5... /.... :, 1997. 224. 6.. /. //... :, 1997.. 78 122. 7. : [...] /...... :.., 2003. 243. 8... :.... :. 19.00.07 /...., 2001. 37. 9... /.. ; [... ].. :.., 1989. 608. 10... :., 1999. 286. 11... : /.... :, 2006. 456. 12... : /.... :, 1993. 111. 13.. /... :, 1996. 304..,. ; ;. :,,,,. N. Stelmakh, T. Ivanova FEATURES OF MORAL EDUCATION OF PERSONALITY OF PRESCHOOL CHILD The features of the moral education of the individual preschooler are analyzes in the paper; the main conceptual positions of unity of processes moral education and formation person in a period childhood are consideration; the theoretical foundations of the process of moral education of preschool children are determined. Keywords: ethics, morality, moral education, personality, preschool age. EUROSIEROCTWO-POTRZEBA BADA Dr Urszula Tarnowska-Jakóbiec Instytut Psychologii Uniwersytet Szczeci ski, Polska,,,.,,,. :,. 271
Zjawisko migracji zarobkowej nie jest zjawiskiem nowym. Od bardzo dawna ludzie wyruszaj w nieznane, aby zmieni swoje ycie, zawsze z nadziej, e b dzie to lepsze ycie. Dawniej g ównie zdesperowani lub gotowi na wszystko m czy ni podejmowali trudy poszukiwania pracy poza granicami swojego miasta, regionu czy kraju, ale obecnie równie kobiety i to w wi kszej liczbie ni m czy ni wyruszaj na podbój wiata. Dzisiaj ludzie na szerok skal poszukuj nowych mo liwo ci w sferze materialnej, ale tak e na p aszczy nie w asnego rozwoju. Wielkie zmiany ustrojowe, jakie zasz y w Polsce po 1989r. a wi c obalenie realnego socjalizmu i wprowadzenie wolnego rynku i demokracji w znacz cy sposób wp yn y na kszta t naszego spo ecze stwa. Pierwsze spo eczne efekty transformacji nie by y w wymiarze osobistym odbierane pozytywnie. Rosn ca fala bezrobocia, a co za tym idzie zubo enie spo ecze stwa i w efekcie obni enie poczucia bezpiecze stwa oraz nasilenie si patologii spo ecznych nie wró y y nic dobrego. Wspó czesna zagraniczna migracja zarobkowa, to ju nie jednostkowe czy grupowe wyjazdy za chlebem, to ogromna rzesza ludzi kursuj cych pomi dzy Polska, a wieloma ró nymi krajami nie tylko europejskimi. M odzi szukaj nowych mo liwo ci nie tylko zarobku, ale tak e rozwoju. Starsi przede wszystkim szukaj lepszego wynagrodzenia, które pozwoli zaspokoi potrzeby swoje i swoich najbli szych, ale równie umo liwi podwy szenie standardu ycia, korzystania z dóbr tego wiata. Charakterystyczn cech wspó czesnej polskiej migracji jest jej intensywna feminizacja, czyli coraz wi kszy udzia kobiet w liczbie osób przemieszczaj cych w poszukiwaniu mo liwo ci podwy szenia swojego statusu materialnego. Dane uzyskane w trakcie Narodowego Spisu Powszechnego (NSP) przeprowadzonego w 2002 roku potwierdzaj wzrost liczby migruj cych kobiet. Konsekwencje psychospo eczne dla funkcjonowania rodziny wynikaj z podj tej decyzji o wyje dzie zarobkowym za granic. Paradoksalnie droga do dobrobytu cz sto staje si drog do rodzinnych dramatów. Bywa, e ma onkowie 272
a czasem i inni cz onkowie rodzin staj przed trudnymi wyborami, od których zale ich dalsze losy i losy ich bliskich. Trudna sytuacja ekonomiczna kraju i galopuj ce bezrobocie nie u atwiaj tych wyborów. Zjawiska te maj wp yw na funkcjonowanie rodzin. Szczególn grup odczuwaj c skutki emigracji zarobkowej s dzieci, które pocz tkowo skupiaj si g ównie na tym, e jak mama czy tata wróci z pewno ci przywiezie prezent, co wyj tkowego i pi knego. Z czasem wizja prezentów blednie, a pojawia si t sknota i pustka. Dzieciaki cz sto nie potrafi sprecyzowa sk d bierze si ich dyskomfort, ale niew tpliwie pog bia si on w miar wyd u aj cego si rozstania. A jak czuje si dziecko, którego oboje rodzice wyjechali za granic? Zostaj wówczas babcie i dziadkowie czy ciocie i wujkowie, którzy cz sto przejmuj obowi zki rodziców, ale czy na pewno s w stanie, w pe ni te rol wype nia? Pocz tkowo osoby obdarzone tym trudnym zadaniem staraj si jak najlepiej spe ni swoj rol, ale im cz ciej i d u ej obci eni s obowi zkiem opieki nad nie swoimi dzie mi, tym bardziej lakoniczna i powierzchowna jest to opieka. Otwarte drzwi na wiat to mnogie przywileje, ale i zagro enia. Jedn z konsekwencji umo liwienia wyjazdu i wiadczenia pracy za granic jest eurosieroctwo rozrastaj ce si w naszym kraju w szybkim tempie. Zdarza si, e jeden z rodziców, a czasem nawet oboje anga uj si w prac wymagaj c d u szej nieobecno ci w domu wyje d aj za granic. Dzieci pozbawione kontaktu z rodzicem s osamotnione w swoich problemach, musz w wi kszym stopniu by samodzielne i same decydowa o swoich sprawach. Z jednej strony podj cie pracy za granica przyczynia si do podreperowania bud etu domowego, z drugiej za doprowadza do dezorganizacji ycia rodzinnego. Bez w tpienia im d u szy jest czas ycia bez poczucia blisko ci rodziców, bez chocia by zwyk ych rodzicielskich czu o ci, tym wi ksze rany i rysy pojawiaj si w psychice dziecka. Dzieci le znosz rozstanie spowodowane wyjazdem jednego lub obojga rodziców, czuj si w pewnym stopniu osierocone. Jak to ujmuje E.Winnicka w swoim artykule (...)Wstydliwym efektem ubocznym fali emigracyjnej jest osamotnienie 273
dziesi tek tysi cy dzieci, które nie mieszcz si w planach rodziców i zostaj w kraju. (...)Emigracja rozrywa rodzin. Zw aszcza tak, która wcze niej by a krucha(...).stres wywo any tak sytuacj okazuj w ró ny sposób np. gorzej si ucz, unikaj kontaktu z rówie nikami, staj si niewidzialni. Dzieci, które do wiadczaj braku opieki, bezpiecze stwa, uznania i wsparcia najbli szych, poszanowania godno ci, stabilizacji yciowej maj utrudniony proces identyfikacji. Czynniki te ujemnie oddzia uj równie na formowanie si osobowo ci dziecka. Najzwyklejsze przytulenie, pog askanie po g owie czy cho by wzi cie na kolana ma dla dziecka ogromne znaczenie. Eurosieroty, ile ich jest? Tego nikt dok adnie nie wie. Media alarmuj, e ok. 150 tys., ministerstwo pracy szacuje ich liczb na 10 tys. Tymczasem, jak wynika z bada prowadzonych na zlecenie Biura Rzecznika Praw Dziecka, tylko na Mazowszu od 3 do 5 tys. dzieci ma rodziców pracuj cych za granic. Podj ta decyzja o wyje dzie wp ywa na rozbudzenie obaw zwi zanych z d u szym rozstaniem. Kolejnym z zagro e wynikaj cych z emigracji zarobkowej jest zwi kszaj ca si liczba rozwodów oraz rozpadu nieformalnych zwi zków. Tak, wi c w tych rodzinach, które podj y decyzje o wyje dzie jednego z partnerów takie zagro enie si pojawia. Natomiast rozstanie ma onków czy partnerów jest zagro eniem dla prawid owego rozwoju dzieci zrodzonych w tych zwi zkach. Sezonowy wyjazd do pracy, nawet je li jest kolejnym wyjazdem w przeci gu kilku lat, nie rozbudza w dziecku tak powa nych emocji jak to si dzieje w przypadku trwa ego rozstania rodziców. Nie ma dobrych rozwodów, skutki rozpadu zwi zku s odczuwalne dla obu partnerów oraz dla dzieci, je eli para je posiada. Na to, co dzieje si z cz onkami rodziny po rozwodzie ma wp yw wiele ró nych elementów. Pojawiaj si depresje, za amania nerwowe, pogorszenie statusu maj tkowego jednak najbardziej destrukcyjne skutki rozwodu widoczne s u dzieci, poniewa to one doznaj najwi cej szkód psychicznych(leki, nerwice, ni sza samoocena). W ostatnich latach liczba rozwodów znacznie wzros a, jednym z powodów rozpadu zwi zków jest migracja. Decyduj c si na wyjazd ma onkowie 274
automatycznie decyduj si na roz k. Oczywiste jest, e ma e stwo na odleg o zagro one jest rozwodem, (...) zdaniem naukowców z Uniwersytetu Jagiello skiego co trzecie ma e stwo funkcjonuj ce na odleg o rozpada si. Tendencja w kwestii orzekania rozwodów jest nadal zwy kowa (...) w 2011r. rozwiod o si prawie 65 tys. par ma e skich... Dodaj c do tej grupy liczb orzeczonych s downie separacji, która równie bardzo szybko wzros a od 1340 w 2000 roku do 11600 w roku 2005, a obecnie utrzymuje si na poziomie ok. 3 tys. rocznie (2789 w 2010 roku) mo na mia o powiedzie, e niestety bardzo wiele ma e stw co roku rozstaje si i z pewno ci migracja zarobkowa ma znaczny wp yw na skal tego zjawiska. We my pod uwag, e statystyki te dotycz zwi zków formalnych, ale jest jeszcze coraz liczniejsza grupa osób, które y y w konkubinacie, ale ich zwi zki równie nie przetrwa y próby czasu. Szcz liwie wiele ma e stw potrafi odnale si w sytuacji, kiedy jedno z nich wyrusza za granic, aby tam pracowa, drugie natomiast przejmuje rol g ówno-dowodz cego w rodzinie. Rozstanie i podzia obowi zków zwi zany z takim modelem ycia rodziny nie zawsze doprowadza do pewnego rodzaju destrukcji, gdy poszczególni cz onkowie rodziny dzielnie stawiaj czo a wyzwaniom w nowej ekonomiczno-spo eczno-wychowawczej rzeczywisto ci. Przyst puj do realizacji przyj tych przez siebie zada z pe n wiadomo ci i odpowiedzialno ci. Kolejnym elementem, który ma bezpo redni wp yw na funkcjonowanie imigrantów i emigrantów za granic a po redni na cz onków ich rodzin jest adaptacja w nowych, zupe nie dotychczas nieznanych warunkach utrudniana dodatkowo przez szok kulturowy. Wp yw ró nych warto ci kulturowych oraz religijnych i politycznych ma istotny wp yw na spostrzeganie wiata i zachowa imigrantów. Decyzja o wyje dzie spowodowana nadziej na lepsze ycie, okazuje si atwiejsza ni jej realizacja. Podejmowanie nowych obowi zków i wywi zanie si z przyj tych na siebie zada powoduje napi cie i dezorientacj. Zdarza si, e wyjazd, który mia by szans staje si utrapieniem i nie ka demu udaje si z tym upora. Wracaj na ono rodziny targani z ymi emocjami, bo w ich mniemaniu 275
okazali si s abi i niezaradni. Wracaj ci sami, ale nie tacy sami, zastaj zmienione rodziny i sami s zmienieni. W zale no ci od relacji panuj cych pomi dzy partnerami i pozosta ymi cz onkami rodziny sytuacja taka mo e doprowadzi do stworzenia dodatkowych problemów obok ju tych istniej cych. Trudna sytuacja finansowa, k opoty dnia codziennego, wzajemne pretensje i zawiedzione nadzieje nie wró nic dobrego. B dzie trudniej nast pnym razem skorzysta z mo liwo ci wyjazdu i zarobienia rodków na zaspokojenie potrzeb swoich i najbli szych. W bardzo trudnej sytuacji znajduj si rodziny, ale szczególnie cierpi dzieci. Poczucie osamotnienia i samotno eurosierot to dwa z wielu zagadnie które powinny by przedmiotem zainteresowa zarówno psychologów, pedagogów jak i pracowników socjalnych. I 1. 1 Solak A., Problematyka pracy ii bezrobocia w kontek cie funkcjonowania rodziny, WSP TWP, Warszawa 2010, s.18-19.. 2 Winnicka E., Eurosieroty raport, Polityka, nr 46, 17 listopada 2007. 3 uka W., Ja sam w domu, G os Nauczycielski nr 27 z dnia 02.07.2008r., s.11. 4 Kozak S., Patologia eurosieroctwa w Polsce Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich rodzin, Delfin S.A., Warszawa 2010, s.86. 5 Ibidem, s.96. 6 www.stat.gov.pl, Podstawowe informacje o sytuacji demograficznej Polski w 2011 roku, 28.09,2012. 7 Rocznik demograficzny GUS, op.cit., s.216. 7. Kozak S., Patologia eurosieroctwa w Polsce Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich rodzin, Delfin S.A., Warszawa 2010, s.39.,,,.,,,. :,,. EVROSIRICTVO IS RESEARCH ACTUALITY The article is devoted the problem of migration of parents, to put which test the shortage of examination, safety, confession and support of near domestic surroundings. Specified, that the situation of evrosirictva child violates the vital stabilizing of its development, influences on forming of sense dignities of little people, which have the laboured process of authentication. Keywords: labour migration, development of child, is a situation of evrosirictva. 276
159.922.73 053.4(043.3).,...,.. :,,,,,,..,,,,., (..,..,..,..,..,..,......,..,..,..,..,..,..,..,... ).,,.,,,,.,, 277