Stan Wody powierzchniowe płynące Rzeka Wieprz Fot. P. Bielak-Bielecki Monitoring wód powierzchniowych Celem monitoringu wód powierzchniowych, zgodnie z zapisami art. 155a ustawy Prawo wodne, jest pozyskanie informacji o stanie wód w dorzeczach dla potrzeb planowania w gospodarowaniu wodami oraz oceny osiągania celów środowiskowych. Stosownie do zapisów ramowej dyrektywy wodnej (RDW), badania prowadzi się w 6-letnich cyklach Planów Gospodarowania Wodami (PGW). Rok 2013 był pierwszym rokiem drugiej trzylatki cyklu 2010-2015 PGW. Badania prowadzono zgodnie z Programem państwowego monitoringu środowiska województwa lubelskiego na lata 2013-2015, którego realizacja stanowiła podstawę oceny stanu wód. Monitoring realizowany był w oparciu o wyznaczone jednolite części wód powierzchniowych (jcwp), które należy rozumieć jako oddzielne i znaczące elementy wód powierzchniowych, stanowiące podstawową jednostkę gospodarowania wodami. W 2013 r. ustanowiono 50 punktów pomiarowo-kontrolnych (ppk) na 45 jcwp (28 naturalnych i 17 silnie zmienionych) a badania prowadzono w ramach trzech rodzajów monitoringu: 1. diagnostycznego, ze względu na występowanie jcwp na obszarach chronionych przeznczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (MDna) 8 ppk na 8 jcwp; 2. operacyjnego, realizowanego w celu ustalenia stanu tych jcwp, które zidentyfikowano (z wykorzystaniem danych monitoringu diagnostycznego), jako zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych, oraz oceny zmian ich stanu następujących w wyniku wdrożenia programów działań naprawczych określonych w programie wodno-środowiskowym kraju (MO) - 40 ppk na 40 jcwp, realizowanego na obszarach chronionych: przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (MOna) - 10 ppk na 10 jcwp, będących jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (MORE) - 1 ppk na 1 jcwp, wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych (MOEU) - 41 ppk na 41 jcwp, narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (MORO) - 2 ppk na 2 jcwp; 3. badawczego, ustanowionego ze względu na konieczność zebrania dodatkowych informacji o stanie wód w związku z umowami międzynarodowymi (MB) 11 ppk na 11 jcwp. 40
Województwo lubelskie charakteryzuje się dość dużym zróżnicowaniem warunków środowiskowych, wynikającym m.in. z położenia geograficznego, wysokości bezwzględnej, geologii i morfologii terenu, w związku z czym na obszarze województwa zidentyfikowano 12 typów abiotycznych rzek, charakterystycznych zarówno dla krajobrazu wyżynnego jak i nizinnego (tabela 1). Tabela 1. Typy abiotyczne rzek reprezentowanych przez jednolite części wód rzecznych ocenione w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Typ abiotyczny rzeki Liczba ocenionych jcwp ogółem naturalne silnie zmienione 0 Zbiorniki zaporowe 1-1 Krajobraz wyżynny 6 Potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych 8 5 3 7 Potok wyżynny węglanowy z substratem gruboziarnisty 2 2-9 Mała rzeka wyzynna węglanowa 3 3-15 Średnia rzeka wyżynna - wschodnia 2 2 - Krajobraz nizinny 16 Potok nizinny lessowy lub gliniasty 3 1 2 17 Potok nizinny piaszczysty 7 3 4 19 Rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta 3 2 1 21 Wielka rzeka nizinna 4 4 - Niezależne od ekoregionów 23 Potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych 9 5 4 24 Mała lub średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych 3 1 2 26 Ciek w dolinie wielkiej rzeki nizinnej - - - Razem 45 28 17 Stan/potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych Ocena stanu wód została przeprowadzona w oparciu o projekt rozporządzenia Ministra Środowiska z 2013 r. o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Stan wód oceniono na podstawie stanu ekologicznego (dla naturalnych jednolitych części wód) lub potencjału (dla silnie zmienionych części wód) i stanu chemicznego. Przy ocenie stanu wód w obszarach chronionych dodatkowo dokonano oceny spełnienia wymagań, ustalonych dla tych obszarów w odrębnych przepisach. Schemat przeprowadzenia oceny stanu wód z uwzględnieniem obszarów chronionych przedstawiono na rysunku 1. 41
Klasyfikacja elementów biologicznych Ramowa dyrektywa wodna nadaje priorytetowe znaczenie elementom biologicznym przy określaniu stanu/potencjału ekologicznego wód powierzchniowych. Od roku 2012 wprowadzono do badań wszystkie wymagane przez dyrektywę elementy biologiczne tj. fitoplankton (wskaźnik IFPL), fitobentos (IO), makrofity (MIR), makrobezkręgowce bentosowe (MMI), ichtiofauna (EFI+, IBI). Wyniki biomonitoringu obowiązują przez trzy lata z wyjątkiem ichtiofauny, które obowiązują sześć lat. Badania ostatniego wskaźnika wykonywane były przez Instytut Rybactwa Śródlądowego na zlecenie GIOŚ. Przy dokonywaniu oceny wód w 2013 roku uwzględniono aktualne badania oraz wyniki odziedziczone z lat 2010-2012. Wykonana w ten sposób ocena umożliwiła porównanie wszystkich wskaźników biologicznych, a także pozwoliła na analizę zmian ekologicznych zachodzących w ekosystemach rzecznych. W przeciwieństwie do parametrów fizykochemicznych, poprawa jakości biocenoz jest procesem długotrwałym. Konsekwencją dziedziczenia wyników biologicznych z lat poprzednich było obniżenie klas trzech jednolitych części wód o nazwach: Bystrzyca od zb. Zemborzyckiego do ujścia, Uherka od Gdolanki do ujścia oraz Sołokija od źródeł do granic RP. Spośród 28 naturalnych jednolitych części wód powierzchniowych klasę II uzyskały 4 jcwp (14%), klasę III 15 jcwp (54%), a klasę IV - 9 (32%). W przypadku przebadanych 17 jcwp silnie zmienionych, klasę II uzyskało 5 z nich (20%), klasę III 10 jcwp (56 %), a klasę IV - 2 jcwp (12%). Powyższe wyniki świadczą o stopniowej renaturyzacji jcwp silnie zmienionych oraz o przynajmniej częściowej zdolności do odbudowy przekształconych ekosystemów. Wyniki klasyfikacji elementów biologicznych w 2013 roku przedstawiono w tabeli 2 oraz na wykresie 5. Tabela 2. Klasyfikacja elementów biologicznych badanych w jednolitych częściach wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) jcwp naturalne jcwp sztuczne i silnie jcwp łącznie Klasa zmienione Liczba jcw % Liczba jcw % Liczba jcw % I 0-0 - 0 - II 4 14 5 29 9 20 III 15 54 10 59 25 56 IV 9 32 2 12 11 24 V 0-0 - 0 - Razem 28 100 17 100 45 100 42
NATURALNE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD SIL ZMIENIONE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD WSZYSTKIE JCWP Wykres 5. Klasyfikacja elementów biologicznych badanych w jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Najczęściej badanym wskaźnikiem biologicznym był fitobentos, opierający się na Indeksie Okrzemkowym (IO). Jest od bardzo dobrym miernikiem dwóch głównych presji wód powierzchniowych: eutrofizacji i zanieczyszczeń organicznych. Łącznie wykonano badania tego wskaźnika w 32 jcwp. Spośród nich II klasę uzyskało 15 jcwp, III klasę przypisano 17 jcwp, natomiast IV klasę - 8 jcwp. W dużych rzekach o wolnym przepływie bardziej zasadne było badanie fitoplanktonu. Indeks fitoplanktonowy (IFPL) oznaczono w 4 jednolitych częściach wód rzeki Bug. Wyniki zawierały się w II i III klasie jakości. Podobnie jak fitobentos, fitoplankton jest czułym i wymiernym wskaźnikiem eutrofizacji wód. Badania makrofitów przeprowadzono w 24 jcwp. Wskaźnik ten wybrano jako optymalny do badań w rzekach, w których warunki hydromorfologiczne nie ograniczały rozwoju fitocenoz wodnych, a także w rzekach zagrożonych procesem eutrofizacji - jako drugi wskaźnik obok fitobentosu. Wykorzystując Makrofitowy Indeks Rzeczny (MIR) uzyskano wyniki na poziomie II klasy dla 7 jcwp i III klasy dla 17 jcwp. Spośród wszystkich badanych elementów biologicznych najkorzystniejszą ocenę uzyskano dla makrobezkręgowców bentosowych. Wyniki przedstawiono za pomocą Polskiego Wskaźnika Wielometrycznego Stanu Ekologicznego Rzek (MMI_PL). Przebadano łącznie 14 jcwp. Spośród nich 8 jcwp uzyskało II klasę, 4 jcwp III klasę, a 2 jcwp IV klasę. Wyniki badań ichtiofauny, które zostały wykorzystane obok innych wskaźników biologicznych do oceny stanu/potencjału ekologicznego w 2013 r., odziedziczono z lat 2011-2012. Badania tego wskaźnika wykonano na podstawie dwóch metod: Europejskiego Indeksu Rybnego (EFI+) oraz Indeksu Integralności Biotycznej (IBI), dostosowanych do warunków rzek Polski (EFI+_PL i IBI_PL). Dodatkowo, wspomniane wyżej metody uzupełniono wskaźnikiem diadromicznym (IRS_D), który bazuje na porównaniu ryb wędrownych (diadromicznych) występujących historycznie w danej rzece, z rybami stwierdzonymi obecnie podczas badań terenowych. 43
Spośród uzyskanych 9 wyników badań, do oceny uwzględniono 5 wyników, spośród których odnotowano 3 wyniki na poziomie III klasy oraz 2 wyniki wskazujące IV klasę jakości wody. W przypadku czterech jcwp postanowiono pominąć wyniki indeksu EFI+_PL. Były to: Sopot, Wieprz od Stoków do Bystrzycy, Ciemięga i Ciemięga (Krężniczanka). Biorąc pod uwagę wiedzę na temat oddziaływania istniejących presji (zapór poprzecznych, stawów, zmiany struktury doliny rzecznej), znajomość wyników pozostałych elementów biologicznych i fizykochemicznych z poprzednich lat, a także krótki okres badań ichtiofauny (od 2011 r.), określono poziom ich ufności jako niski i nie uwzględniono ich w ogólnej ocenie. Rzeka Zalesianka Fot. P. Bielak-Bielecki Wykres 5. Ilość wykonanych badań i klasyfikacja elementów biologicznych badanych w jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych Wymieniony wcześniej projekt rozporządzenia wprowadza zasadę klasyfikowania elementów hydromorfologicznych na podstawie obserwacji jednolitych części wód powierzchniowych. Obserwacji tych dokonywano podczas wyjazdów terenowych na pobór prób, najczęściej biologicznych. Ocenie podlegały następujące elementy: reżim hydrologiczny, ciągłość rzeki oraz warunki morfologiczne. Obserwacje uzupełniono o dane zawarte w geoportalu KZGW oraz Katalogu przepływu i opadu wód w wieloleciu 1971-2010 dla wybranych jednostek hydrologicznych do oceny zanieczyszczeń obszarowych i przeglądu warunków hydromorfologicznych, udostępnionego przez IMGW. Wyniki umieszczano w formularzu, który stanowił bazę do dokonania oceny hydrologicznej jcwp. 44
Stan bardzo dobry (I klasę) uzyskały te naturalne jednolite części wód, które posiadały warunki całkowicie lub prawie całkowicie niezakłócone na skutek działalności człowieka, pozwalające na swobodną migrację organizmów oraz zachowujące naturalny rytm rzeki. Stan dobry (II klasę) uzyskały wszystkie te cieki, w których stwierdzono wpływ antropopresji. Wartości graniczne dla pozostałych klas nie zostały ustalone. W przypadku wód sztucznych i silnie zmienionych, potencjał maksymalny wyznacza się, gdy zmiany hydromorfologiczne dotyczą jedynie zaburzeń SNQ (wahań przepływów) Rzeka Parysówka Fot. P.Bielak-Bielecki spowodowanych pracą małych elektrowni lub zapór przeciwpowodziowych, w obu przypadkach zapewniających możliwość migracji organizmów żywych. Potencjał dobry wyznacza się w pozostałych przypadkach. Ocenie hydromorfologicznej poddano wszystkich 45 monitorowanych jcwp. Spośród 28 badanych naturalnych jednolitych części wód dla 22 (49%), określono stan bardzo dobry, natomiast dla 6 jcwp (13%) - stan dobry, w których przekształcenia nieznacznie tylko ograniczały migrację organizmów. Wszystkie jcw wyznaczone jako silne zmienione (17 jcwp) uzyskały potencjał dobry (38%). Wykres 6. Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych w jednolitych części wód rzecznych badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Klasyfikacja elementów fizykochemicznych Elementy fizykochemiczne są elementami wspierającymi wskaźniki biologiczne i bierze się je pod uwagę jedynie wtedy, gdy klasyfikacja elementów biologicznych wskazuje bardzo dobry/maksymalny, bądź dobry stan/potencjał (I lub II klasa). Elementy te obejmują wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie oraz substancje biogenne. Klasyfikacji tej grupy wskaźników dokonano poprzez porównanie wartości średniorocznych z wartościami dopuszczalnymi, określonymi w ww. rozporządzeniu, przypisanymi do dwóch klas jakości: I klasa, oznaczająca stan bardzo dobry i II klasa stan dobry. Wskaźniki przekraczające wartości dopuszczalne dla II klasy określono jako poniżej stanu/potencjału dobrego (PSD/PPD). Klasyfikacja wskaźników fizykochemicznych została przedstawiona na wykresach 7 10. Analiza roczna wyników badań wykazała, że ponad połowa jcwp 24, osiągnęła dobry stan/potencjał elementów fizykochemicznych, natomiast 21 jcwp przypisano stan/potencjał poniżej dobrego, o czym zadecydowały fosforany i, w pojedynczych przypadkach, CHZT oraz ogólny wegiel organiczny (OWO). Zdecydowana poprawa nastąpiła w przypadku azotu Kjeldahla, dla którego nie odnotowano przekroczenia stanu/potencjału dobrego dla żadnej jcwp, w przeciwieństwie do lat ubiegłych, kiedy te przekroczenia były dość liczne. 45
Wykres 7. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych badanych w jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Wykres 8. Klasyfikacja wskaźników jakości wód charakteryzujących stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Wykres 9. Klasyfikacja wskaźników jakości wód charakteryzujących zasolenie i zakwaszenie w 2013 r. (źródło: WIOŚ) 46
Wykres 10. Klasyfikacja wskaźników jakości wód charakteryzujących warunki biogenne w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Klasyfikacja stanu i potencjau ekologicznego Na podstawie powyższych klasyfikacji elementów: biologicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych dokonano oceny stanu ekologicznego dla 28 naturanych jcwp i potencjału ekologicznego dla 17 silnie zmienionych jcwp rzecznych. W zdecydowanej większości ocenę stanu/potencjału ekologicznego determinowały elementy biologiczne. Łącznie dla 45 jcwp naturalnych i silnie zmienionych najwięcej jcwp (62,2%) osiągnęło umiarkowany stan/potencjał ekologiczny, 22,2% jcwp przypisano stan/potencjał słaby, a 15,6% jcwp osiągnęło stan/potencjał dobry. Wyniki oceny, odpowiednio dla jcwp naturalnych i silnie zmienionych, przedstawiono na wykresie 11. NATURALNE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD SIL ZMIENIONE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD Wykres 11. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód rzecznych badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych w obszarach chronionych Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie Oceny spełnienia wymagań dla tych obszarów dokonuje się na podstawie wyniku oceny stanu/potencjału ekologicznego jcwp. Jeżeli stan/potencjał ekologiczny jcwp określono co najmniej jako dobry to określa się, że jcwp spełnienia warunki dla tych obszarów, natomiast jeśli stan/potencjał określono jako umiarkowany lub gorszy przypisuje się jcwp niespełnienie wymagań dla tych obszarów. Dla ww. obszarów nie zostały ustalone wymagania dodatkowe. 47
W 2013 r. ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód położonych na obszarach ochrony siedlisk lub gatunków została wykonana dla 8 jcwp, z których tylko 2 spełniły wymagania dla tych obszarów: Uroczysko Mosty-Zahajki (obszar specjalnej ochrony ptaków) jcwp Krynica osiągnęła dobry potencjał ekologiczny, Dolina Dolnej Tanwi (specjalny obszar ochrony siedlisk) jcwp Tanew od Muchy do Łady osiągnęła dobry stan ekologiczny. Pozostałe jcwp objęte monitoringiem nie dotrzymały warunków określonych dla obszarów chronionych i były to: Izbicki Przełom Wieprza (specjalny obszar ochrony siedlisk) jcwp Wieprz od Zbiornika Nielisz do Żółkiewki osiągnęła słaby stan ekologiczny, Puszcza Solska (obszar specjalnej ochrony ptaków), Uroczyska Puszczy Solskiej (specjalny obszar ochrony siedlisk) jcwp Sopot i jcwp Tanew od Łosinieckiego Potoku do Muchy z Wirową od Łówczanki do ujścia osiągnęły umiarkowany stan ekologiczny, Torfowiska Chełmskie (specjalny obszar ochrony siedlisk), Chełmskie Torfowiska Węglanowe (obszar specjalnej ochrony ptaków) jcwp Gdolanka osiągnęła umiarkowany potencjał ekologiczny, Ostoja Nadbużańska (specjalny obszar ochrony siedlisk), Dolina Dolnego Bugu (obszar specjalnej ochrony ptaków) jcwp Czyżówka z dopływami osiągnęła umiarkowany stan ekologiczny, Roztocze Środkowe (specjalny obszar ochrony siedlisk), Roztocze (obszar specjalnej ochrony ptaków) jcwp Wieprz od Jacynki do Zbiornika Nielisz osiągnęła umiarkowany stan ekologiczny. Obszary chronione będące jednolitymi częściami wód przeznaczonymi do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych Monitorowaniu podlegała 1 jcwp Wieprz do Jacynki, ujęta w wykazie obszarów chronionych sporządzonych przez KZGW na potrzeby planów gospodarowania wodami. Punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowano powyżej kąpieliska tak, aby możliwe było określenie stężenia substancji biogennych w wodzie wpływającej do kąpieliska. Oceny spełnienia wymagań dla tych obszarów dokonano na podstawie projektu rozporządzenia klasyfikujacego. Stwierdzono, że woda nie spełnia warunków dla omawianego obszaru. Obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych i rolniczych Uznaje się, że główną przyczyną eutrofizacji jest zbyt duży ładunek wskaźników biogennych (fosforu i azotu), powodujący nadmierny wzrost glonów, które z kolei powodują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości wód. Wzrost dopływu fosforu wynika głównie ze wzrostu zrzutów ścieków komunalnych, natomiast głównej przyczyny wzrostu azotu upatruje się w nieracjonalnym nawożeniu ziemi uprawnej. W związku z uznaniem całego obszaru kraju jako zagrożonego eutrofizacją ze źródeł komunalnych, prawie wszystkie jcwp (wykluczono 4 jcwp, które nie podlegają żadnej rzeczywistej presji komunalnej) objęte zostały monitoringiem dla wykonania oceny spełnienia wymagań tych obszarów. Oceny dokonano w oparciu o projekt rozporządzenia klasyfikującego. W ocenie stopnia eutrofizacji uwzględnione zostały wyniki wskaźników biologicznych: fitoplanktonu dla dużych rzek nizinnych i fitobentosu dla pozostałych rzek oraz wskaźniki fizykochemiczne charakteryzujące warunki biogenne, tlenowe 48
i zanieczyszczenia organiczne. Jako wartość graniczną, powyżej której występuje eutrofizacja, przyjęto stężenie wskaźnika odpowiadające II klasie jakości. Spośród 41 jcwp rzecznych poddanych ocenie, jedynie 5 z nich spełniło warunki dla tych obszarów, natomiast dla reszty jcwp stwierdzono niespełnienie warunków, czyli występowanie zjawiska eutrofizacji. Najczęściej o takiej sytuacji decydował fitobentos i fosforany, choć w przypadku tego drugiego wskaźnika zdecydowanie rzadziej. Oceny 2 jcwp (Uherka od źródeł do Garki i Czerniejówka) występujących na 2 obszarach chronionych narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (OSN), wyznaczonych rozporządzeniem Dyrektora RZGW w Warszawie, dokonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2012 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. Wskaźnikami uwzględnionymi w ocenie były: chlorofil a, azot azotanowy, azotany, azot ogólny i fosfor ogólny. Dla obydwu jcwp stwierdzono, że woda nie spełnia wymagań dla tych obszarów ze względu na przekroczenia wartości granicznych, odpowiednio dla pierwszej jcwp przez: chlorofil, azot azotanowy i azotany, natomiast dla drugiej jcwp: azot azotanowy i azotany. Obszary chronione przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie - obszary ochrony gatunków ryb (wody przeznaczone do bytowania ryb MORY) Ocena spełnienia wymagań dla 15 jcwp znajdujących się na ww. obszarach została odziedziczona z roku 2011 i 2012, zgodnie z zasadą ważności wyników przez okres 3 lat. Na podstawie oceny dokonanej w tych latach stwierdzono, że 3 jcwp spełniają wymagania dodatkowe określone dla tych obszarów, natomiast 12 jcwp tych warunków nie spełnia. Stan i potencjał ekologiczny w obszarach chronionych Oceny spełnienia wymagań dla obszarów chronionych dokonano dla 44 jcwp rzecznych. Po uwzględnieniu tej oceny, ocena stanu/potencjału ekologicznego uległa zmianie tylko dla 1 jcwp - Krzna Południowa od Dopływu spod Lipniaków do ujścia, dla której niespełnienie wymagań dla obszarów chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, obniżyło potencjał ekologiczny z dobrego do umiarkowanego Ocenę stanu/potencjału ekologicznego po uwzględnieniu oceny spełnienia wymagań określonych dla wszystkich obszarów chronionych zostały przedstawione na wykresie 12. NATURALNE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD SIL ZMIENIONE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD Wykres 12. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód rzecznych badanych w roku 2013 po uwzględnieniu obszarów chronionych (źródło: WIOŚ) 49
Klasyfikacja stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych Ocenę stanu chemicznego przeprowadzono na podstawie wskaźników chemicznych, charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego: substancji priorytetowych (grupa 4.1) oraz innych substancji zanieczyszczających (grupa 4.2), wymienionych w projekcie rozporządzenia Ministra Środowiska z 2013 r. o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Zgodnie z wymienionym projektem, oceny dokonano w oparciu o wartości średnioroczne oraz, dla niektórych wskaźników, maksymalne dopuszczalne stężenie wyrażone jako 90 percentyl. W zależności od liczebności rocznej serii uzyskanych wyników dla poszczególnych wskaźników chemicznych, ocenie stanu chemicznego przypisano dwa poziomy ufności: wysoki w przypadku uzyskania 12 wyników w roku, oraz niski, jeśli badania prowadzono 4 razy w roku. Pierwszy przypadek dotyczy badań prowadzonych przez WIOŚ dla 20 substancji z grupy 4.1 oraz 8 substancji z grupy 4.2. Drugi przypadek, czyli przypisanie niskiego poziomu ufności, dotyczy badań 8 substancji z grupy 4.1 (C10-13 chloroalkany, chlorfenwinfos, chlorpyrifos, ftalan di(2-etyloheksyl)-dehp, nonylofenol, oktylofenol, związki tributylocyny, trifluralina) prowadzonych z częstotliwością 4 razy w roku przez wykonawcę zewnętrznego na zlecenie GIOŚ. Badania te przeprowadzono w latach 2011 2012 i zgodnie z zasadą dziedziczenia wyników przez okres 3 lat, zostały one wykorzystane do oceny w roku 2013. W roku 2013 ocenę stanu chemicznego wykonano dla 20 jcwp rzecznych w oparciu o wyniki badań pochodzące z roku 2013 dla 8 jcwp oraz odziedziczone z lat 2011-2012 dla 12 jcwp. Dla 19 jcwp stan chemiczny określono jako dobry, natomiast dla 1 jcwp Bystrzyca od zb. Zemborzyckiego do ujścia, dla której wyniki odziedziczono z roku 2011, stan określono jako poniżej dobrego (PSD_śr) na podstawie wartości średniorocznej. Substancją która zadecydowała o takim stanie była trifluralina, badana przez wykonawcę zewnętrznego 4 razy w roku. Badania tej substancji zostaną uruchomione przez WIOŚ w ramach monitoringu badawczego w roku 2015. Ocena stanu wód jednolitych części wód powierzchniowych Oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych dokonano porównując wyniki oceny stanu/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. Jednolitą część wód oceniono jako będącą w dobrym stanie, gdy jej stan chemiczny był dobry i jednocześnie gdy jej stan lub potencjał ekologiczny były co najmniej dobre. Jeśli chociaż jeden z tych warunków nie został dotrzymany, stan wód określono jako zły. Stan wód określono również jako zły w przypadku, kiedy nie dokonano oceny stanu chemicznego, a stan/potencjał ekologiczny jednolitej części wód określono jako umiarkowany, słaby, bądź zły. W 2013 roku oceniono stan 43 z 45 przebadanych jednolitych części wód (dla 2 jcwp nie określono stanu wód, ponieważ nie dokonano oceny stanu chemicznego, a stan ekologiczny określono jako dobry), z czego 20 jcwp oceniono na podstawie kompletu elementów składowych, tzn. stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Stan pozostałych 23 jcwp określono na podstawie stanu/potencjału ekologicznego, zgodnie z zasadą podaną powyżej. Stan dobry wód osiągnęły 4 jednolite części wód (9,1%), natomiast 39 jcwp (90,9%) osiągnęło zły stan wód. Ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych badanych w roku 2013 przedstawiono w tabeli 3 oraz na mapie 9, natomiast szczegółowa ocena stanu wód każdej jcwp i dla każdego punktu znajduje się na stronie internetowej WIOŚ pod adresem www.wios.lublin.pl w zakładce środowisko/ocena jakości wód rzek. 50
Mapa 9. Stan/potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych badanych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) 51
Tabela 3. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Lp Nazwa ocenianej jcw Kod ocenianej jcw Kod reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego Nazwa reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Program monitoringu (MD, MO lub MB) Klasa elementów BIOLOGICZNYCH Klasa elementów HYDROMORFOLOGICZNYCH Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH - Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne / EKOLOGICZNY 1 Bug od Uherki do Włodawki PLRW200021266359 PL01S1101_1552 Bug - Włodawa 21 N MO III I PSD II 2 Bug od Włodawki do Grabara PLRW2000212663939 PL01S1101_3508 Bug - Kuzawka 21 N MO III I PSD 3 Bug od Grabara do Krzny PLRW2000212663999 PL01S1101_3509 Bug - Kuzawka/Kukuryki 21 N MO III I PSD 4 Bug od Krzny do Niemirowa PLRW2000212665533 PL01S1101_3225 Bug - Gnojno 21 N MO III I PSD II 5 Sołokija od źródeł do granic RP PLRW2000726614591 PL01S1101_1531 Sołokija - Wierzbica 7 N MO IV I PSD II 6 Rzeczyca do granicy RP PLRW2000162661485 PL01S1101_3495 Rzeczyca - Tarnoszyn 16 T MO II II II II DOBRY 7 Warężanka od źródeł do granic RP PLRW200016266163 PL01S1101_3496 Warężanka - Horodyszcze 16 T MO III II II 8 Kanał Świerżowski PLRW200002663329 PL01S1101_1548 Kanał Świerżowski - Świerże 23 N MO III I PSD 9 Uherka od źródeł do Garki PLRW2000232663449 PL01S1101_1543 Uherka - Przys iółek Czułczyce 23 T MO III II PPD Ocena spełnienia wymagań dodatkowych dla obszarów chronionych [MOEU, MDna] [MOEU, MDna] TAK / EKOLOGICZNY w obszarach chronionych CHEMICZ NY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY [MOEU, MORY, MORO] 10 Uherka od Garki do Gdolanki PLRW2000242663479 PL01S1101_1546 Uherka - Ruda Wieś 24 T MO II II PPD 11 Uherka od Gdolanki do ujścia PLRW2000242663499 PL01S1101_1544 Uherka - Rudka 24 N MO III I PSD II 12 Gdolanka PLRW2000232663489 PL01S1101_2093 Gdolanka - Karolinów 23 T MO III II PPD 13 Grabar PLRW2000232663949 PL01S1101_1555 Grabar - Kodeń 23 N MO III I PSD 14 Czapelka PLRW2000232664989 PL01S1101_1570 Czapelka - Starzynka 23 N MO III I PSD II Krzna Południowa od źródeł do Krzna Południowa - 15 PLRW2000172664272 PL01S1101_1559 Dopływu spod Lipniaków Strzyżew 17 T MO III II PPD II Krzna Południowa od Dopływu Krzna Południowa - 16 PLRW200024266429 PL01S1101_1560 spod Lipniaków do ujścia Rzeczyca 24 T MO II II II DOBRY 17 Krynica PLRW20002326648129 PL01S1101_3514 Krynica - Zahajki 23 T MD II II II II DOBRY [MOEU, MORY] [MOEU, MDna] TAK [MDna] DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY 52
Tabela 3.c.d. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Lp Nazwa ocenianej jcw Kod ocenianej jcw Kod reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego Nazwa reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Program monitoringu (MD, MO lub MB) Klasa elementów BIOLOGICZNYCH Klasa elementów HYDROMORFOLOGICZNYCH Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH - Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne / EKOLOGICZNY 18 Czyżówka z dopływami PLRW2000232665529 PL01S1101_1571 Czyżówka - Wygoda 23 N MD III I PSD Tanew od Łosinieckiego Potoku do 19 PLRW20007228169 PL01S1101_1658 Tanew - Rebizanty 7 N MD III I II II Muchy z Wirową od Łówczanki do 20 Tanew od Muchy do Łady PLRW200019228599 PL01S1101_1595 Tanew - Wólka Biska 19 N MO II I II II DOBRY 21 Sopot PLRW200017228389 PL01S1101_1593 Sopot - Osuchy 17 N MD III I II II 22 Złota Nitka PLRW200016228549 PL01S1101_3494 Złota Nitka - Pawlichy 16 N MO IV I PSD SŁABY Bystra - 23 Bystra do dopł. spod Wąwolnicy PLRW200062386 PL01S1101_3221 6 N MO IV I PSD SŁABY Bartłomiejowice Bystra od dopł. spod Wąwolnicy do 24 PLRW2000923899 PL01S1101_1584 Bystra - Bochotnica 9 N MO IV II II SŁABY ujścia Kurówka od źródeł do Białki bez Kurówka - Brzozowa 25 PLRW2000623923 PL01S1101_1585 6 T MO IV II II SŁABY Białki Gać 26 Kurówka od Białki do ujścia PLRW200019239299 PL01S1101_1586 Kurówka - Puławy 19 T MO IV II II SŁABY 27 Białka PLRW200023239249 PL01S1101_3510 Białka/Bielkowa - Zastawie 23 T MO II II II DOBRY Ocena spełnienia wymagań dodatkowych dla obszarów chronionych [MOEU, MDna] [MDna, MOEU] TAK [MOEU, MDna, MORY] [MOEU, MDna, MORY] [MOEU, MDna] [MOEU, MORY] [MOEU, MORY] TAK / EKOLOGICZNY w obszarach chronionych CHEMICZ NY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY DOBRY Świder od źródeł do Świdra 28 Wschodniego PLRW200017256149 PL01S1101_2096 Świder - Wola Kisielska 17 N MO IV I II SŁABY 29 Wieprz do Jacynki PLRW20002324136 PL01S1101_1598 Wieprz - Namule 23 N MO II I II II DOBRY [MOEU, MORE] DOBRY Wieprz od Jacynki do Zbiornika 30 PLRW2000924159 PL01S1101_1599 Wieprz - Michalów 9 N MO III I PSD II [MDna, MOEU, MORY, Nielisz MORE] DOBRY Wieprz od Zbiornika Nielisz do 31 PLRW2000152435 PL01S1101_1601 Wieprz - Dworzyska 15 N MD IV I II SŁABY Żółkiewki [MOEU, MDna] SŁABY DOBRY 32 Wieprz od Stoków do Bystrzycy PLRW2000192459 PL01S1101_1605 Wieprz - Kijany 19 N MO II I II II DOBRY TAK [MOEU, MDna] DOBRY DOBRY DOBRY 33 Żółkiewka PLRW2000624369 PL01S1101_1613 Żółkiewka - Krasnystaw 6 T MO III II II [MOEU, MORY] 34 Rejka PLRW20001724389 PL01S1101_1615 Rejka - Borowica 17 N MO II I PSD SŁABY SŁABY SŁABY SŁABY SŁABY DOBRY 53
Tabela 3c.d. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód jednolitych części wód rzecznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Lp Nazwa ocenianej jcw Kod ocenianej jcw Kod reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego Nazwa reprezentatywnego punktu pomiarowokontrolnego Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Program monitoringu (MD, MO lub MB) Klasa elementów BIOLOGICZNYCH Klasa elementów HYDROMORFOLOGICZNYCH Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH Klasa elementów FIZYKOCHEMICZNYCH - Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne / EKOLOGICZNY 35 Bystrzyca do Kosarzewki PLRW2000624629 PL01S1101_1616 Bystrzyca - Osmolice 6 N MO III II II II Bystrzyca od Kosarzewki do zb. 36 Zemborzyckiego PLRW2000924651 PL01S1101_1617 Bystrzyca - Zemborzyce 9 N MO III II II 37 Zbiornik Zemborzyce PLRW2000024653 PL01S1102_0677 Zbiornik Zemborzyce - Dąbrowa-las 0 T MO III II II Bystrzyca od zb. Zemborzyckiego do 38 PLRW20001524699 ujścia PL01S1101_1619 Bystrzyca - Spiczyn 15 N MO IV I II II SŁABY 39 Ciemięga PLRW2000624649 PL01S1101_1620 Krężniczanka - Krężnica Jara 6 N MO III II PSD 40 Czerniejówka PLRW2000624669 PL01S1101_1622 Czerniejówka - Głus zczyzna 6 T MO III II II 41 Czechówka PLRW20006246729 PL01S1101_1621 Czechówka - Ogród Botaniczny 6 N MO IV II PSD SŁABY 42 Ciemięga PLRW2000624689 PL01S1101_1623 Ciemięga - Pliszczyn 6 N MO IV II II SŁABY 43 Bystrzyca do Samicy PLRW200017248649 PL01S1101_3503 Bystrzyca - Sarnów 17 T MO III II II 44 Mała Bystrzyca PLRW200017248689 PL01S1101_1639 Mała Bys trzyca - Wola Osowińska 17 T MO III II II II 45 Czarna PLRW20001724889 PL01S1101_3504 Czarna - Serokomla 17 T MO III II PPD Ocena spełnienia wymagań dodatkowych dla obszarów chronionych / EKOLOGICZNY w obszarach chronionych CHEMICZ NY DOBRY [MORY, MOEU] SŁABY PSD_sr [MOEU, MORY, MORE] [MOEU, MORY] SŁABY [MOEU, MORY] SŁABY TAK DOBRY Objaśnienia do tabeli: MD- monitoring diagnostyczny MO - monitoring operacyjny" MORE obszary chronione jednolite części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych MOEU - obszary chronione wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych MDna - obszary chronione przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie MORY - obszary chronione przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie - obszary ochrony gatunków ryb (wody przeznaczone do bytowania ryb) MORO - obszary chronione narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych 54