prof. dr hab. Irena E. Kotowska dr Katarzyna Kocot-Górecka,, dr Izabela Grabowska, dr Paweł Strzelecki, mgr Wojciech Łątkowski, mgr Sylwia Timoszuk Wykład: piątek, godz.9:50 11:30, aula I Zajęcia w laboratorium komputerowym budynek S Szczegółowe informacje podane zostaną przed zajęciami Materiały do wykładu pod adresem: http://www.e-sgh.pl/kocot-gorecka/4018
Nr Data Tematyka wykładu 1. 19.02.16 Wprowadzenie do problematyki badań demograficznych. Źródła informacji o zjawiskach ludnościowych i ich pomiar. Budowa współczynników demograficznych. Siatka Lexisa. 2. 26.02.16 Analiza procesu tworzenia, rozwoju i rozpadu rodziny. Przemiany rodziny w Europie 3 L 4.03.16 Obliczanie i standaryzacja współczynników demograficznych. 4. 11.03.16 Płodność analiza, przemiany płodności. Wybrane teorie płodności. Zróżnicowanie płodności w Europie 5 L. 18.03.16 Tablice trwania życia zasady budowy tablic, analiza podstawowych parametrów tablic 6 1.04.16 Stan zdrowia ludności i umieralność, przegląd podstawowych zagadnień współczesnych 7 L 8.04.16 Współczynnik przyrostu naturalnego. Koncepcja ludności zastojowej i ustabilizowanej. Prawo Lotki 8 15.04.16 Pierwsze i drugie przejście demograficzne 9. 22.04.16 Struktury demograficzne. Proces starzenia się ludności 10 29.04.16 Migracje zewnętrzne i wewnętrzne: pomiar, wybrane teorie migracji, prawidłowości współczesnych zmian 11 L 6.05.16 Prognozowanie ludności metodą składnikową 12 13.05.16 Metody prognozowania demograficznego. Inne metody prognozowania ludności (modele wielostanowe, metody prognozowania stochastycznego). 13 20.05.16 Sytuacja demograficzna w świetle przewidywań ludnościowych - świat, Europa, Polska. 14 27.05.16 Zmiany struktur rodzin i gospodarstw domowych. Społeczno-ekonomiczne konsekwencje nowej demografii Europy 15 3.06.16 Polityka dotycząca ludności a polityka społeczna
Literatura podstawowa: J.Z.Holzer, Demografia, PWE, Warszawa 2003. Kotowska I.E., J.Jóźwiak, 2012, Kotowska I.E., J.Jóźwiak, 2012, Nowa demografia Europy a rodzina, Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych, Zeszyt 28/2012, 9-33. J. Kurkiewicz (red.), 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków.
Literatura uzupełniająca: I.E.Kotowska, J.Jóźwiak, A.Matysiak, A.Baranowska, 2008, Poland: Fertility decline - a response to profound societal change and transformations in the labour market?, w: T.Frejka, T.Sobotka, J.M.Hoem, L.Toulemon (eds.), Childbearing Trends and Policies in Europe, Demographic Research, Vol. 19; Article 22: 795-854 M.Okólski, A.Fihel, 2012, Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Frejka T., Sobotka T., 2008, Overview Chapter 1: Fertility in Europe. Diverse, Delayed and below Replacement, in: Frejka T., Hoem J., Sobotka T., Toulemon L., Childbearing Trends and Policies in Europe, Demographic Research, Vol. 19: 15-46. Matysiak A. (red.), 2014, Nowe wzorce formowania i rozwoju rodziny w Polsce. Przyczyny oraz wpływ na zadowolenie z życia, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Literatura uzupełniająca:. Sobotka T., Toulemon L., 2008, Overview Chapter 4: Changing Family and Partnership Behaviour: Common Trends and Persistent Diversity across Europe, in: Frejka T., Hoem J., Sobotka T., Toulemon L., Childbearing Trends and Policies in Europe. An Overview, Demographic Research, Vol. 19: 85-138. European Commission, 2006, The Demographic Future of Europe from Challenge to Opportunity, Communication from the Commission, Brussels, COM(2006) 571final. Raporty Rządowej Komisji Ludnościowej: Sytuacja demograficzna Polski, GUS.
Elementy oceny końcowej: Zaliczenie przedmiotu: Wymagana jest obecność na ćwiczeniach (laboratorium komputerowe) Egzamin Składa się z pytań otwartych, zadania z ćwiczeń i testu Zakres egzaminu obejmuje treść wykładów, ćwiczeń i odpowiednie rozdziały z literatury obowiązkowej Możliwość podniesienia oceny z egzaminu do pół stopnia za przygotowanie na ćwiczenia krótkiej prezentacji (w grupie 2 lub 3 osób)
WYKŁAD 1 (19.02.2016) 1. Proces reprodukcji ludności i jego składowe 2. Źródła danych 3. Podstawowe współczynniki demograficzne 4. Siatka Lexisa
Podstawowy przedmiot demografii populacja cała ludność zamieszkująca określoną jednostkę terytorialną jednostki badania poszczególne osoby, rodzina, gospodarstwo domowe cechy demograficzne i społecznoekonomiczne struktury demograficzne
Struktura ludności: według płci, wieku, stanu cywilnego, cech społeczno-zawodowych, wykształcenia i miejsca zamieszkania Reprodukcja ludności - odtwarzanie (w czasie) liczby i struktury ludności pod wpływem przyrostu naturalnego i wędrówkowego. Ruch naturalny - urodzenia, zgony, tworzenie i rozwiązywanie rodzin (małżeństwa, rozwody, separacje, kohabitacja) Ruch wędrówkowy (migracyjny) - migracje wewnętrzne - migracje zewnętrzne (imigracja i emigracja, repatriacja) Procesy demograficzne - rodność i płodność, małżeńskość, umieralność, tworzenie i rozpad rodzin oraz gospodarstw domowych, migracje
Ludność Polski w latach 1946-2013 38 533 tys. 2013: 38 496 tys. 23 336 tys. (60,5%) 2013: 23 274 tys. 15 197 tys. 2013: 15 222 tys. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013 roku, GUS, materiał na konferencję prasową w dn.30.01.2014
ZMIANY LICZBY LUDNOŚCI POLSKI P0P2010 VS. POP2013 39000 38000 37000 36000 35000 34000 33000 32000 2013 2010 34546,472 33876,783 33293,791 32357,822 2 015 2 020 2 025 2 030 2 035 2 040 2 045 2 050 2 055 2 060 PROGNOZA GUS 2013 WSKAZUJE SPADEK DO 33,95 MLN W 2050 R.
Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2014 roku, GUS, materiał na konferencję prasową w dn.27.01.2015
Czy program Rodzina 500+ doprowadzi do wzrostu urodzeń w Polsce? Zmiany liczby urodzeń i płodności w Polsce, 1950-2013 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 ogółem miasto wieś Źródło: Roczniki Demograficzne, GUS
struktury wieku ludności a reprodukcja: negatywne momentum, pułapka niskiej płodności Płodność i urodzenia w latach 1950-2009 3,9 3,6 3,3 3,0 2,7 2,4 2,1 1,8 1,5 1,2 900 800 700 600 500 400 TFR 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1 985 1990 1995 2000 2005 2009 Urodzenia (w tys.) 300 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1 985 1990 1995 2000 2005 2009 Źródło: I.E.Kotowska, Evolving population age structures and their relevance for demographic and social change, Kongres Statystyki Polskiej, Poznań, kwiecień 2012. FR PL FR PL 14
Przyszłe zmiany płodności i liczby urodzeń, 2010-2060, POP20102010 2,1 900 2 800 1,9 1,8 700 1,7 TFR FR PL 600 FR PL URODZENIA (w tys.) 1,6 500 1,5 1,4 400 1,3 300 1,2 200 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060 Przewidywane zmiany liczby kobiet w wybranych grupach wieku 2300000 2200000 2100000 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 FRANCJA 1 600 000 1 400 000 1 200 000 POLSKA 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 1 000 000 2000000 800 000 1900000 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 600 000 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 Źródło: I.E.Kotowska, Evolving population age structures and their relevance for demographic and social change, Kongres Statystyki Polskiej, Poznań, kwiecień 2012. 15
Składowe dynamiki ludności Płodność Umieralność Migracje stan ludności w momencie t = stan ludności w momencie t -1 + urodzenia w okresie (t-1, t) - zgony w okresie (t-1, t) + imigracje w okresie (t-1, t) - emigracje w okresie (t-1, t) Zmienne zasobów np. liczba ludności, kobiet, nowożeńców, gospodarstw domowych, pomiar w ustalonym momencie czasu Zmienne strumieni zdarzenia zachodzące w tych zbiorowościach (np. urodzenia, zgony), pomiar w ustalonym przedziale czasu
Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2014 roku, GUS, materiał na konferencję prasową w dn.27.01.2015
Typy struktur wieku ludności (G.Sundbärg, 1894) przemiany struktur wieku w procesie przeobrażeń reprodukcji ludności, teorie przejścia demograficznego J.Z.Holzer, Demografia, 2003, s.134
Typy struktur wieku ludności (G.Sundbärg, 1894) przemiany struktur wieku w procesie przeobrażeń reprodukcji ludności Struktura typu: progresywnego zastojowego regresywnego wiek Polska 1970 2010 2035 GUS 2008
Źródła informacji o ludności powszechne spisy ludności rejestracja bieżąca regularne badania oparte na próbach reprezentatywnych specjalne badania ankietowe
Pomiar zmiennych demograficznych Zmienne zasobów, zmienne strumieni Wielkości absolutne Wielkości względne ujawniają wzajemne relacje zasobów i strumieni: 1. Zasób do zasobu 2. Strumień do strumienia 3. Strumień do zasobu
Współczynniki demograficzne ogólne i cząstkowe Współczynniki ogólne (surowe) (ang. crude rate) iloraz liczby zdarzeń demograficznych, które nastąpiły w badanej populacji w jednym roku kalendarzowym do liczebności populacji w połowie roku (przybliżenie przeciętnej liczebności populacji w ciągu całego roku) Przykład: (ogólny) współczynnik urodzeń (crude birth rate) Wur (ogólny) współczynnik zgonów (crude death rate) Wzg t t U L t t Zg L C t t C
Współczynniki demograficzne ogólne i cząstkowe Współczynniki ogólne ogólny współczynnik płodności (general fertility rate) Wpl t K U t 15 49, t C Cząstkowe współczynniki Przykład: Współczynniki płodności według wieku (age-specific fertility rates) Wpl t( x) U K t t ( x) ( x) C
Cząstkowe współczynniki płodności, Polska 1990 i 2011 (urodzenia żywe na kobietę w danej grupie wieku) 0,20 0,18 0,16 0,14 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,00 2,039 1,297 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 Polska 1990 Polska 2011 TFR t 49 x 15 U K t t ( x) ( x) C Ogólny współczynnik dzietności (total fertility rate) Który współczynnik ma większą wartość poznawczą: ogólny współczynnik płodności, współczynnik dzietności czy ogólny współczynnik urodzeń?
Współczynniki demograficzne pierwszej i drugiej kategorii R.Pressat (1980) współczynniki pierwszej kategorii - iloraz liczby zdarzeń do liczby ludności, która mogła wcześniej doświadczyć tych zdarzeń, czyli populacji podlegającej ryzyku wystąpienia tych zdarzeń Przykłady: współczynniki pierwszych urodzeń małżeńskich - liczba urodzeń pierwszej kolejności odniesiona do liczb bezdzietnych mężatek surowy współczynnik zgonów - liczba zgonów odniesiona do liczby ludności
Współczynniki demograficzne pierwszej i drugiej kategorii R.Pressat (1980) współczynniki drugiej kategorii - iloraz liczby zdarzeń do liczby ludności obejmującej zarówno osoby, które doświadczyły tych zdarzeń jak i te, które ich nie doznały Przykład: współczynniki urodzeń- liczba urodzeń odniesiona do liczby ludności, czyli mężczyzn i kobiet w różnym wieku
Metody analizy demograficznej: analiza poprzeczna (przekrojowa) - dotyczy zdarzeń, które wystąpiły w danej populacji w pewnym przedziale czasu analiza wzdłużna (kohortowa) - dotyczy zdarzeń, które wystąpiły w jednej generacji (kohorcie) w ciągu całego czasu istnienia tej generacji (możliwość analizy natężenia i kalendarza, czyli rozkładu zdarzeń w czasie)
Populacja - cała ludność zamieszkująca określoną jednostkę terytorialną Kohorta jest to zbiorowość osób, które doświadczyły określonego zdarzenia w tym samym czasie. Kohorta hipotetyczna wiele kohort składających się na populację osób żyjących w danym roku, który jest okresem obserwacji.
Linia życia Źródło: Caselli, G., J. Vallin, G. Wunsch, 2006, Demography. Analysis and Synthesis. Elsevier
Oś wieku wiek Linia obserwacji 5-4 - Siatka demograficzna c c Siatka Lexisa 3-2 - Linia wieku 1-0 - Oś czasu 01.01. 01.01. 01.01 01.01 01.01 01.01 2009 2010 2014 2012 2013 2014 Data kalendarzowa t
Oś wieku wiek Linia obserwacji 5-4 - Siatka demograficzna c c C-P Siatka Lexisa Zbiorowość zdarzeń II rodzaju 3 - Linia wieku 2-1 - Zbiorowość zdarzeń I rodzaju A-P Zbiorowość zdarzeń III rodzaju 0 - Oś czasu C-A 01.01. 01.01. 01.01 01.01 01.01 01.01 2009 2010 2014 2012 2013 2014 Data kalendarzowa t C-A-P
Siatka Lexisa Typ obserwacji Okres Wiek Kohorta kohorta-wiek Kohorta Wiek (C-A) (C-A) (I rodz.) (I rodzaj ) Okres-kohorta Kohorta Okres (P-C) (C-P) (II rodz.) (II rodzaj) Okres-wiek Wiek-Okres (P-A) (A-P) (III rodz.) (III rodzaj) (t-1,t) oraz (t,t+1) x (t-x-1, t-x) (t, t+1) x oraz x+1 (t-x-1, t-x) (t, t+1) x (t-x) oraz (t-x+1) Zbiorowość żyjących I rodzaju - osoby dożywające wieku x ukończonych lat w roku kalendarzowym (t, t+1), są to osoby z kohort (t-x, t-x+1) Zbiorowość żyjących II rodzaju - osoby będące w wieku x ukończonych lat w ustalonym momencie t