Reakcje kobiet i ich partnerów na fakt zaistnienia ciąży

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 3, 217-221, 2008 Reakcje kobiet i ich partnerów na fakt zaistnienia ciąży KINGA SYTY, ANNA B. PILEWSKA-KOZAK, GRZEGORZ JAKIEL Streszczenie Wstęp: Zaistnienie ciąży determinuje szereg zmian w życiu kobiety i jej partnera. Podkreśla się wpływ ojca dziecka oraz prawidłowego funkcjonowania związku między kobietą i mężczyzną, zarówno na stan psychiczny ciężarnej, jak również na prawidłowy przebieg ciąży. Cel pracy: Celem pracy było określenie, czy i w jaki sposób świadome plany prokreacyjne oraz kolejność ciąży wpływały na reakcje kobiet i ich partnerów na fakt zaistnienia ciąży. Materiał i metoda: Badaniami objęto 130 kobiet w wieku od 18 do 44 lat, w I trymestrze ciąży, zgłaszających się do Poradni K na terenie województwa lubelskiego. Wyniki: Na podstawie badań stwierdzono, że zarówno większość kobiet, jak i mężczyzn (odpowiednio 70, 0 i 78,1%) zareagowała uczuciem radości na fakt ciąży. Co piątej (20,8%) kobiecie i co szóstemu (15,5%) mężczyźnie towarzyszył lęk. Pozostałe osoby pozostawały obojętne w tej sytuacji. Wnioski: Świadome plany prokreacyjne w sposób istotny wpływały na korzystne reakcje wśród mężczyzn. Liczba przebytych ciąż nie miała istotnego wpływu na sposób reagowania partnera na wiadomość o ciąży oraz na jego postawę względem kobiety w tym okresie. Pogorszenie samopoczucia obserwowano w sytuacji kobiet, które były w kolejnej ciąży. Słowa kluczowe: ciąża, reakcje kobiet i mężczyzn Wstęp Zaistnienie ciąży determinuje szereg zmian w życiu kobiety i jej partnera. Podkreśla się wpływ ojca dziecka oraz prawidłowego funkcjonowania związku między kobietą i mężczyzną, zarówno na stan psychiczny ciężarnej, jak również na prawidłowy przebieg ciąży [8]. Często przystosowanie mężczyzn do rodzicielstwa odczuwane jest jako trudność związana ze zmianą własnej tożsamości na tożsamość ojcowską [2]. Kształtowanie się postaw rodzicielskich w związku partnerskim jest uzależnione od wielu czynników natury psychologicznej, ponadto w dużym stopniu warunkowane jest sytuacją socjoekonomiczną [10]. Cel pracy Celem pracy było określenie, czy i w jaki sposób świadome plany prokreacyjne oraz kolejność ciąży wpływały na reakcje kobiet i ich partnerów na fakt zaistnienia ciąży. Materiał i metody Badania zostały przeprowadzone w trzech miastach województwa lubelskiego, tj. Lublin, Łęczna i Biłgoraj. Objęto nimi 130 kobiet w wieku od 18 do 44 lat (średnia wieku 31 lat), będących w I trymestrze ciąży, zgłaszających się do Poradni K. Doboru trzech Poradni K dokonano tak, aby objąć badaniem zarówno kobiety z miasta wojewódzkiego, małych miast oraz terenów wiejskich. Wybór respondentek odbywał się w sposób losowy poprzez zbieranie ankiet trzy dni w tygodniu, do momentu uzyskania pożądanej liczby 130 ankietowanych. W pierwszej ciąży były 74 (57%) ankietowane, w drugiej 35 (27%), a w trzeciej i kolejnej 21 (16%). Wykształceniem średnim legitymowały się 62 (47%) respondentki, wyższym 23 (18%), licencjackim 18 (24%) oraz 27 (21%) podstawowym i zawodowym. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety, skonstruowanego specjalnie dla potrzeb badań. W celu weryfikacji poprawności skonstruowanego narzędzia badawczego przeprowadzono badania pilotażowe na próbie 20 kobiet ciężarnych. Zebrany materiał poddano analizie statystycznej oraz opisowej, a istotność różnic między badanymi cechami sprawdzono testem jednorodności χ 2. Przyjęto 5-procentowy błąd wnioskowania i związany z nim poziom istotności p < 0,05, wskazujący na istnienie znamiennych statystycznie różnic. Wyniki badań Zdecydowana większość (91, tj. 70%) kobiet zareagowało uczuciem radości na wiadomość o poczęciu. Co piątej (27, tj. 20,8%) towarzyszył lęk. O obojętności pisało 15 (11,5%) kobiet, a 4 (3,1%) o niechęci. W opinii kobiet większość mężczyzn (96, tj. 78,1%) na wiadomość o ciąży zareagowało radością. Lęk przejawiało 19 (15,5%), niechęć i obojętność odpowiednio po 4 (3,1%). Bliższe dane dotyczące reakcji kobiet i mężczyzn w zależności od tego, czy ciąża była planowana zobrazowano na rycinie 1. Zaobserwowano istotne statystycznie różnice w zakresie reakcji na fakt ciąży kobiet i mężczyzn w zależności od tego czy ciąża była planowana (p < 0,001). Co trzecia (odpowiednio 39, tj. 30,0%; 43, tj. 33,0%; 37, tj. 28,5%) kobieta podała, że czuła się w ciąży bardzo dobrze, dobrze i dość dobrze. Źle i bardzo źle znosiło ciążę 11 Katedra i Klinika Rozrodczości i Andrologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

218 K. Syty, A. B. Pilewska-Kozak, G. Jakiel 100% 1 rozkład reakcji partnerów na ciążę planowaną 2 rozkład reakcji partnerów na ciążę nieplanowaną 3 rozkład reakcji kobiet na ciążę planowaną 4 rozkład reakcji kobiet na ciążę nieplanowaną Ryc. 1. Reakcje kobiet i ich partnerów na wiadomość o ciąży w zależności od tego czy ciąża była planowana 100% 80% 60% 40% 20% 80% 60% 40% 20% 0% 1 2 3 4 Radość Niechęć Lęk Obojętność 0% 1 2 3 4 Bardzo dobre Dobre Dość dobre Złe i bardzo złe 1 samopoczucie kobiet będących w pierwszej ciąży 2 samopoczucie kobiet będących w drugiej ciąży 3 samopoczucie kobiet będących w trzeciej i kolejnej ciąży Ryc. 2. Samopoczucie kobiet ciężarnych w zależności od liczby przebytych ciąż (8,5%) kobiet. Dane w odniesieniu do tego, czy ciąża była planowana zamieszczono w tabeli 1. Ponad połowa (76, tj. 58,5%) kobiet odpowiedziała, że partner wykazywał się troskliwością w I trymestrze ciąży. Taki jak zawsze był w opinii 49 (37,7%) kobiet, a 5 (3,8%) pisało, że był obojętny. Bliższe dane w zależności od tego, czy ciąża była zamierzona, zestawiono w tabeli 2. Wykazano istotną statystycznie zależność między świadomymi planami prokreacyjnymi a postawą partnera w stosunku do kobiety w I trymestrze ciąży. Wśród par, które planowały poczęcie ponad połowa (48, tj. 65,7%) mężczyzn wykazywała większą troskliwość w stosunku do swych partnerek. Jakkolwiek (28, tj. 49,1%) badanych z ciążą niezamierzoną podało, że partner okazywał im większą troskliwość. W opinii blisko połowy (24, tj. 42,1%) kobiet z tej grupy, partnerzy nie zmienili postawy w okresie ciąży. Ponad połowa (74, tj. 56,9%) kobiet była w ciąży po raz pierwszy. dotyczyła co czwartej (35, tj. 26,9%) badanej, trzecia i kolejna 21 (16,2%) kobiet. Bliższe dane odnośnie kolejności ciąży a samopoczucia kobiety podczas obecnej ciąży zilustrowano na rycinie 2. Wykazano istotną statystycznie zależność między liczbą przebytych ciąż a samopoczuciem kobiet w obecnej ciąży (p < 0,05). Nieco niższy poziom zadowolenia ze stanu zdrowia w okresie ciąży deklarowało 15 (42,8%) kobiet przeżywających ciążę po raz drugi. Zainteresowano się, czy kolejność ciąży w badanej grupie wpływała na reakcję kobiety na jej zaistnienie, postawę i reakcję partnera, co przedstawiono w tabelach 3-5. Analiza statystyczna nie dostarczyła podstaw do wnioskowania o zależności między kolejnością ciąży a reakcją kobiety na jej zaistnienie (p > 0,05). Bez względu na liczbę przebytych ciąż, w opinii ponad połowy (52, tj. 76,4%) kobiet ich partnerzy na wiadomość o tym, że zostaną ojcami reagowało radością. W przypadku mężczyzn, których partnerki przeżywały ciążę po raz pierwszy u 11 (16,8%) pojawiły się odczucia lęku, a u 4 (5,8%) niechęć. Badane z drugą i kolejną ciążą deklarowały, iż ich partnerzy nie wykazywali postawy świadczącej o niechęci w odniesieniu do poczętego dziecka. Partnerzy kobiet będących w pierwszej ciąży wykazywali większą troskliwość w opinii ponad połowy (47, tj. 63,5%) respondentek w porównaniu z mężczyznami, których partnerki przeżywały kolejną ciążę. Dyskusja W kształtowaniu postaw mężczyzny i kobiety wobec zaistnienia ciąży odgrywają znaczącą rolę zarówno czynniki osobowościowe, jak i sytuacyjne. Charakter zmian i reakcji na wiadomość o poczęciu dziecka zależą od jakości związku emocjonalnego między rodzicami, faktu planowania ciąży, a także umiejętności zmiany tożsamości partnerów na tożsamość rodzicielską [1-3]. W prezentowanych badaniach wzięto pod uwagę dwie determinanty, tj. fakt planowania ciąży oraz liczbę przebytych ciąż. Poczyniono starania w celu ustalenia, czy owe czynniki mają wpływ na sposób reakcji kobiety i jej partnera na wiadomość o ciąży, samopoczucie ciężarnych oraz postawę mężczyzny w tym okresie. Ciekawy wątek stanowią obserwacje wskazujące, iż nawet oczekiwana ciąża może być powodem reakcji o zabarwieniu negatywnym [6, 8]. Prezentowane rezultaty wykazały, że zdecydowana większość (92%) kobiet, u których ciąża była planowana, reakcją na poczęcie wśród nich samych, jak i ich partnerów była radość. Jakkolwiek ponad połowa (55,8%) mężczyzn niespodziewających się ciąży również odczuwało radość. Przyczyn takiej sytuacji można upatrywać w subiektywnej interpretacji zachowań mężczyzn przez kobiety. Bazowanie wyłącznie na relacji kobiet jest niewątpliwie słabością tego badania. Wątpliwości może dostarczać fakt, na ile przeprowadzone badanie jest rzeczywistym obrazem liczby nieplanowanych ciąż. Aspekt anonimowości w pewien sposób może sprzyjać przedstawianiu przez respondentki faktów pożądanych, jakie posiadają w swej świadomości [14]. Punktem wyjścia do dalszej dyskusji mogą być również nierzadko spotykane w relacjach partnerskich błędy

Reakcje kobiet i ich partnerów na fakt zaistnienia ciąży 219 Czy ciąża była planowana Tabela 1. Planowanie ciąży a samopoczucie kobiety w I trymestrze ciąży bardzo dobrze n = 39, tj. 30,0% dobrze n = 43, tj. 33,0% Jak znosi ciążę? dość dobrze n = 37, tj. 28,5% źle i bardzo źle n = 11, tj. 8,5% Tak n = 73, tj. 56,1% 25 34,3 23 31,5 20 27,4 5 6,8 Nie n = 57, tj. 43,9% 14 24,6 20 35,1 17 29,8 6 10,5 Istotność χ 2 = 3,65; p = 0,72321 Tabela 2. Planowanie ciąży a postawa partnera w I trymestrze ciąży Czy ciąża była planowana? bardzo troskliwy n = 76, tj. 58,5% Jaki jest partner podczas ciąży? taki jak zawsze n = 49, tj. 37,7% obojętny n = 5, tj. 3,8% L % L % L % Tak n = 73, tj. 56,1% 48 65,8 25 34,2 0 0,00 Nie n = 57, tj. 56,1% 28 49,1 24 42,1 5 8,8 Istotność χ 2 = 9,97; p = 0,04092 Tabela 3. a reakcja kobiety na jej zaistnienie radość n = 91, tj. 70,0% Reakcja kobiety na ciążę niechęć n = 4, tj. 3,1% lęk n = 27, tj. 20,8% obojętność n = 15, tj. 11,5% n = 74, tj. 56,9% 52 75,4 3 43 13 18,8 1 15 27 77,1 1 2,9 6 17,1 1 29 12 57,1 0 0 8 38,1 1 48 Istotność χ 2 = 8,31; p = 0,75988 Tabela 4. a postawa partnera w stosunku do kobiety bardzo troskliwy n =76, tj. 58,5% Jaki jest partner podczas ciąży? taki jak zawsze n = 49, tj. 37,7% obojętny n = 5, tj. 3,8 L % L % L % n = 74, tj. 56,9% 47 63,5 24 32,4 3 4,1 16 45,7 18 51,4 1 2,9 13 61,9 7 33,3 1 4,8 Istotność χ 2 = 4,85; p = 0,77269

220 K. Syty, A. B. Pilewska-Kozak, G. Jakiel Tabela 5. a reakcja partnera na jej zaistnienie radość n = 96, tj. 78,1% Reakcja partnera na ciążę niechęć n = 4, tj. 3,2% lęk n = 19, tj. 15,5% obojętność n = 4, tj. 3,2% n =74, tj. 56,9% 52 76,5 4 5,9 11 16,2 1 1,4 30 88,3 0 0,00 3 8,8 1 2,9 14 66,7 0 0,00 5 23,9 2 14,4 Istotność χ 2 = 13,32; p = 0,34614 w komunikowaniu się. W świetle poruszanego tematu nie można wykluczyć, iż mogło zaistnieć jedno z zakłóceń, jakim jest zaspokojenie potrzeb odbiorcy, w tym przypadku potrzeb kobiety ciężarnej [12, 13]. Z przeglądu piśmiennictwa [4, 7, 9] wynika, że obserwowano wzrost zachowań opiekuńczych ze strony mężczyzn w stosunku do ich partnerek w okresie ciąży. Nie bez znaczenia są jednak przesłanki świadczące o tym, iż mężczyzna może początkowo odczuwać pewne trudności w kształtowaniu się tożsamości ojcowskiej. Zaostrzeniu takiej sytuacji sprzyjać może fakt pojawienia się ciąży nieplanowanej, a także słaba więź emocjonalna z partnerką. Liczni autorzy [1, 5, 10] prezentują zależność między ciążą nieplanowaną a występowaniem reakcji lękowych. Jest to zależność, która znajduje potwierdzenie także w niniejszych badaniach. W przedstawianym badaniu wykazano statystycznie znamienną zależność między postawą mężczyzny a faktem dotyczącym tego, czy obecna ciąża była przez parę zaplanowana. W opinii ponad połowy (65,7%) kobiet, mężczyźni, którzy przejawiali chęć posiadania potomstwa, obdarzali swe partnerki większą troskliwością podczas ciąży. Jakkolwiek blisko połowa (49,1%) kobiet nieplanujących poczęcia również doznawało większej troskliwości ze strony partnera. O wzmożonej opiekuńczości swych partnerów pisała ponad połowa kobiet będących w pierwszej ciąży. Aczkolwiek partnerzy pierworódek częściej reagowali lękiem, niż mężczyźni oczekujący na kolejne potomstwo. Źródłem reakcji lękowych wśród mężczyzn może być proces adaptacyjny do stanu bycia ojcem. Z kolei wspomniana adaptacja będzie zależna od gotowości bycia ojcem. Na ten aspekt wpływa chociażby status socjoekonomiczny, który w niniejszych badaniach nie został podjęty [2]. Blisko połowa (43,2%) pierworódek znosiła ciążę bardzo dobrze. Wielokrotność przebytych ciąż wskazuje na związek z pogorszeniem się samopoczucia w I trymestrze ciąży.wykazana zależność nie znajduje uzasadnienia w badaniach Falicova [3], który przedstawiał kobiety będące w pierwszej ciąży jako intensywniej odczuwające zmiany somatyczne. Na samopoczucie kobiet nie miało istotnego wpływu to, czy ciąża była wynikiem świadomych planów prokreacyjnych. Nierzadko prezentuje się zależność między ciążą nieplanowaną a gorszym samopoczuciem kobiet w I trymestrze ciąży. Niewykluczone jest, że zwolennicy tej teorii traktują nierozłącznie ciążę nieplanowaną z ciążą, która jest nieakceptowana i przez kobietę. W badaniach Westcoff z 39% kobiet, które nie planowały zaistnienia ciąży, po krótkim okresie 25% przejawiało pozytywne reakcje względem poczętego dziecka. Uzyskane rezultaty pokazały wpływ dwóch czynników, jakimi były świadome plany prokreacyjne i kolejność ciąży na reakcje par względem zaistniałej ciąży. Wyniki niniejszych badań skłaniają do dalszych poszukiwań zależności pomiędzy pojawieniem się ciąży a reakcją par na jej zaistnienie. Wydaje się, iż nadrzędnym celem w przyszłych badaniach powinno być uwzględnienie bezpośredniej opinii mężczyzn, a nie wyłącznie opieranie się na relacji kobiet. Wnioski 1) Świadome plany prokreacyjne w sposób istotny wpływały na korzystne reakcje wśród mężczyzn. 2) Liczba przebytych ciąż nie miała istotnego wpływu na sposób reagowania partnera na wiadomość o ciąży oraz na jego postawę względem kobiety w tym okresie. 3) Pogorszenie samopoczucia obserwowano w sytuacji kobiet, które były w kolejnej ciąży. Piśmiennictwo [1] Cohen M.M,, Schei B., Ansara D. et al. (2002) A history of personal violence and postpartum depression: is there a link? Arch. Womens Ment. Health 4: 83-92. [2] Dyer W.E. (1996) Psychodynamic and developmental aspects of expectant and new fatherhood: Clinical derivatives from the literature. Clin. Soc. Work. J. 15(1): 320-331. [3] Falicov C.J. (1973) Sexual adjustment during first pregnancy and postpartum. Am. J. Obstet. Gynecol. 117(71): 991-1000. [4] Hamela-Olkowska A., Marcyniak M., Sieńko J. et al. (2003) Seksualizm kobiet w ciąży. Med. Wieku Rozw. 7(3): 175-180. [5] Hollender M.H. (1975) Psychologia w praktyce lekarskiej. PZWL, Warszawa.

Reakcje kobiet i ich partnerów na fakt zaistnienia ciąży 221 [6] Lew-Starowicz Z. (1992) Problemy lekarskie w różnych specjalnościach lekarskich. PZWL, Warszawa. [7] Łepecka-Klusek C., Karauda M. (2002) Rodzicielstwo od początku. Zdr. Publ. 112(1): 124-126. [8] Kędziora S. (1996) Znaczenie wybranych czynników osobowościowych i sytuacyjnych w przebiegu ciąży. Klin. Perinatol. Ginek. Supl. XIII: 178-180. [9] Krajewski-Siuda K. (1995) Seksualizm podczas ciąży. Ann. Soc. Doctr. Stud. Med. Siles. 21: 151-156. [10] Rymaszewska J., Dolna M., Gryboś M. et al. (2005) Zaburzenia psychiczne okołoporodowe epidemiologia, etiologia, klasyfikacja, leczenie. Ginekol. Pol. 76(4): 322-329. [11] Westcoff C.F. (1980) Women's reactions to pregnancy. Famm. Plann. Perspect. 12(3): 135-139. [12] Grzesiuk L., Trzebińska E. (1978) Jak ludzie porozumiewają się? Nasza Księgarnia, Warszawa. [13] Berne E. (1994) W co ludzie grają? Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN, Warszawa. [14] http://www.ceo.org.pl/portal/bazadoc?docid=41831 J Kinga Syty Katedra i Klinika Rozrodczości i Andrologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie 20-089 Lublin, ul. Probostwo 4 e-mail: androlub@am.lublin.pl Men and women reactions in the light of pregnancy Introduction: Pregnancy determines a number of changes in both woman s and her partner's life. The father s attitude to pregnancy as well as the importance of a positive relationship between partners, seems to be essential for the good mental condition of the pregnant woman and the correct course of pregnancy. Aim of the study: The main aim of the study was to define if, and in what way the awareness of planned procreation, and the sequence of pregnancy affected women s and her partner s reaction for the fact of pregnancy. Materials and methods: 130 women aged between 18 to 44 were interviewed. They were all in first trimester of pregnancy, and entered regional outpatient clinic K, in the province of Lublin. Results: On the basis of the test results, the majority of women and men (adequately 70.0% and 78.1%) responded with outbursts of happiness in the light of the realization of pregnancy. However, every fifth (20.8%) woman and every sixth man (15.5%) also reacted with fear. The rest of responders were neutral. Conclusions: Awareness of planned procreation influenced the men s reaction in a positive way. The number of past pregnancies did not essentially influenced the partner s response to being informed about the fact of pregnancy and that partner s attitude towards the pregnant woman during that time. Deterioration of self-evaluation was observed among those women that were in successive pregnancy. Key words: pregnancy, women and men reactions