Gospodarstwa roślinne w Polsce, Niemczech i na Węgrzech

Gospodarstwa roślinne w Polsce, Niemczech i na Węgrzech prof. dr hab. Wojciech Ziętara mgr inż. Marek Zieliński 7.10.2011 r.

Plan prezentacji 1.Wprowadzenie 2.Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego 3.Potencjał produkcyjny, organizacja produkcji, koszty i efekty gospodarstw roślinnych (typ 13 i 14) 4.Czynniki rozwoju polskich gospodarstw roślinnych 5.Wnioski

Wprowadzenie - Postawienie problemu badawczego- rola gospodarstw roślinnych. Wyszczególnienie 2002 2007 2010 Udział gospodarstw roślinnych 24,5 22,0 37,1 Udział zbóż w powierzchni zasiewów 77,0 74,0 72,4 Udział rzepaku i rzepiku 4,1 6,8 9,0 Udział pastewnych 5,2 8,0 8,5

- Cel badań Wprowadzenie Ocena efektywności gospodarowania polskich gospodarstw nastawionych na produkcję roślinną na tle analogicznych gospodarstw węgierskich i niemieckich w latach 2006-2008. - Zadania badawcze ocena: potencjału produkcyjnego organizacji produkcji kosztów produkcji efektów gospodarowania możliwości rozwoju polskich gospodarstw roślinnych

Wprowadzenie - Metody Celowy wybór gospodarstw roślinnych objętych systemem FADN ( zbożowych i z pozostałymi uprawami polowymi) według wielkości ekonomicznej: 4-8; 8-16; 16-40; 40 100 i powyżej 100ESU w latach 2006-2008. Wskaźniki oceny potencjału produkcyjnego, organizacji produkcji, kosztów i efektów

Wprowadzenie Potencjał produkcyjny gospodarstw: 1) Wielkość ekonomiczna gospodarstw wyrażona w ESU, 2) Powierzchnia użytków rolnych w ha, 3) Udział gruntów dzierżawionych (%), 4) Nakłady pracy ogółem w AWU/gospodarstwo, 5) Udział pracy własnej FWU/AWUx100, 6) Wartość aktywów tys. euro/ha, 7) Wartość aktywów w tys. euro/awu, 8) Udział środków trwałych w aktywach (%), 9) Udział kapitałów własnych w pasywach (%). Organizacja produkcji: 1) Udział zbóż w powierzchni zasiewów i w UR (%), 2) Udział pozostałych upraw w pow. zasiewów i w UR (%), 3) Obsada zwierząt a sztukach dużych/100 ha UR, 4) Udział produkcji roślinnej w produkcji ogółem (%), 5) Udział produkcji zwierzęcej w produkcji ogółem (%), 6) Udział produkcji pozostałej w produkcji ogółem (%), 7) Udział produkcji przekazanej do gosp. domowego (%).

Wprowadzenie Poziom kosztów w układzie rodzajowym: 1) Koszty ogółem w tys. euro/ha, 2) Koszty bezpośrednie w tys. euro/ha, 3) Koszty środków ochrony roślin w tys. euro/ha, 4) Koszty nasion ogółem w tys. euro/ha, - w tym koszty nasion własnych w tys. euro/ha, 5) Koszt pracy najemnej w tys. euro/ha, 6) Koszt odsetek w tys. euro/ha, 7) Koszt czynszu dzierżawnego w tys. euro/ha, 8) Koszt amortyzacji w tys. euro/ha.

Wprowadzenie Produktywność i efektywność gospodarstw: 1) Plony pszenicy dt/ha, 2) Plony kukurydzy dt/ha, 3) Produktywność ziemi produkcja tys. euro/ha, 4) Produktywność aktywów produkcja/aktywa (krotność), 5) Produktywność środków obrotowych produkcja/środki obrotowe (krotność), 6) Wydajność pracy produkcja w tys. euro/awu, 7) Dochodowość ziemi dochód z gosp. tys. euro/ha, 8) Dochodowość aktywów dochód z gosp./aktywa (%), 9) Opłacalność produkcji, produkcja/koszty (%), 10) Dochodowość pracy własnej dochód z gosp. tys. euro/fwu, 11) Rentowność produkcji, dochód z gospod./produkcja (%), 12) Dochód z zarządzania tys.euro/gospodarstwo, 13) Parytet dochodu z gospodarstwa (%), 13A) w stosunku do opłaty pracy najemnej w rolnictwie (%), 13B) w stosunku do opłaty w gospodarce narodowej (%), 14) Stopa inwestycji netto (%).

Wprowadzenie Dochód z zarządzania = dochód z gospodarstwa rolnego koszty pracy własnej koszty własnej ziemi koszty kapitału własnego

Polska Węgry Niemcy Polska Węgry Niemcy Polska Węgry Niemcy Koszty użycia własnych czynników produkcji 4-8 46,1 49,1-1,70 2,40 - Koszt pracy w gospodarce narodowej 2,62 4,54 19,23 Koszty ziemi (euro/ha) 8-16 37,4 57,5 - Koszty pracy (euro/rbh) 1,70 2,70-16-40 38,8 61,1 179,1 1,80 2,50 7,50 40-100 43,7 72,9 184,3 2,30 2,70 8,50 Koszt kapitału (według obligacji 10-letnich) 5,59 4,62 3,98 >100 58,0 84,6 192,7 3,70 4,20 11,40

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Powierzchnia i struktura użytków rolnych w Polsce, na Węgrzech i w Niemczech w latach 2000-2008 Lata 2000 2005 2008 mln.ha 17,8 15,9 15,6 Grunty orne Polska Wskaźnik zmian Udział gruntów ornych i trwałych użytków zielonych w powierzchni UR (%) TUZ 100,0 89,3 87,6 mln.ha 5,9 5,9 5,8 Grunty orne Węgry Powierzchnia użytków rolnych w mln. ha Wskaźnik zmian TUZ 100,0 100,0 98,3 mln.ha 17,1 17,0 16,9 Grunty orne Niemcy Wskaźnik zmian TUZ 100,0 99,4 98,8 2000 76,9 20,8 77,9 18,6 2005 78,6 21,4 81,3 18,6 2008 79,5 20,5 82,7 17,2 Źródło; Rocznik Statystyczny RP, GUS 2002,2007, 2009 69,0 71,7 71,6 30,7 28,3 28,4

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Lata Polska Węgry Niemcy Udział gruntów nawadnianych (%) 2000 0,5 4,0 2,8 2005 0,8 2,6 2,8 2008 0,7 2,4 2,9 Powierzchnia UR na 1 mieszkańca (ha) 2000 0,46 0,59 0,21 2005 0,42 0,58 0,21 2008 0,41 0,58 0,20 Źródło; Rocznik Statystyczny RP, GUS 2002,2007, 2009

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Lata 2000 2005 2008 2000 2005 2008 2000 2005 2008 tys. 2727,0 2304,0 2216,0 osób 15,3 14,5 14,2 Polska 18,8 16,3 14,0 Wskaźnik zmian 100,0 84,5 81,3 Wskaźnik zmian 100,0 94,8 92,8 tys. 252,0 191,0 174,0 Zatrudnieni w rolnictwie na 100 ha UR osób 4,3 3,2 3,0 Węgry Zatrudnienie w rolnictwie (tys.) Udział zatrudnionych w rolnictwie w zatrudnionych ogółem (%) 6,5 4,9 4,5 Wskaźnik zmian 100,0 75,8 69,0 Wskaźnik zmian 100,0 74,4 69,7 tys. 988,0 843,0 872,0 osób 5,8 4,9 5,1 Niemcy 2,7 2,3 2,2 Wskaźni k zmian 100,0 85,3 88,2 Wskaźnik zmian 100,0 84,5 87,9

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Struktura obszarowa gospodarstw w analizowanych krajach w 2007 roku Wyszczególnienie Ogółem Poniżej 5 ha UR 5-20 ha 20-50 ha >=50 ha Lata 2005 2007 Polska Węgry Niemcy Liczba gospodarstw w tys. w 2007 roku tys. % tys. % tys. % 2380,0 100,0 566,0 100,0 369,6 100,0 1626,4 68,4 500,0 88,4 82,3 22,2 629,0 26,4 41,4 7,3 120,0 32,5 101,0 4,2 12,4 2,2 81,9 22,2 23,6 1,0 12,2 2,1 85,4 23,1 Średnia powierzchnia gospodarstwa ha UR 7,2 8,9 43,8 6,5 10,2 45,7

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Struktura zasiewów w Polsce, na Węgrzech i w Niemczech w latach 2000 2008 (%) Wyszczegól -nienie 2000 Polska 2005 2008 2000 Węgry 2005 2008 2000 Niemcy 2005 2008 Zboża 71,2 74,4 73,9 62,9 61,4 64,6 59,5 57,5 59,0 Strączkowe 1,1 1,1 1,0 0,4 0,4 0,4 1,6 1,5 0,7 Pastewne 6,5 7,9 8,6 17,1 19,0 19,0 10,8 12,3 12,3 Przemysł. 7,4 7,5 8,0 5,4 5,2 5,2 13,7 15,2 18,9 Ziemniaki 10,1 5,3 4,7 0,5 0,6 0,6 6,5 6,3 5,3 Pozostałe 3,7 3,8 3,8 13,7 10,2 10,2 7,9 7,2 3,8 Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Obsada zwierząt gospodarskich w Polsce, na Węgrzech i w Niemczech w SD/100ha UR w latach 2000-2008 Lata Polska Węgry Niemcy 2000 40,5 26,9 92,6 2005 44,9 22,3 86,2 2008 42,9 22,3 86,1 Źródło; Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2002-2010,GUS

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Plony wybranych roślin uprawnych w Polsce, na Węgrzech i w Niemczech oraz poziom nawożenia mineralnego w latach 2000-2008 Lata Polska Węgry Niemcy Plony zbóż w dt/ha 2000 25,3 36,3 64,5 2005 32,3 55,3 67,2 2008 32,2 56,7 71,2 Lata Plony pszenicy dt/ha 2000 32,3 36,0 72,8 2005 39,5 45,0 74,7 2008 40,7 49,8 80,9 Źródło; Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2002-2010,GUS

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Lata 2000 2005 2008 Lata 2000 2005 2008 Polska 394,0 416,0 465,0 85,8 102,4 117,4 Węgry Plon buraków cukrowych dt/ha 344,0 570,0 557,0 Poziom nawożenia mineralnego w kg NPK/ ha UR 86,1 96,8 74,2 Źródło; Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2002-2010,GUS Niemcy 617,0 602,0 623,0 177,7 148,3 112,9

Rolnictwo polskie na tle rolnictwa węgierskiego i niemieckiego Produkcja wybranych produktów w kg na 1 mieszkańca w analizowanych krajach w latach 2000-2008 Lata 2000 2008 Lata 2000 2008 Lata 2000 2008 Polska 578,1 725,0 75,4 92,5 311,0 326,0 Węgry Produkcja zbóż w kg/mieszkańca 1001,0 1678,7 Produkcja mięsa w kg/mieszkańca 115,1 89,1 Produkcja mleka w kg/mieszkańca 210,0 184,0 Źródło; Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2002-2010,GUS Niemcy 552,0 610,0 76,3 93,8 345,0 348,0

Potencjał produkcyjny gospodarstw zbożowych

Powierzchnia użytków rolnych i stosunki własnościowe w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 P o w ie rz c h n ia uż y tk ó w ro ln y c h (h a ) 1050,0 1000,0 950,0 900,0 850,0 800,0 750,0 700,0 650,0 600,0 550,0 500,0 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Pow ierzchnia użytków rolnych w Polsce Pow ierzchnia Użytków rolnych na Węgrzech Pow ierzchnia użytków rolnych w Niemczech Udział gruntów dodzierżaw ionych w Polsce Udział gruntów dodzierżaw ionych na Węgrzech Udział gruntów dodzierżaw ionych w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% U d z ia ł g ru n tó w d o d z ie rż a w io n y c h (% )

Nakłady pracy ogółem (AWU) na 100 ha UR i udział pracy własnej w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 N a k ł a d y p r a c y o g ó ł e m (A W U / 1 0 0 h a U R ) 6,0 5,7 5,4 5,1 4,8 4,5 4,2 3,9 3,6 3,3 3,0 2,7 2,4 2,1 1,8 1,5 1,2 0,9 0,6 0,3 0,0 Nakłady pracy ogółem w Polsce Nakłady pracy ogółem na Węgrzech Nakłądy pracy ogółem w Niemczech Udział pracy w łasnej w Polsce Udział pracy w łasnej na Węgrzech Udział pracy w łasnej w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna 150,0% 140,0% 130,0% 120,0% 110,0% 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% U d z i a ł p r a c y w ł a s n e j (% )

Uzbrojenie ziemi i pracy w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 U z b ro jen ie z ie m i (ty s.eu ro /h a U R ) 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Uzbrojenie ziemi w Polsce Uzbrojenie ziemi na Węgrzech Uzbrojenie ziemi w Niemczech Uzbrojenie pracy w Polsce Uzbrojenie pracy na Węgrzech Uzbrojenie pracy w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna 600,0 570,0 540,0 510,0 480,0 450,0 420,0 390,0 360,0 330,0 300,0 270,0 240,0 210,0 180,0 150,0 120,0 90,0 60,0 30,0 0,0 U z b ro jen ie p racy (ty s.eu ro /A W U )

Udziałśrodków trwałych w aktywach i kapitału własnego w pasywach w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 100,0% 80,0% U d z i a ł (% ) 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% Udział śr. trw ałych w aktyw ach w Polsce Udział śr. trw ałych w aktyw ach na Węgrzech Udział śr. trw ałych w aktyw ach w Niemczech Udział kapitału w łasnego w pasyw ach w Polsce Udział kapitału w łasnego w pasyw ach na Węgrzech Udział kapitału w łasnego w pasyw ach w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Organizacja i struktura produkcji w gospodarstwach zbożowych

Organizacja produkcji w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 U d z i a ł z b óż w U R (% ) 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% Udział zbóż w UR w Polsce Udział zbóż w UR na Węgrzech Udział zbóż w UR w Niemczech Obsada zw ierząt w Polsce Obsada zw ierząt na Węgrzech Obsada zw ierząt w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 O b s a d a z w i e rzą t S D / 1 0 0 h a U R

Struktura produkcji w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 S tru ktu ra p ro d u kcji (% ) 100,0% 95,0% 90,0% 85,0% 80,0% 75,0% 70,0% 65,0% 60,0% 55,0% 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Udział produkcji roślinnej w Polsce Udział produkcji roślinnej na Węgrzech Udział produkcji roślinnej w Niemczech Udział produkcji zw ierzęcej w Polsce Udział produkcji zw ierzęcej na Węgrzech Udział produkcji zw ierzęcej w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Koszty produkcji-ogółem i bezpośrednie w gospodarstwach zbożowych

Koszty ogółem i bezpośrednie w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 K o s z ty (ty s. e u ro / h a U R ) 1,2 0,9 0,6 Koszty ogółem w Polsce Koszty ogółem na Węgrzech Koszty ogółem w Niemczech Koszty bezpośrednie w Polsce Koszty bezpośrednie na Węgrzech Koszty bezpośrednie w Niemczech 0,3 0,0 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Koszty środków ochrony roślin i nasion w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 K o sz ty (tys.eu ro /h a U R ) 0,14 0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 Koszty środków ochrony roślin w Polsce Koszty środków ochrony roślin na Węgrzech Koszty środków ochrony roślin w Niemczech Koszty nasion w Polsce Koszty nasion na Węgrzech Koszty nasion w Niemczech 0,02 0 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Koszty pracy najemnej i odsetek w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 K o s z ty (e u r o / h a U R ) 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Koszty pracy najemnej w Polsce Koszty pracy najemnej na Węgrzech Koszty pracy najemnej w Niemczech Koszty odsetek w Polsce Koszty odsetek na Węgrzech Koszty odsetek w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Koszty czynszu dzierżawnego i amortyzacji w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 K o s z ty (e u r o / h a U R ) 230 220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Koszty czynszu dzierżaw nego w Polsce Koszty czynszu dzierżaw nego na Węgrzech Koszty czynszu dzierżaw nego w Niemczech Koszty amortyzacji w Polsce Koszty amortyzacji na Węgrzech Koszty amortyzacji w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Efekty produkcyjne i ekonomiczne gospodarstw zbożowych

Poziom plonów pszenicy i kukurydzy w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 100 P l o n y (d t/ h a ) 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 Plon pszenicy w Polsce Plon pszenicy na Węgrzech Plon pszenicy w Niemczech Plon kukurydzy w Polsce Plon kukurydzy na Węgrzech Plon kukurydzy w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Produktywność ziemi i wydajność pracy w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 P r o d u k ty w n ość z i e m i (ty s. e u r o / h a U R ) 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Produktyw ność ziemi w Polsce Produktyw ność ziemi na Węgrzech Produktyw ność ziemi w Niemczech Wydajność pracy w Polsce Wydajność pracy na Węgrzech Wydajność pracy w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 W y d a j n ość p r a c y (ty s. e u r o / A W U )

Produktywność aktywów i środków obrotowych w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 P r o d u k ty w n ość (k r o t. ) 3,9 3,6 3,3 3 2,7 2,4 2,1 1,8 1,5 1,2 0,9 0,6 0,3 0 Produktyw nosć aktyw ów w Polsce Produktyw nosć aktyw ów na Węgrzech Produktyw nosć aktyw ów w Niemczech Produktyw ność środków obrotow ych w Polsce Produktyw ność środków obrotow ych na Węgrzech Produktyw ność środków obrotow ych w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Dochodowość ziemi i aktywów w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 D o c h o d o w ość z ie m i (ty s.e u ro /h a U R ) 0,36 0,33 0,3 0,27 0,24 0,21 0,18 0,15 0,12 0,09 0,06 0,03 0 Dochodow ość ziemi w Polsce Dochodow ość ziemi na Węgrzech Dochodow ość ziemi w Niemczech Dochodow ość aktyw ów w Polsce Dochodow ość aktyw ów na Węgrzech Dochodow ość aktyw ów w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna 40,0% 36,0% 32,0% 28,0% 24,0% 20,0% 16,0% 12,0% 8,0% 4,0% 0,0% D o c h o d o w ość a k ty w ó w (% )

Dochodowość pracy własnej i dochód z zarządzania w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 D o c h o d o w ość p r a c y w ł a s n e j (ty s. e u r o / F W U ) 380 360 340 320 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Dochodow ość pracy w łasnej w Polsce Dochodow ość pracy w łasnej na Węgrzech Dochodow ość pracy w łasnej w Niemczech Dochód z zarządzania w Polsce Dochód z zarządzania na Węgrzech Dochód z zarządzania w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 D o c h ó d z z a r zą d z a n i a ( ty s. e u r o / g o s p o d. )

Stosunek dopłat do dochodu z gospodarstwa rolnego gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 300,0% 280,0% Udział dopłat w dochodzie (%) 260,0% 240,0% 220,0% 200,0% 180,0% 160,0% 140,0% 120,0% 100,0% 80,0% Gospodarstw a zbożow e w Polsce Gospodarstw a zbozow e na Węgrzech Gospodarstw a zbożow e w Niemczech Gospodarstw a z pozost. upraw ami w Polsce Gospodarstw a z pozost.upraw ami na Węgrzech Gospodarstw a z pozost. upraw ami w Niemczech 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Parytet dochodu w stosunku do opłaty pracy najemnej w rolnictwie i w gospodarce narodowej w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 P a r y t e t d o c h o d u ( % ) 1600,0% 1500,0% 1400,0% 1300,0% 1200,0% 1100,0% 1000,0% 900,0% 800,0% 700,0% 600,0% 500,0% 400,0% 300,0% 200,0% 100,0% 0,0% Parytet dochodu w stosunku do opłaty pracy w rolnictw ie w Polsce Parytet dochodu w stosunku do opłaty pracy w rolnictw ie na Węgrzech Parytet dochodu w stosunku do opłaty pracy w rolnictw ie w Niemczech Parytet dochodu w stosunku do opłaty pracy w gospodarce narodow ej w Polsce Parytet dochodu w stosunku do opłaty pracy w gospodarce narodow ej na Węgrzech Parytet dochodu w stosunku do opłaty pracy w gospodarce narodow ej w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Stopa inwestycji netto w gospodarstwach zbożowych (typ13) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 S to p a i n w e s ty c j i n e tto (% ) 180,0% 170,0% 160,0% 150,0% 140,0% 130,0% 120,0% 110,0% 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% -30,0% -40,0% -50,0% -60,0% -70,0% Stopa inw estycji netto w Polsce Stopa inw estycji netto na Węgrzech Stopa inw estycji netto w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Stopa inwestycji netto w gospodarstwach z pozostałymi uprawami polowymi (typ14) w zależności od wielkości ekonomicznej w latach 2006-2008 S to p a i n w e s ty c j i n e tto (% ) 180,0% 170,0% 160,0% 150,0% 140,0% 130,0% 120,0% 110,0% 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% -30,0% -40,0% -50,0% -60,0% -70,0% Stopa inw estycji netto w Polsce Stopa inw estycji netto na Węgrzech Stopa inw estycji netto w Niemczech 4-8 ESU 8-16 ESU 16-40 ESU 40-100 ESU >100ESU Wielkość ekonomiczna

Czynniki rozwoju polskich gospodarstw roślinnych

Analizie poddano grupę gospodarstw z produkcją roślinną, które w 2008 roku prowadziły rachunkowość dla Polskiego FADN. Grupę tę stanowiły gospodarstwa zbożowe (typ 13) i gospodarstwa z pozostałymi uprawami polowymi (typ 14).

Modelowanie ekonometryczne Identyfikacja i ocena czynników wywierających istotny wpływ na dochód z działalności rolniczej Identyfikacja i ocena czynników wpływających na skłonność do rozwoju gospodarstw o różnej jakości gleb

Identyfikacja i ocena czynników wywierających istotny wpływ na dochód z działalności rolniczej Potencjał produkcyjny Y- Dochód z działalności rolniczej Organizacja produkcji Koszty produkcji Produktywność I efektywność Modelowanie ekonometryczne X1- Nakłady pracy własnej X2- Powierzchnia gruntów dzierżawionych X3- Wartość kapitału własnego X4- Udział zbóż w zasiewach X5- Liczba sztuk dużych zwierząt X6- Koszty amortyzacji X7- Dopłaty do działalności operacyjnej X8- Plon pszenicy X9- Wydajność pracy

Dobór zmiennych do modelu Dobór zmiennych do modelu wykonano poprzez : Odrzucenie zmiennych quasi-stałych, Macierz korelacji, Metoda Hellwiga Statystyka t-studenta

Ocena liniowości postaci analitycznej modelu Badanie charakteru zależności pomiędzy zmiennymi: Funkcja liniowa Funkcja wielomianowa Funkcja potęgowa Test White a

Funkcja potęgowa b Y = b x 1 *... * 0 1 i x b k ki ln Y = ln b + b 1 ln x 1 0 +... b k ln x k Y = 0, 247 1... * 0, 21 x x 9 0, 798 Ocena modelu: test t-studenta istotności parametru: 1..n, test F-Snedecora, współliniowość vif, test Jarque-Bery homoskedastyczność Kryterium wyjaśnienia zmiennej objaśnianej przez model: R 2 =0,635

Rachunek marginalny Wyszczególnienie Wzrost nakładów pracy własnej Wzrost powierzchni gruntów dzierżawionych Wzrost wartości kapitału własnego Wzrost liczby SD zwierząt Wzrost dopłat do działalności operacyjnej Wzrost plonów pszenicy Wzrost wydajności pracy Wzrost udziału zbóż w zasiewach Wzrost kosztów amortyzacji j.m. 1rbh 1 ha 100zł 1 LU 100 zł 1dt 100 zł % 100 zł Wzrost/spadek dochodu o: 6,02 zł 190,0 zł 3,5 zł 990 zł 34,2 zł 55,7 zł 53,0 zł 211,8 zł 21,2 zł

Identyfikacja i ocena czynników wpływających na skłonność do rozwoju w różnych uwarunkowaniach glebowych Celem było ustalenie cech gospodarstw rolnych przy wykorzystaniu metody analizy probitowej, które wskazały kierunek i siłę skłonności (prawdopodobieństwa) gospodarstw z typową produkcją roślinną do rozwoju w zależności od jakości gleb, Konstruowano 2 modele w zależności od jakości gleb, Zdecydowano, że zmienną objaśnianą będzie poziom inwestycji wyrażony stopą reprodukcji majątku trwałego, Dobór zmiennych objaśniających do modelu dokonany został poprzez metodę sekwencyjnego doboru zmiennych.

Wprowadzenie s = φ ( β... 0 + β X 1 1 β X k k + ξ ) Ocena modelu: test t-studenta istotności parametru: 1..n, współliniowość vif, test ilorazu wiarygodności (Likehood Ratio) test na normalność rozkładu reszt Kryterium wyjaśnienia zmiennej objaśnianej przez model: (I) R2=0,434 (II)R2=0,478

Czynniki pozytywnie wpływające na skłonność gospodarstw z produkcją roślinną do rozwoju na glebach o przeciętnej i korzystnej jakości ( >0,7 WBG) Plon pszenicy (t/ha) Dochód z działalności rolniczej (1tys. zł) Udział pracy własnej(1p.p.) Kredyty (1tys. zł) Bilans substancji organicznej (t/ha) Płeć(M) Udział gruntów dzierżawionych (1p.p.) 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0%

Czynniki negatywnie wpływające na skłonność gospodarstw z produkcją roślinną do rozwoju na glebach o przeciętnej i korzystnej jakości ( >0,7 WBG) Udział kapitału własnego w pasywach (1p.p.) Koszty amortyzacji (1 tys.zł) Dopłaty (1 tys zł) WBG(0,01) Koszty ogólnogospodarcze(1 tys.zł) Cash flow II(1 tys.zł) -40,0% -35,0% -30,0% -25,0% -20,0% -15,0% -10,0% -5,0% 0,0%

Czynniki pozytywnie wpływające na skłonność gospodarstw z produkcją roślinną do rozwoju na glebach o słabej jakości ( <0,7 WBG) Udział pracy własnej (1 p.p.) Kredyty( 1 tys.zł) Bilans substancji organicznej(t/ha) Dochód z działalności rolniczej (1tys.zł) Płeć(M) Dopłaty (1 tys.zł) 0,0% 2,0% 4,0% 6,0% 8,0% 10,0% 12,0% 14,0%

Czynniki negatywnie wpływające na skłonność gospodarstw z produkcją roślinną do rozwoju na glebach słabych( <0,7 WBG) Koszty amortyzacji (1 tys.zł) Koszty wynagrodzeń (1tys.zl) Udział zbóż w UR (1 p.p.) Udział kapitału własnego w pasywach (1p.p.) Cash flow II(1 tys.zł) -35,0% -30,0% -25,0% -20,0% -15,0% -10,0% -5,0% 0,0%

Wnioski Polska dysponuje potencjałem produkcyjnym (powierzchnią UR i zasobami pracy) przekraczającym aktualne potrzeby wewnętrzne. Jest on nie w pełni wykorzystany, Problemem rolnictwa polskiego jest przeludnienie agrarne i niekorzystna struktura obszarowa gospodarstw, Występuje niekorzystna z przyrodniczego punktu widzenia struktura zasiewów z dominującym udziałem zbóż i niską obsadą zwierząt, Produkcyjność ziemi w rolnictwie polskim mierzona poziomem plonów wybranych ziemiopłodów jest niższa w stosunku do Węgier i Niemiec,

Wnioski W polskich gospodarstwach roślinnych relacje między ziemią i pracą są mniej korzystne niż w gospodarstwach niemieckich i węgierskich Uzbrojenie ziemi i pracy w gospodarstwach polskich i węgierskich jest zbliżone i zdecydowanie niższe niż w gospodarstwach niemieckich, Struktura produkcji w gospodarstwach polskich i węgierskich jest zbliżona i mniej zrównoważona niż w gospodarstwach niemieckich, Intensywność produkcji w gospodarstwach polskich i węgierskich jest zbliżona i zdecydowanie niższa niż w niemieckich. Mniejsze różnice występują w poziomie kosztów bezpośrednich, W polskich gospodarstwach zdecydowanie wyższy jest udział kosztów nasion własnych. Niższy jest w nich stopień wymiany nasion,

Wnioski Koszty czynników zewnętrznych ( pracy, ziemi, kapitału) są niższe w gospodarstwach polskich, Produkcyjność ziemi mierzona poziomem plonów i wartością produkcji w gospodarstwach polskich jest wyższa niż w gospodarstwach węgierskich ale zdecydowanie niższa niż w gospodarstwach niemieckich, Wydajność pracy w gospodarstwach polskich jest niższa niż w gospodarstwach węgierskich i niemieckich, Produktywność aktywów w gospodarstwach polskich jest niższa niż węgierskich, ale zdecydowanie wyższa niż w gospodarstwach niemieckich. Produktywność środków obrotowych jest zbliżona we wszystkich grupach gospodarstw,

Wnioski Dochodowość ziemi jest zbliżona w analizowanych grupach gospodarstw, Dochód z zarządzania w polskich gospodarstwach w klasach 4-8 ESU był ujemny. Podobnie w gospodarstwach węgierskich. Natomiast w gospodarstwach niemieckich dochód z zarządzania w klasie 16-40 ESU był ujemny. Gospodarstwa z ujemnym dochodem z zarządzania mają ograniczone możliwości rozwojowe, Parytet dochodowy liczony w stosunku do poziomu wynagrodzeń w rolnictwie (parytet A) w gospodarstwach polskich i węgierskich (typ 13) przekraczał 100%. Natomiast w gospodarstwach niemieckich 16-40 ESU wynosił 40%. Parytet B w gospodarstwach polskich i węgierskich (typ 13) w klasie 4-8 ESU wynosił ok. 90%. Natomiast w gospodarstwach niemieckich w klasie 16-40 ESU i 40-100 ESU wynosił odpowiednio 16 i 60% ( w typie 14 odpowiednio 33 i 77%).

Wnioski W polskich gospodarstwach typ 13 i 14 w klasach 4-8, węgierskich 8-16 i w niemieckich 16 40 ESU wystąpiła ujemna stopa inwestycji netto, co oznacza, że gospodarstwa te mają ograniczone szanse rozwojowe. W polskich gospodarstwach z produkcją roślinną korzystne jest powiększanie powierzchni użytków rolnych przez dzierżawę, zwiększanie wartości kapitału własnego i nakładów pracy własnej. Pozytywnie na dochód z gospodarstwa wpływa również wzrost obsady zwierząt, plonu pszenicy i wydajności pracy. Co ważne, w istotnym stopniu na spadek dochodu w tej grupie gospodarstw wpływa wzrost udziału zbóż w zasiewach. Gospodarstwa roślinne skłonne do inwestycji to te, które m.in. dzierżawią grunty, korzystają głównie z własnej siły roboczej, mają dodatni bilans substancji organicznej, zwiększają dochody z działalności rolniczej oraz korzystają z kredytów,

Wnioski W gospodarstwach o średnich i lepszych glebach ujemnie na decyzje inwestycyjne wpływa wzrost udziału kapitału własnego, kosztów ogólnogospodarczych, amortyzacji i wzrost jakości gleb, W gospodarstwach o słabych glebach pozytywnie na decyzje inwestycyjne najsilniej wpływa wzrost dopłat, natomiast negatywnie wzrost udziału zbóż i kosztów wynagrodzeń.

Dziękujemy za uwagę