Jacek Jaworski, dr inż. Instytut Nafty i Gazu Metrologia prawna Wrocław, 25 26 kwietnia 2013 r.
Dyrektywa MID Dyrektywa 2004/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie przyrządów pomiarowych (Measuring Instruments Directive) Obejmuje dziesięć kategorii urządzeń pomiarowych: wodomierze gazomierze i przeliczniki do gazomierzy liczniki energii elektrycznej czynnej ciepłomierze instalacje do ciągłego i dynamicznego pomiaru ilości cieczy innych niż woda wagi automatyczne taksometry materialne miary długości i objętości przyrządy do pomiaru wymiarów analizatory spalin samochodowych
Dyrektywa MID Wdrożona do polskiego prawodawstwa m.in. przez: Ustawę z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności; Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla przyrządów pomiarowych. Należy do grupy tzw. dyrektyw nowego podejścia, implementujących system oceny zgodności, który: zastępuje dotychczasowy system prawnej kontroli metrologicznej w zakresie zatwierdzenia typu i legalizacji pierwotnej, pozostawia kwestię legalizacji ponownej do regulacji na poziomie krajowym.
Okres przejściowy Od dnia 30 października 2006 r. Państwa Członkowskie UE powinny zacząć stosować wymagania dyrektywy MID w praktyce (MID, art. 24, pkt 1). Zgodnie z art. 10 Ustawy z dnia 15 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o systemie oceny zgodności oraz zmianie niektórych innych ustaw, urządzenia pomiarowe: podlegające ocenie zgodności od dnia 7 stycznia 2007 r. posiadające ważne decyzje zatwierdzenia typu mogą być wprowadzane do obrotu lub użytkowania aż do upływu ich ważności. W przypadku bezterminowego zatwierdzenia typu, urządzenia pomiarowe mogą być wprowadzane do obrotu lub użytkowania przez okres co najwyżej dziesięciu lat od dnia 30 października 2006 r. (MID, art. 23).
Ocena zgodności Ocena zgodności dot. wymagań zasadniczych tzn. wymagań w zakresie cech wyrobu, jego projektowania lub wytwarzania, określonych w odpowiednich dyrektywach. Wymagania zasadnicze wg MID mówią m.in., iż.: Przyrząd pomiarowy powinien zapewnić wysoki poziom ochrony metrologicznej, aby każda ze stron miała zaufanie do wyników pomiaru i powinien być zaprojektowany i wyprodukowany z zapewnieniem wysokiego poziomu jakości, przy uwzględnieniu techniki pomiarowej i bezpieczeństwa danych pomiarowych. Składniki sprzętowe, istotne dla charakterystyk metrologicznych, powinny być tak zaprojektowane, aby można je było zabezpieczać. Przewidziane środki zabezpieczające powinny zapewniać pozostawienie dowodu ingerencji.
Ocena zgodności Cele wprowadzenia systemu oceny zgodności: eliminowanie zagrożeń stwarzanych przez wyroby dla życia i zdrowia użytkowników; zagrożeń dla mienia i środowiska, znoszenie barier technicznych w handlu, ułatwienie międzynarodowego obrotu towarowego, stworzenie warunków do rzetelnej oceny wyrobów oraz procesów ich wytwarzania, dokonywanej przez kompetentne i niezależne podmioty.
Procedury oceny zgodności Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 grudnia 2006 r. określa zasadnicze wymagania dla urządzeń pomiarowych podlegających ocenie zgodności, procedury oceny zgodności, sposób oznakowania przyrządów pomiarowych oraz wzór znaku CE. W odniesieniu do gazomierzy i przeliczników powyższe rozporządzenie przewiduje przeprowadzenie oceny zgodności z zastosowaniem jednej z następujących procedur, której wybór należy do producenta: badanie typu (moduł B) połączone z zapewnieniem jakości produkcji (moduł D), badanie typu (moduł B) połączone z weryfikacją wyrobu (moduł F), pełne zapewnienie jakości z badaniem projektu (moduł H1). Przy ocenie zgodności wobec ww. procedur konieczny jest udział strony trzeciej, tzw. jednostki notyfikowanej.
Deklaracja zgodności Producent ma prawo wystawić deklarację zgodności z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy na podstawie certyfikatu wystawionego przez jednostkę notyfikowaną w oparciu o dokonaną przezeń ocenę zgodności. W deklaracji zgodności producent oświadcza, że dane urządzenia są zgodne z typem opisanym w certyfikacie badania typu WE i spełniają zasadnicze wymagania określone w rozporządzeniu, które ich dotyczą. Deklarację zgodności przechowuje producent.
Oznakowanie zgodności Dowodem, iż urządzenie pomiarowe, w tym gazomierz i przelicznik, pozytywnie przeszło ocenę zgodności z zasadniczymi wymaganiami, jest naniesiony na nim znak CE, a zaraz za nim dodatkowe oznakowanie metrologiczne oraz numer jednostki notyfikowanej uczestniczącej w kontroli produkcji. Przykład oznakowania: Jeżeli urządzenie pomiarowe jest przedmiotem innych dyrektyw, wymagających oznakowania CE : powyższe oznakowanie świadczy również o spełnieniu wymagań tych dyrektyw, odniesienia do tych dyrektyw muszą być podane w dokumentach wymaganych przez te dyrektywy i dołączone do urządzenia pomiarowego.
Legalizacja ponowna w Polsce Tabela 1. Terminy zgłaszania urządzeń po raz pierwszy do legalizacji ponownej Rodzaj urządzenia Gazomierze miechowe Pozostałe typy gazomierzy Przeliczniki objętości gazu Termin zgłaszania po raz pierwszy do legalizacji ponownej 10 lat 5 lat brak możliwości Powyższe zestawienie dotyczy: gazomierzy do stosowania w gospodarstwach domowych, usługach, handlu i przemyśle drobnym, wprowadzonych do obrotu lub użytkowania po dokonaniu oceny zgodności; przeliczników, zarówno tych, które zostały wprowadzone do obrotu lub użytkowania na podstawie decyzji zatwierdzenia typu, jak i tych po dokonaniu oceny zgodności. Przeliczniki są weryfikowane tylko raz i nie ma możliwości zgłaszania ich do legalizacji ponownej.
Konsekwencje systemu oceny zgodności Urządzenie, które pozytywnie przejdzie ocenę zgodności nie będzie mogło podlegać w użytkowaniu żadnym modyfikacjom, regulacjom czy adiustacjom mogącym wpłynąć na zmianę charakterystyk metrologicznych lub zgodność z wymaganiami zasadniczymi. Co, gdy np. jeden z przetworników pomiarowych utraci właściwości metrologiczne?
Instalacje opomiarowania gazu ziemnego Metoda objętościowa gazomierz Przelicznik objętości gazu Metoda objętościowa z aktualizacją składu gazu on-line gazomierz Przelicznik objętości gazu chromatograf Metoda energetyczna gazomierz Przelicznik energii gazu chromatograf lub kalorymetr
Wymagania dla urządzeń do rozliczeń energetycznych Unia Europejska Dyrektywa MID: brak wymagań dla przeliczników energii Chromatografy (laboratoryjne i on-line), kalorymetry- nie ujęte w strategii UE Polska Brak podstaw prawnych do stosowania przeliczników energii do celów rozliczeniowych Brak też wymagań dla urządzeń pomiarowych, za pomocą których otrzymuje się wielkości służące do wyznaczenia energii cieplnej gazu Inne Kraje Członkowskie UE Np. Niemcy, Francja: prawna kontrola metrologiczna przeliczników energii oraz chromatografów regulowana na poziomie krajowym W związku z brakiem zaleceń dot. urządzeń do rozliczeń energetycznych dla wszystkich Krajów Członkowskich, zasadnym jest opracowanie w Polsce krajowych wytycznych dla tych przyrządów.
Rozliczanie w jednostkach objętości z opcją aktualizacji składu gazu on-line * Kolorem zielonym oznaczono dane pod kontrolą metrologiczną * Kolorem czerwonym oznaczono dane poza kontrolą metrologiczną V m * skład gazu * V b [m 3 ] * V b = f (V m, P, T, Z) Z= f (skład gazu, P, T)
Rozliczanie w jednostkach energii * Kolorem zielonym oznaczono dane pod kontrolą metrologiczną * Kolorem czerwonym oznaczono dane poza kontrolą metrologiczną V m * H o * E [kwh] * E= f (V b, H o ) V b = f (V m, P, T, Z)
Dziękuję za uwagę jacek.jaworski@inig.pl