7.1.1 Zaangażowanie kierownictwa = 22 7.1.2 Polityka bezpieczeostwa J 24 7.1.3 Cele organizacji w zakresie bezpieczeostwa K 25 7.1.4 Podejmowanie decyzji = 25 7.1.5 Zapewnienie kontroli przez kierownictwo G 26 7.2.1 Kontrola czynników ryzyka 10 związanych z działalnością przedsiębiorstwa kolejowego lub zarządcy infrastruktury A 27 7.2.2 - Ryzyko wynikające z działao stron trzecich (spoza systemu kolei) D 29 7.2.3 - Procedury i metody przeprowadzania oceny ryzyka i wdrażania środków kontroli ryzyka (zarządzanie zmianami) M 30 7.2.4 Zgodnośd z przepisami prawa, zasadami i normami L 31 7.2.5 - Zadania zarządcy infrastruktury w zakresie koordynacji Art. 9 ust. 3 32 10 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *7] dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 16
8.4 Dokumentacja 8.3 Informacje 8.2 Zarządzanie kompetencja mi 8.1 Struktura i podział obowiązków 7.4 Uczenie się w organizacji 7.3 Monitoring 7.3.1 Gromadzenie i analiza danych Q 34 7.3.2 - Zgłaszanie i badanie wypadków i incydentów Q 36 7.3.3 Przeprowadzanie audytów wewnętrznych S 36 7.4.1 Ciągłe doskonalenie I 38 7.4.2 Zalecenia dotyczące bezpieczeostwa 11 Q 38 7.4.3 Zarządzanie zmianami M 39 Tabela 2 Procesy wdrożeniowe [rozdział 8] CSM Strona 8.1.1 - Podział obowiązków F 41 8.1.2 Odpowiedzialnośd kierownictwa G 42 8.1.3 Struktura organizacyjna E 42 8.1.4 Planowanie obciążenia pracą = 43 8.2.1 System zarządzania kompetencjami (programy szkoleniowe dla pracowników) N 44 8.3.1 Kontrola konfiguracji informacji w zakresie bezpieczeostwa P 46 8.3.2 - Zaangażowanie pracowników i ich przedstawicieli H 47 8.3.3 Komunikacja wewnętrzna/zewnętrzna O 48 8.4.1 - Dokumentacja systemu zarządzania bezpieczeostwem E 50 8.4.2 Zarządzanie dokumentami = 51 Art. 8.4.3 - Roczny raport dotyczący bezpieczeostwa 12 9 ust. 4 51 11 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *43] dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 12 Dodatkowe wyjaśnienie tego terminu znajduje się w pkt *44] dokumentu Terminologia dotycząca systemów zarządzania bezpieczeostwem (dostępny tylko w jęz. angielskim). 17
9.2 Plany kryzysowe 9.1 Zasady i procedury operacyjne Tabela 3 Działania operacyjne [rozdział 9] CSM Strona 9.1.1 - Procedury służące spełnieniu obowiązujących wymogów w odniesieniu do wykonywanych usług procedury służące zapewnieniu zgodności w ciągu całego okresu eksploatacji sprzętu i funkcjonowania (faza świadczenia usług) L 55 9.1.2 - Zaangażowanie wykonawców i kontrola dostawców B/C 56 9.1.3 - Zarządzanie aktywami = 56 9.2.1 Zarządzanie sytuacjami kryzysowymi R 58 9.2.2 - Zadania zarządcy infrastruktury w zakresie koordynacji Art. 9 ust. 3 58 18
6 Elementy Jak wspomniano powyżej, system zarządzania bezpieczeostwem wdrażany przez przedsiębiorstwa kolejowe i zarządców infrastruktury musi uwzględniad właściwości i elementy wymienione w art. 9 i załączniku III dyrektywy 2004/49/WE. Właściwości i elementy składające się na system zarządzania bezpieczeostwem oznakowano w niniejszym przewodniku na podstawie numeracji kryteriów wymienionych w załączniku II do rozporządzeo w sprawie oceny bezpieczeostwa w odniesieniu do zgodności z wymogami dotyczącymi uzyskania kolejowych certyfikatów bezpieczeostwa i autoryzacji w zakresie bezpieczeostwa. Podejście przekrojowe przedstawiono tutaj jako pełny obraz obejmujący wszystkie elementy systemu zarządzania bezpieczeostwem we wzajemnie powiązanych procesach zgrupowanych zgodnie z ich funkcją: procesy dotyczące opracowywania i doskonalenia [rozdział 7] procesy wdrożeniowe [rozdział 8] działania operacyjne [rozdział 9] Procesy dotyczące opracowywania i doskonalenia Procesy wdrożeniowe Działania operacyjne Podejście to zostało rozwinięte w niniejszym przewodniku w następujący sposób: Opisano wszystkie trzy grupy procesów, z uwzględnieniem przypisów ilustrujących zawarte w nich elementy; Pod nagłówkiem główne cechy każdego procesu (opracowywanie/doskonalenie, wdrażania, działania operacyjne) wymieniono i opisano elementy systemu zarządzania bezpieczeostwem; Aby rozróżnid pomiędzy tekstami referencyjnymi, dokumentami zawierającymi obowiązujące przepisy i tekstami stanowiącymi jedynie wytyczne, zastosowano różne rodzaje formatowania ułatwiające czytanie dokumentu: 19
tekst na szarym tle umieszczony w ramce na koocu opisu danego elementu zawiera odniesienie do powiązanych tekstów zawierających wymogi obowiązujące. Tekst w ramce na czerwonym tle zawiera odwołanie do wytycznych ERA na temat danych wymogów. 20