Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytet Jagielloński Historia stosunków międzynarodowych dr Łukasz Kamieński e-mail: lukasz.kamienski@uj.edu.pl Wykłady (14) Wtorek, 9.45-11.15 Rynek Główny 34 sala 34 Rok akademicki 2010/2011 1
Historia stosunków międzynarodowych Wstęp Przedmiotem kursu jest ewolucja systemu międzynarodowego, tzw. systemu westfalskiego, od roku 1648 do pierwszych lat po zakończeniu II wojny światowej. Przedstawione zostaną wybrane zagadnienia, które miały wpływ na zmianę kształtu polityki światowej zarówno w wymiarze politycznym, ekonomicznym, jak i strategicznym. Motywem przewodnim analizy jest refleksja nad tym, w jaki sposób zasady wyrażone w traktatach westfalskich były stosowane, dostosowywane, podważane i zagrożone od połowy XVII do połowy XX wieku. Szczególny nacisk położony zostanie na napięcie i zderzenie dwóch form stabilizacji systemu międzynarodowego: hegemonii i dążeń hegemonicznych oraz równowagi sił. Zamysłem kursu jest: 1. Przedstawienie powstania i ewolucji systemu westfalskiego. 2. Analiza problemu zmiany w stosunakch międzynarodowych. 3. Ukazanie znaczenia czynników politycznych, ekonomicznych i militarnych w polityce światowej. 4. Syntetyczne podjeście do historii polityki międzynarodowej. Cel kursu Celem kursu jest zdobycie przez studentów zdolności rozumienia i interpretacji zmian w stosunkach międzynarodowych, wykorzystywania doświadczenia historycznego do analizy współczesnej polityki międzynarodowej oraz rozumienia znaczenia historii w polityce państw i ewolucji ich wzajemnych interakcji. Metoda nauczania Odbędzie się 14 wykładów w semestrze zimowym. Listę, terminy, tematykę wykładów wraz z proponowaną literaturą przedstawiono poniżej. Rekomendowane jest zapoznanie się oraz krytyczne przestudiowanie niektórych spośród zaproponowanych pozycji literaturowych. Wymagania dotyczące zaliczenia kursu Ocena końcowa = egzamin pisemny (70%) + ocena z ćwiczeń (30%). Forma egzaminu pisemnego: test jednokrotnego wyboru + pytania otwarte. Egzamin pisemny obejmować będzie zagadnienia omówione zarówno na wykładach, jak i ćwiczeniach. 2
Literatura sugerowana (fragmenty) Bankowicz, Marek, Bożena Bankowicz, Antoni Dudek, Słownik historii politycznej świata 1901-2005, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2005. Bartlett, Christopher, Konflikt globalny. Międzynarodowa rywalizacja wielkich mocarstw w latach 1880-1990, Ossolineum, Wrocław 1997. Briggs, Asa, Patricia Clavin, Europa dwóch stuleci 1789-1989, Ossolineum, Wrocław 2000. Dobrzycki, Wiesław, Historia stosunków międzynarodowych w czasach nowożytnych 1815-1945, Warszawa 1996. Historia polityczna świata XX wieku, pod red. Marka Bankowicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2004, t. 1 (1901-1945). Kennedy, Paul, Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500-2000, Książka i Wiedza, Warszawa 1994. Kissinger, Henry, Dyplomacja, Philip Wilson, Warszawa 1996 i n. Pajewski, Janusz, Historia Powszechna 1871-1918, PWN, Warszawa. Literatura dodatkowa (fragmenty) Gaddis, John Lewis, Teraz już wiemy. Nowa historia zimnej wojny, Amber, Warszawa 1997. Gaddis, John Lewis, Zimna wojna. Historia podzielonego świata, Wydawnictwo Znak Gilbert, Martin, Druga wojna światowa, Zysk i S-ka, 2000. Gilbert, Martin, Pierwsza wojna światowa, Zysk i S-ka, 2003. Historia sztuki wojennej. Od starożytności do czasów współczesnych, pod red. Geffreya Parkera, Książka i Wiedza, Warszawa 2008, rozdz.11, 12, 14, 15, 16. Pałasz-Rutkowska, Ewa, Katarzyna Starecka, Japonia, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2006. Tindall, George Brown, David E. Shi, Historia Stanów Zjednoczonych, Zysk i S-ka, Poznań 2002, rozdz. 23 [ Jak powstawało mocarstwo ]. Tubielewicz, Jolanta, Historia Japonii, Ossolineum, Wrocław 1984. Van Creveld, Martin zmienne oblicze wojny. Od Marny do Iraku, Rebis, Poznań 2008, rozdz.1, 2, 4. Wandycz, Piotr, Pax Europea. Dzieje systemów międzynarodowych w Europie 1815-1914, Arcana, Kraków 2003. 3
Tematyka wykładów 1. Wojna trzydziestoletnia (1618-1648), traktaty westfalskie (1648) i początek nowoczesnego systemu międzynarodowego 5 X Zagadnienia: * system międzynarodowy / społeczność międzynarodowa * sytuacja międzynarodowa przed wojną trzydziestoletnią średniowiecze * nowożytna wojna totalna * traktaty westfalskie i symboliczny początek nowoczesnego systemu międzynarodowego system westfalski postanowienia traktatów zasady * narodziny nowoczesnego państwa * mechanizm równowagi sił 2. Od Rewolucji Francuskiej do Kongresu Wiedeńskiego (1789-1815) 12 X Zagadnienia: * polityczne, terytorialne i mentalne zmiany epoki Rewolucji Francuskiej i wojen napoleońskich * Napoleon zagrożenie dla westfalskiego systemu europejskiego * Kongres Wiedeński (1815) zasady i cele główne postanowienia znaczenie dla systemu międzynarodowego Święte Przymierze jako próba instytucjonalizacji ładu wiedeńskiego oraz element równowagi sił system powiedeński i Koncert Europejski 3. Nacjonalizm 19 X Zagadnienia: * nacjonalizm jako ideologia * nacjonalizm jako ruch polityczny * Wiosna Ludów (1848) transformacja systemu Świętego Przymierza geneza rewolucji przebieg wydarzeń: Francja, Włochy, Związek Niemiecki * budowanie tożsamości narodowych * państwo narodowe * nacjonalizm a stosunki międzynarodowe wyzwanie dla porządku międzynarodowego groźba fragmentaryzacji zasada legitymizacji 4
4. Zmiana równowagi sił w Europie 1870-1914; imperializm 26 X Zagadnienia: * wojna francusko-pruska (1870-71), zjednoczone Niemcy, system sojuszy Bismarcka * konsekwencje zjednoczenia Niemiec dla europejskiego systemu państw; narodziny problemu niemieckiego * główne zagrożenia dla pokoju w Europie po 1871 r. ( niestabilne equilibrium ) * wpływ Weltpolitik na rywalizację wielkich mocarstw * konflikty kolonialne jako zawór bezpieczeństwa systemu europejskiego * europejska społeczność międzynarodowa i jej globalizacja * imperializm wg W.I. Lenina 5. Nowy gracz na arenie międzynarodowej Stany Zjednoczone Ameryki 16 XI Zagadnienia: * w stronę mocarstwowości od Boskiego Przeznaczenia do Nowego Boskiego Przeznaczenia * rozwój potęgi gospodarczej USA i stopniowy upadek dominacji Europy * amerykańskie atuty (skala, konkurencyjność, tayloryzm) * ekspansjonizm i A.T. Mahan * wojna amerykańsko-hiszpańska (1898) USA wkraczają na arenę międzynarodową 6. I wojna światowa 23 XI Zagadnienia: * równowaga sił a I wojna światowa * układ sił * wyścig zbrojeń * plany i cele wojenne mocarstw * wizje wojny * technologia faworyzująca defensywę, czyli od wojny manewrowej do wojny na wyczerpanie * charakter wojny nowoczesna wojna totalna 7. I wojna światowa 30 XI Zagadnienia: * fronty wojny * front zachodni bitwa nad Marną (wrzesień 1914) bitwa nad Sommą (lipiec-listopad 1916) bitwa pod Verdun (luty-grudzień 1916) bitwa pod Cambrai (listopad 1917) * front wschodni 5
8. Nowy ład międzynarodowy wilsonizm 7 XII Zagadnienia: * następstwa wojny (terytorialne, polityczne, ekonomiczne, społeczne, mentalne) * projekt Wilsona, czyli jak zapobiec kolejnej katastrofie wojennej zasada samostanowienia narodów promowanie demokracji organizacje międzynarodowe jawna dyplomacja rozwój prawa międzynarodowego bezpieczeństwo zbiorowe * wzlot i upadek systemu bezpieczeństwa zbiorowego dwudziestoletni kryzys (1918-1939) 9. Wielki kryzys gospodarczy (1929-1933/35) 14 XII Zagadnienia: * wpływ I wojny światowej na międzynarodowy system ekonomiczny * problem niemieckich reparacji wojennych * geneza wielkiego kryzysu * charakter i przebieg wielkiego kryzysu dlaczego kryzys gospodarczy w USA doprowadził do międzynarodowej katastrofy? * keynesizm * jak zapobiec kolejnej wielkiej depresji? system z Bretton Woods 10. Japonia narodziny nowego mocarstwa 21 XII Zagadnienia: * od izolacji do wymuszonego otwarcia (1853) * japońska tradycja * reformy Meiji (1868-1912) * wojna rosyjsko-japońska (1904-1905) * japońska polityka ekspansji (1931-1941) (Chiny, Mandżuria) * Japonia od państwa peryferyjnego do państwa rdzenia 11. II wojna światowa 4 I Zagadnienia: * preludium wojna domowa w Hiszpanii (1936-1939) * fenomen Blitzkriegu * wojna radziecko-fińska (1939-1940) * operacja Barbarossa * wojna totalna i ciemne karty Zachodu bombardowania strategiczne Niemiec i Japonii * początek ery nuklearnej 6
12. Fenomen zimnej wojny 11 I Zagadnienia: * od systemu multipolarnego do systemu bipolarnego * od równowagi sił do równowagi strachu polityka światowa w cieniu nuklearnym * długi pokój * zimna wojna jako wojna * periodyzacja 13. Geneza zimnej wojny 18 I Zagadnienia: * trzy spojrzenia na genezę zimnej wojny (tradycjonaliści, rewizjoniści, postrewizjoniści) * dylemat bezpieczeństwa i początki zimnej wojny napięcia w negatywnym sojuszu amerykańsko-radzieckim * kiedy rozpoczęła się zimna wojna? (1945(7) czy 1917?) aksjomaty Rygi vs. aksjomaty Jałty * deklaracje zimnej wojny długi telegram telegram Nowikowa trzy przemówienia (Stalina, Churchila i Trumana) * Plan Marshalla dolarowa doktryna powstrzymywania 14. Synteza lub wybrane zagadnienie z historii po 1945 r. 25 I Zagadnienia: * ewolucja systemu międzynarodowego 1648-1947 * od systemu westfalskiego do systemu powestfalskiego * czy analiza historii pozwala poznać prawa rządzące stosunkami międzynarodowymi? 7