Redakcja i korekta Aneta Dąbrowska-Korzus Redakcja techniczna Czesław Rygielski Redaktor prowadząca Monika Frąckowiak Projekt okładki Zdzisław Ptak Copyright by Maciej Chakowski 2010 Copyright by Oficyna Wydawnicza BRANTA 2010 ISBN 978-83-61668-52-7 Książka wydana pod honorowym patronatem Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Traktowania Oficyna Wydawnicza BRANTA - Rok założenia 1990 85-959 Bydgoszcz, ul. Królowej Jadwigi 18 tel./fax (52) 322 89 19, (52) 322 75 34 e-mail: oficyna@branta.com.pl www.ksiegarnia.branta.com.pl Wydanie II Ark. druk. 9,25. Druk ukończono w styczniu 2011 r. Skład i łamanie: SCRIPTOR DTP Druk i oprawa: Drukarnia GS
Moją książkę dedykuję Profesorowi Andrzejowi Patulskiemu
spis treści Wykaz skrótów... 9 Wstęp... 11 Rozdział I Pojęcie, zakres, przyczyny i skutki mobbingu w organizacji... 13 Terminologia... 13 Definicje... 14 Opis zjawiska... 16 Przyczyny mobbingu... 18 Skutki mobbingu... 24 Rozdział II Mobbing a konflikt w organizacji... 32 Rozdział III Mobbing a style zarządzania... 52 Teorie stylów zarządzania... 52 Zarządzanie przez mobbing. Przyczyny i skutki jego zastosowania... 59 Rozdział IV Regulacja prawna mobbingu w wybranych krajach europejskich i drogi jej rozwoju w Unii Europejskiej... 70 Szwecja... 70 Francja... 74 Belgia... 82 Hiszpania... 88 Niemcy... 90 Wielka Brytania... 93 Włochy... 97 Unia Europejska... 102 Rozdział V Regulacja prawna mobbingu w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie... 105 Stany Zjednoczone... 105 Kanada... 108
8 Spis treści Rozdział VI Regulacja prawna mobbingu w Polsce możliwe drogi rozwiązania problemu na poziomie organizacji... 112 Regulacja prawna mobbingu w Polsce sytuacja prawna... 112 Wewnętrzna Polityka Antymobbingowa drogą do rozwiązania problemu mobbingu na poziomie organizacji... 130 Podsumowanie... 138 Bibliografia... 141
wykaz skrótów art. artykuł BHP bezpieczeństwo i higiena pracy CPAM Caisse primaire d'assurance maladie (Kasa ubezpieczenia chorobowego) DzU Dziennik Ustaw EDM Early day morion ILO International Labour Organization k.c. Kodeks cywilny k.p. Kodeks pracy MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy nr numer OJ Official Journal op.cit. dzieło cytowane OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych PGE Polska Grupa Energetyczna pkt punkt poz. pozycja późn. zm. późniejsze zmiany PWN Polskie Wydawnictwo Naukowe r. rok red. redakcja RP Rzeczpospolita Polska s. strona
10 Wykaz skrótów SN Sąd Najwyższy syg. sygnatura UE Unia Europejska ust. ustęp v. versus, przeciwko vol. volume (tom) WPA Wewnętrzna Polityka Antymobbingowa ZSZK Zintegrowany System Zarządzania Konfliktem
wstęp Zjawisko mobbingu w miejscu pracy staje się coraz większym problemem dla organizacji zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Przyczynia się ono do pogorszenia stanu zdrowia psychicznego, a często także fizycznego dotkniętych nim pracowników, co w skali całej organizacji przekłada się na zwiększenie absencji, fluktuacji kadr, a także zniszczenie więzi wzajemnego zaufania pomiędzy osobami zarządzającymi a ich podwładnymi. Jednocześnie wzrastają dla organizacji koszta procesów sądowych i zasądzanych odszkodowań dla ofiar tego zjawiska. Pośrednio lub bezpośrednio w wyniku mobbingu wzrastają koszta działania całych organizacji, w czasach kiedy nasilona konkurencja zmusza menedżerów do ich ciągłego pomniejszania. Podobne problemy występują też w polskich organizacjach, które muszą od dnia 1 stycznia 2004 r. wypełniać ustawowy obowiązek przeciwdziałania mobbingowi. W tych okolicznościach pojawia się pytanie, w jaki sposób, biorąc pod uwagę doświadczenia innych krajów europejskich i Ameryki Północnej, a także poglądy przedstawicieli różnych dyscyplin nauki, a w szczególności zarządzania, polskie organizacje powinny prowadzić działania prewencyjne lub zaradcze w odniesieniu do tego zjawiska. W jaki sposób w polskiej praktyce prawno-organizacyjnej należy w sposób systemowy rozwiązać problem mobbingu? Niniejsza publikacja jest próbą odpowiedzi na tak postawione pytania. Należy wskazać, iż problematyka mobbingu w organizacji ma charakter wieloaspektowy. Niniejsza książka jest zorientowana w szczególności na przedstawienie prawno-organizacyjnych metod walki z tym zjawiskiem wewnątrz przedsiębiorstwa. Zaprezentowana została w niej analiza rozwiązań prawno-organizacyjnych wybranych krajów europej-
12 Wstęp skich i Ameryki Północnej, a także poglądy przedstawicieli nauk prawa, zarządzania i psychologii dotyczące aspektu zapobiegania lub rozwiązywania problemów mobbingowych w przedsiębiorstwach. Szczególny nacisk został położony na kwestię właściwego przygotowania i wdrożenia u pracodawcy wewnętrznej polityki antymobbingowej.
Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.