Wady systemu gospodarowania ZSEE w Polsce

POLSKI SYSTEM GOSPODAROWANIA ZUŻYTYM SPRZĘTEM ELEKTRYCZNYM I ELEKTRONICZNYM - ROZWÓJ CZY UPADEK? Patronat Honorowy Wicemarszałek Sejmu Pan dr Stanisław Tyszka Wady systemu gospodarowania ZSEE w Polsce dr hab. inż. Andrzej Wojciechowski, prof. IMP Instytut Mechaniki Precyzyjnej, Prezes Polskiego Stowarzyszenia Naukowego Recyklingu

Rozwój gospodarki Jeszcze kilka, kilkadziesiąt lat temu światowa gospodarka zależała głównie od: żelaza, drewna, miedzi, złota, srebra i kilkunastu odmian polimerów. Rozwój gospodarki światowej oraz postęp technologiczny uzależnił nas w XXI wieku od metali ziem rzadkich oraz metali lekkich i ich stopów głównie Mg, Al, Zn, Ti, Li.

Implementacja prawa UE Ustawa o ZSEE KE wskazuje, że zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (WEEE/ZSEE), taki jak komputery, telewizory, lodówki i telefony komórkowe, stanowi jeden z najszybciej rosnących strumieni odpadów w UE - od około 9 mln Mg wytworzonych w 2005 r. do przewidywanych ponad 12 mln Mg (ton) w roku 2020. ZSEE to złożona mieszanina materiałów i komponentów, które mogą powodować poważne problemy dla środowiska i zdrowia, jeżeli odpowiednio się nimi nie gospodaruje - podkreśla KE w komunikacie. Wskazuje, że produkcja nowoczesnej elektroniki wymaga wykorzystania rzadkich i drogich zasobów (np. do jej produkcji wykorzystuje się około 10 proc. światowych zasobów złota), a zatem recykling tych urządzeń przynosi oczywiste korzyści.

Zagospodarowanie odpadów Nowe technologie zagospodarowania odpadów, przyczyniają się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych oraz zanieczyszczenia i degradacji środowiska. Pozyskanie surowców wtórnych z odpadów (odzysk materiałowy) pozwala na zmniejszenie zapotrzebowania i wydobycia surowców naturalnych, co powinno przyczynić się do zmniejszenia degradacji środowiska. Podjęte w ten sposób działania proekologiczne mogą skoncentrować się na: oszczędności surowców i energii, eliminacji materiałów toksycznych, redukcji ilości i toksyczności odpadów stałych, ciekłych i gazowych, minimalizacji negatywnego oddziaływania w całym cyklu życia produktu. 4

Materiały deficytowe Jeśli chcemy mieć nadal te wszystkie elektroniczne urządzenia oraz gadżety, to potrzebujemy 62 różnych pierwiastków wykorzystywanych w ich budowie. Bez nich układy elektroniczne nie pracowałyby z odpowiednią sprawnością i wydajnością. A co by było gdyby któregoś z tych nietypowych metali zabrakło? Czy to na stałe czy na jakiś czas zabrakło by tych metali, na przykład z powodu strajków górników? Z pewnością łańcuchy dostaw muszą funkcjonować, a w przypadku takiego obrotu spraw z pewnością uległyby przerwaniu w ciągłości dostaw.

Metale deficytowe/krytyczne W czerwcu 2010 r. na posiedzeniu Raw Materials Supply Group w Brukseli zaprezentowano raport o krytycznych surowcach mineralnych niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki UE. Krytyczne surowce mineralne ważne gospodarczo dla Unii Europejskiej, które uznano za poddawane zwiększonemu ryzyku zaburzeń podaży.

Metale deficytowe/krytyczne Lista 14 surowców mineralnych o różnych poziomach produkcji i zapotrzebowaniach, różnym pochodzeniu i znaczeniu dla gospodarki krajów UE i nie będących w strukturze unijnej a mianowicie: antymon, beryl, fluoryt, gal, german, grafit, ind, kobalt, magnez, metale ziem rzadkich, niob, platynowce, tantal, wolfram.

Metale deficytowe/krytyczne Metale ziem rzadkich: 17 pierwiastków chemicznych, w skład których wchodzi: 15 lantanowców: lantan, cer, prazeodym, neodym, promet, samar, europ, gadolin, terb, dysproz, holm, erb, tul, iterb i lutet oraz skand i itr, które współwystępują w minerałach zawierających lantanowce i charakteryzują się podobnymi właściwościami chemicznymi. Stanowią one siódmą część wszystkich pierwiastków występujących w naturze. Spotyka się je zazwyczaj w formie: węglanów, tlenków, fosforanów i krzemianów.

Dlaczego praktycznie całą elektronikę produkuje się w Chinach Oprócz ceny chodzi o dostęp do metali ziem rzadkich. Bez nich nie byłoby smartfonów i tabletów, ani telewizorów LCD, czy baterii lub akumulatorów litowo-jonowych. Chiny produkują aż 95% wszystkich metali ziem rzadkich na Ziemi i nie pozwalają na eksport tych surowców w czystej postaci tylko w formie gotowych produktów wytwarzanych w Chinach. To właśnie zapewnia uprzywilejowaną pozycję Państwa Środka. Roczne zapotrzebowanie na pierwiastki ziem rzadkich wynosi już ponad 136 tysięcy ton. Wygląda więc na to, że Chiny trzymają wszystkich producentów w szachu i mają realny monopol na produkcję urządzeń high-tech. Oznacza to, że bez względu na ryzyko skopiowania technologii produkcja musi odbywać się właśnie tam.

Dane dot. PKB z programu sektorowego W gospodarce materiałowej coraz większego znaczenia nabierają surowce i materiały pochodzące z odzysku. Wiele materiałów pochodzenia mineralnego i surowców organicznych powraca do produkcji w postaci surowca wtórnego tj. przejście do gospodarki zamkniętego obiegu materiałowego (GZO). Tendencje obserwowane w krajach uprzemysłowionych wskazują, że odzysk niektórych surowców wynosi 40-50%. Poprzez coraz lepszy system sortowania odpadów i konsekwentną politykę preferującą ich wykorzystywanie, w niektórych przypadkach wskaźnik zwrotu materiałów sięga nawet 75%. Do wykorzystania odpadów odzysku surowców wtórnych (odpady poprodukcyjne i poeksploatacyjne), coraz większe znaczenie przypisuje się w Polsce ze względów ekologicznych i ekonomicznych.

Wielkość sektora recyklingu i odzysku

Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym Implementacja unijnej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z 4 lipca 2012 r. Ustawa zakłada, że w latach 2016-2020 poziom zbierania zużytego sprzętu wynosić będzie 40 % masy urządzeń wprowadzonych na rynek w trzech poprzednich latach, a od 2021 r. 65 % masy sprzętu wprowadzonego do obrotu w trzech poprzednich latach lub 85 % wytworzonego zużytego sprzętu. Natomiast poziomy odzysku i recyklingu zostaną zwiększone o 5 % w stosunku do obecnie obowiązujących wartości.

Gospodarka zamkniętego obiegu (GZO) Poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła: 2012 r. - 10 % 2013 r. - 12 % 2014 r. - 14 % 2015 r. - 16 % 2016 r. - 18 % 2017 r. - 20 % 2018 r. - 30 % 2019 r. - 40 % 2020 r. - 50 %

Gospodarka o zamkniętym obiegu materiałowym Problemem Unii Europejskiej jest deficyt energii i surowców naturalnych oraz coraz wyższe koszty ich importu (pozyskania). Wiele surowców naturalnych można zastąpić w UE surowcami wtórnymi zawartymi w odpadach. Znacznie więcej energii elektrycznej, cieplnej oraz paliw można wytworzyć w UE z odpadów. Obieg zamknięty w gospodarce odpadami to obszar wielokierunkowych działań symbolicznie zilustrowanych na poprzednim slajdzie. W gospodarce komunalnej wymaga on wysokiej kultury segregacji odpadów u źródła, następnie ich separacji i przygotowania do recyklingu i odzysku lub przetworzenia w energię i paliwa.

Gospodarka zamkniętego obiegu materiałowego (GZO) Nowe technologie zagospodarowania odpadów takich jak: sprzętu gospodarstwa domowego AGD, sprzęt RTV/IT, nowoczesne źródła światła, elektronarzędzia, aparatura medyczna, automaty, zabawki przyrządy pomiarowe sprzęt rekreacyjny i sportowy (ZSEE), przyczyniają się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych oraz obniżenia zanieczyszczenia środowiska. Pozyskanie surowców wtórnych z odpadów pozwala na zmniejszenie zapotrzebowania i wydobycia surowców naturalnych co powinno przyczynić się do zmniejszenia degradacji środowiska naturalnego. Zastosowanie nowych technologii odzysku i recyklingu odpadów likwidują obszary do tej pory mało poznane lub obarczone fałszywymi teoriami, co powoduje szybsze, tak pożądane, przejście do gospodarki zamkniętego obiegu materiałowego (GZO). 15

Implementacja prawa UE ustawa o ZSEE Nowa unijna dyrektywa ma zapobiec negatywnym skutkom dla środowiska wskutek wzrostu strumienia odpadów. Oprócz ustalenia celów dotyczących zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego nowe zasady ułatwiają też państwom UE spełnianie wymogów dotyczących rejestrowania i sprawozdawczości oraz zapewniają lepsze narzędzia do bardziej skutecznego zwalczania nielegalnego eksportu odpadów. Zawiera także zachęty dla producentów do lepszego projektowania sprzętu elektrycznego i elektronicznego, a tym samym ułatwienia recyklingu. W Polsce tak jak w pozostałych krajach Unii Europejskiej przyjęto zasadę odpowiedzialności producentów i importerów m.in. opon za ich zagospodarowanie po zakończeniu procesu eksploatacji.

Założenia gospodarki odpadami komunalnymi w obiegu zamkniętym Recykling i odzysk materiałowy stanowi imperatyw nowoczesnej gospodarki. Zakład przetwarzania odpady jest zobowiązany do tego aby odpady były zagospodarowywane zgodnie z przepisami w zakresie ochrony środowiska, w szczególności ustawy o odpadach. Recykling odpadów komunalnych na poziomie 65% do 2030 r. Redukcja składowania odpadów do maksymalnie 10% do 2030 r. Całkowity zakaz składowania segregowanych odpadów. Czy jesteśmy wstanie spełnić obecnie wyżej wymienione wymagania?

Wady systemu gospodarowania ZSEE w Polsce Brak stabilnego, transparentnego, dostosowanego do aktualnej sytuacji rynkowej systemu finansowania ZSEE; Brak realnego zastosowania zasady rozszerzonej odpowiedzialności wprowadzających wyroby; Brak zintegrowanego systemu gospodarowania ZSEE; Brak jasnych i spójnych zapisów prawa oraz jego interpertacji i egzekucji; Brak wydolnego systemu zbierania ZSEE; Brak wydolnego skutecznego systemu nadzoru, kontroli oraz rzetelnej analizy funkcjonowania systemu; Brak jasno zdefiniowanych relacji oraz stosowania konstytucyjnej zasady równej konkurencji pomiędzy poszczególnymi uczestnikami systemu; Brak przewidywalności systemu oraz warunków pozwalających na inwestowanie w rozwój technologiczny; Spory kompetencyjne pomiędzy poszczególnymi uczestnikami systemu zagospodarowania ZSEE (prawa i obowiązki).

System Finansowania ZSEE Podstawy działania Podstawą finansowania systemu ZSEE jest wyodrębniona kwota stanowiąca częścią ceny każdego produktu wprowadzanego do obrotu czyli tzw. KGO czyli koszt gospodarowania odpadami (tzw. opłata recyklingowa). KGO wynosi od kilku do kilkudziesięciu groszy w zależności od rodzaju ZSEE. KGO do ceny produktu dolicza wprowadzający czyli producent lub importer. KGO w całości pokrywane jest przez konsumenta przy zakupie produktu. Obowiązkiem producenta lub importera jest wykorzystanie w 100 % wpływu z KGO na budowę i finansowanie systemu zbierania. Dystrybucja środków z KGO do systemu zagospodarowania ZSEE odbywa się w dwóch kanałach: przez wprowadzających samodzielnie realizujących obowiązki, przez pośredników organizacje odzysku ZSEE, realizującego obowiązki w imieniu wprowadzających na podstawie zawartej umowy. W myśl nowych przepisów KGO może ale nie musi być uwidocznione jako informacja dla konsumenta.

System Finansowania ZSEE Schemat dystrybucji środków finansowych (KGO) do systemu ZSEE KONSUMENT WPROWADZAJĄCY ORGANIZAJCA ODZYSKU ZSEE ZSEE ZBIÓRKA TRANSPORT PRZETWARZANIE

System Finansowania ZSEE Czynniki zaburzające transparentność i stabilność systemu finansowania ZSEE Brak ustawowych minimalnych standardów finansowania zbiórki i przetwarzania ZSEE stawka opłaty produktowej za 1kg wynosi 1,80 zł, średnia realizującego obowiązki przez Organizację Odzysku wynoszą 0,11 zł Brak ustawowej regulacji zobowiązującej pośredników organizacji odzysku do określonej wysokości redystrybucji środków finansowych przekazanych na realizację obowiązków przez wprowadzających na zbiórkę i przetwarzanie ZSEE wprowadzający finansuje 100 % masy wprowadzonej w danym roku, organizacja na budowę systemu, zbiórkę i przetwarzania przeznacza tylko 40 % środków przekazanych na ten cel Rynkowy model działalności organizacji odzysku, które nastawione są na zysk a nie rzetelną realizację obowiązków wprowadzających Organizacje odzysku są spółkami akcyjnymi, zdeterminowanymi na osiąganie zysków i wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy Brak zainteresowania ze strony wprowadzających odnośnie wysokości środków przekazywanych do systemu przez Organizacje działające w ich imieniu. Walka rynkowa pomiędzy organizacjami odzysku o klienta za wszelką cenę (najniższą). Brak obowiązku uwidaczniania wysokości KGO. Brak instytucji - regulatora rynku ZSEE stawka za 1 kg płacona przez wprowadzającego w 2016 r,, który analizował by sytuację rynkową, realne koszty przetwarzania ZSEE, przepływ środków w systemie ZSEE.

System Finansowania ZSEE Skutki Brak środków w systemie na realizację rosnących obowiązków zbiórki i przetwarzania przez zakłady przetwarzania. Nierówna walka konkurencyjna poszczególnych uczestników systemu. Szara strefa. Samoregulacja systemu ZSEE jest fikcją. Brak środków na rozwój, podnoszenie standardów oraz wprowadzania innowacji technologicznych w zakładach przetwarzania. Ułomny system zbiórki ZSEE. Organizacje odzysku nie są nastawione na realizację obowiązków na wysokim europejskim poziomie, a realizację jak najniższym kosztem, gdyż działając w modelu rynkowych nastawione są na zysk.

ZASADA ROZSZERZONEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI PRODUCENTA - ZANIECZYSZCZAJĄCY PŁACI Ogólna charakterystyka Zasada rozszerzonej odpowiedzialności producenta realizuje następujące cele : maksymalne zmniejszenie ilości odpadów podczas wszelkiej działalności gospodarczej oraz bytowania ludzi, Natychmiastowe włączenie pozostałości poprodukcyjnych ponownie do produkcji, Odzysk surowców z odpadów zebranych, stosowanie procesów unieszkodliwiania odpadów, składowanie odpadów w sposób uporządkowany przy zapewnieniu minimalnego obciążenia środowiska. W szerokim ujęciu zasada rozszerzonej odpowiedzialności producenta łączy się z zasadą materialnej odpowiedzialności producenta za produkt. W ogólnym znaczeniu przez odpowiedzialność prawną. Zasada rozszerzonej odpowiedzialności producenta jest jedną z najważniejszych zasad prawa gospodarki odpadami.

ZANIECZYSZCZAJĄCY PŁACI Ogólna charakterystyka Zasada zanieczyszczający płaci została uregulowana Dyrektywą 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i przeciwdziałania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu. W Polsce zasadę zanieczyszczający płaci ujęto w art. 86 Konstytucji RP, zgodnie z którym każdy ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie zanieczyszczenie środowiska. Zasada zanieczyszczający płaci jest jedną z naczelnych zasad prawa ochrony środowiska nie tylko polskiego, ale wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Stanowi ona filar polityki ekologicznej UE, począwszy od I Programu działania z 1973 r., a swój normatywny wyraz znajduje w wielu aktach prawnych. Expressis verbis nawiązuje do niej art. 191 ust. 2 TFUE, zgodnie z którym polityka UE w dziedzinie środowiska naturalnego opiera się między innymi na zasadzie zanieczyszczający płaci.

CO ZMIENI REALNE STOSOWANIE ZASADY ROP Rzeczywiste stosowanie obowiązującej zasady rozszerzonej odpowiedzialności za system, powinno powodować realne, zainteresowanie wprowadzających nad: jakością systemu zbierania i przetwarzania, poprawnością procesów, faktycznym wypełnianiem obowiązków związanych z uczestnictwem w zbiorowym systemie ZSEE. Rzeczywiste stosowanie tej zasady w systemie zbiorowym powinno mobilizować wprowadzających do wyboru Organizacji Odzysku ZSEE takiej, która na rynku konkuruje nie tylko ceną usługi, ale przede wszystkim: Stabilnością, oraz gwarancją jakości realizacji obowiązków, Gwarantować, że środki pozyskane od wprowadzających przeznaczane są cel wprowadzającego, a nie zysk organizacji, Społecznym akceptacją, Skutecznością prowadzonych kampanii edukacyjnych (w szkołach). Zasada rozszerzonej odpowiedzialności producenta jest najważniejsza i fundamentalna dla prawidłowego z punktu widzenia ostatecznego interesu państwa i konsumenta, (którego Państwo reprezentuje) regulacji relacji, praw i obowiązków oraz zasad finansowania systemu.

OBRAZ FINANSOWY STOSOWANIA ZASADY W POLSCE? Stawka opłaty produktowej = 1,80 zł/kg

Zintegrowany system gospodarowania odpadami ZSEE Gospodarka odpadami ZSEE w Polsce powinna obejmować wszelkie działania mające na celu dążenie do zintegrowanej gospodarki odpadami. Idea modelu zintegrowania działania systemu ZSEE powinna polegać powinna na realizowaniu takiego systemu, w którym przy spełnionym warunku selektywnej zbiórki i recyklingu, system finansowy, oraz technologii przetwarzania będą funkcjonowały obok siebie uzupełniając się wzajemnie. Działający zintegrowany system gospodarowania odpadami stanowi optymalne rozwiązanie w zakresie zbiórki, zagospodarowania i przetwarzania odpadów ZSEE w poszanowaniu zasobów środowiska.

PRAWO GOSPODARKI ODPADAMI ZSEE JAK POWINNO FUNKCJONOWAĆ Prawo powinno być proste, jasno zdefiniowane, jednoznaczne w interpretacji oraz spójne. Niezbędne jest uporządkowanie podstaw funkcjonowania zapisów odnoszących się do systemu ZSEE w tym jasne określenie praw i obowiązków podmiotów w nim działających. Rekomendowane jest stworzenie przepisów w postaci zestawu grupującego w sposób uporządkowany najważniejsze informacje będące podstawą działania systemu zagospodarowania ZSEE, w szczególności jego uczestników oraz administracji publicznej. Należy dążyć do zniesienia barier prawnych i uproszczenie prawa: wyeliminowanie niepotrzebnych czynności, powtarzanych przez różne instytucje publiczne, standaryzację opisu procedur administracyjnych, w zakresie wydawanych decyzji, oraz interpretacji.

RYNKOWY SYSTEM EKOLOGICZNY SYSTEM Konstrukcja systemu zagospodarowania ZSEE, oparta jest na mechanizmach rynkowych, przez co : Nabywca usług producent oraz pośrednik organizacja odzysku nie są zainteresowani w rzeczywistości jakością usług, a tylko najniższą ceną. Podmiot faktycznie ponoszący koszty KGO konsument nie ma rzeczywistej wiedzy o swoim udziale w systemie finansowania ZSEE, przez co nie jest zainteresowany rzeczywistym uczestnictwem m.in. kontroli działalności systemu i przepływów w nim środków finansowych. Pośrednik Organizacja Odzysku, podmiot działający jako spółka akcyjna, przez co mimo zdefiniowanego ustawowo możliwego zakresu działalności, ukierunkowana jest w swojej działalności na osiąganie zysków i wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy, a nie możliwy do uzyskania efekt ekologiczny. Można przypuszczać, że działalność organizacji polega na pozyskaniu na rynku dokumentu poświadczającego przetworzenie ZSEE. Zakład przetwarzania podmiot odpowiedzialny za fizyczny proces przetworzenia ZSEE, ponosi z tego tytułu ogromne koszty. Zakłady to podmioty które w rzeczywistości realizują obowiązki wprowadzających, pozyskując sprzęt z rynku, który następnie poddają przetworzeniu. Do zakładu przetwarzania powinny trafiać rzeczywiste środki przekazane na ten cel przez wprowadzających.

Schemat przepływu środków Konsumenci Indywidualni lub instytucjonalni WPROWADZAJĄCY ORGANIZAJCA ODZYSKU ZSEE ZAKŁAD PRZETWARZANIA ZSEE ZBIERANIE TRANSPORT RECYKLER

RYNKOWY SYSTEM - SKUTKI Walka rynkowa pomiędzy Organizacjami Odzysku prowadzi do obniżenia stawek dla wprowadzających, a w konsekwencji do redukcji środków finansowych w systemie przetwarzania ZSEE. Organizacje Odzysku przeznaczają tylko połowę przychodów od wprowadzających na realne przetwarzanie, regularnie obniżając stawki za zbieranie i przetwarzanie. Pozostała część prawdopodobnie zostaje skonsumowana jako koszty własne organizacji oraz na wypłatę dywidendy. Wartość dywidend jest wyższa od wydatków na system zbierania i przetwarzania. Malejąca zapłata kierowana do zakładów za zbieranie i przetwarzanie (obecnie na poziomie 90-120 zł/mg) skazują zakłady przetwarzania na w praktyce na wegetację bez możliwości dalszego inwestowania. Taka sytuacja stawia zakłady przetwarzania na straconej pozycji w nierównej walce z szarą strefą, nieobarczoną żadnymi kosztami formalnymi. Ponadto regularne spadki opłat doprowadzą do drastycznego obniżenia standardów przetwarzania. Nierówna walka konkurencyjna poszczególnych uczestników systemu (również z zagraniczną konkurencja). Występuje brak środków na rozwój, podnoszenie standardów oraz wprowadzania innowacji technologicznych w zakładach przetwarzania przy współpracy z jednostkami naukowobadawczymi. Organizacje Odzysku nie są nastwione na realizację obowiązków na wysokim europejskim poziomie, tylko na realizację jak najniższym kosztem, gdyż działają w modelu rynkowych i nastawione są na zysk.

SYSTEM ZBIERANIA ZSEE ZBIÓRKA ULICZNA KONSUMENT SPRZEDAWCY DETALICZNI PSZOK Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych SPRZEDAWCY HURTOWI ZAKŁAD PRZETWARZANIA PUNKTY SERWISOWE Źródła przemysłowe Pozostałe źródła inne niż gospodarstwa domowe

SYSTEM ZBIERANIA DLACZEGO NIE DZIAŁA Brak właściwej edukacji ekologicznej konsumentów skutkujący niską świadomością o właściwym zachowaniu i postępowaniu z odpadami m.in. typu ZSEE. Nielegalny demontaż poza zakładami przetwarzania wpływa na jakość sprzętu który trafia do zakładów najczęściej pozbawiony cennych elementów. Organizacje Odzysku na zakłady przetwarzania cedują obowiązek zbiórki bez ich wsparcia finansowego. Wysokie koszty zbiórki nie adekwatne do środków przeznaczanych na ten cel przez Organizacje Odzysku. Niski poziom współpracy i zainteresowania samorządów w gminach.

KONKURENCYJNOŚĆ I RÓWNOŚĆ ZASADA OCHRONY KONKURENCJI Przedsiębiorca przy prowadzeniu działalności gospodarczej zobowiązany jest kierować się zasadami uczciwej konkurencji. Nie powinien on podejmować działań, mających na celu ograniczanie konkurencji, w szczególności polegających na osłabieniu wolności gospodarczej, swobody wyboru i samodzielności działalności innych przedsiębiorców oraz konsumentów na rynku (art. 17 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz ustawa z dnia 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i ustawa z dnia 15 grudnia 2000 o ochronie konkurencji i konsumentów). ZASADA RÓWNOŚCI Zasada równości zawiera następujące podstawowe uprawnienia: równość ochrony prawnej (sadowej) dla wszystkich form prowadzenia działalności gospodarczej, równość obciążeń podatkowych i innych ciężarów publicznych, równość w dostępie do rynku (towarów, usług, zamówień).

KONKURENCYJNOŚĆ I RÓWNOŚĆ W RELACJACH ZAKŁAD ORGANIZACJA Organizacja Odzysku obowiązek zbiórki odpadów od wprowadzających umową cywilną w rzeczywistości ceduje w całości na zakład przetwarzania. Wprowadzający realizujący obowiązki przez pośrednika - Organizacje Odzysku nie wnosi żadnych zabezpieczeń. Jedynym zabezpieczeniem jest kapitał zakładowy Organizacji 5 mln zł z czego tylko 2,5 mln organizacja zobowiązana jest zdeponować na rachunku bankowym. Wprowadzający realizujący obowiązki przez zakład przetwarzania, który zobowiązany jest do wniesienia zabezpieczenia równemgo wartości opłaty produktowej (konieczność zabezpieczenia w przypadku nie wywiązania się z realizacji obowiązku). Organizacja Odzysku pobiera od wprowadzającego środki za 100 % masy wprowadzonej w danym roku do zakładu przekazując środki w wielkości max. 40 % tej kwoty. Zakład przetwarzający odpady musi z uzyskanych środków finansowych od organizacji przeznaczyć na fizyczną realizację obowiązków wprowadzających w imieniu których działa organizacja, musi pokryć koszty zbiórki, transportu i przetwarzania ZSEE, najlepiej przy użyciu specjalistycznych, nowoczesnych technologii, w celu spełnienia szeregu wygórowanych standardów.

DLACZEGO ROZWÓJ ZAKŁADÓW PRZETWARZAJĄCYCH ZSEE JEST TAK WAŻNY Zagadnienie łączenia ochrony środowiska z nowoczesnymi i innowacyjnymi metodami odzysku i recyklingu, podkreślane jest wielokrotnie zarówno przez przedstawicieli Rządu jak i Parlamentu. W celu spełnienia rosnących w tym zakresie wymagań UE, niezbędne jest prowadzenie prac związanych z zintegrowanym systemem zagospodarowania odpadów ZSEE i jego finansowniem. Rozwój oraz innowacje są szczególnie istotne w przypadku odpadów ZSEE, w których składzie odpadowym znajduje się wiele istotnych z punktu widzenia surowcowego - pierwiastków, m.in. pierwiastki ziem rzadkich, a w kraju brak jest procedur identyfikacji, rodzimych technologii do ich odzysku, oraz instalacji do przemysłowej eksploatacji surowców z odpadów. Wiele wartościowych, czy nawet, tych deficytowych o charakterze strategicznym surowców zawartych w odpadach ZSEE, trafia poza instalacjami do odzysku i recyklingu w postaci prostego złomu wprost do hut, a pozostała część na skutek braku w kraju specjalistycznych i innowacyjnych technologii i instalacji eksportowana jest do instalacji poza Polską, (np. katalizatory samochodowe) Należy tu zaznaczyć, że np. w skład telefonu komórkowego wchodzi dzisiaj ponad 40 różnych surowców, w tym: kobalt, gal, platyna i metale ziem rzadkich).

INNOWACYJNOŚĆ, ROZWÓJ DYSFUNKCYJNY system finansowania w systemie ZSEE uniemożliwia przedsiębiorcom : Poszukiwanie i wdrażanie w zakładach rozwoju technologii, Upowszechnianie wiedzy i stosowania najlepszych praktyk, badań i projektów związanych bezpośrednio z innowacjami w recyklingu i odzysku materiałowym, Współpracy z jednostkami naukowo-badawczymi w zakresie tworzenia innowacyjnych, przyjaznych dla środowiska technologii zagospodarowywania odpadów. Występuje niedobór zaawansowanych technologicznie i wdrożeniowo badań w zakresie recyklingu i odzysku materiałowego w obszarze ZSEE. Występuje niedobór wysokospecjalistycznych instalacji do przetwarzania odpadów ZSEE Made in Poland. Innowacyjne technologie i instalacje, które znajdują się na polskim rynku są z reguły bardzo drogie co przy braku funduszy, zamyka drogę rozwoju dla przetwarzających odpady ZSEE.

Przykładowe problemy z ZSEE Czy zdemontowane elementy układów elektrycznych elektronicznych podlegają: Ustawie o PWzE czy Ustawie o ZSEE? Czy podmioty przetwarzające odpady PWzE są dostatecznie przygotowane do ich unieszkodliwiania w formie recyklingu i odzysku szczególnie elementów elektronicznych z pojazdów EV i HEV? Problemy recyklingu i odzysku materiałowego z pojazdów wycofanych z eksploatacji - elektrycznych i/lub hybrydowych oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego powstają już na poziomie tworzenia spójności nowotworzonych aktów prawnych! i

Przykładowe problemy z ZSEE Recykling podzespołów elektrycznych i elektronicznych z pojazdów EV zawierających substancje niebezpieczne (SOC) Przykłady: Przewody elektryczne środki ognio-uodparniające (PBDE grupa bromowanych eterów difenylowych), PCV; Gazy z układu klimatyzacji freony (HCFC, CFC, HFC, HC), cyklopentany; Płytki drukowane, układy elektroniczne PCB, lantanowce, metale ciężkie, metale rzadkie; Powłoki antykorozyjne - lakierowe, galwaniczne; Akumulatory/baterie metale ciężkie (m.in. Pb, Cd, Hg), PCV; Lutowia - metale ciężkie, metale ziem rzadkich; Układy pirotechniczne z poduszek powietrznych i pasów; Silniki, prądnice elektryczne - magnesy trwałe.

Odzysk materiałowy z ZSEE Złom elektryczny i elektroniczny klasyfikowany jest najczęściej jako odpad niebezpieczny w grupie odpadów przemysłowych. Wiąże się to przede wszystkim z zawartością w nim substancji szczególnie szkodliwych dla zdrowia ludzi i środowiska, którymi są najczęściej ołów i halogenki. Obecność tego pierwszego wynika z używania akumulatorów oraz technologii lutowania opartej na paście ołowiowej, natomiast halogenki stanowią składnik tworzyw sztucznych, powodując ich niepalność. Odpady elektryczne i elektroniczne to najczęściej zbiór przeróżnych urządzeń tworzących mieszaninę metali, stopów, tworzyw sztucznych, ceramiki, szkła, gumy i celulozy. Taka grupa wymaga zastosowania złożonej technologii recyklingu, która umożliwi odzysk pożądanych surowców w postaci m.in. cennych metali szlachetnych, np. złota, srebra, palladu, rodu czy platyny.

. Zagospodarowanie ZSEE WSAD ZSEE (AGD/IT), PWzE (polimery, elastomery, inne) OPAKOWANIA (tetrapak itp.) MATERIAŁY WIELOWARSTWOWE Duże Gabaryty OBRÓBKA MECHANICZNA Rozdrobnienie, separacja mechaniczna, magnetyczna, sitowa DEMONTAŻ IDENTIFIKACJA KRIO TERMO Karbonizat Separacja składników HYDRO POLIMERY METALE INNE MATERIAŁY PIRO GRANULAT ZŁOM INNE Uszlachetnienie pozyskanych produktów ZAGOSPODAROWANIE

. Zagospodarowanie ZSEE Uszlachetnienie pozyskanych produktów ZAGOSPODAROWANIE Aplikacje Odzysk materiałowy Odzysk produktowy

Odzysk materiałowy Odpady elektryczne i elektroniczne są najczęściej wieloskładnikowymi (wielomateriałowymi) wyrobami tworzącymi mieszaninę metali, stopów, tworzyw sztucznych, ceramiki, gumy, celulozy i drewna. Dalsze przykłady uświadamiają nas co do zawartości składników niektórych wyrobów: Recykling miliona laptopów oszczędza energię równoważną energii elektrycznej wykorzystywanej przez ponad 3500 domów w USA w roku. Na każdy milion telefonów komórkowych odzyskujemy ok.: 16 Mg miedzi, 772 kg srebra, 75 kg złota, 33 kg palladu.

Zagrożenia systemu zagospodarowania odpadów ZSEE Polsce grożą sankcje w wyniku niezrealizowania wskaźników recyklingu i odzysku w kolejnych latach w przypadku braku zmian w procesie zagospodarowywania odpadów w szczególności ZSEE. Od 1 stycznia 2021 r. poziomy te będą wyższe i będą wynosiły nie mniej niż 65% średniorocznej masy sprzętu wprowadzonego do obrotu albo 85% masy zużytego sprzętu wytworzonego na terytorium kraju. W związku z tym prawdopodobne jest kolejne obciążenie podatkowe konsumenta wynikające z teoretycznego niedoinwestowania branży oraz braku edukacji i zmiany mentalności w tym zakresie społeczeństwa - wyrażanie niezadowolenia do stosowanej polityki. Dość wielokrotnego opodatkowywania społeczeństwa za zagospodarowywanie odpadów jako konsument (opłata produktowa), jako mieszkaniec (segregacja, opłata za wywóz i unieszkodliwianie odpadów). Takie wielokrotne obciążenia finansowe konsumenta za odpady są niezgodne z prawem!

POLSKI SYSTEM GOSPODAROWANIA ZUŻYTYM SPRZĘTEM ELEKTRYCZNYM I ELEKTRONICZNYM - ROZWÓJ CZY UPADEK? Patronat Honorowy Wicemarszałek Sejmu Pan dr Stanisław Tyszka Dziękuję za uwagę dr hab. inż. Andrzej Wojciechowski, prof. IMP Instytut Mechaniki Precyzyjnej, Prezes Polskiego Stowarzyszenia Naukowego Recyklingu e-mail: andrzej.wojciechowski@imp.edu.pl