--J - T-I KANCELARIA PREZESA RADY MINISTROW SEKRETARZ STANU PELNOMOCNIK RZADU DS. ROWNEGOTRAKTOWANIA Agnieszka Koziowska-Rajewicz BPRT 14/MP Warszawa, dniajomarca 2014 r. Pani Joanna Kluzik-Rostkowska Minister Edukacji Narodowej Szanowna Pani Minister, Pragn? poinformowac Paniq^ Minister, ze do Biura Petnomocnika zgtaszane liczne skargi 6d przedstawicieli organizacji pozarz^dowych i indywidualnych osob o przypadkach nierownego traktowania ojcow w szkotach i przedszkolach. Dzieje si? to w sytuacji, gdy na prosb? matki, ojcu majqcemu petni? praw rodzicielskich lub ograniczonq. do prawa do wspoldecydowania w istotnych sprawacti dotycz^cych dziecka, placowka odmawia kontaktu z dzieckiem poza godzinami wyznaczonymi przez s^d!ub udzielenia informacji o dziecku dotyczc^cych jego edukacji. Ojcowie sq. odsytani przez ww. plac6wki do s^du. W zwi^zku z zaistnia^ sytuacj^^ przekazuj? nast^puj^ce stanowisko Ministra Sprawiedliwosci: 1) Szkota lub przedszkole nie maj^ prawa odmowic ojcu informacji o dziecku, nawet gdy matka zastrzeze udost^pnianie takiej informacji. Respektowanie takiego zastrzezenia matki stanowi dyskryminacj? ojca, ktory w swietle prawa ma takie same uprawnienia wynikaj^ce z wtadzy rodzicielskiej. Uzyskanie informacji (w tym dost^pu do dziennika szkolnego dziecka lub informacji o dziecku w szkole) jest wykonywaniem wtadzy rodzicielskiej. Wniosek ten pozostaje aktualny takze wowczas, gdy ojcu ograniczono wtadz? rodzicielskq. do wspoldecydowania o istotaych sprawach dziecka. 2) Zastrzezenia jednego rodzica dotycz^ce wyl^czaj^ce uprawnienia drugiego sq^ bezskuteczne i nie powinny bye respektowane przez szkoty i przedszkola. Rodzic, ^TEKTivoI'DuiiACji!i^jiODckt*5iremu odmawia si? prawa do udzielenia informacji o dziecku powinien przedstawic im -03-2 6 RPW/16973/2014 P Data:2014-03-26
dyrekcji szkoty stosown^^ decyzj? s^du lub postanowienie o tocz^cym si? postepowaniu rozwodowym. W przypadku datszego nierespektowania swoich praw powinien zwrocic si? do organu nadrz?dnego nad szkot^^ lub przedszkolem, czyli Kuratorium Oswiaty. 3) Szkota oraz przedszkole maj^ prawo odmowic ojcu kontaktu z dzieckiem poza godzinami wyznaczonymi przez s^d, nawet w sytuacji posiadania przez ojca petni wladzy rodzicielskiej. Uprzejmie prosz? Pani^ Minister o upowszechnienie tej informacji wsrod Kuratoriow Oswiaty oraz Dyrektorow Szkot i Przedszkoli. Z powazaniem, Agnieszka Kozjowska-Rajewicz ft Petnomocnik Rz^dW do Spraw Rownego Traktowania ZaI. (2) 1. Pismo Petnomocnika Rzqdu do Spraw Rownego Traktowania z dnia 28 stycznia 2014 (znak: BPRT-223-14(4)/MP). 2. Odpowiedz Ministra Sprawiedliwosci z dnia 17 lutego 2014 (znak: DSO-I-10/14/4). Do wiadomosci: Pani Anna Andrzejewska, Petnomocnik Ministra Sprawiedliwosci ds. IConstytucyjnych Praw Rodziny.
KANCELARIA PREZESA RADY MINISTROW SEKRETARZ STANU PELNOMOCNIK RZADU DS. ROWNEGO TRAKTOWANIA Agnieszka Kozhwska-Rajewicz BPRT-J: Warszawa, dniw^ stycznia 2014 r. Pan Marek Biernacki Minister Sprawiedliwosci Szanowny Panie Ministrze, Pragn? poinformowac Pana Ministra, ze do Biura Petnomocnika docieraj^ liczne sygnaly od przedstawicieli organizacji pozarz^dowych, jak i indywidualnych osob, o przypadkach nierownego traktowania ojcow w szkolach i przedszkolach oraz w placowkach sjuzby zdrowia w sytuacji, gdy na prosb? matki, ojcu majqcemu pelni? praw rodzicielskich lub w sytuacji jej ograniczenia (prawo do wspoldecydowania w istotnych sprawach dotycz^cych dziecka), placowka odmawia ojcu kontaktu z dzieckiem poza godzinami wyznaczonymi przez sqd lub udzielenia informacji o dziecku dotycz^cych jego stanu zdrowia lub edukacji. Zdarzaj^ si? przypadki odsylania ojca przez ww. placowki do sqdu. W zwiqzku z zaistniai^ sytuacji bardzo prosz? o zaj?cie stanowiska w nast^puj^cych kwestiach: 1) Czy szkola, przedszkole lub placowka opieki zdrowotnej ma prawo odmowic ojcu kontaktu z dzieckiem poza godzinami wyznaczonymi przez s^d w sytuacji posiadania przez ojca pelni praw rodzicielskich? 2) Czy szkola, przedszkole lub placowka opieki zdrowotnej ma prawo odmowic ojcu informacji o stanie zdrowia dziecka, wglgdu w dokumentacj? medycznq oraz kontaktu z dzieckiem poza godzinami wyznaczonymi przez s^d (szczegolnie gdy matka zastrzeze udost?pnianie informacji o dziecku) w sytuacji posiadania przez ojca pelni praw rodzicielskich?
3) Czy szkola, przedszkole oraz placowki opieki zdrowotnej maj^ prawo w ww. przypadkach odsylac ojca do sqdu argumentuj^c, ze nie maj^ kompetencji do rozstrzygania kwestii spornych mi^dzy rodzicami? Uprzejmie prosz^ o zaj^cie rowniez stanowiska w ww. przypadkach, kiedy ojciec ma ograniczon^ wladz? rodzicielsk^. Z powazaniem, Agnieszka Kozlow^ka-Rajipwicz Pelnomocnik Rzqdu do Spraw Rownego Traktowania
Warszawa, dnia A'^.O'l 2014 r. MINISTER SPRAWIEDLIWOSCI DSO-I-070-10/14 {i\ dot. BPRT-223-I4(4)/14MP Pani Agnieszka Rajewicz - Kozlowska Sekretarz Stanu Pelnomocnik Rz^du ds. Rownego Traktowania Odpowiadaj^c na pismo z dnia 28 stycznia 2014 r., zavvierajq^ce prosb? o zaj?cie stanowiska w kwestii nierownego traktowania ojcow w szkolach i przedszkolach oraz placowkach sluzby zdrowia, uprzejmie informuj?. Prawo rodzinne, zarowno w aspekcie materialnym, jak i procesowym, nie zavviera klauzul dyskryminuj^cych rodzicow ze wzgl?du na plec. Kodeks rodzimiy i opiekuhczy nie operuje poj?ciami matka - ojciec", ale posiuguje si? okresleniami rodzice - rodzic." Rodzice oraz ich dzieci niezaleznie od wiadzy rodzicielskiej maj^ prawo i obowi^zek utrzymywania ze sob^ kontaktow. Przepis art. 113 2 Kodeksu rodzinnego i opiekunczego zawiera kalalog elementow kontaktow z dzieckiem obejmuj^cy, po pierwsze, pobyt z maloletnim, w ktorego zakres wchodz^ odwiedziny, spotkania, zabieranie go poza miejsce jego stalego pobytu, po drugie, bezposrednie porozumiewanie si?, po trzecie, utrzymywanie korespondencji oraz, po czwarte, korzystanie z innych srodkow porozumiewania si? na odleglosc, w tym ze srodkow komunikacji elektronicznej. Katalog ten ma charakter otwarty, ale zawiera najwazniejsze skladniki kontaktow z dzieckiem i ma za zadanie ulatwic formulowanie rozstrzygni?cia s^dowego, dotycz^cego tej materii. Podstawowe zasady regulowania sposobu utrzymywania kontaktow okreslono w art. 113' 1 K.r.o. Przepis ten dotyczy najcz?stszego, typowego przypadku, w ktorym dziecko przebywa stale u jednego z rodzicow. W takiej sytuacji przyj?to jako regul?, ze rodzice
okreslajq^ wspolnie sposob utrzymywania kontaktow z maloletnim. Rodzice powinni kierowac si? dobrem dziecka i brae pod uwag? jego rozs^dne zyczenia (art. 95 4 K.r.o.). W praktyce wielu rodzicow z powodzeniem i bez ingerencji s ^du reguluje utrzymywanie kontaktow z dzieckiem i taka sytuacja powinna stanowic regul?. Dopiero w sytuacji, gdy zainteresowani nie mog^ osi^nt^c porozumienia, spraw? powinien rozstrzygac sqd opiekunczy. Odnosz^c si? do pytania pierwszego zauwazyc naiezy, ze w przypadku ustalenia przez s^d kontaktow ojca z dzieckiem, w orzeczeniu okreslony jest czas i miejsce ich realizowania. Rozstrzygni?cie sq_du ma charakter subsydiamy, w tym sensie, ze w kazdym czasie rodzice mog^^ moc^^ wiasnego porozumienia zmienic poczynione przez s ^d uslalenia, dopoki tego wspolnie nie zrobiq^ dopoty orzeczenie s^du wi ^ze nie tylko rodzicow, ale rowniez szkol?, przedszkole oraz placowk? opieki zdrowotnej. Realizowanie zatem kontaktow w tych miejscach poza uslalonymi godzinami stanowi naruszenie orzeczenia sq,du, nie tylko co do czasu, ale i miejsca (chyba, iz ustaiono, ze kontakty maj% bye realizowane w jednym ze wskazanych powyzej miejsc - co nie jest wyl^czone). W konsekwencji osoba uprawniona do kontaktu z dzieckiem - w warunkach obj?tych pytaniem - narusza obowi^zki wynikajq.ce z orzeczenia i przez to naraza si? na zaplat? oznaczonej sumy pieni?znej, platnej na rzecz drugiego rodzica na podstavvie art. 598*^ K.p.cniezaleznie od tego czy posiada pelni? wladzy rodzicielskiej, czy tez ma j^ ograniczon^. Reasumuj^c podkreslicnaiezy, ze szkola, przedszkole oraz placowka opieki zdrowotnej ma prawo odmowicrkontaktu z dzieckiem ppzaigodzinami wyznaczohynii'"przez s^d, nawet-w'sytuacji posiadajiiaprzez^pjca^pelni^-wladzy rodzicielskiej. W kontekscie problematyki zawartej w pytaniu drugim, zwrocic naiezy uwag? na dwic kwestie: kontaktow poza godzinami wyznaczonymi przez sq_d oraz dost?pu do informacji o dziecku. Pierwsza z nich zostala juz przedstawiona wyzej, zatem uwag? naiezy skupic na problemie prawa odmowy udzielenia ojcu maj^cemu pe\n^^ wtadz? rodzicielsk^ informacji o dziecku we wskazanych powyzej placowkach, szczegolnie gdy matka zastrzeze prawo ich udost?pniania. W przypadku gdy obydwoje rodzice maj^ wtadz? rodzicielskit^ nad dzieckiem kazdy z nich jest uprawniony i zarazem obowi^zany do wykonywania wiadzy rodzicielskiej. Nie wyst?puje wi?c sytuacja, w ktorej jeden z rodzicow ma wi?cej, a drugi mniej uprawnien do dziecka. W konsekwencji kazdy z nich zachowuje takie samo prawo do uzyskania informacji o dziecku w szkole, przedszkolu czy placowce opieki zdrowotnej. Dlatego tez
zastrzezenia jednego rodzica wy\^cza} \cq uprawnienia drugiego w omawianym zakresie sq. bezskuteczne i nie powinny bye respektowane przez wskazane placowki. Uzyskanie informacji (w tym dost?pu do dokumentacji medycznej czy dziennika szkolnego dziecku) przez rodzica, ktoremu przysluguje wladza rodzicielska jest wykonywaniem wiadzy rodzicielskiej. Tego typu dzialania nie mieszcz^ si? w zakresie poj?cia istotnej sprawy dziecka. Czym innym bowiem jest informacja o dziecku, a czym innym spor rodzicow na tie sposobu leczenia czy kierunku i zakresu ksztalcenia dziecka. Rodzice s^ obowi^zani do zgodnego wspoldzialania w istotnych sprawach dziecka. W braku porozumienia w lych sprawach rozstrzyga s^d. W pozostalym zakresie, jezeli nic innego nie wynika z przepisow szczegolnych, kazdy z rodzicow moze samodzielnie wykonywac przysluguj^c^ im na tych samych zasadach wtadz? rodzicielskq,. Maj^c powyzszc', na wzgl?dzie wskazac nalezy, ze szkola, przedszkole, placowka opieki zdrowotnej nie ma prawa odmowic ojcu posiadaj^cemu pelni? wiadzy rodzicielskiej informacji o stanie zdrowia dziecka, wgl^du w dokumentacj? medyczn% takze wowczas, gdy matka zastrzegla udbst?priienie takich informacji o dziecku. Respektowanie.takiego zastrzezenia. matki stanowi dyskryminowanie ojca, ktory w swietle prawa ma- takie same uprawnienia i obowii^zki.. \yynikaj^ce z wiadzy rodzicielskiej jak matka, Wniosek ten pozostaje aktualny' takze wowczas, gdy ojcu ograniczono wladz? rodzicielsk^ do wspoldecydowania o istotnych sprawach dziecka. Wprawdzie samo uzyskanie informacji 0 dziecku nie jest istotn^. sprawy dziecka, jednakze dane te s^ niezb?dne do nalezytego wykonywania -wiadzy rodzicielskiej. Jak bowiem wskazal S^d Najwyzszy, uprawnienie rodzica do wspoldecydowania o sprawach dziecka wynika przede wszystkim z zakresu uprawnieh i obowiqzkow przewidzianych w orzeczeniu. Nie oznacza to, aby legitymacja ta miala wynikac juz z samego sformulowania tych obowi^zkow i uprawnien; wystarczy, ze od tego, jak zostanie zdecydowana dana sprawa, zalezec b?dzie mozliwosc dalszego ich wykonywania" (uchwala SNzdnia lolistopada 1971 r., Ill CZP 69/71, OSNC 1972/3/49/ Zarowno w doktrynie prawa, jak orzecznictwie s^dow zgodnie zostala przyj?ta'zasada, ze istotnymi sprawami dotycz^cymi osoby dziecka stiwszelkie kwestie zwi^zane z-leczeniem 1 rehabilitacj^^ dziecka. Aby podj^c decyzj? w tych sprawach, obydwoje rodzice musz% miec dost?p zarowno do informacji o stanie zdrowia dziecka, jak i dokumentacji medycznej. W przeciwnym razie nie mogliby wykonywac w sposob nalezyty swych rodzicielskich uprawnien. Rodzice w istotnych sprawach dziecka s^ wspoluprawnieni na rownych zasadach. W rozumieniu ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenia (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 159), jak rowniez ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r.
4 o zawodach lekarza i lekarza deniysty (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ze zm.) rodzic, ktoremu ograniczono wiadz? rodzicielsk^ do wspoldecydowania w istotnych sprawach dziecka, zachowuje przymiot przedstawicieia ustawowego w zakresie dost?pu do informacji oraz dokumentacji medycznej dziecka. Odnosz^c si? do problematyki zawartej w pytaniu trzecim podkreslic naiezy, ze wymienione placowki nie sq kompetentne do rozstrzygania kwestii spornych mi?dzy rodzicami, nie oznacza to jednak przyzwolenia na nierespektowanie przyshigujq^cych rodzicowi praw, jak np. w zakresie dost?pu do informacji dziecka, jezeli zachowuje on pelni? wladzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Rozstrzygni?cie w przedmiotowym zakresie naiezy do uprawnien orzeczniczych si^du, dlatego tez odeslanie rodzica na drog? s^dowq^ jest prawidlowe. Warto wskazac, ze w polskim systemic prawnym istniej^ instrumenty pozwalaj^ce s^dowi opiekuriczemu na wyegzekwowanie w sposob zgodny ze swoimi wczesniejszymi orzeczeniami kontaktow obojga rodzicow z dzieckiem. Procedura s^dowa dotycz^ca wykonywania kontaktow z dzieckiem jest dwuetapowa, a mianowicie s^d najpierw okresla zagrozenie na wypadek niezastosowania si? zobowi^zanego do orzeczenia ustalaj^cego kontakty (art. 598'^ 1 K.p.c), a jezeli zobowi^zany nadal nie zastosuje si? do orzeczenia s^du, uprawniony musi jeszcze raz wyst^ic do s^du, aby s^d nakazat zobbwi^anemu zaplat? najego rzecz kwoty stanowic^cej iloczyn kwoty, ktorq. sqd zagrozil za kazde naruszenie i liczby naruszeh (art. 598'** 1 K.p.c). Zagrozenie nakazaniem zaplaty sumy pieni?znej moze bye zamieszczone juz w postanowieniu ustalajqcym kontakty. S^d, ustalaj^c kontakty, powinien zagrozic nakazaniem zaplaty sumy pieni?znej zawsze, gdy jest obawa, ze zobowi^zany nie zechce wykonac swojego obowi^zku. Naiezy podkreslic, ze wskazane wyzej srodki \r\a]\ zastosowanie takze do naruszen dokonanych przez uprawnionego do kontaktow, np. w przypadku, gdy kontakty s^ ograniczone lub zakazane, a uprawniony narusza te ograniczenia lub zakazy. Post?powanie w tym zakresie jest analogiczne do post?powania toczc^cego si? z wniosku osoby uprawnionej do kontaktow. Nie mozna jednak wykluczyc mozliwosci wyst^ienia tak silnych konfliktow, ze nawet zastosowanie wszystkich dost?pnych srodkow nie przyniesie zadowalaj^cych rezultatow. W tej sytuacji moze zaistniec potrzeba zmiany orzeczenia o kontaktach, w tym poprzez skorzystanie z przepisu art. 113"* K.r.o., daji^cego s^dowi opiekunczemu,
orzekajq^cemu w sprawie kontaktow z dzieckiem, uprawnienie do zobowi^zania rodzicow do okreslonego post?powania, ze wskazaniem mozliwosci kierowania ich do placowek lub specjalistow, zajmujtj^cych si? terapi^ rodzinne^, poradnictwem lub swiadczt\cych rodzinic innq stosown^ pomoc. Warto zauwazyc, ze utrzymujt^cy si? stan braku kontaktow rodzicow z dzieckiem jako pozostaj^cy w sprzecznosci z zasad^^jego dobra moze skutkowac koniecznoscit^^ nakazania podj?cia, na podstawie przepisow art. 109 K.r.o., dzialan terapeutycznych, w tym rowniez w stosunku do osoby dziecka w celu przelamania jego negatywnego nastawienia do kontaktow z rodzicem, czy tez poddania wykonywania wiadzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora, a w powazniejszych przypadkach - potrzebei^ wszcz?cia post?powania o pozbawienie wiadzy rodzicielskiej stosownie do przepisow art. 111 K.r.o. 7 r