Równanie kosztów: K = k z x + k s Równanie zysku ze sprzedaży: z = (c- k z ) x - k s Progi rentowności: ilościowy K s x pr = c k z wartościowy K, Zysk na sprzedaży zależy od: rozmiarów sprzedaży, ceny sprzedaży, kosztów zmiennych, kosztów stałych okresu. Przepływy środków pieniężnych ma na celu udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: z jakich źródeł pochodziły fundusze niezbędne do sfinansowania zmian stanu zasobów oraz składników majątkowych; w jaki sposób wykorzystywano dostępne fundusze; czy działalność w roku sprawozdawczym przyczyniła się do poprawy czy pogorszenia płynności firmy mierzonej zmianami kapitale obrotowym netto. Kategorie kształtujące wynik finansowy przedsiębiorstwa: przychody: 1. przychody ze sprzedaży towarów, usług, wyrobów gotowych 2. pozostałe przychody operacyjne 3. przychody finansowe koszty: 1. rzeczowe 2. osobowe 3. finansowe 4. pozostałe Koszty można podzielić na: 1. koszty stałe przedsiębiorstwo musi je ponosić niezależnie od tego czy i ile wytwarza, są stałe co do kwoty im więcej przedsiębiorstwo produkuje, tym na jednostkę są niższe. 2. koszty zmienne zmieniają się wraz ze zmianą ilości produkcji wytwarzanej przez przedsiębiorstwo im więcej wytwarza, tym są one wyższe, koszt zmienny na jednostkę nie zmienia się Sprawozdanie finansowe obejmuje: bilans rachunek zysków i strat informacja dodatkowa Dodatkowo zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunek przepływów http://student.bg.univ.gda.pl 1
pieniężnych sporządzają podmioty spełniające przynajmniej dwa z trzech warunków: 1. średnioroczne zatrudnienie wynosiło co najmniej 50 osób; 2. suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła w walucie polskiej równowartość co najmniej 2 500 000 euro; 3. przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły w walucie polskiej równowartość co najmniej 5 000 000 euro. Jednostka, która w roku obrotowym, za który sporządza sprawozdanie finansowe, nie osiągnęło dwóch z trzech warunków: 1. średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło nie więcej niż 50 osób; 2. suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego w walucie polskiej nie przekroczyła równowartości 2 000 000 euro; 3. przychody netto ze sprzedaży towarowi produktów oraz operacji finansowych w walucie polskiej nie przekroczyły równowartości 4 000 000 euro; może sporządzać sprawozdanie finansowe w formie uproszczonej. Bilans zestawienie składników majątkowych oraz źródeł ich finansowania sporządzone na określony dzień, najczęściej na koniec roku obrotowego. Zawiera informacje o wielkości zasobów, jakimi dysponuje firma (AKTYWA) oraz o źródłach finansowania tych zasobów (PASYWA). Rachunek zysków i strat zestawienie przychodów uzyskanych ze sprzedaży dóbr i usług produkowanych przez firmę oraz zestawienie poniesionych w tym okresie kosztów. Wynik finansowy przedsiębiorstwa Kategorie opisujące wynik ze sprzedaży towarów: 1. przychody ze sprzedaży towarów 2. wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu 3. koszty handlowe (transport, zakup, magazynowanie) 4. koszty zarządu Kategorie opisujące wynik ze sprzedaży usług: 1. przychody ze sprzedaży usług 2. koszt wytworzenia usług sprzedanych 3. koszty zarządu Kategorie opisujące wynik ze sprzedaży wyrobów gotowych; 1. przychody ze sprzedaży wyrobów gotowych 2. koszt wytworzenia sprzedanych wyrobów gotowych 3. koszty sprzedaży 4,.koszty zarządu WYNIK FINANSOWY: dodatni zysk ujemny strata Wynik finansowy ustalany jest w dwojaki sposób: pozaewidencyjny (statystyczny) salda kont wynikowych niebilansowych (ustalane każdorazowo po zakończeniu okresu sprawozdawczego) ewidencyjny (księgowy) - w ramach zamknięć rocznych i polega na przeksięgowaniu kategorii opisujących poszczególne wyniki na konto wynik finansowy" http://student.bg.univ.gda.pl 2
Funkcje zysku: najbardziej ogólny i wszechstronny miernik oceny pracy przedsiębiorstwa motywowanie właścicieli kapitału i załogi do jego pomnażania źródło samofinansowania rozwoju Struktura kapitału różnie definiowana, w zależności od autorów 1. wg Masuliusa, Rossa, Westerfirlda i Jaffe, Mączyńskiej i Higginsa. Struktura kapitału tożsama jest ze strukturą pasywów, zwaną też strukturą finansowania, którą można odczytać z prawej strony bilansu przedsiębiorstwa. 2. wg Helferta, Downsa i Goodmana. Struktura kapitału to podział kapitału stałego (długoterminowego) na kapitał własny i zobowiązania długoterminowe. 3. wg Brealeya i Myersa. Struktura kapitału to struktura papierów wartościowych wyemitowanych przez przedsiębiorstwo w podziale na papiery dłużne (bony, obligacje) oraz papiery właścicielskie (udziałowe), takie jak akcje zwykłe i uprzywilejowane. Docelowa struktura kapitału - zestawienie w odpowiednich proporcjach zadłużenie, zwykły i uprzywilejowany kapitał akcyjny, jakimi firma zamierza finansować swoje inwestycje. Teoria substytucji - rozważania na temat wzajemnych relacji korzyści i kosztów związanych z zaciąganiem zobowiązań w kontekście poszukiwania optymalnej struktury kapitału w przedsiębiorstwie. Optymalne dostosowanie źródeł i form finansowania do sytuacji rynkowej i wewnętrznej przedsiębiorstwa jest bardzo istotnym czynnikiem mającym wpływ na maksymalizację wartości przedsiębiorstwa. Decyzje dotyczące struktury kapitału powinny uwzględniać: dostępność kapitału koszt kapitału efektywność zaangażowania środków finansowych ryzyko prowadzonej działalności gospodarczej Koszt kapitału suma kosztów kapitałów pochodzących z różnych źródeł. Średni ważony koszt kapitału składa się z: a. koszt kapitału własnego uprzywilejowanego ku=d u /C n zwykłego k e =(D i /C o )+g b. koszt kapitału obcego k d = r d (l-t) krótkoterminowe zobowiązania nieoprocentowane zobowiązania długoterminowe k A = w u k u + w e k e + w d k d Praktyczne aspekty kształtowania struktury kapitału: 1. Stabilność sprzedaży 2. Struktura aktywów firmy 3. Dynamika wzrostu firmy 4. Rentowność produkcji 5. Sprawowanie kontroli nad firmą 6. Stanowisko kierownictwa firmy 7. Sytuacja wewnątrz firmy http://student.bg.univ.gda.pl 3
8. Warunki rynkowe 9. Poglądy agencji klasyfikacyjnych i kredytodawców 10. Opodatkowanie Ryzyko operacyjne zależy od: a. Zmienność popytu b. Zmienność cen sprzedaży c. Zmienność cen nakładów d. Możliwość dostosowania cen wyrobów do zmian cen nakładów e. Zakres kosztów stałych (dźwignia operacyjna) Dźwignia operacyjna waga kosztów stałych w działalności firmy. Jeżeli znaczna część całkowitych kosztów w przedsiębiorstwie ma charakter kosztów stałych, to firma ma wysoką dźwignię operacyjną. Wysoka dźwignia operacyjna przy pozostałych warunkach nie zmienionych oznacza, że stosunkowo mała zmiana w wielkości sprzedaży spowoduje dużą zmianę rozmiarów zysku operacyjnego. Przy innych warunkach nie zmienionych, im wyższa jest dźwignia operacyjna, tym większe jest ryzyko działalności gospodarczej (operacyjnej). Miernikiem ryzyka operacyjnego jest wskaźnik efektu dźwigni operacyjnej (DOL - degree of operating leverage) będący relacją względnych zmian zysku operacyjnego do względnej zmiany wielkości sprzedaży. Procentowa zmiana EBIT EBIT / EBIT x ( c kz ) DOL = = = Procentowa zmiana sprzedaży x / x x ( c kz) Ks operacyjne EBIT [earnings before interest and taxes] = x ( c - k z ) - K s operacyjne Wskaźnik efektu dźwigni operacyjnej jest wyliczany dla danej wielkości sprzedaży x. Jego wartość różni się dla różnych wielkości sprzedaży. Jeżeli poziom sprzedaży jest bliski poziomowi wyznaczającemu próg rentowności, poziom wskaźnika DOL jest wysoki. Wraz ze wzrostem wielkości sprzedaży poziom wskaźnika DOL maleje, co oznacza, że zmniejsza się ryzyko operacyjne. Dzieje się tak dlatego, że spada udział kosztów stałych w relacji do przychodów ze sprzedaży. Wskaźnik efektu dźwigni operacyjnej jest miernikiem elastyczności (wrażliwości) zysku operacyjnego pod wpływem zmian wielkości sprzedaży. Wartość wskaźnika efektu dźwigni operacyjnej informuje, o ile procent wzrośnie (lub spadnie) zysk operacyjny na skutek jednoprocentowego wzrostu (spadku) sprzedaży. Np. DOL = 2,5 - zmiana wielkości sprzedaży o 1% spowoduje zmianę zysku operacyjnego o 2,5% Dźwignia finansowa - udział kapitałów obcych w strukturze kapitałów firmy. Im większy jest udział długu obciążonego oprocentowaniem w kapitale firmy, tym większe jest ryzyko finansowe przedsiębiorstwa. Koszty finansowe wynikające z oprocentowania długu stanowią stały element kosztów przedsiębiorstwa, wywołując efekt dźwigni finansowej. Im wyższe są koszty finansowe, tym działanie dźwigni finansowej jest silniejsze i ryzyko finansowe większe. http://student.bg.univ.gda.pl 4
Efekty dźwigni finansowej mogą być pozytywne, gdy przyczyniają się do wzrostu zysków przypadających na jedną akcję lub negatywne, gdy powodują spadek zysków. Siła tego oddziaływania zależy od udziału stałych kosztów finansowych w całkowitych kosztach ponoszonych przez przedsiębiorstwo. Miernikiem oceny ryzyka finansowego jest wskaźnik efektu dźwigni finansowej (DFL - degree of financial leverage), będący relacją względnej zmiany zysku netto przypadającego na jedną akcję do względnej zmiany zysku operacyjnego. EPS / EPS EBIT x ( c kz ) - Ks operacyjne DFL = = = EBIT / EBIT EBIT - 1 x ( c kz) Ks operacyjne Ks finansowe EPS [earnings per share]= (EBIT- K s finansowe ) (1 - T)/n Wskaźnik efektu dźwigni finansowej wyliczany jest dla danej wartości zysku operacyjnego (EBIT). Gdy wartość zysku operacyjnego jest bliska kosztom finansowym (czyli gdy zysk netto jest bliski zera), poziom wskaźnika DFL jest wysoki. Wraz ze wzrostem zysku operacyjnego poziom wskaźnika DFL maleje, co oznacza, że zmniejsza się ryzyko finansowe. Spada bowiem udział stałych kosztów finansowych w relacji do przychodów ze sprzedaży i kosztów operacyjnych. Gdy przedsiębiorstwo nie ma zobowiązań, od których płacone jest oprocentowanie, efekt dźwigni finansowej nie występuje, a DFL = 1. Wartość wskaźnika efektu dźwigni finansowej informuje, o ile procent wzrośnie (lub spadnie) zysk netto na jedną akcję na skutek jednoprocentowego wzrostu (spadku) zysku operacyjnego. Im wyższe jest ryzyko finansowe, tym większe jest ryzyko całkowite. Miernikiem całkowitego ryzyka jest m.in. wskaźnik efektu dźwigni całkowitej (DTL - degree of total leverage), będący relacją względnej zmiany zysku netto przypadającego na jedną akcję do względnej zmiany wielkości sprzedaży: DTL = EPS / EPS x / x = DOL x DFL Wskaźnik efektu dźwigni całkowitej określa, o ile procent zmieni się zysk netto przypadający na jedną akcję pod wpływem jednoprocentowej zmiany w wolumenie sprzedaży. Strategie stosowane przez przedsiębiorstwa: 1) konserwatywna - polega na finansowaniu trwałego stanu aktywów obrotowych za pomocą funduszy własnych bądź długoterminowego kredytu bankowego. Strategia ta przywiązuje szczególną uwagę do zachowania wysokiej płynności finansowej. Prowadzi też do wzrostu kosztów, gdyż kredyt długoterminowy jest zwykle wyżej oprocentowany niż krótkoterminowy. 2) agresywna - znaczna część stałego zapotrzebowania przedsiębiorstwa na - fundusze finansujące aktywa obrotowe pokrywana jest za pomocą kredytu krótkoterminowego. Sprzyja ona minimalizacji kosztów finansowania aktywów obrotowych (niższe oprocentowanie kredytów krótkoterminowych) i sprzyja poprawie poziomu stopy zwrotu kapitału własnego przez wykorzystanie dźwigni finansowej. http://student.bg.univ.gda.pl 5
3) umiarkowana - połączenie poprzednich przy odrzuceniu rozwiązań ekstremalnych. Wyrazem jej stosowania jest polityka zmierzająca do dostosowania długości okresu, na jaki pozyskiwane są fundusze, do długości okresu życia aktywów finansowanych za pomocą tych funduszy. Rozliczenia pieniężne - stosowane są do regulowania powstających w przedsiębiorstwach należności i zobowiązań wynikających z prowadzonej przez nie działalności. Rodzaje rozliczeń pieniężnych: 1. Bezpośrednie A) gotówkowe (kasowe) B) bezgotówkowe - kredyt w rachunku otwartym - zapłata wekslem - kompensata 2. Za pośrednictwem banków A) gotówkowe - wpłaty gotówki na rachunek bankowy - czek gotówkowy zwykły lub potwierdzony B) bezgotówkowe - przelew bankowy - czek rozrachunkowy - akredytywa - inne formy Weksel - dokument zobowiązujący wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej w oznaczonym terminie. Wyróżniamy: własny (sola weksel, weksel prosty) - papier wartościowy, zobowiązuje którym wystawca zobowiązuje się do zapłacenia w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej na rzecz lub zlecenie wymienionej w wekslu osoby; w tym wypadku wystawcą i zobowiązanym do zapłaty jest ta sama osoba. weksel trasowany (trata, weksel ciągniony) - papier wartościowy, w którym wystawca - zwany trasantem, poleca innej osobie, zwanej trasantem zapłacić w oznaczonym terminie określoną sumę pieniężną na rzecz lub zlecenie wymienionej w wekslu osoby, zwanej remitentem. Ze względu na termin płatności: płatny za okazaniem płatny w pewien czas po okazaniu płatny w pewien czas po dacie wystawienia płatny w oznaczonym dniu Kompensata - stosowana między kontrahentami, dokonującymi operacji, w wyniku których w pewnym okresie powstają wzajemne zobowiązania i należności. Kontrahenci ograniczają się do zapisywania wzajemnych obrotów na kontach księgowych, kompensując je bez dokonywania regulacji każdej operacji (kompensata okresowa) lub kompensując tylko dwie przeciwstawne operacje (kompensata jednorazowa). Czek- papier wartościowy wystawiony w ściśle określonej formie, w który wystawca czeku poleca bankowi zapłatę określonej sumy pieniężnej okazicielowi lub oznaczonej osobie, za okazaniem czeku. Czek gotówkowy na jego podstawie wierzyciel podejmuje gotówkę z rachunku bankowego http://student.bg.univ.gda.pl 6
wystawcy Czek rozrachunkowy- oznaczony klauzulą tylko do rozrachunku" - służą do przeprowadzania rozliczeń bezgotówkowych, w drodze przelewu z rachunku bankowego wystawcy na rachunek posiadacza czeku Przelew bankowy wydanie przez dłużnika bankowi pisemnego polecenia, aby z jego rachunku przekazał wskazaną sumę środków pieniężnych na rachunek bankowy wierzyciela. Akredytywa dokumentowa - samodzielne, pisemne zobowiązanie banku wystawione na zlecenie dłużnika (importera), w którym bank zobowiązuje się zapłacić wierzycielowi (eksporterowi) określoną kwotę w danym czasie, po spełnieniu przez niego warunków określonych w akredytywie. Zobowiązany do zapłaty jest bank i to on podejmuje decyzję o zapłacie za towar, a nie dłużnik. Rozliczenia międzynarodowe Główne elementy ryzyka w transakcjach międzynarodowych: 1. ryzyko polityczne 2. ryzyko kulturowe 3. ryzyko walutowe a. transakcyjne ryzyko kursowe b. b) ryzyko ekonomiczne c. c) ryzyko translacyjne ( księgowe ) Ekspozycja transakcyjna - najczęściej występujący obszar ryzyka kursowego powodujący narażenie przedsiębiorstwa na straty. Powstaje w przypadku przeprowadzania transakcji handlowych, które będą musiały być przeliczane na inną walutę po nieznanym w dniu transakcji kursie. Ekspozycja przeliczeniowa (bilansowa)-jest skutkiem konieczności dopasowania ( przewalutowania ) pozycji bilansowych filii przedsiębiorstwa operującej w innym kraju, w przypadku konsolidacji sprawozdań przez spółkę macierzystą. Zarządzanie ryzykiem walutowym w przedsiębiorstwie 1. Identyfikacja i prognozowanie ryzyka 2. kwantyfikacja (oszacowanie wielkości) ryzyka 3. opracowanie strategii zabezpieczającej 4. wybór i realizacja transakcji zabezpieczającej 5. monitoring i kontrola wykonania Instrumenty wykorzystywane do zabezpieczania się przed ryzykiem walutowym (hedging ): kontrakty forward (rzeczywiste i nierzeczywiste ) kontrakty futures opcje walutowe swapy walutowe Forward - umowa między dwoma stronami, z których jedna zobowiązuje się dostarczyć a druga zobowiązuje się przyjąć określoną kwotą waluty, w określonym momencie w przyszłości, po z góry określonym kursie. transakcje rzeczywiste - rozliczenie kończy się rzeczywistą fizyczną dostawą lub zakupem określonej kwoty waluty transakcje nierzeczywiste - rozliczenie nie wiąże się z fizyczną dostawą lub przyjęciem walut, rozliczeniu podlega jedynie różnica kursowa powstała pomiędzy ceną w dniu zawarcia transakcji (kurs terminowy)a ceną w dniu jej rozliczenia (kurs rozliczeniowy). Futures - umowa kupna lub sprzedaży określonej waluty w określonym czasie w przyszłości po określonej cenie. Cechą kontraktów jest ścisła standaryzacja warunków kontraktu; jedyne, co jest określane przez rynek, to cena kontraktu. Obrót futures odbywa się na giełdzie i to do http://student.bg.univ.gda.pl 7
niej należy standaryzacja kontraktu. Opcje walutowe instrumenty dające nabywcy prawo do kupna lub sprzedaży w przyszłości określonej kwoty walut po określonym z góry kursie. Za to prawo nabywca opcji płaci wystawcy premię. Opcje charakteryzują się asymetrią praw i obowiązków - wystawca ma obowiązek realizacji opcji a jego ryzyko potencjalnych strat jest praktycznie nieograniczone. Swap walutowy -umowa pomiędzy dwiema lub więcej stronami obejmująca wymianę przepływów gotówkowych. Wymiany walutowe polegają na zamianie płatności w jednej walucie na płatności w drugiej i służą do zarządzania ryzykiem walutowym. Planowanie - proces, który stwarza możliwość wyboru najbardziej satysfakcjonujących rozwiązań ze wszystkich możliwych alternatyw oraz zastosowania przedsięwzięć niezbędnych dla uzyskania zamierzonych celów. Elementy procesu planowania: 1. analiza opcji finansowania i opcji inwestycyjnych dostępnych w firmie 2. przewidywanie przyszłych konsekwencji obecnie podejmowanych decyzji, mające na celu uniknięcie ewentualnych niespodzianek i zrozumienie związku pomiędzy obecnymi i przyszłymi decyzjami 3. podjęcie ostatecznych decyzji finansowych ( znajdują odzwierciedlenie w planie finansowym) 4. porównanie osiągniętych wyników względem celów przyjętych w planie finansowym. Techniki planowania: 1. planowanie tradycyjne 2. technika budżetowa 3. planowanie ośrodków odpowiedzialności 4. planowanie strategiczne Planowanie tradycyjne koncentruje się na powiązaniu przyszłych bilansów i rachunków wyniku z poziomem przychodów ze sprzedaży. Technika budżetowa - opiera się na budżetach, przy założeniu, że: istnieje związek między długoterminowymi celami przedsiębiorstwa i budżetami; zarząd przedsiębiorstwa jest zainteresowany realizacją długoterminowych celów; system informacyjno - decyzyjny w przedsiębiorstwie został opracowany. Wyodrębnienie ośrodków odpowiedzialności - wyszczególnienie zgodne z podziałem organizacyjnym elementów organizacji przedsiębiorstwa, które ze względu na uprawnienia i odpowiedzialność decyzyjną zarządzają wyłącznie: kosztami, przychodami, inwestycjami itp. Planowanie strategiczne - ma na celu pomnażanie wartości przedsiębiorstwa dla właścicieli majątku. PLAN FINANSOWY powinien obejmować: 1. preliminarz obrotów gotówkowych - narzędzie świadomego odgórnie wyznaczonego sterowania płynnością finansową firmy, obejmując w odpowiednich przedziałach czasowych przewidywane wpływy i wydatki gotówkowe i przewidując sposoby pokrycia niedoborów i wykorzystania przejściowych nadwyżek gotówki 2. preliminarz zysków i strat - zawiera konfrontacją planowanych przychodów z kosztami ich uzyskania oraz określający przewidywane zyski 3. planowany bilans majątkowy - zawiera planowaną wielkość i strukturą majątku na określony dzień w przyszłości oraz źródeł sfinansowania majątku (kapitałów własnych i obcych) 4. preliminarz przepływów finansowych - obrazuje zestawienie przewidywanego przyrostu źródeł sfinansowania w odpowiednim przekroju oraz kierunków jego przeznaczenia' http://student.bg.univ.gda.pl 8
Efektywne planowanie musi obejmować: 1. prognozowanie 2. znalezienie optymalnego planu finansowego 3. monitorowanie realizacji planu finansowego http://student.bg.univ.gda.pl 9