Historia stosunków międzynarodowych

Transkrypt

1 Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytet Jagielloński Historia stosunków międzynarodowych dr Łukasz Kamieński lukasz.kamienski@uj.edu.pl Wykłady (14) Poniedziałek, Rynek Główny 34 sala 4 Rok akademicki 2011/2012 1

2 Historia stosunków międzynarodowych Wstęp Przedmiotem kursu jest ewolucja systemu międzynarodowego, tzw. systemu westfalskiego, od roku 1648 do pierwszych lat po zakończeniu II wojny światowej. Przedstawione zostaną wybrane zagadnienia, które miały wpływ na zmianę kształtu polityki światowej zarówno w wymiarze politycznym, ekonomicznym, jak i strategicznym. Motywem przewodnim analizy jest refleksja nad tym, w jaki sposób zasady wyrażone w traktatach westfalskich były stosowane, dostosowywane, podważane i zagrożone od połowy XVII do połowy XX wieku. Szczególny nacisk położony zostanie na napięcie i zderzenie dwóch form stabilizacji systemu międzynarodowego: hegemonii i dążeń hegemonicznych oraz równowagi sił. Zamysłem kursu jest: 1. Przedstawienie powstania i ewolucji systemu westfalskiego. 2. Analiza problemu zmiany w stosunakch międzynarodowych. 3. Ukazanie znaczenia czynników politycznych, ekonomicznych i militarnych w polityce światowej. 4. Syntetyczne podjeście do historii polityki międzynarodowej. Cel kursu Celem kursu jest zdobycie przez studentów zdolności rozumienia i interpretacji zmian w stosunkach międzynarodowych, wykorzystywania doświadczenia historycznego do analizy współczesnej polityki międzynarodowej oraz rozumienia znaczenia historii w polityce państw i ewolucji ich wzajemnych interakcji. Metoda nauczania Odbędzie się 14 wykładów w semestrze zimowym. Listę, terminy, tematykę wykładów wraz z proponowaną literaturą przedstawiono poniżej. Rekomendowane jest zapoznanie się oraz krytyczne przestudiowanie niektórych spośród zaproponowanych pozycji literaturowych. Wymagania dotyczące zaliczenia kursu Ocena końcowa = egzamin pisemny (70%) + ocena z ćwiczeń (30%). Forma egzaminu pisemnego: test jednokrotnego wyboru + pytania otwarte. Egzamin pisemny obejmować będzie zagadnienia omówione zarówno na wykładach, jak i ćwiczeniach oraz lekturę. 2

3 Literatura sugerowana (fragmenty) Bankowicz, Marek, Bożena Bankowicz, Antoni Dudek, Słownik historii politycznej świata , Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, Bartlett, Christopher, Konflikt globalny. Międzynarodowa rywalizacja wielkich mocarstw w latach , Ossolineum, Wrocław Briggs, Asa, Patricia Clavin, Europa dwóch stuleci , Ossolineum, Wrocław Dobrzycki, Wiesław, Historia stosunków międzynarodowych w czasach nowożytnych , Warszawa Historia polityczna świata XX wieku, pod red. Marka Bankowicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2004, t. 1 ( ). Kennedy, Paul, Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach , Książka i Wiedza, Warszawa Kissinger, Henry, Dyplomacja, Philip Wilson, Warszawa 1996 i n. Pajewski, Janusz, Historia Powszechna , PWN, Warszawa. Rojek, Wojciech, Historia nowoczesnych stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa Literatura dodatkowa (fragmenty) Gaddis, John Lewis, Teraz już wiemy. Nowa historia zimnej wojny, Amber, Warszawa Gaddis, John Lewis, Zimna wojna. Historia podzielonego świata, Wydawnictwo Znak Gilbert, Martin, Druga wojna światowa, Zysk i S-ka, Gilbert, Martin, Pierwsza wojna światowa, Zysk i S-ka, Historia sztuki wojennej. Od starożytności do czasów współczesnych, pod red. Geffreya Parkera, Książka i Wiedza, Warszawa 2008, rozdz.11, 12, 14, 15, 16. Pałasz-Rutkowska, Ewa, Katarzyna Starecka, Japonia, Wydawnictwo Trio, Warszawa Tindall, George Brown, David E. Shi, Historia Stanów Zjednoczonych, Zysk i S-ka, Poznań 2002, rozdz. 23 [ Jak powstawało mocarstwo ]. Tubielewicz, Jolanta, Historia Japonii, Ossolineum, Wrocław Van Creveld, Martin zmienne oblicze wojny. Od Marny do Iraku, Rebis, Poznań 2008, rozdz.1, 2, 4. Wandycz, Piotr, Pax Europea. Dzieje systemów międzynarodowych w Europie , Arcana, Kraków Lektura obowiązkowa: Polanyi, Karl, Wielka transformacja, PWN, Warszawa

4 Tematyka wykładów 1. Wojna trzydziestoletnia ( ), traktaty westfalskie (1648) i początek nowoczesnego systemu międzynarodowego 2. Od Rewolucji Francuskiej do Kongresu Wiedeńskiego ( ) Nacjonalizm Wojny opiumowe; imperializm Zmiana równowagi sił w Europie Nowy gracz na arenie międzynarodowej Stany Zjednoczone Ameryki I wojna światowa I wojna światowa Nowy ład międzynarodowy wilsonizm Wielki kryzys gospodarczy ( /35) Japonia narodziny nowego mocarstwa II wojna światowa Fenomen zimnej wojny Geneza zimnej wojny

5 Tematyka wykładów 1. Wojna trzydziestoletnia ( ), traktaty westfalskie (1648) i początek nowoczesnego systemu międzynarodowego * system międzynarodowy / społeczność międzynarodowa * sytuacja międzynarodowa przed wojną trzydziestoletnią średniowiecze * nowożytna wojna totalna * traktaty westfalskie i symboliczny początek nowoczesnego systemu międzynarodowego system westfalski postanowienia traktatów zasady * narodziny nowoczesnego państwa * mechanizm równowagi sił 2. Od Rewolucji Francuskiej do Kongresu Wiedeńskiego ( ) * polityczne, terytorialne i mentalne zmiany epoki Rewolucji Francuskiej i wojen napoleońskich * Napoleon zagrożenie dla westfalskiego systemu europejskiego * Kongres Wiedeński (1815) zasady i cele główne postanowienia znaczenie dla systemu międzynarodowego Święte Przymierze jako próba instytucjonalizacji ładu wiedeńskiego oraz element równowagi sił system powiedeński i Koncert Europejski 3. Nacjonalizm * nacjonalizm jako ideologia * nacjonalizm jako ruch polityczny * Wiosna Ludów (1848) transformacja systemu Świętego Przymierza geneza rewolucji przebieg wydarzeń: Francja, Włochy, Związek Niemiecki * budowanie tożsamości narodowych * państwo narodowe * nacjonalizm a stosunki międzynarodowe wyzwanie dla porządku międzynarodowego groźba fragmentaryzacji zasada legitymizacji 5

6 4. Wojny opiumowe; imperializm I wojna opiumowa ( ) * II wojna opiumowa ( , ) * czy tak naprawdę chodziło o opium? * substancje psychoaktywne w polityce wielkich mocarstw * imperializm wg W.I. Lenina 5. Zmiana równowagi sił w Europie * wojna francusko-pruska ( ), zjednoczone Niemcy, system sojuszy Bismarcka * konsekwencje zjednoczenia Niemiec dla europejskiego systemu państw; narodziny problemu niemieckiego * główne zagrożenia dla pokoju w Europie po 1871 r. ( niestabilne equilibrium ) * wpływ Weltpolitik na rywalizację wielkich mocarstw * konflikty kolonialne jako zawór bezpieczeństwa systemu europejskiego * europejska społeczność międzynarodowa i jej globalizacja 6. Nowy gracz na arenie międzynarodowej Stany Zjednoczone Ameryki * w stronę mocarstwowości od Boskiego Przeznaczenia do Nowego Boskiego Przeznaczenia * rozwój potęgi gospodarczej USA i stopniowy upadek dominacji Europy * amerykańskie atuty (skala, konkurencyjność, tayloryzm) * ekspansjonizm i A.T. Mahan * wojna amerykańsko-hiszpańska (1898) USA wkraczają na arenę międzynarodową 7. I wojna światowa * równowaga sił a I wojna światowa * układ sił * wyścig zbrojeń * plany i cele wojenne mocarstw * wizje wojny * technologia faworyzująca defensywę, czyli od wojny manewrowej do wojny na wyczerpanie * charakter wojny nowoczesna wojna totalna 6

7 8. I wojna światowa * fronty wojny * front zachodni bitwa nad Marną (wrzesień 1914) bitwa nad Sommą (lipiec-listopad 1916) bitwa pod Verdun (luty-grudzień 1916) bitwa pod Cambrai (listopad 1917) * front wschodni 9. Nowy ład międzynarodowy wilsonizm * następstwa wojny (terytorialne, polityczne, ekonomiczne, społeczne, mentalne) * projekt Wilsona, czyli jak zapobiec kolejnej katastrofie wojennej zasada samostanowienia narodów promowanie demokracji organizacje międzynarodowe jawna dyplomacja rozwój prawa międzynarodowego bezpieczeństwo zbiorowe * wzlot i upadek systemu bezpieczeństwa zbiorowego dwudziestoletni kryzys ( ) 10. Wielki kryzys gospodarczy ( /35) * wpływ I wojny światowej na międzynarodowy system ekonomiczny * problem niemieckich reparacji wojennych * geneza wielkiego kryzysu * charakter i przebieg wielkiego kryzysu dlaczego kryzys gospodarczy w USA doprowadził do międzynarodowej katastrofy? * keynesizm * jak zapobiec kolejnej wielkiej depresji? system z Bretton Woods 11. Japonia narodziny nowego mocarstwa * od izolacji do wymuszonego otwarcia (1853) * japońska tradycja * reformy Meiji ( ) * wojna rosyjsko-japońska ( ) * japońska polityka ekspansji ( ) (Chiny, Mandżuria) * Japonia od państwa peryferyjnego do państwa rdzenia 7

8 12. II wojna światowa * preludium wojna domowa w Hiszpanii ( ) * fenomen Blitzkriegu * wojna radziecko-fińska ( ) * operacja Barbarossa * wojna totalna i ciemne karty Zachodu bombardowania strategiczne Niemiec i Japonii * początek ery nuklearnej 13. Fenomen zimnej wojny * od systemu multipolarnego do systemu bipolarnego * od równowagi sił do równowagi strachu polityka światowa w cieniu nuklearnym * długi pokój * zimna wojna jako wojna * periodyzacja 14. Geneza zimnej wojny * trzy spojrzenia na genezę zimnej wojny (tradycjonaliści, rewizjoniści, postrewizjoniści) * dylemat bezpieczeństwa i początki zimnej wojny napięcia w negatywnym sojuszu amerykańsko-radzieckim * kiedy rozpoczęła się zimna wojna? (1945(7) czy 1917?) aksjomaty Rygi vs. aksjomaty Jałty * deklaracje zimnej wojny długi telegram telegram Nowikowa trzy przemówienia (Stalina, Churchila i Trumana) * Plan Marshalla dolarowa doktryna powstrzymywania 8