Służebność przesyłu. w praktyce. Bartosz Rakoczy. Wydanie 2

Służebność przesyłu w praktyce Bartosz Rakoczy Wydanie 2 Warszawa 2012

Redaktor prowadzący: Małgorzata Stańczak Opracowanie redakcyjne: Michał Barszcz Redakcja techniczna: Agnieszka Dymkowska-Szeszko Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autora i wydawcy. ISBN 978-83-7806-273-8 LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02 222 Warszawa tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68 Infolinia: 22 572 99 99 Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92 www.lexisnexis.pl, e-mail: biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl

Spis treści Wykaz skrótów............................................ 7 Wstęp.................................................... 9 ROZDZIAŁ 1. Zagadnienia wprowadzające..................... 13 1.1. Pojęcie służebności przesyłu............................ 13 1.2. Konstytucyjne podstawy służebności przesyłu.............. 20 1.3. Służebność przesyłu a inne służebności................... 27 1.4. Służebność przesyłu a inne instrumenty prawne korzystania z cudzych nieruchomości.............................. 31 1.5. Wnioski końcowe.................................... 41 ROZDZIAŁ 2. Zakres podmiotowy służebności przesyłu.......... 42 2.1. Pojęcie przedsiębiorcy................................. 42 2.2. Pojęcie urządzenia przesyłowego oraz innego urządzenia podobnego.......................................... 49 2.3. Zamiar wybudowania urządzeń lub własność urządzeń jako przesłanki ustanowienia służebności przesyłu.............. 68 2.4. Podmiot, którego nieruchomość można obciążyć służebnością przesyłu............................................ 73 2.5. Wnioski końcowe.................................... 76 ROZDZIAŁ 3. Prawa i obowiązki właściciela nieruchomości i przedsiębiorcy przesyłowego................... 78 3.1. Prawa i obowiązki właściciela nieruchomości.............. 78 3.2. Prawa i obowiązki przedsiębiorcy przesyłowego............. 87 3.3. Wnioski końcowe.................................... 93 ROZDZIAŁ 4. Powstanie służebności, jej zmiana i ustanie........ 95 4.1. Powstanie służebności przesyłu. Umowa.................. 95 4.2. Ustanowienie służebności przesyłu na podstawie orzeczenia sądu 102 5

Spis treści 4.3. Zasiedzenie służebności............................... 111 4.4. Zmiana służebności................................... 122 4.5. Ustanie służebności................................... 130 4.6. Wnioski końcowe.................................... 143 ROZDZIAŁ 5. Zagadnienia procesowe związane ze służebnością przesyłu...................................... 144 5.1. Właściwość sądu w postępowaniu procesowym............. 144 5.2. Orzeczenie sądu jako podstawa ustanowienia służebności przesyłu............................................ 148 5.3. Zmiana treści lub sposobu wykonywania i zniesienia służebności 152 5.4. Zasiedzenie służebności przesyłu........................ 152 5.5. Postępowanie wieczystoksięgowe........................ 153 5.6. Postępowanie egzekucyjne............................. 157 5.7. Opłaty sądowe a służebność przesyłu..................... 162 5.8. Wnioski końcowe..................................... 165 ROZDZIAŁ 6. Przedawnienie roszczeń związanych ze służebnością przesyłu...................................... 166 6.1. Uwagi ogólne........................................ 166 6.2. Przedawnienie roszczeń właściciela nieruchomości obciążonej.. 171 6.3. Przedawnienie roszczeń przedsiębiorcy przesyłowego........ 173 6.4. Przedawnienie roszczeń z art. 305 2 k.c.................... 177 6.5. Zawieszenie i przerwanie biegu terminu przedawnienia...... 183 6.6. Wnioski końcowe.................................... 185 Zakończenie.............................................. 187 Bibliografia............................................... 189

Wykaz skrótów Dz.U. Dziennik Ustaw k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej k.p.a. ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) Lex system informacji prawnej Wolters Kluwer LexPolonica Serwis Prawniczy LexisNexis Polska Sp. z o.o. OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego pr.energ. ustawa z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.) pr.tel. ustawa z 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171, poz. 1800 ze zm.) pr.wod. ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm.) PS Przegląd Sądowy u.g.k. ustawa z 23 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236) u.g.n. ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) u.k.s. ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) u.o.l. ustawa z 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.) u.f.p. ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.) u.z.z.w. lub ustawa ustawa z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu zaopatrzeniowa w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.) 7

Wstęp Służebność przesyłu została wprowadzona do polskiego systemu prawnego na podstawie ustawy z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731). Jest to nowa instytucja w polskim prawie cywilnym, choć zbliżona do służebności gruntowej. Uwzględnia ona zarówno potrzeby właścicieli nieruchomości, jak i przedsiębiorców przesyłowych, a ustawodawca polski zmierza za pomocą wprowadzonych rozwiązań do uregulowania spraw związanych z urządzeniami przesyłowymi. Zagadnienia związane ze służebnością przesyłu były już omawiane w szerszym kontekście urządzeń przesyłowych przez G. Bieńka 1. Przepisy dotyczące tej problematyki były też analizowane w komentarzach do Kodeksu cywilnego 2. W najnowszym piśmiennictwie z zakresu prawa cywilnego służebnością tą zajęli się Z. Gołba 3 oraz G. Matusik 4. Służebność przesyłu jest instytucją prawa cywilnego interesującą zarówno z punktu widzenia teoretycznego, jak i praktycznego. Można nawet stwierdzić, że to właśnie praktyczne aspekty zmusiły prawodawcę do uregulowania odrębnej od służebności gruntowej służebności pozwalającej regulować status prawny urządzeń przesyłowych, których właścicielem jest przedsiębiorca przesyłowy, znajdujących się na cudzej nieruchomości. Poglądy takie były już omawiane w doktry- 1 G. Bieniek, Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna, Warszawa 2009. 2 S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, wyd. 9, Warszawa 2009; E. Gniewek, w: E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2008, s. 476. 3 Z. Gołba, Służebności gruntowe, drogowe, osobiste i przesyłu, Warszawa 2011. 4 G. Matusik, Własność urządzeń przesyłowych a prawa do gruntu, Warszawa 2011. 9

Wstęp nie w sytuacji, gdy próbowano rozwiązywać zagadnienia związane z istnieniem urządzeń, korzystając z instytucji służebności gruntowej, a szczególnie ze służebności drogi koniecznej. E. Gniewek zauważał, że: Nie można wszakże ustanowionego w trybie art. 124 u.g.n. ograniczenia cudzego prawa własności traktować jako służebności gruntowej (we współczesnej literaturze odmiennie m.in. G. Bieniek, w: Komentarz do ustawy o gospodarce nieruchomościami, red. G. Bieniek, t. II, Zielona Góra 2000, s. 136). Zresztą nawet stosownego obciążenia umownego nie można by uznać za służebność gruntową (odmiennie G. Bieniek, tamże, s. 138 139). Istotną przeszkodą jurydyczną jest brak nieruchomości władnącej, której potrzebom służy ustanowiona służebność. Pamiętamy bowiem, że służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części (art. 285 2 k.c.). Nie przystaje zaś do takiej funkcji gospodarczej cel «prowadzenia przedsiębiorstwa», choćby korzystającego w działalności gospodarczej z cudzej nieruchomości. Nie w tym problem, by przedsiębiorcę uważać za właściciela nieruchomości w zamyśle»nieruchomości władnącej«w rozumieniu art. 285 1 k.c. lecz, by stwierdzić, że nieruchomość obciążona służy zwiększeniu użyteczności nieruchomości władnącej. Na marginesie, idealnie pasowałaby tu koncepcja osobistej służebności, polegającej podobnie jak w przypadku czynnej służebności gruntowej na korzystaniu w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, przysługującej jednak oznaczonej osobie (chociażby przedsiębiorcy). Zwróćmy wszakże uwagę, że de lege lata może ona przysługiwać wyłącznie osobom fizycznym (art. 296 k.c.) 5. Wprawdzie Autor ten zgłaszał potrzebę uregulowania pojawiających się problemów praktycznych za pomocą służebności osobistej, ale dostrzegał on potrzebę odrębnego potraktowania zagadnień służebności dotyczących urządzeń przesyłowych. 5 E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Kraków 2001, s. 127. 10

Wstęp Ten teoretyczny i praktyczny aspekt służebności przesyłu powoduje, że warto jest dokonać analizy tej instytucji. Zasadniczym celem opracowania jest charakterystyka służebności przesyłu. Opracowanie ma na celu dokonanie analizy i oceny rozwiązań przyjętych w ustawie nowelizującej, przy czym chodzi tu zarówno o analizę i ocenę na płaszczyźnie teoretycznej, jak i na płaszczyźnie przydatności praktycznej. Ocena obejmuje ewentualne postulaty de lege ferenda. Dodatkowym celem opracowania będzie wskazanie właścicielom nieruchomości obciążonych, jak i przedsiębiorcom przesyłowym, jakie możliwości daje im służebność przesyłu, jakie warunki muszą być spełnione, jaką powinna ona pełnić funkcję oraz jakie czynności materialnoprawne i procesowe należy podjąć, aby ustanowić taką służebność. Taki cel opracowania wiąże się z zastosowaniem formalno-dogmatycznej metody, która sprowadza się do analizy przyjętych w prawie polskim rozwiązań związanych ze służebnością przesyłu. Nie obejmuje ona jedynie przepisów o służebności przesyłu, ale także przepisy wiążące się z tą służebnością, a przede wszystkim przepisy o służebności gruntowej, prawach rzeczowych ograniczonych w ogólności, ochronie własności, a nawet przepisy procesowe. Opracowanie zawiera także rozważania dotyczące konstytucyjnych podstaw służebności przesyłu. Wiodąca w pracy jest wykładnia językowa, choć nie będzie ona w pełni przydatna, gdyż analiza gramatyczna nie będzie zawsze prowadziła do zadowalających wyników. Konieczna będzie także wykładnia celowościowa. Praca składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszy poświęcony jest zagadnieniom ogólnym i wprowadzającym w problematykę służebności przesyłu. Zawiera on analizę podstawowych pojęć, konstytucyjnych podstaw służebności przesyłu, a także innych instrumentów prawnych pozwalających na lokalizację urządzeń przesyłowych na cudzej nieruchomości. W rozdziale drugim zawarte są rozważania dotyczące aspektów podmiotowych służebności przesyłu, a w szczególności wyjaśnienie pojęć przedsiębiorca przesyłowy i właściciel nieruchomości. Rozdział ten 11

Wstęp zawiera także analizę istotnych cech tych podmiotów z punktu widzenia legitymacji do ustanowienia służebności przesyłu. Rozdział trzeci obejmuje analizę praw i obowiązków stron stosunku prawnego służebności przesyłu. W rozdziale czwartym została poddana analizie kwestia powstania służebności, jej ustania i zmiany zarówno w stosunku do właściciela nieruchomości obciążonej, jak i przedsiębiorcy przesyłowego. Przedawnienie roszczeń zarówno właściciela nieruchomości, jak i przedsiębiorcy przesyłowego są omówione w rozdziale piątym, a zagadnienia procesowe będą przedmiotem analizy w rozdziale szóstym. Podstawowym źródłem prawa jest Konstytucja RP, Kodeks postępowania cywilnego i ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.