Edukacja cudzoziemców ZESPÓŁ SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH NR 4 W BYTOMIU PRZEWODNIK DLA SZKÓŁ Opracowała: Augustyna Janta
publikacja sfinansowana ze środków projektu Współpraca Swansea i Śląska na rzecz procesu uczenia się w ramach programu Comenius Regio Uczenie się przez całe życie I. Wstęp 1 str. 3 II. Edukacja cudzoziemców zadania szkoły-przepisy prawne str. 9 III. Instytucje świadczące pomoc 2 str. 14 IV. Cudzoziemcy w szkole 3 str. 23 V. Proponowane strategie str. 35 VI. Specyficzne trudności uchodźców str. 39 VII. Różnice kulturowe a szkoła str. 42 VIII. Pomocnik nauczyciela str. 45 IX. Literatura str. 46 1 www.forummigracyjne.org 2 Tamże 3 Tamże 2
Wstęp Co roku z różnych powodów setki tysięcy ludzi na całym świecie są zmuszone opuścić swoje domy i szukać bezpiecznego schronienia w innych częściach kraju lub za granicą. Stają się uchodźcami. Na podstawie Konwencji Genewskiej z 1951 r. społeczność międzynarodowa zobowiązała się im pomagać. Część z nich trafia do Polski. W 2009 roku na świecie było ok. 36 mln uchodźców. Prawie 1 mln osób starało się o przyznanie ochrony, z czego ok. 300 tys. w Europie. W Polsce w 2010 roku wniosek o nadanie statusu uchodźcy złożyło ok. 6,5 tys. osób, a ok. 500 zostało objętych ochroną. Od lat największa grupa uchodźców przyjeżdża do Polski z Czeczenii. Uchodźcy to grupa szczególna. To nie migranci dobrowolni, którzy planują wyjazd za granicę, traktując go jako możliwość poszerzenia wiedzy, zdobycia doświadczenia czy przygodę. To osoby, które opuszczają swoje dotychczasowe miejsce zamieszkania ze strachu o zdrowie lub życie. Osoby, którym ich własne państwo nie jest w stanie zagwarantować podstawowych praw. Przyjeżdżają do nowego kraju, zwykle nic o nim nie wiedząc, często prawie bez niczego, za to z bagażem traumatycznych doświadczeń. Muszą zacząć nowe życie w zupełnie obcej rzeczywistości. Muszą się nauczyć nowego języka, kultury, obyczajów, przepisów, procedur. Muszą się dokształcić, przekształcić, znaleźć pracę, posłać dzieci do szkoły, wyleczyć z urazów psychicznych i fizycznych. Żeby to się udało, potrzebują wsparcia w budowaniu nowego życia i powracaniu do samodzielności, a także dobrego prawa i rzeczników swoich interesów. Potrzebują też otwartości naszego społeczeństwa. W Polsce decyzję o nadaniu cudzoziemcowi statusu uchodźcy podejmuje Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Więcej informacji na temat przepisów regulujących pobyt w naszym kraju osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy oraz osób, którym przyznano ochronę międzynarodową można uzyskać na stronach internetowych Urzędu. 3
Ośrodek dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Cudzoziemcy ubiegający się o status uchodźcy, w razie braku środków na pokrycie kosztów pobytu w Polsce, mogą zwrócić się o pomoc w ośrodkach dla cudzoziemców. Muszą w tym celu złożyć wniosek, w którym oświadczą, że nie mają pieniędzy na pokrycie kosztów utrzymania, zobowiązani są także poddać się badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym. Ośrodek zapewnia cudzoziemcom: mieszkanie, wyżywienie (w szczególnych uzasadnionych przypadkach cudzoziemiec mieszkający w ośrodku może otrzymać pieniądze na zakup wyżywienia we własnym zakresie zamiast jedzenia zapewnianego przez ośrodek), stałą pomoc pieniężną (kieszonkowe), bilety na przejazdy w sprawach związanych z postępowaniem o status uchodźcy, przejazdy do lekarza oraz w innych szczególnie uzasadnionych wypadkach, przybory i książki szkolne, jednorazową pomoc na zakup odzieży i obuwia, bezpłatną naukę języka polskiego i podstawowe materiały niezbędne do nauki języka (w niektórych ośrodkach działają także przedszkola). Cudzoziemiec może przebywać w ośrodku w czasie postępowania o nadanie statusu uchodźcy oraz przez okres 14 dni od jego zakończenia. Cudzoziemiec, który uzyskał status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zgodę na pobyt tolerowany, może przebywać w ośrodku przez 2 miesiące od zakończenia postępowania, o ile złoży odpowiedni wniosek. Wywiad statusowy i postępowanie dowodowe Przed wydaniem decyzji w pierwszej instancji cudzoziemiec jest przesłuchiwany w celu ustalenia czy jest on uchodźcą (zgodnie z definicją Konwencji Genewskiej), w języku ojczystym cudzoziemca, często z udziałem tłumaczy. Pytania dotyczą przede wszystkim spraw związanych z obawą przed prześladowaniem, ale pojawiają się również pytania dotyczące realiów życia w kraju pochodzenia, zwyczajów itp. Jeżeli osoba uczestnicząca w wywiadzie nie zgadza się z treścią protokołu, ma 4
prawo odmówić jego podpisania. Po zakończeniu przesłuchania, urzędnik ma obowiązek wydania cudzoziemcowi kopii protokołu, jeżeli cudzoziemiec tego zażąda. Podczas przesłuchania cudzoziemiec ubiegający się o status uchodźcy ma prawo do składania dokumentów - zdjęcia wykonane w kraju pochodzenia, listy, legitymacje partii politycznych, zaświadczenia lekarskie, filmy, nagrania dźwiękowe - potwierdzających to, że jest uchodźcą. Często mają one kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Postępowanie o nadanie statusu uchodźcy może się zakończyć przyznaniem ochrony w postaci statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt tolerowany (w tej kolejności rozpatrywane będą rodzaje ochrony). Jeśli cudzoziemiec nie otrzyma żadnej z wymienionych form ochrony, oznacza to decyzję o jego wydaleniu. Status uchodźcy Otrzymując status uchodźcy, cudzoziemiec nabywa szereg praw, jak prawo do bezterminowego pobytu, do pracy, prowadzenia działalności gospodarczej, do świadczeń pomocy społecznej, ubezpieczeń zdrowotnych, podróżowania za granicę itd. Jednak takich osób nie jest zbyt wiele. Według danych UDSC w 2009 roku o status uchodźcy ubiegało się ponad 10,5 tys. osób, a przyznano go tylko 133 osobom. Ochrona uzupełniająca Ochrona uzupełniająca jest udzielana osobom, którym odmówiono nadania statusu uchodźcy, lecz które w przypadku powrotu do kraju pochodzenia będą realnie narażone na ryzyko doznania poważnej krzywdy poprzez: orzeczenie kary śmierci lub egzekucję, tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie, poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia, wynikające z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji wewnętrznego lub międzynarodowego konfliktu zbrojnego. 5
Cudzoziemiec, któremu przyznano status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, nabywa szereg praw. Najważniejsze z nich to: prawo pobytu w Polsce - uchodźca nie może być wydalony z Polski, poza wyjątkowymi okolicznościami, o których mowa w art. 32 i 33 Konwencji Genewskiej. Cudzoziemcowi, który uzyskał status uchodźcy wydaje się kartę pobytu na 3 lata, zaś osobie objętej ochroną uzupełniającą - na 2 lata, prawo do pracy - cudzoziemiec może pracować na takich samych zasadach jak obywatel polski (nie potrzebuje specjalnego zezwolenia na pracę), prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatel polski, prawo do świadczeń pomocy społecznej, otrzymywania zasiłków rodzinnego, pielęgnacyjnego i wychowawczego, prawo do ubezpieczenia zdrowotnego: cudzoziemiec może ubezpieczyć się dobrowolnie w Narodowym Funduszu Zdrowia lub podlega obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, wynikającego z umowy o pracę, może również zostać objęty ubezpieczeniem po zarejestrowaniu się jako osoba bezrobotna, prawo do pomocy integracyjnej, prawo do nauki w szkołach podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych (licea, technika) oraz wyższych (na takich samych zasadach jak obywatel polski), możliwość podróżowania za granicę - osoby, którym przyznano status uchodźcy, otrzymują dokument podróży nazywany paszportem genewskim, upoważniający do wjazdu bez konieczności uzyskania wizy do państw sygnatariuszy europejskiego porozumienia z dnia 20 kwietnia 1959 r., natomiast osoby z ochroną uzupełniającą mogą wjeżdżać bez wizy na terytorium państw sygnatariuszy układu Schengen, osoby, którym przyznano status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą mają możliwość ubiegania się o zezwolenie na osiedlenie się po 5 latach nieprzerwanego pobytu w Polsce. Pobyt tolerowany Zgoda na pobyt tolerowany może zostać przyznana osobom, którym odmówiono statusu uchodźcy i ochrony uzupełniającej, a których z następujących przyczyn nie można wydalić do kraju pochodzenia: 6
wydalenie jest możliwe jedynie do kraju, w którym zagrożone byłby podstawowe prawa cudzoziemca, takie jak: prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego lub w którym narażony byłby on na tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie lub pracę przymusową, wydalenie spowodowałoby naruszenie prawa do życia w rodzinie lub praw dziecka (nie można np. wydalić małżonka obywatela RP), wydalenie jest niemożliwe z przyczyn niezależnych od organu wykonującego decyzję o wydaleniu i od cudzoziemca (nie można np. wydalić bezpaństwowca). Osoba, której udzielono zgody na pobyt tolerowany uzyskuje: prawo do pobytu w Polsce - cudzoziemiec otrzymuje kartę pobytu na rok, takie same prawa jak uchodźcy i osoby, które uzyskały ochronę uzupełniającą, z wyjątkiem prawa do pomocy integracyjnej oraz prawa do bezpłatnego studiowania na uczelniach wyższych. Zmniejszony jest również zakres przysługującej osobom z pobytem tolerowanym pomocy społecznej (może być udzielona jedynie w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego). Osoby te mogą wyjeżdżać zagranicę na takich samych zasadach jak osoby, które uzyskały ochronę uzupełniającą. O zezwolenie na osiedlenie się mogą ubiegać się po 10 latach nieprzerwanego pobytu w Polsce. Ochrona czasowa Ochrona czasowa dotyczy cudzoziemców, którzy przybywają do Polski masowo, ponieważ tam skąd pochodzą toczy się wojna, wojna domowa lub konflikt etniczny, miała miejsce obca inwazja lub dochodzi do rażących naruszeń praw człowieka. Udzielana jest do momentu, kiedy możliwy staje się bezpieczny powrót do uprzedniego miejsca zamieszkania, jednak nie dłużej niż na rok (istnieje możliwość jej dwukrotnego przedłużenia na okres 6 miesięcy). Osoba, której udziela się ochrony czasowej uzyskuje: kartę pobytu i zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony ważne rok, bezpłatne zakwaterowanie i wyżywienie (jeżeli nie posiada własnych dochodów), prawo do bezpłatnej opieki medycznej, 7
prawo do pracy - cudzoziemiec może pracować na takich samych zasadach jak obywatel polski (nie potrzebuje specjalnego zezwolenia na pracę), prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatel polski, prawo do nauki w szkołach podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych (licea, technika) oraz wyższych (na takich samych zasadach jak obywatel polski), możliwość uzyskania polskiego dokumentu podróży, o ile nie posiada innego. Azyl Azyl może zostać przyznany osobie, gdy jest to niezbędne dla jej ochrony i gdy przemawia za tym ważny interes Polski. Więcej szczegółów w: Ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, publikacji Stowarzyszenia Interwencji Prawnej Integracja uchodźców w Polsce, komentarz dla praktyków. Szczegóły na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia: www.nfz.gov.pl 8
Edukacja cudzoziemców zadania szkoły - przepisy prawne Każde dziecko ma prawo do edukacji. O tym przypomina Konwencja Praw Dziecka, a także Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w artykule 70. Dzieci cudzoziemskie również obejmuje ten obowiązek do momentu ukończenia gimnazjum lub do 18 roku życia, którekolwiek z tych wydarzeń nastąpi jako pierwsze. Przyjmowanie cudzoziemców do szkoły reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 1 kwietnia 2010 ( Dziennik Ustaw z 2010 R. Nr 57 Poz. 361): 2. 1. Osoby niebędące obywatelami polskimi, zwane dalej "cudzoziemcami", są przyjmowane: 1) do publicznych przedszkoli, klas pierwszych szkół podstawowych i do szkół artystycznych na warunkach i w trybie dotyczących obywateli polskich; 2) do klas II-VI publicznych szkół podstawowych oraz do publicznych gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, zakładów kształcenia nauczycieli i placówek na podstawie: a) świadectwa lub innego dokumentu stwierdzającego ukończenie za granicą szkoły lub kolejnego etapu edukacji, uznanego, zgodnie z odrębnymi przepisami, za równorzędne polskiemu świadectwu ukończenia odpowiedniej szkoły publicznej lub świadectwu dojrzałości, lub b) świadectwa, zaświadczenia lub innego dokumentu wydanego przez szkołę za granicą, potwierdzającego uczęszczanie przez cudzoziemca do szkoły za granicą i wskazującego klasę lub etap edukacji, który cudzoziemiec ukończył w szkole za granicą, oraz dokumentu potwierdzającego sumę lat nauki szkolnej cudzoziemca. 2. Jeżeli na podstawie dokumentów, o których mowa w ust. 1 pkt 2 lit. b, nie jest możliwe ustalenie sumy lat nauki szkolnej cudzoziemca, rodzic lub opiekun cudzoziemca albo pełnoletni cudzoziemiec składają pisemne oświadczenie dotyczące sumy lat nauki szkolnej cudzoziemca. 3. Dyrektor publicznej szkoły, zakładu kształcenia nauczycieli i placówki przyjmuje, z zastrzeżeniem ust. 6, oraz kwalifikuje cudzoziemca do odpowiedniej 9
klasy lub na odpowiedni semestr na podstawie dokumentów, o których mowa w ust. 1 pkt 2. 4. Jeżeli cudzoziemiec nie może przedłożyć dokumentów, o których mowa w ust. 1 pkt 2 lit. a lub b, zostaje przyjęty i zakwalifikowany do odpowiedniej klasy lub na odpowiedni semestr na podstawie rozmowy kwalifikacyjnej. Rozmowę kwalifikacyjną przeprowadza dyrektor publicznej szkoły, zakładu kształcenia nauczycieli lub placówki z udziałem, w razie potrzeby, nauczyciela lub nauczycieli. 5. W przypadku cudzoziemca, który nie zna języka polskiego, rozmowę kwalifikacyjną przeprowadza się w języku obcym, którym posługuje się cudzoziemiec. W razie potrzeby należy zapewnić udział w rozmowie kwalifikacyjnej osoby władającej językiem obcym, którym posługuje się cudzoziemiec. 6. 1. Dla cudzoziemców oraz obywateli polskich, o których mowa w 5 ust. 1, w odniesieniu do których nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne z danego przedmiotu nauczania stwierdzi konieczność uzupełnienia różnic programowych z tego przedmiotu, organ prowadzący szkołę organizuje w szkole dodatkowe zajęcia wyrównawcze z tego przedmiotu. 2. Dodatkowe zajęcia wyrównawcze z danego przedmiotu nauczania są prowadzone indywidualnie lub w grupach, w formie dodatkowych zajęć lekcyjnych z tego przedmiotu, w wymiarze jednej godziny lekcyjnej tygodniowo. 3. Tygodniowy rozkład dodatkowych zajęć wyrównawczych ustala, w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę, dyrektor szkoły, w której są organizowane te zajęcia. 7. Łączny wymiar godzin zajęć lekcyjnych, o których mowa w 5 ust. 1 i 6 ust. 2, nie może być wyższy niż 5 godzin lekcyjnych tygodniowo w odniesieniu do jednego ucznia. 2. Łączny wymiar godzin nauki języka i kultury kraju pochodzenia cudzoziemców nie może być wyższy niż 5 godzin lekcyjnych tygodniowo. 3. Dyrektor szkoły ustala dni tygodnia i godziny, w których może odbywać się w szkole nauka języka i kultury kraju pochodzenia cudzoziemców. 10
Niniejsze rozporządzenie było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 2001 r. w sprawie przyjmowania osób niebędących obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szkół, zakładów kształcenia nauczycieli i placówek (Dz. U. Nr 131, poz. 1458), które traci moc z dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz.458 i Nr 219, po.1705) Zadania szkoły: Należy przede wszystkim poinformować wszystkich uczestników życia szkolnego o przybyciu dzieci cudzoziemskich, ich prawach, obowiązkach i specyficznych potrzebach. 1. Przygotowanie pracowników przedstawienie sytuacji prawnej, społecznej i emocjonalnej cudzoziemskich uczniów. 2. Przygotowanie polskich uczniów na godzinach z wychowawcą należy przeprowadzić pogadanki, prezentacje lub w inny sposób przybliżyć uczniom nowych uczniów, ich kulturę, obyczaje, religię. 3. Wyznaczenie osób odpowiedzialnych za pomoc grupie cudzoziemskich - do tych osób dzieci będą mogły się zwrócić o pomoc. Integracja dzieci zależy jednak od pracy całego zespołu : grona nauczycielskiego, pedagoga szkolnego, pracowników administracji i obsługi. 4. Przygotowanie rodziców Polaków - Przeprowadzenie spotkań z rodzicami w ramach pedagogizacji rodziców, wykorzystując w tym celu zebrania rodzicielskie lub specjalne zorganizowane spotkania. W trakcie takiego spotkania należy położyć nacisk na korzyści, jakie przyniesie edukacja wielokulturowa jest to praktyczna lekcja tolerancji. 11
Pani Dorota Sałabun pośrednik kulturowy ZSO nr4 w Bytomiu z grupą cudzoziemców 5. Zatrudnienie pośrednika kulturowego Jest to osoba godna zaufania, która porozumiewa się w języku cudzoziemców, zna kulturę kraju, z którego pochodzą. Ważne jest, aby dzieci mogły mu swobodnie komunikować swoje potrzeby. Z drugiej strony nauczyciele mogą korzystać z jego pomocy jako ważnego pośrednika kulturowego, aby lepiej zrozumieć swoich uczniów i skutecznie im pomagać. 6. Lekcje języka polskiego- szkoła zapewnia uczniom lekcje w celu opanowania przez nich języka polskiego. Szkoła może ubiegać się o środki z budżetu gminy lub z organizacji pozarządowych, pomocy wolontariuszy, finansowania z Unii europejskiej 7. Zajęcia międzykulturowe warto stworzyć dla dzieci cudzoziemskich warsztaty, w czasie których będą mogły szybciej odnaleźć się nowym środowisku. 4 4 A. Kosowicz, A. Marek, Muzułmanie i uchodźcy w polskim społeczeostwie, Stowarzyszenie Vox Humana, Warszawa 2008, s. 88 12
Grupa uczniów obcojęzycznych ZSO nr4 w trakcie zajęć międzykulturowych Rada Europy w Deklaracji Edukacja międzykulturowa w nowym kontekście europejskim (2003 r., tzw. Deklaracja ateńska) wskazała na pożądane międzykulturowe kompetencje nauczyciela. Nauczyciel powinien umieć wchodzić w różne role niezbędne z punktu widzenia realizacji edukacji międzykulturowej mediatora, doradcy, partnera i menadżera zasobów ludzkich. Powinien potrafić zarządzać różnorodnością, a więc m.in. umieć pracować z grupami młodzieży różnych ras, narodowości, religii i przekonań. W dokumencie wskazano na niezbędne podejścia do procesu nauczania, rekomendowano również konkretne metody nauczania. Nauczanie powinno się koncentrować na zagadnieniach uczenia się w grupie (social learning) i uczenia się opartego na współpracy (cooperative learning) w celu uwzględnienia we wszystkich działaniach dydaktycznych elementów uczenia się, aby żyć wspólnie (learning to live together). Powyższe założenia powinny się materializować w programach nauczania, zwłaszcza historii, wiedzy obywatelskiej i języków obcych. 5 5 http://wwwforummigracyjne.org 13
Instytucje świadczące pomoc MSWIA - Departament Polityki Migracyjnej ul. Stefana Batorego 5 02-591 Warszawa tel: (022) 601 45 51 fax: (022) 601 45 56 http://www.mswia.gov.pl/ MSWiA - Zespół ds. Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi ul. Stefana Batorego 5 02-591 Warszawa tel: (022) 601 45 51 fax: (022) 601 45 56 e-mail: zespol.handel@mswia.gov.pl http://www.mswia.gov.pl/ Urząd do Spraw Cudzoziemców - państwowa jednostka odpowiedzialna za prowadzenie postępowań uchodźczych oraz wydawanie decyzji o przyznaniu ochrony międzynarodowej w Polsce, a także nadzorująca funkcjonowanie ośrodków dla osób ubiegających się o status uchodźcy. ul. Taborowa 33 02-699 Warszawa tel: (022) 601 74 02; (022) 601 74 13 http://www.udsc.gov.pl/ Rada do Spraw Uchodźców - niezależny organ odwoławczy, rozpatrujący wnioski o nadanie statusu uchodźcy w drugiej instancji. al. Szucha 2/4 14
00-582Warszawa tel: (022) 694 75 82 fax: (022) 694 74 76 adres do korespondencji: al. Ujazdowskie 1/3 00-583 Warszawa http://www.rada-ds-uchodzcow.gov.pl/ Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ul. Nowogrodzka 1/3/5 00-513 Warszawa tel: (022) 661 10 00 http://www.mps.gov.pl/ Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Aleja Solidarności 77 00-090 Warszawa tel: (022) 55 17 700 http://www.rpo.gov.pl/ Komendant Główny Straży Granicznej Al. Niepodległości 100 02-514 Warszawa tel: (022) 5004002 fax: (022) 5004701 e-mail: gabinet.kg@strazgraniczna.pl http://www.strazgraniczna.pl/ 15
Kuratorium Oświaty w Warszawie Al. Jerozolimskie 32 00-024 Warszawa tel: (022) 5512400 fax: (022) 8266497 e-mail: kuratoium@kuratorium.waw.pl http://www.kuratorium.waw.pl/pl/site/461/dzieci-migrujące.html Organizacje pozarządowe: Biuro Wysokiego Komisarza NZ do Spraw Uchodźców al. Szucha 13/15 lok. 17 00-580 Warszawa tel: (022) 628 69 30 www.unhcr-rrbp.org/poland Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM) ul. Mariensztat 8 00-302 Warszawa tel: (022) 5389103 e-mail: iomwarsaw@iom.int http://www.iom.pl/ Polska Akcja Humanitarna Ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa tel: (022) 828 88 82 e-mail: pah@pah.org.pl http://www.pah.org.pl/ 16
Fundacja Polskie Forum Migracyjne Ul. Orła Białego 44a 05-080 Izabelin tel: 0605 888 753 http://www.forummigracyjne.org/ Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć ul. Krowoderska 11/7 31-141 Kraków tel: (012) 633 72 23 e-mail: biuro@pomocprawna.org http://www.pomocprawna.org/ Stowarzyszenie Interwencji Prawnej (SIP) Ul. Al. 3-go Maja 12 lok. 510 00-391 Warszawa tel: (022) 621-51-65 http://www.interwencjaprawna.pl/ Helsińska Fundacja Praw Człowieka Ul. Zgoda 11 00-018 Warszawa tel: (022) 828 10 08 http://www.hfhrpol.waw.pl/ 17
Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej ul. Kredytowa 6 m 73 00-062 Warszawa tel: (022) 423 36 12; (022) 423 76 92 e-mail: psep@psep.pl http://www.psep.pl/ Ośrodek Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiego Al. Zygmunta Krasińskiego 18 30-101 Kraków tel: (012) 427 24 80 http://www.opc.uj.edu.pl/ Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Klinika Prawa ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-325 Warszawa tel./fax: (022) 552 43 18 tel. (022) 552 08 11 e-mail: klinika@wpia.uw.edu.pl http://www.klinika.wpia.uw.edu.pl/ Uniwersytecka Poradnia Prawna Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego ul. St. Staszica 3 pokój 67 20-081 Lublin tel: (081) 532 67 99; (081) 532 67 98 e-mail: upp_kul@kul.lublin.pl Stowarzyszenie Jeden Świat ul. Krasińskiego 3A/1 60-830 Poznań tel: (061) 84 84 338 http://www.jedenswiat.org.pl/ 18
Caritas Polska - Centrum Pomocy Migrantom i Uchodźcom http://www.migranci.caritas.pl/ Caritas Diecezji Lubelskiej ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 2 20-950 Lublin; tel/fax: (081) 743 71 86 (tel. w. 310) e-mail: migranci@kuria.lublin.pl Caritas Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej ul. Wojska Polskiego 140 69-100 Słubice tel: (095) 737 40 06 fax: (095) 737 40 07 Caritas Diecezji Legnickiej ul. Domańskiego 12 59-900 Zgorzelec tel/fax: (075) 77 16 561 Caritas Archidiecezji Białostockiej ul. Warszawska 32 15-077 Białystok tel/fax: (085) 732 55 53 Stowarzyszenie Amnesty International Polska ul. Piękna 66a, lokal 2 00-672 Warszawa tel: (022) 827 60 00 19
e-mail: amnesty@amnesty.org.pl http://www.amnesty.org.pl/ Fundacja La Strada' skrytka pocztowa 5 00-956 Warszawa 10 tel: (022) 622 19 85 http://www.strada.org.pl/ Fundacja "Dzieci Niczyje" ul. Obrońców 10 03-933 Warszawa tel: (022) 616 02 68 e-mail: fdn@fdn.pl http://www.fdn.pl/ Fundacja A-VENIR ul. Wojciechowska 7J 20-704 Lublin tel: (081) 444 63 88 fax: (081) 444 63 86 ul. Warszawska 43 15-062 Białystok tel/fax: (085) 740 72 88 e-mail: fundacja@a-venir.org.pl http://www.a-venir.org.pl/ 20
Regionalne Centrum Wolontariatu ul. Nowolipki 9b 00-151 Warszawa tel: (022) 635 27 73 w. 27 e-mail: administrator@wolontariat.org.pl http://www.wolontariat.org.pl/ Stowarzyszenie na Rzecz Integracji i Ochrony Cudzoziemców "PROXENIA" ul. Omulewska 24, lok. D-2 04-128 Warszawa tel: 0608 298 622 e-mail progenia@wp.pl http://www.proxenia.org.pl/ Polski Czerwony Krzyż ul. Mokotowska 14 00-950 Warszawa tel: (O22) 326-12-86 http://www.pck.pl/ Ośrodek Migranta Fu Shenfu ul. Ostrobramska 98 04-118 Warszawa tel: (022) 610 02 52 e-mail: osrodek@migrant.pl Fundacja Ocalenie" ul. Ordynacka 9 lok. 21 00-364 Warszawa 21
tel: (022) 828 50 54 e-mail: fundacja@ocalenie.org.pl http://www.ocalenie.org.pl/ Centrum Powitania w Warszawie ul. Górskiego 3 lok. 17 00-033 Warszawa tel: (022) 403 78 72 e-mail: biuro@centrumpowitania.org.pl http://www.centrumpowitania.org.pl/ 22
Cudzoziemcy w szkole Bariera językowa stanowi podstawowy element blokujący prawidłowe funkcjonowanie ucznia cudzoziemskiego w szkole, dlatego też bardzo ważną rolą placówek edukacyjnych jest stworzenie odpowiedniej atmosfery i warunków do nauczania języka polskiego, a także wszechstronnej edukacji i rozwoju dzieci z innych kręgów kulturowych. Koniecznym wydaje się więc podjęcie szeregu działań umożliwiających cudzoziemcom lepsze funkcjonowanie w międzykulturowym zespole. Ważne jest, by wspieranie tych uczniów odbywało się równocześnie na kilku płaszczyznach, m.in.: stworzenie warunków do nauki języka polskiego jako drugiego, pomoc w odnalezieniu się w nowym środowisku (m.in. przeciwdziałanie skutkom szoku kulturowego), integracja ze środowiskiem rówieśniczym (w tym. podejmowanie działań zmierzających do przeciwdziałania izolacji ucznia cudzoziemskiego w grupie rówieśniczej), wspieranie rodzin uczniów cudzoziemskich (pomoc w funkcjonowaniu w polskiej rzeczywistości). Szkoły, w których znaleźli się uczniowie cudzoziemscy, borykają się z wieloma trudnościami, np. barierą językową, brakiem zbieżności oczekiwań edukacyjnych w kulturze polskiej i kulturach cudzoziemców, trudnymi relacjami z rodzicami z powodu funkcjonujących stereotypów, brakiem motywacji do nauki niektórych grup uczniów cudzoziemskich, brakiem wykwalifikowanej kadry do nauczania języka polskiego jako drugiego oraz niedostatecznym przygotowaniem merytorycznym 23
nauczycieli uczących w międzykulturowej klasie, brakiem podręczników i materiałów edukacyjnych (dla dzieci i młodzieży) do nauczania języka polskiego jako drugiego. Wskazane jest, aby zajęcia z języka polskiego jako drugiego prowadzili nauczyciele posiadający odpowiednie kwalifikacje. W sytuacji, gdy w szkole brak takiego specjalisty (glottodydaktyka), lekcje powinna prowadzić osoba ucząca języka obcego (nie nauczyciel języka ojczystego), gdyż metodyka nauczania języka ojczystego zasadniczo różni się od metodyki nauczania języków obcych. Ponadto nauczyciel uczący dzieci cudzoziemskie języka polskiego oprócz kompetencji językowej i dydaktycznej powinien posiadać kompetencję interakcyjną i dydaktyczną. Na kompetencję językową składa się znajomość nauczanego języka, a także kultury narodu, który się nim posługuje. Kompetencja dydaktyczna to umiejętność nauczania języka ze szczególnym uwzględnieniem metod dostosowanych do potrzeb ucznia. Kompetencja interakcyjna to umiejętność kontaktowania się z uczniem oparta na otwartości i życzliwości. Kompetencję pedagogiczna to zdolność organizowania procesu dydaktycznego. Niezwykle istotne jest, aby nauczyciel języka polskiego jako drugiego w ramach zajęć przekazywał uczniom również wybrane treści z różnych przedmiotów (zgodnie z podstawą programowa kształcenia ogólnego) nauczanie przedmiotowo-językowe. PRZYKŁADY FORMULARZY DIAGNOZUJĄCYCH Przykłady kart informacyjnych ucznia cudzoziemca. Poniższe formularze kart informacyjnych to propozycje, które szkoła może modyfikować w zależności od potrzeb, respektując ustawę o ochronie danych osobowych. Należy pamiętać, że informacje o uczniu muszą być przechowywane z poszanowaniem tej ustawy. Dane wypełniają pedagog szkolny, nauczyciel języka polskiego jako drugiego/obcego, w trakcie wywiadu z rodzicami ucznia. Jeśli zachodzi taka potrzeba, powinno się skorzystać z pomocy tłumacza/asystenta językowego. Uwaga! Należy poinformować rodziców/opiekunów o klauzuli poufności dotyczącej przekazywanych informacji. Rodzice/opiekunowie mają prawo odmówić odpowiedzi na wybrane pytania bez podania przyczyny. 24
FORMULARZ INFORMACYJNY UCZNIA CUDZOZIEMCA Część 1. Dane dziecka Imię i nazwisko: Inne nazwiska (jeśli używane): Data urodzenia: Adres: Płeć: Kobieta/Mężczyzna Data pierwszego przyjazdu do Polski (jeśli dotyczy): Miejsce urodzenia: Pochodzenie etniczne: Nazwa poprzedniej szkoły (do której dziecko uczęszczało w Polsce): Wyznanie: Jeśli dziecko uczęszczało do szkół w innych krajach, prosimy o podanie ich: Nazwa szkoły i kraj Od Do Język w jakim prowadzono lekcje Czy dziecko uczyło się języka polskiego jako drugiego Część 2. Umiejętności językowe dziecka 1. Jaki jest język rodzimy dziecka? 2. Jak dziecko mówi w tym języku? Wcale Niewiele trochę Średnio dobrze biegle 1 2 3 4 5 6 3. jak dziecko czyta w tym języku? Wcale Niewiele trochę Średnio dobrze biegle 1 2 3 4 5 6 4. Jak dziecko pisze w języku ojczystym? Wcale Niewiele trochę Średnio dobrze Biegle 1 2 3 4 5 6 25
5. Czy dziecko mówi trochę w języku polskim? Tak / Nie 6. Czy dziecko rozumie trochę język polski? Tak / Nie 7. Jak ocenia Pani/Pan stopień znajomość języka polskiego przez dziecko? (proszę użyć skali 0-5, która została użyta w pytaniach 2-4) język polski: Mówi Czyta Pisze 8 a) Czy dziecko mówi w jakimś innym języku? Tak / Nie 8 b) Jeśli mówi, to w jakich językach? 8 c) W jakim stopniu posługuje się tymi językami? Język Mówi Czyta Pisze Język Mówi Czyta Pisze Część 3. Język jakim posługuje się rodzina 9. W jakim języku mówi się najczęściej w domu? 10. Czy wszyscy mówią w domu w tym języku? Tak / Nie 11. Czy ktoś mówi do dziecka w innym języku niż wymieniony w pytaniu 9 i 10? Tak / Nie Kim są osoby, z które zamieszkują z dzieckiem i w jakim języku do niego się zwracają? Imię i nazwisko Wiek (jeśli mniej niż 18 lat) Pokrewieństwo Język używany przez członka rodziny Język używany przez dziecko 12. Jeśli dziecko rozumie/mówi w języku polskim, gdzie słyszy ten język i gdzie się nim posługuje? Z kolegami W szkole W domu W sklepie W innych sytuacjach (jakich?) Tak/nie Tak/nie Tak/nie Tak/nie Tak/nie 26
Część 4. Wczesny rozwój dziecka 13. Czy dziecko zaczęło mówić w jakimś języku przed drugim rokiem życia? Tak / Nie 14. Czy dziecko zaczęło chodzić przed drugim rokiem życia? Tak / Nie 15. Czy dziecko było kiedyś pod opieką logopedy albo reedukatora? Tak / Nie Część 5. Informacje zdrowotne 16. Czy dziecko miało kiedykolwiek badany wzrok? Tak / Nie 17. Kiedy odbyło się to badanie i jakie były wyniki? 18. Czy dziecko miało kiedykolwiek badany słuch? Tak / Nie 19. Kiedy odbyło się to badanie i jakie były wyniki? 20. Proszę podać dolegliwości, na jakie cierpi dziecko: 21. Czy dziecko kiedykolwiek spędziło dłuższy czas w szpitalu? Tak / Nie Część 6. Pomoc dziecku w domu Proszę podać, jakie osoby są w stanie pomóc dziecku w domu przy odrabianiu prac domowych. Czy dziecko jest członkiem klubów lub grup? Jakich? (np. harcerze, grupkam, w której uczy się języka ojczystego, grupy religijne w kościele/ meczecie/ synagodze, grupy sportowe, itp.) Część 7. Inne czynniki, które mogą wpływać na postępy dziecka w nauce Proszę wymienić i opisać momenty, kiedy dziecko dłużej niż 1 miesiąc nie uczęszczało do szkoły podczas roku szkolnego. Czy jakieś inne czynniki mogły lub będą mogły wpływać na postępy w nauce u dziecka. Jakie? 27