NR 37 AN TRO PO MO TO RY KA 2007 W JAKI SPOSÓB PROCES DOBORU WSTĘPNEGO DO PIŁKI NOŻNEJ RÓŻNICUJE KANDYDATÓW NA TLE INNYCH DYSCYPLIN SPORTOWYCH I OSÓB NIETRENUJĄCYCH? HOW DOES PRELIMINARY SELECTION FOR FOOTBALL DIFFERENTIATE CANDIDATES IN COMPARISON WITH OTHER SPORTS DISCIPLINES AND NON-TRAINING STUDENTS? Paweł Cięszczyk*, Miłosz Stępiński** * mgr, Instytut Kultury Fizycznej, al. Piastów 40B, 70-067 Szczecin ** dr, Instytut Kultury Fizycznej, al. Piastów 40B, 70-067 Szczecin Słowa kluczowe: młodzież, piłka nożna, selekcja kandydatów, zdolności motoryczne Key words: youth, soccer, selection, motor abilities STRESZCZENIE SUMMARY Cel pracy. Celem badania było stwierdzenie, czy istnieją znaczące różnice między chłopcami wybranymi do trenowania piłki nożnej a ich rówieśnikami wyselekcjonowanymi do innych sportów drużynowych oraz tymi, którzy nie trenują żadnego sportu. Materiał i metody. Materiał badawczy stanowiła grupa 97 chłopców w wieku 10 lat, wybranych do uprawiania gier zespołowych, w tym futbolu, oraz 39 chłopców nietrenujących żadnego sportu. Wszyscy byli uczniami szczecińskich szkół podstawowych. Zastosowano metodę badawczą w postaci wiarygodnych i rzetelnych testów sprawdzających zdolności motoryczne najbardziej przydatne podczas gry. Analizie poddano podstawowe cechy antropometryczne, zwinność, różnicowanie kinestetyczne, szybkość reakcji, częstotliwość ruchów, orientację przestrzenną, równowagę, maksymalną moc beztlenową kwasomlekową i niekwasomlekową szybkiej mobilizacji mięśni, wydolności tlenowej oraz absolutnej siły mięśni. Nie wszystkie rezultaty testów wyrażone są w jednostkach SI. Wyniki i wnioski. Uzyskane wyniki wskazują, że chłopcy wybrani do trenowania piłki nożnej są niżsi od kandydatów do trenowania koszykówki (owa różnica okazała się istotna statystycznie). Analiza rezultatów testu na zwinność wykazała, że kandydaci do uprawiania piłki nożnej mają statystycznie wyższy poziom tej cechy jedynie w porównaniu z chłopcami nie trenującymi żadnego sportu. Chłopcy wybrani na piłkarzy prezentowali wyższy poziom kinestetycznego różnicowania niż reszta poddanych badaniu chłopców. Wykazali się również wyższym poziomem częstotliwości ruchów niż przyszli siatkarze oraz wyższym poziomem orientacji przestrzennej niż ich nietrenujący rówieśnicy. Czas reakcji okazał się u nich niższy niż u chłopców wyselekcjonowanych do trenowania koszykówki. Wyniki testów osiągnięte przez chłopców wybranych do uprawiania piłki nożnej były znacząco lepsze od wyników osiągniętych przez ich nietrenujących rówieśników (p 0.001) oraz od wyników chłopców wybranych do siatkówki (p 0.05, p 0.001). Największe różnice zanotowano w testach na wydolność tlenową oraz maksymalną moc beztlenową kwasomlekową i niekwasomlekową. The aim of study. Aim of this study was to determine whether there are significant differences in boys selected for soccer from equals selected for other team sport and subject not trained. 83
Paweł Cięszczyk, Miłosz Stępiński Material and methods. The research material consisted of 10 years old boys selected for different team sport including soccer (n = 97) and un-trained equals of Szczecin s primary schools (n = 39). The research methods included indirect tests of motor abilities with proved reliability and validity that can be applied in field conditions. The tests evaluated the level of: basic anthropometric variables, flexibility, kinesthetic differentiation, speed of reaction, movement frequency, space orientation, balance, maximal a-lactic and lactic anaerobic power, quick mobilization of the muscle, aerobic endurance and absolute muscle strength. Due to the fact that indirect field tests were used in the research not all results are represented with SI units. Results and conclusions. The obtained results indicate that children selected for soccer have a statistically significant lower body height than candidates for basketball training. The analysis of the results obtained in the flexibility tests showed that candidates for soccer present significantly higher level of this ability only in comparison with un-trained boys. Candidates selected for soccer presented a higher level of kinesthetic differentiation than all other examined boys. They also presented a higher level of movement frequency than volleyball players and a higher level of space orientation than the un-trained boys. Soccer players presented a lower level of time of reaction than the candidates selected for basketball training. Results of all conditioning abilities tests obtained by soccer players were significantly better than those obtained by un-trained boys (p 0.001) and the candidates for volleyball training (p 0.05, p 0.001). The greatest differences were noticed in tests of aerobic endurance and maximal a-lactic and lactic anaerobic power. Wstęp Jednym z najważniejszych czynników decydujących o efektywności szkolenia sportowego jest nabór wstępny [1, 2, 3]. Główny problem w optymalizacji tego procesu stanowi duża liczba czynników, które mogą decydować o odniesieniu sukcesu sportowego [4]. Dodatkowych problemów przysparza także duża dynamika zmian w toku szkoleniowego procesu treningowego oraz jego zindywidualizowany charakter. W przypadku dyscyplinach system doboru do sportu wciąż oparty jest na możliwie wczesnym wytypowaniu osobników jak najbardziej zbliżonych do tak zwanego modelu mistrza [1, 5], mimo że efektywność takiego postępowania już dawno uznano za dyskusyjną. Dowodem tego stanu rzeczy może być fakt, iż prowadzony w taki sposób nabór z założenia w największym stopniu dotyczy wskaźników morfologicznych, chociaż w przypadku wielu dyscyplin często zdarza się, że tak naprawdę mają one drugorzędne znaczenie [5]. Zagadnienie optymalizacji doboru do sportu wciąż wydaje się zatem aktualne i nie do końca poznane. Analiza efektów procesu naboru wstępnego w wielu przypadkach wskazuje na szereg błędów, które mogą wynikać z nie do końca przejrzystych, spójnych i wypróbowanych zasad jego realizacji [6, 7, 1, 8]. Pod uwagą brane są tu zazwyczaj te same grupy czynników, w wielu wpadkach praktycznie nieistotne. Co gorsza, próby uaktualnienia obowiązujących w tej materii kryteriów i zasad chociażby o najnowsze osiągnięcia nauki (np. z zakresu genetyki czy fizjologii wysiłku itd.) są tu niepokojąco rzadkie [7, 5]. Konsekwencją takiego stanu rzeczy może być znaczne obniżenie 84 efektywności procesu szkoleniowego oraz zwiększone ryzyko utraty prawdziwych, lecz nie od razu dostrzeżonych talentów sportowych. Cel pracy Celem niniejszej pracy jest próba odpowiedzi na pytanie: W jaki sposób proces doboru wstępnego do piłki nożnej różnicuje kandydatów na tle innych dyscyplin sportowych i osób nietrenujących? W pracy starano się porównać poziom wybranych cech somatycznych i zdolności motorycznych u kandydatów wybranych wstępnie do uprawiania piłki nożnej z chłopcami nietrenującymi sportu oraz kandydatami wybranymi do uprawiania innych dyscyplin sportowych. Materiał i metody badawcze Badaniem objęto szczecińskich chłopców w wieku 10 lat, wytypowanych do szkolenia w wybranych dyscyplinach sportowych (n = 97) oraz uczniów szczecińskich szkół podstawowych w analogicznym wieku, którzy nie uczestniczyli regularnie w żadnych formach pozaszkolnej aktywności ruchowej (n = 39). Ogółem przebadano 136 chłopców. Szczegółową charakterystykę materiału badawczego zawiera tabela 1. Metodykę badań przedstawionych w niniejszej pracy oparto na wcześniejszych ustaleniach potwierdzających brak możliwości syntetycznego testowania całego obszaru zdolności motorycznych [9]. Metodę badawczą stanowiły zatem testy pośrednie o zweryfikowanej uprzednio rzetelności i trafności, możliwe do przeprowadzenia w warunkach terenowych i wymagające minimalnego in-
W jaki sposób proces doboru wstępnego do piłki nożnej różnicuje kandydatów na tle innych dyscyplin... strumentarium pomiarowego. Powyższe założenie miało na celu dostarczenie nauczycielom wf oraz instruktorom sportu propozycji prostych i funkcjonalnych narzędzi pomiarowych, które zachęciłyby ich do przeprowadzenia badań porównawczych we własnym ograniczonym często możliwościami finansowymi zakresie. W skład zastosowanego zestawu testów wchodziły pomiary: podstawowych parametrów antropometrycznych oraz ich proporcji; gibkości skłon w przód (Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej ICSPFT 1970) [9]; zdolności kinestetycznego różnicowania skok w dal z miejsca na 50% możliwości [10]; zdolności szybkiej reakcji chwyt pałeczki Ditricha [11], przeliczona na czas według wzoru; zdolności wysokiej częstotliwości ruchów tapping płaski [12]; zdolności orientacji przestrzennej marsz do celu [13]; zdolności zachowania równowagi flamingo balance [12]; zdolności rozwijania maksymalnej mocy anaerobowej niekwasomlekowej skok w dal z miejsca (Szopa i wsp. 1996); zdolności szybkiej mobilizacja mięśni bieg 10 5m [9]; zdolność rozwijania maksymalnej mocy anaerobowej kwasomlekowej bieg na 200 m [9]; wytrzymałości aerobowa bieg na 1000 m [9]; zdolności rozwijania siły absolutnej rzut piłką lekarską [9]. W pracy zastosowano oryginalne nazewnictwo odnoszące się zarówno do nazw testów, jak i poszczególnych zdolności motorycznych [9]. Aby uprościć interpretację wyników i ewentualnych porównań (szczególnie nauczycielom i trenerom), części uzyskanych rezultatów nie przeliczono na jednostki w skali SI. Zebrane dane opracowano statystycznie, obliczając wielkości x, SD oraz wartości testu t-studenta dla różnic międzygrupowych i analizy wariancji. We wszystkich wariantach obliczono też wielkości różnic znormalizowanych [14]. Należy podkreślić, że kryteria naboru ustalane były przez nauczycieli-trenerów prowadzących daną klasę sportową, którzy legitymowali się wieloletnim stażem pracy szkoleniowej i dyplomami 1. oraz 2. klasy. Szkoleniowcy podkreślali, że głównym kryterium naboru była subiektywna ocena opracowana na podstawie obserwacji kandydatów podczas gier i zabaw ruchowych, poparta wynikami wybranych testów sprawności ogólnej i specjalnej badających istotne dla danej dyscypliny umiejętności ruchowe, zdolności motoryczne i cechy somatyczne. Wyniki badań W pierwszej części badań porównano średnie wartości masy i wysokości ciała adeptów piłki nożnej z osobami nietrenującymi oraz z przedstawicielami innych dyscyplin sportowych. Na podstawie wymienionych wyżej cech somatycznych wyliczono również wskaźniki Rhorera. Tabela 1. Charakterystyki statystyczne wyników poszczególnych testów koordynacyjnych zdolności motorycznych w badanych grupach Table 1. Statistical description of results obtained in particular coordinative motor skills tests by the examined groups Zdolności / Abilities Równowaga [powtórzenia] Static balance [repetitions] Różnicowanie kinestetyczne [%] Kinesthetic differentiation [%] Szybkość reakcji [s] Reaction speed [s] Częstotliwość ruchów [powtórzenia] Movement frequency [repetitions] Orientacja przestrzenna [cm] Spatial orientation [cm] Koszykówka Basketball Siatkówka Volleyball 85 P. ręczna Handball P. nożna Football Nietrenujący Non-trained x SD x SD x SD x SD x SD 10,26 3,67 8,30 4,65 8,32 4,38 9,48 4,29 17 5,67 68,94 11,98 78,36 24 86,25 24,20 94,63 22,13 89,41 24,48 0,22 0,14 0,25 0,11 0,24 0,12 0,25 0,12 0,23 0,15 49,26 5,78 45,61 4,81 52,70 5,87 51,19 6,63 49,78 6,85 42,18 19,23 51,98 30,28 64,76 22,14 56,10 26,45 85 59,09
Paweł Cięszczyk, Miłosz Stępiński [cm] 6 5 5,1* 4 3 2 1 0 0,3 0,6 0,7 Różnice wysokości ciała pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in body height between football players and other groups [kg] 1,6 1,4 1,5 1,5 1,2 0,8 0,6 0,4 0,2 Różnice masy ciała pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in body mass between football players and other groups 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,4 Różnice wskaźnika Rohrera pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in Rohrer index between football players and other groups * istotne statystycznie (p 0.05); ** istotne statystycznie (p 0.001) * statistical significant (p 0.05); ** statistical significant (p 0.001) Ryc. 1. Wielkości różnic średnich wartości wysokości i masy ciała oraz wskaźnika Rohrera oraz ich istotność Fig. 1. The differences in the average values of body height, body mass and Rohrer index and their statistical significance 86
W jaki sposób proces doboru wstępnego do piłki nożnej różnicuje kandydatów na tle innych dyscyplin... Analiza otrzymanych rezultatów wykazała, że kandydaci do uprawiania piłki nożnej różnią się istotnie statystycznie pod względem wysokości ciała jedynie od młodych adeptów koszykówki, którzy w tym wypadku charakteryzowali się wyższą wysokością ciała od piłkarzy nożnych. W zakresie pozostałych badanych zmiennych, tj. masy ciała i wartości wskaźnika Rhorera młodzi piłkarze nie różnią się istotnie statystycznie ani od nietrenujących, ani też od kandydatów wybranych do uprawiania innych dyscyplin sportowych. Omawiane dane przedstawia rycina 1. Kolejnym analizowanym czynnikiem była gibkość. Analiza różnic wyników uzyskanych przez kandydatów do uprawiania futbolu i pozostałych badanych wykazała istotne statystycznie różnice jedynie w zestawieniu z nietrenującymi (p 0.05). Oznacza to, że młodzi adepci piłki nożnej prezentują znacząco wyższy poziom omawianej cechy niż chłopcy nietrenujący sportu i zbliżony do przedstawicieli innych dyscyplin sportowych. Również po wyeliminowaniu wpływu długości kończyn górnych i dolnych wyniki nie uległy znaczącym zmianom. Różnice średnich wartości uzyskanych podczas pomiarów gibkości oraz jej poziomu po wyeliminowaniu wpływu długości kończyn górnych i dolnych na rezultaty testu przedstawia rycina 2. [cm] 9,0 8,0 7,7* 7,0 6,0 4,0 3,7 3,8 3,0 0,9 Różnice gibkości ciała pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in body suppleness between football players and other groups [cm] 6,0 5,4* 4,0 3,7 3,0 1,9 0,8 Różnice gibkości ciała po wyeliminowaniu długości kończyn górnych i dolnych pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in body suppleness after eliminating the length of the lower limbs and the upper limbs between football players and other groups * istotne statystycznie (p 0.05); ** istotne statystycznie (p 0.001) * statistical significant (p 0.05); ** statistical significant (p 0.001) Ryc. 2. Wielkości różnic poziomu gibkości w badanych grupach i ich istotność Fig. 2. Differences in the suppleness level in the investiagated groups and their statistical significance 87
Paweł Cięszczyk, Miłosz Stępiński Kolejną grupą czynników poddanych analizie były koordynacyjne zdolności motoryczne. Oceniano pośrednio poziom zdolności: utrzymania równowagi, różnicowania kinestetycznego, szybkiej reakcji, wysokiej częstotliwości ruchów i orientacji przestrzennej. Wyniki uzyskane przez badanych chłopców w próbach oceniających poziom zdolności koordynacyjnych przedstawia tabela 1. Analiza otrzymanych rezultatów polegała na sprawdzeniu istotności statystycznej różnic w poziomie analizowanych zdolności występujących pomiędzy kandydatami wybranymi do uprawiania piłki nożnej a nietrenującymi i przedstawicielami innych dyscyplin sportowych (por. ryc. 3). W zakresie badanych motorycznych zdolności koordynacyjnych kandydaci do uprawiania piłki nożnej jedynie w zakresie poziomu zdolności równowagi nie różnią się istotnie od przedstawicieli innych dyscyplin sportowych i nietrenujących. Najlepsze wyniki piłkarze nożni uzyskali w zakresie zdolności różnicowania kinestetycznego. W porównaniu z kandydatami do uprawiania siatkówki i koszykówki różnice w wynikach były [cm] 3 3 28,95* 2 2 1 13,92* 1 8,66 4,12 Różnice orientacji przestrzennej pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in static balance between football players and other groups [pow / rep.] [pow/ rep.] 1,8 1,59 1,6 1,4 1,2 0,8 0,6 0,4 0,2 1,16 1,18 0,78 Różnice równowagi pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in special orientation between football players and other groups * istotne statystycznie (p 0.05); ** istotne statystycznie (p 0.001) * statistical significant (p 0.05); ** statistical significant (p 0.001) Ryc. 3. Wielkości różnic wyników uzyskanych przez piłkarzy nożnych oraz przedstawicieli innych dyscyplin sportowych i nietrenujących (dalszy ciąg ryciny na stronie sąsiedniej) Fig. 3. Differences in results obtained by football players and the representatives of other sports disciplines and non-training (continued; see next page) 88
W jaki sposób proces doboru wstępnego do piłki nożnej różnicuje kandydatów na tle innych dyscyplin... [pow / rep.] [pow/ rep.] 6,0 5,58* 4,0 3,0 1,51 1,51 1,93 Różnice częstotliwości ruchów pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in movement frequency between football players and other groups [s] 3,5 3,0 0,3 2,5 1,5 0,5 0,2 0,1 Różnice szybkości reakcji pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in speed reaction between football players and other groups [%] 3 2 25,69** 2 1 16,27* 1 5,22 8,38 Różnice procentowe zdolności do różnicowania kinestetycznego pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in kinesthetic differentiation between football players and other groups * istotne statystycznie (p 0.05); ** istotne statystycznie (p 0.001) * statistical significant (p 0.05); ** statistical significant (p 0.001) Ryc. 3. (Ciąg dalszy z poprzedniej strony) Fig. 3. (Continuation) 89
Paweł Cięszczyk, Miłosz Stępiński istotne statystycznie, odpowiednio na poziomie p 0.05 i p 0.001. Oznacza to, że chłopcy wybrani do uprawiania piłki nożnej prezentują istotnie wyższy poziom omawianej zdolności niż chłopcy uprawiający siatkówkę i koszykówkę. W zakresie zdolności wysokiej częstotliwości ruchów kandydatów do uprawiania futbolu cechuje istotnie statystycznie wyższy poziom jedynie w porównaniu z młodymi siatkarzami (p 0.05). W przypadku zdolności orientacji przestrzennej adepci piłkarstwa uzyskali istotnie statystycznie lepsze rezultaty niż nietrenujący (p 0.05) oraz równie istotnie statystycznie słabsze wyniki niż młodzi koszykarze (p 0.05). W przypadku zdolności szybkiej reakcji adepci piłkarstwa prezentują istotnie statystycznie niższy poziom jedynie w porównaniu z młodymi koszykarzami (p 0.05). Warto podkreślić, że co prawda młodzi piłkarze przedstawiają w większości przypadków wyższy poziom niż nietrenujący, jednakże istotne statystycznie różnice stwierdzono jedynie w przypadku zdolności orientacji przestrzennej. W zakresie zdolności szybkiej reakcji natomiast odnotowano nawet wyższy jej poziom u chłopców nietrenujących. Ostatnią z poddanych analizie grup czynników były zdolności motoryczne o podłożu energetycznym. W skład zastosowanej baterii testów wchodziły pomiary: maksymalnej mocy anaerobowej niekwasomlekowej i kwasomlekowej, szybkiej mobilizacji mięśni, wytrzymałości aerobowej oraz maksymalnej siły absolutnej. Tabela 2 przedstawia wyniki uzyskane przez chłopców w próbach oceniających poziom badanych zdolności koordynacyjnych. Analiza otrzymanych rezultatów podobnie jak w przypadku koordynacyjnych zdolności motorycznych polegała na sprawdzeniu istotności statystycznej różnic w poziomie występującymi pomiędzy piłkarzami nożnymi a kandydatami do uprawiania innych dyscyplin oraz nietrenującymi chłopcami. Szczegółowe wyniki prezentuje ryc. 4. W porównaniu z pozostałymi badanymi kandydaci do uprawiania futbolu osiągają najwyższy poziom zdolności rozwijania MMA niekwasomlekowej i kwasomlekowej najwyższy poziom w porównaniu z pozostałymi badanymi. Istotnie statystycznie różnice stwierdzono jedynie w stosunku do nietrenujących odpowiednio na poziomie (p 0.05) i (p 0.001) oraz młodych siatkarzy (p 0.001) i (p 0.05). Podobnie wygląda porównanie poziomu zdolności szybkiej mobilizacji mięśnia i wytrzymałości aerobowej. Również tu młodzi piłkarze osiagają zdecydowanie najwyższy poziom. Istotne różnice stwierdzono jednakże tylko w porównaniu z nietrenującymi dwukrotnie na poziomie (p 0.001), a w przypadku wytrzymałości tlenowej również z siatkarzami (p 0.001). W zakresie zdolności rozwijania siły absolutnej wyselekcjonowani piłkarze, co prawda, prezentują niższy poziom niż młodzi koszykarze i szczypiorniści, jednakże w zestawianiu z siatkarzami i nietrenującymi, podobnie jak to miało miejsce wcześniej, uzyskali rezultaty od nich istot- Tabela 2. Charakterystyki statystycznie wyników poszczególnych testów zdolności motorycznych o podłożu energetycznym w porównywanych grupach Table 2. Statistical description of results obtained by the compared groups in particular tests of motor skills based on energy factor Zdolności / Abilities MMA niekwasomlekowe [cm] MPA a-lactic [cm] Szybka mobilizacja mięśnia [s] Rapid muscle mobilization [s] MMA kwasmlekowe [s] MPA lacticacid [s] Wytrzymałość aerobowa [s] Aerobic efficiency [s] Siła absolutna [m] Maximal absolute strength [m] Koszykówka Basketball Siatkówka Volleyball 90 P. ręczna Handball P. nożna Football Nietrenujący Non-trained x SD x SD x SD x SD x SD 156,06 18,00 141,91 21,40 166,04 19,96 166,61 21,62 150,92 27,24 21,91 1,37 29 1,55 21,95 2,93 21,78 1,19 24,89 3,42 41,2 3,4 45,2 4,8 41,6 5,2 40,1 2,6 47,1 5,2 297,4 42,8 318,2 68,1 287,6 37,4 283,1 48,7 321,5 57,7 8,20 1,55 6,75 1,11 8,13 9 7,60 1,25 5,33 1,25
W jaki sposób proces doboru wstępnego do piłki nożnej różnicuje kandydatów na tle innych dyscyplin... [s] 4 4 3 3 2 2 1 1 38,4** 4,5 35,1** 14,3 Różnice wytrzymałości aerobowej pomiędzy p. nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in aerobic efficiency between football players and other groups [m] 8,0 7,0 7,0** 6,0 5,1** 4,0 3,0 1,5 1,1 Różnice MMA kwasomlekowej pomiędzy p. nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in MPA lacticacid between football players and other groups [cm] 3 2 24,70** 2 1 1 15,69* 10,55 0,57 Różnice MMA niekwasomlekowej pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences MPA a-lactic between football players and other groups * istotne statystycznie (p 0.05); ** istotne statystycznie (p 0.001) * statistical significant (p 0.05); ** statistical significant (p 0.001) Ryc. 4. Wielkość istotności różnic międzygrupowych w poszczególnych testach zdolności motorycznych o podłożu energetycznym (dalszy ciąg ryciny na następnej stronie) Fig. 4. Statistical significance of differences between particular groups occurred in given tests of motor skills based on energy factor (Continued; see next page) 91
Paweł Cięszczyk, Miłosz Stępiński [m] 2,5 2,27** 1,5 0,5 0,53 0,85* 0,60* Różnice siły absolutnej pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences in maximal absolute strength between football players and other groups [s] 3,5 3,0 3,11** 2,5 1,5 0,5 0,17 0,31 0,13 Różnice szybkiej mobilizacji mięśnia pomiędzy piłkarzami nożnymi a poszczególnymi grupami Differences rapid muscle mobilization between football players and other groups * istotne statystycznie (p 0.05); ** istotne statystycznie (p 0.001) * statistical significant (p 0.05); ** statistical significant (p 0.001) Ryc. 4. (Dalszy ciąg ilustracji z poprzedniej strony) Fig. 4. (Continuation) nie statystycznie lepsze odpowiednio na poziomie (p 0.05) i (p 0.001). Analizując wyniki uzyskane przez młodych piłkarzy w zakresie zdolności kondycyjnych można odnotować, co było trudne w zakresie zdolności koordynacyjnych, istotnie wyższy poziom badanych zmiennych w porównaniu z nietrenującymi, a nawet niektórymi przedstawicielami innych dyscyplin sportowych. Dyskusja Analiza wyników badań pozwoliła na wszechstronną ocenę cech morfologicznych i zdolności motorycznych 10-letnich chłopców poddanych wstępnemu naborowi do uprawiania piłki nożnej. 92 Młodzi piłkarze nożni nie różnili się pod względem cech somatycznych od większości porównywanych grup. Wyjątek stanowi istotnie mniejsza wysokość ciała badanych piłkarzy w porównaniu z grupą koszykarzy, co potwierdza jedynie znaczenie czynnika morfologicznego jako istotnej predyspozycji do uprawiania koszykówki [15]. Znaczenia czynników morfologicznych, a zwłaszcza wysokości ciała, w naborze wstępnym do uprawiania piłki nożnej jest wciąż dyskutowane. Z jednej strony autorzy podają wartości modelowe dla poszczególnych grup wiekowych przyszłych piłkarzy nożnych, jako wyznacznik w naborze do tej dyscypliny sportowej [16, 17]. Do tych wartości często odnoszone są wyniki badań naukowych w zakresie prawidłowości selekcji w piłce nożnej [18]. Jednak coraz częściej
W jaki sposób proces doboru wstępnego do piłki nożnej różnicuje kandydatów na tle innych dyscyplin... 93 wskazuje się na potrzebę rozróżniania wieku biologicznego i kalendarzowego w procesie naboru kandydatów. Niejednokrotnie trenerzy wybierają kandydatów o lepszych warunkach somatycznych, a odrzucają chłopców o wolniejszym tempie rozwoju biologicznego, którzy są często bardziej uzdolnieni do gry [19, 4]. W skrajnych przypadkach różnica między wiekiem kalendarzowym a morfologicznym (u chłopców 10 13 lat) może wynosić aż 7 lat [9]. W badaniach własnych brak różnic parametrów somatycznych między grupą piłkarzy nożnych, a zwłaszcza grupą osób nieuprawiającą sportu, wskazuje, że czynnik morfologiczny nie był przedmiotem naboru wstępnego. Podobne wyniki w tym zakresie uzyskał również Stępiński i współpracownicy [20] w badaniach prowadzonych wśród finalistów Mistrzostw Polski w piłce nożnej U14. Wyniki badań wskazują, że młodzi adepci piłki nożnej prezentują znacząco wyższy poziom gibkości od chłopców nietrenujących (p 0.05) oraz zbliżony do przedstawicieli innych dyscyplin sportowych. Badania prowadzone przez Ozimka i Staszkiewicza [18] również wykazały istotne statystycznie różnice w poziomie gibkości u młodych piłkarzy nożnych w wieku 12 lat w porównaniu z grupą nietrenującą. Analiza porównawcza wyników testów oceniających wybrane zdolności koordynacyjne wskazuje na niewielkie różnice w porównywanych grupach. Ljach [21] na podstawie analizy ekspertów na temat znaczenia poszczególnych zdolności koordynacyjnych w piłce nożnej wymienia kolejno: różnicowanie kinestetyczne ruchów, szybkość reagowania i orientację przestrzenną. W badaniach własnych z trzech wymienionych zdolności koordynacyjnych istotne statystycznie różnice między grupą piłkarzy nożnych a grupą nietrenujacą wystąpiły jedynie w teście oceniającym poziom orientacji przestrzennej. Piłkarze nożni prezentowali jednak wyższy poziom zdolności różnicowania kinestetycznego w odniesieniu do koszykarzy (p 0.001) i grupy chłopców uprawiających siatkówkę (p 0.05). Wyniki uzyskane przez piłkarzy nożnych, wydają się jednak w świetle wymienionych kryteriów [21] nieznacznie lepsze od rezultatów grupy chłopców nietrenujących. Okazuje się, że u badanych chłopców wśród analizowanych zdolności motorycznych dominujące znaczenie miały zdolności kondycyjne. We wszystkich bowiem testach oceniających poziom zdolności kondycyjnych młodzi piłkarze nożni osiągali znacząco wyższy poziom w porównaniu z grupą nietrenującą (p 0.001), jak również z grupą siatkarzy (p 0.05, p 0.001). Podobne różnice w poziomie zdolności kondycyjnych u młodych piłkarzy nożnych w porównaniu z grupą nietrenującą stwierdził również Stępiński z współpracownikami [20]. Z badań wynika, że 13-letni piłkarze nożni w wyniku ukierunkowanego doboru i selekcji oraz treningu piłkarskiego prezentują wyższy poziom zdolności motorycznych w porównaniu z grupą nietrenującą. Największe różnice w wynikach między porównywanymi grupami stwierdzono w testach oceniających poziom szybkości ruchów, zdolności szybkiej mobilizacji mięśni oraz rozwijania MMA niekwasomlekowej (różnice 2,5 4 SD). Z kolei Gołaszewski i Wieczorek [22] porównując budowę ciała i sprawność młodych piłkarzy z ich niećwiczącymi rówieśnikami zauważyli m.in. znaczące różnice w zdolności zachowania równowagi statycznej. Wspomniani autorzy nie stwierdzili jednak znaczących różnic w próbach zdolności rozwijania MMA, siły lokalnej (podciąganie na drążku) i zwinności (biegu 10 5 m). Badania własne nie potwierdzają tych wyników, potwierdzają zaś słuszność stwierdzenia Fajfera [23], że w młodszym wieku (8 10 lat) lepszą skuteczność prognozowania można osiągnąć opierając się na wskaźnikach zdolności motorycznych, zwłaszcza parametrów szybkościowych i wytrzymałościowych. Niniejszą pracę traktować można jako punkt wyjścia dalszych badań, a przedstawione rezultaty jako odzwierciedlenie możliwości stosowanych obecnie metod naboru do sportu. Wnioski Analiza otrzymanych rezultatów pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków: 1. W odniesieniu do badanych cech somatycznych kandydaci wyselekcjonowani do uprawiania piłki nożnej różnili się w sposób istotny statystycznie w zakresie cech somatycznych jedynie od młodych koszykarzy, którym ustępowali pod względem wzrostu. 2. Analiza różnic wyników pomiarów gibkości uzyskanych przez kandydatów do uprawiania futbolu i pozostałych badanych wykazała istotne statystycznie różnice jedynie w zestawieniu z nietrenującymi. 3. Na postawie badania koordynacyjnych zdolności motorycznych można stwierdzić, iż kandydaci do uprawiania piłki nożnej prezentowali wyższy niż inni poziom zdolności w różnicowaniu kinestetycznym. W przypadku pozostałych KZM młodzi adepci piłkarstwa w istotny
Paweł Cięszczyk, Miłosz Stępiński statystycznie sposób ustępowali koszykarzom w zakresie zdolności szybkiej reakcji oraz przewyższali siatkarzy w zakresie poziomu wysokiej częstotliwości ruchów, a nietrenujących w aspekcie orientacji przestrzennej. 4. We wszystkich testach oceniających poziom zdolności kondycyjnych młodzi piłkarze nożni prezentowali znacząco wyższy poziom w porównaniu z grupą nietrenującą (p 0.001) jak również z grupą siatkarzy (p 0.05, p 0.001). Największe różnice stwierdzono w teście oceniającym wytrzymałość aerobową oraz zdolności rozwijania MMA niekwasomlekowej i kwasomlekowej. PIŚMIENNICTWO LITERATURE [1] Naglak Z: Metodyczne aspekty doboru i selekcji dzieci i młodzieży do sportu klasyfikowanego. Zeszyty Naukowe AWF, Wrocław, 1989. [2] Peltola E: Talent Identification. New Studies in Athletics 1992, 7 : 7 12. [3] Malina R: Talent Identification and Selection in Sport. Institute for the Study of Youth Sports. Michigan State University, 1997. [4] Reilly T, Williams A, Nevill A, Franks A: A Multidisciplinary Approach to Talent Identification in Soccer. Journal of Sports Science. 2000, 695. [5] Ziemainz H, Rütten A, Roeger U: Talent tidentification, selection and development. Problems ans perspectives. AFRA, 2004. [6] Bompa T: Talent identification. Science Periodical on Research and technology in Sport. Ottawa, 1985. [7] Woodman L: Talent Identification is competition enough? Sports Coach. 1985, 9; 49-59. [8] Szopa J, Śrutowski A: Próba odrębnego oszacowania efektów doboru wstępnego oraz zwiększonej aktywności ruchowej w przebiegu rozwoju somatycznego, funkcjonalnego i sprawności motorycznej uczniów klas sportowych między 11 a 14 rokiem życia. AWF Kraków, Wyd. Monograficzne nr 41, 1990. [9] Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy Antropomotoryki. PWN, Warszawa Kraków, 1996 [10] Mynarski W: Struktura wewnętrzna zdolności motorycznych dzieci i młodzieży w wieku 8 18. AWF, Katowice, 2000. [11] Mekota K, Blahuš P: Motoricke testy v telesne vychove. SPN, Praha, 1983. [12] Eurofit. European Test of Physical Fitness. Brussels, 1988. [13] Raczek J, Mynarski W, Ljach W: Teoretyczno-empiryczne podstawy kształtowania i diagnozowania koordynacyjnych zdolności motorycznych. AWF Katowice, 1998. [14] Stanisz A: Przystępny kurs statystyki z wykorzystaniem programu STATISTICA PL na przykładach z medycyny. StatSoft, Kraków, 2000, 85 104, 171 177. [15] Chudecka M: Model budowy ciała zawodniczek uprawiających grę w piłkę koszykową. Praca doktorska. AWF Poznań, 2000. [16] Wolański N, Parizkova J: Sprawność fizyczna a rozwój człowieka. SiT, Warszawa, 1976. [17] Talaga J: Trening piłki nożnej. Biblioteka Trenera. Warszawa, 1997. [18] Ozimek M., Staszkiewicz R., 1999: Ocena prawidłowości selekcji do podstawowego szkolenia w piłce nożnej. Sport Wyczynowy, 5 6, 65 71. [19] Fajfer Z: Jak zwiększyć efektywność selekcji w piłce nożnej? Sport Wyczynowy, 2001, 5 6, 30 39. [20] Stępiński M, Zwierko T, Florkiewicz B, Dębicka J: The level of chosen motor abilities of 13 years old soccer players. Journal of Human Kinetics, 2003, 9, s. 99 106. [21] Ljach W., Kształtowanie zdolności motorycznych dzieci i młodzieży. Biblioteka trenera. COS Warszawa. 2003. [22] Gołaszewski J, Wieczorek A: The body structure and the motor fitness of the selected young football players. In: Modern football. Theory and Praxis. 2001, 169 175. [23] Fajfer Z: Wyszukiwanie, wspomaganie i wybór utalentowanej młodzieży grającej w piłkę nożną w Republice Czech. w: Nowoczesna gra w piłkę nożną [red. A. Stuła], 2003, 43 51. 94