makroregionu Polski Centralnej

Załącznik nr 1 ANALIZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ makroregionu Polski Centralnej makroregionu Polski Centralnej Warszawa, 2016 r.

Spis treści I. Wprowadzenie... 4 II. Główne wnioski... 5 III. Sytuacja makroekonomiczna i struktura gospodarki... 12 PKB per capita w PPS odniesieniu do UE (UE 28=100)... 12 PKB per capita (Polska=100) ceny bieżące... 13 Wartość dodana brutto (WDB)... 14 Wydajność pracy... 16 Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę... 16 IV. Demografia i migracje... 18 Stan ludności... 18 Przyrost naturalny... 18 Dzietność... 20 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem... 21 Migracje... 22 V. Rynek pracy... 25 Bezrobocie... 25 Stopa bezrobocia wg BAEL... 25 Wskaźnik bezrobocia osób w wieku 20-64 lata... 25 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 lata... 26 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 50+... 26 Współczynnik aktywności zawodowej... 27 VI. Edukacja i kapitał ludzki... 28 Odsetek ludności z wykształceniem wyższym... 28 Udział studentów kierunków artystycznych, medycznych, rolniczych, leśnych i rybactwa, inżynieryjnotechnicznych w liczbie studentów szkół wyższych ogółem... 29 Udział studentów kierunków artystycznych w liczbie studentów szkół wyższych ogółem... 30 Udział studentów kierunków medycznych w liczbie studentów szkół wyższych ogółem... 31 Udział studentów kierunków rolniczych, leśnych i rybactwa w liczbie studentów szkół wyższych ogółem... 32 Wychowanie przedszkolne... 32 Opieka nad dziećmi do lat 3... 33 Liczba instytucji opieki nad dziećmi do lat 3... 35 Dostępność miejsc w żłobkach... 35 VII. Gospodarka: inwestycje, innowacje, przedsiębiorczość... 36 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca... 36 Nakłady wewnętrzne na B+R na 1 mieszkańca... 36 Nakłady na działalność B+R w relacji do PKB... 37 Udział zatrudnionych w B+R w liczbie pracujących ogółem... 38 Wskaźnik HRST... 38 Liczba jednostek naukowych prowadzących działalność naukowo-badawczą w dziedzinie biotechnologii... 39 Liczba zgłoszonych wynalazków i udzielonych patentów... 40 Udzielone prawa ochronne na wzory użytkowe na 100 tys. ludności... 42 Udział nowo zarejestrowanych (nowo powstałych) podmiotów sektora kreatywnego w liczbie nowopowstałych podmiotów ogółem... 42 Udział nowo zarejestrowanych (nowo powstałych) podmiotów sektora medycznego w liczbie nowopowstałych podmiotów ogółem... 43 2

Udział nowo zarejestrowanych (nowo powstałych) w systemie REGON podmiotów sektora przetwórstwa rolno-spożywczego w ogólnej liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów ogółem... 44 Udział gospodarstw ekologicznych w ogólnej liczbie gospodarstw ekologicznych w kraju... 44 Udział w krajowych zbiorach owoców z drzew... 45 Indeks konkurencyjności regionalnej RCI... 46 Indeks regionalnej przedsiębiorczości REDI... 47 Ranking innowacyjności regionów 2014... 48 VIII. Infrastruktura: drogi, koleje... 49 Drogi 49 Koleje... 53 IX. Spis wykresów... 56 X. Spis tabel... 57 XI. Spis map... 57 3

I. Wprowadzenie Niniejsze opracowanie przygotowane w styczniu 2016 r. jest analizą pokazującą uwarunkowania społecznogospodarcze makroregionu Polski Centralnej oraz zmiany zachodzące na jego obszarze w ostatnich latach. Dokonano pogłębionej analizy danych statystycznych dotyczących Polski Centralnej, przede wszystkim dostarczanych przez Główny Urząd Statystyczny lub pochodzących z cyklicznych badań (np. BAEL, Diagnoza społeczna). Podczas przygotowywania analizy korzystano najczęściej z danych za rok 2014 lub najnowszych, jakie zostały opublikowane. Punktem odniesienia jest przede wszystkim rok 2010. Dane dla makroregionu Polski Centralnej i jego województw są przedstawiane zazwyczaj na tle Polski (tzn. średnie ogólnokrajowe i wyniki dla wszystkich województw) lub na tle innych regionów europejskich. Analizie poddane zostały wskaźniki gospodarcze, takie jak poziom dochodu rozporządzalnego czy struktura zatrudnienia w makroregionie, jak również dane o charakterze społecznym, które pokazują kondycję społeczeństwa Polski Centralnej. Analiza zawiera informacje na temat szeregu wskaźników ważnych dla określenia poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego tego makroregionu, pokazuje obszary deficytów i te, w których przoduje. We wstępnej części analizy dokonano podsumowania całości tekstu, wskazując najważniejsze wnioski, które pozwolą na monitorowanie realizacji Strategii Rozwoju Polski Centralnej do roku 2020 z perspektywą 2030. 4

II. Główne wnioski Makroregion Polski Centralnej jest obszarem zróżnicowanym pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego. Każde z województw posiada potencjał możliwy do wykorzystania, a podejmowanie działań ponadregionalnych może sprzyjać wzmocnieniu efektu rozwojowego. W analizie pokazującej Polskę Centralną jako całość widać, że w makroregionie zachodzą pozytywne zmiany, a w niektórych aspektach tworzące go województwa zajmują czołowe pozycje w kraju lub notują znaczące wzrosty wartości wskaźników ważnych dla diagnozowania rozwoju. Polska Centralna charakteryzuje się najwyższym w kraju poziomem rozwoju gospodarczego w porównaniu do innych makroregionów (zarówno pod względem wskaźników PKB na 1 mieszkańca, jak i wskaźnika wartości dodanej brutto). Dobra pozycja makroregionu centralnego wynika przede wszystkim ze znaczącej przewagi gospodarczej województwa mazowieckiego. Niemniej jednak rozwój poszczególnych województw Polski Centralnej cechuje nierównomierność, zarówno w wymiarze terytorialnym, jak i pod względem dynamiki zmian wartości wskaźników dotyczących różnych aspektów rozwoju. Ważnym zadaniem dla regionów jest więc podejmowanie działań na rzecz wzmacniania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, by sytuacja województw i całego makroregionu ulegała dalszej poprawie, szczególnie w zakresie opisanym za pomocą celów strategicznych, postawionych w dedykowanej Polsce Centralnej Strategii. Z tego względu istotnym punktem odniesienia są zmiany społeczno-gospodarcze zachodzące w innych regionach UE, jak również prognozy dotyczące przyszłej sytuacji ekonomicznej, społecznej i gospodarczej wskazujące długofalowe skutki zmian zachodzących obecnie. 1. Wartość PKB per capita (gdzie UE 28=100) w województwach Polski Centralnej w 2013 r. wynosiła: 107% w mazowieckim i 63% w łódzkim, co stanowiło odpowiednio 1. i 6. miejsce w kraju. Wartość PKB per capita w stosunku do średniej unijnej dla makroregionu Polski Centralnej była wyższa niż wartość dla Polski ogółem i wynosiła 92%. Warto zauważyć, że w latach 2004-2013 województwo mazowieckie cechowało się największą w kraju zmianą PKB per capita w PPS w relacji do UE 28 (wzrost o 29 p.p.), natomiast województwo łódzkie ze wzrostem o 16 p.p. uplasowało się na 4. pozycji w kraju. PKB per capita w PPS w relacji do UE osiągnięty przez makroregion Polski Centralnej w 2013 r. (tj. 93%) jest wyższy niż w innych europejskich regionach takich jak: Czechy (82%) czy Słowacja (75%). Wartość wskaźnika jest natomiast zbliżona do niemieckiej Saksonii (91%), francuskich Sud-Ouest (93%) i Basenu Paryskiego (89%) czy angielskiego North West (91%). Warto jednak zauważyć, że wzrost wskaźnika w Polsce Centralnej w latach 2010-2013 wynoszący 8 p.p. (z 85% w 2010 r.) był większy niż np. w Saksonii (zmiana o 4 p.p.), Sud-Ouest i Basenie Paryskim (gdzie wskaźnik pozostał bez zmian) i w North West (spadek o 3 p.p.). 2. Biorąc pod uwagę PKB per capita mierzone w cenach bieżących i odnoszącego się do średniej dla kraju (Polska=100%) w 2013 r. województwo mazowieckie osiągnęło najwyższą wartość wskaźnika w kraju (160,5%), natomiast województwo łódzkie uplasowało się na 6. pozycji (93,3%). Pod względem zmiany wielkości PKB na 1 mieszkańca w latach 2004-2013 województwa Polski Centralnej uplasowały się w czołówce w kraju. We wskazanym okresie w mazowieckim nastąpił wzrost wartości wskaźnika o 9,8 p.p. (2.), a w łódzkim o 1,2 p.p. (3.). 3. Struktura gospodarki mierzona wartością dodaną brutto (WDB) w województwach Polski Centralnej w 2013 r. była podobna do struktury krajowej tzn. największy udział miał sektor usługowy, przemysł generował około jednej trzeciej WDB, a rolnictwo tworzyło najmniejszą wartość. Analiza zmiany wartości wskaźnika dla poszczególnych sektorów gospodarczych w latach 2010-2013 wskazuje, że w obydwu województwach makroregionu wzrósł udział rolnictwa w WDB (łódzkie o 0,2 p.p., a mazowieckie o 0,4 p.p.), natomiast średni wzrost dla makroregionu jest taki sam jak średnia dla kraju tj. 0,3 p.p. W przypadku zmiany udziału przemysłu w WDB województwo mazowieckie podobnie jak sześć innych województw w kraju odnotowało wzrost wartości wskaźnika (o 0,5 p.p.). Z kolei w łódzkim wystąpił nieznaczny spadek udziału sektora przemysłowego w WDB (o 0,1 p.p.). Średnia zmiana dla makroregionu wyniosła wzrost o 0,3 p.p., a dla porównania średnia ogólnokrajowa to spadek o 0,3 p.p. Udział usług w WDB zmalał zarówno w województwie mazowieckim (o 0,9 p.p.), jak i łódzkim (o 0,1 p.p), a średni spadek dla makroregionu wyniósł 0,7 p.p. Dla porównania jedynie w sześciu województwach w Polsce udział usług w WDB w latach 2010-2013 uległ zwiększeniu (np. dolnośląskie o 1,8 p.p., śląskie o 1,1 p.p., wielkopolskie o 0,3 p.p.). 4. Wydajność pracy wśród województw w Polsce w 2013 r. była najwyższa w mazowieckim 141 620 zł. Drugie województwo makroregionu łódzkie z wynikiem 97 104 zł, uplasowało się na 9. pozycji w zestawieniu i poniżej średniej krajowej (wynoszącej 107 093 zł). W latach 2010-2013 wartość wskaźnika 5

rosła w całym makroregionie. Województwo łódzkie uplasowało się w czołówce zestawienia pod względem największego przyrostu wartości wskaźnika osiągając 18,5% (2. miejsce w kraju za pomorskim, gdzie wydajność pracy wzrosła o 18,9%). Województwo mazowieckie odnotowało wzrost o 17,1% (6.). Dla porównania średnia dla kraju to wzrost o 16,3%. 5. Analiza przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w 2014 r. pokazuje, że najlepsza sytuacja w kraju występowała w województwie mazowieckim, gdzie wyniósł on 1703,62 zł. Warto zwrócić uwagę na różnicę między dochodem na 1 osobę osiągniętym w mazowieckim, a drugim w kraju śląskim, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 1381,68 zł. Drugie województwo Polski Centralnej, łódzkie, uplasowało się na 6. miejscu z dochodem w wysokości 1293,36 zł. Stanowiło to wynik niższy niż średnia dla kraju (1340,44 zł), ale wyższy niż w takich województwach jak wielkopolskie (1268,78 zł) czy małopolskie (1260,58 zł). Obydwa województwa makroregionu cechują się jedynymi z najmniejszych zmian wysokości miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w latach 2010-2014. Wartość wskaźnika w łódzkim wzrosła o 9,7% (14. miejsce w kraju), a w mazowieckim jedynie o 6,3% (15.). Mniejszy wzrost w kraju zanotowano jedynie w kujawsko-pomorskim (o 3,7%). 6. Polska Centralna jest ludnym obszarem kraju. Choć jej obszar stanowi 17,2% powierzchni Polski, to w makroregionie tym żyje 20,4% mieszkańców. W 2014 r. było to 7 838 647 osób, w tym 4 093 138 kobiet i 3 745 509 mężczyzn. W porównaniu z rokiem 2009 liczba ludności tej części kraju zwiększyła się o 0,82%, podczas gdy średnio w Polsce wzrost ten wyniósł tylko 0,18%, przy czym za wzrost w skali makroregionu odpowiada woj. mazowieckie, w którym występuje zarówno dodatnie saldo migracji, jak i dodatni przyrost naturalny (odpowiednio 2,15% i 0,7%). Województwo łódzkie zanotowało spadki wartości obydwu wskaźników (o 1,48% i 2,8%). 7. Województwo mazowieckie notuje także stosunkowo wysoką dzietność (1,382 dziecka na 1 kobietę w wieku 15-49 lat), wyższą od średniej dla kraju (1,290); jest to drugi wynik w Polsce, po woj. pomorskim (1,396). W skali makroregionu wynik ten jest również wyższy od krajowego (wynosi 1,384), natomiast w woj. łódzkim zanotowano niższą od ogólnopolskiej wielkość wskaźnika dzietności (1,268). Pomimo stosunkowo dobrego wyniku Polski Centralnej, nie zapewnia on prostej zastępowalności pokoleń, która wymaga dzietności na poziomie 2,1-2,2 dziecka na 1 kobietę w wieku rozrodczym. 8. Makroregion Polski Centralnej jest atrakcyjnym gospodarczo obszarem Polski o czym świadczy m.in. wysoka liczba osób imigrujących do makroregionu zarówno z innych części kraju, jak również zza granicy. Jest to związane nie tylko z lokalizacją na tym obszarze stolicy kraju i koncentracją urzędów centralnych oraz usług publicznych, w tym przede wszystkim wyższego rzędu, ale również relatywnie dobrze rozwiniętym rynkiem pracy ogniskującym się głównie wokół Warszawy. Polskę Centralną charakteryzuje mniejszy rozmiar emigracji zagranicznych niż pozostałą część kraju, o czym świadczy m.in. dużo wyższy niż przypadku Polski ogółem współczynnik salda migracji w latach 2007 2014 (dla wszystkich grup wiekowych). Dla osób w wieku produkcyjnym wyniósł on w 2014 roku 1,4, dla Polski ogółem zaś -6,0. Biorąc pod uwagę migracje zagraniczne, w 2014 roku wyjechało z Polski Centralnej 2316 osób, co stanowi zaledwie 8,2 % wyjeżdżających z kraju. W latach 2007 2014 liczba wyjeżdżających z makroregionu spadła o niespełna 5%. W Analizowanym okresie liczba zameldowań zagranicznych na pobyt stały wzrosła o ponad 5%, przy jednoczesnym jej dużym spadku na poziomie kraju (17,8%). Biorąc pod uwag migracje międzywojewódzkie w 2014r. spośród wszystkich wymeldowanych osób w wielu produkcyjnym w Polsce Centralnej aż 84 % zameldowało się ponownie w makroregionie, a jedynie 16% podjęło decyzję o przeprowadzce poza ten obszar (jest to udział znacznie niższy niż w przypadku pozostałych makroregionów objętych strategiami ponadregionalnymi). 9. Województwo mazowieckie wyróżnia się na tle kraju pod względem najniżej spośród województw stopy bezrobocia wg miejsca zamieszkania (zgodnie z metodologią BAEL) w 2014 r. 7,2%. Województwo łódzkie natomiast, z wynikiem 8,8% osiągnęło wartość wskaźnika zbliżoną do średniej krajowej (9,0%). Stopa bezrobocia wg BAEL w 2014 r. dla makroregionu wyniosła 7,7%. 10. Wskaźnik bezrobocia dla osób w wieku 20-64 lata w 2014 r. w Polsce Centralnej (7,7%) jest najniższy spośród wszystkich makroregionów w Polsce (np. Region Południowy 8,7%). W ujęciu europejskim jest to wartość niższa niż średnia dla UE 28 wynosząca 1%. W porównaniu do innych regionów w Europie, sytuacja pod względem bezrobocia w Polsce Centralnej jest porównywalna m.in. do Saksonii (7,3%), ale gorsza niż w np. w Brandenburgii (6,7%) czy w Czechach (6,0%). W Regionie Centralnym w latach 2010-2014 widoczny jest spadek wskaźnika bezrobocia o 0,3 p.p. (z 8,0% w 2010 r.). Dla porównania spadek 6

bezrobocia osób w wieku 20-64 lata w Saksonii, Brandenburgii i Czechach w tym okresie był większy: odpowiednio o 4,1 p.p. (z 11,4% w 2010 r.), 3,2 p.p. (z 9,9% w 2010 r.) i 1,1 p.p. (z 7,1% w 2010 r.). 11. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 lata w 2014 r. w Polsce Centralnej wyniósł 60,4%. Makroregion ten cechował się najwyższą wartością wskaźnika wśród innych makroregionów w kraju (np. Polska Południowa 54,7%), ale jednocześnie była to wartość niższa niż średnia dla UE 28, która osiągnęła 64,8%. W porównaniu do innych regionów europejskich, wskaźnik zatrudnienia w makroregionie centralnym był zbliżony do regionów niemieckich np. Saksonia (59,4%), Brandenburgia (60,4%), Hessen (60,2%), hiszpańskiego Este (60,8%) czy Czech (59,3%) i Słowacji (59,4%). Warto zwrócić uwagę na wzrost wartości wskaźnika zatrudnienia w latach 2010-2014 w Polsce Centralnej, który wyniósł 3,0 p.p. (z 57,4% w 2010 r.). Zmiana ta była wyższa niż w regionie Hessen, gdzie wzrost wyniósł 1,0 p.p. (z 59,2% w 2010 r.), w Czechach wzrost o 0,9 p.p. (z 58,4% w 2010 r.), na Słowacji o 0,4 p.p. (z 59,0% w 2010 r.). W Saksonii natomiast wartość wskaźnika nie uległa zmianie, a w Brandenburgii zmniejszyła się o 1,7 p.p. (z 62,1% w 2010 r.). W 2014 r. województwo mazowieckie odnotowało najwyższą w kraju wartość wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 50 lat i więcej 36,7%. Natomiast drugie z województw makroregionu łódzkie zajęło 3. miejsce (33,9%). Dla porównania średnia dla kraju wyniosła 32,1%. Zmiany wartości wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 50+ jakie zaszły w województwach makroregionu w latach 2010-2014 były wyróżniające się tle kraju. Łódzkie uplasowało się na 1. miejscu w kraju (wzrost o 4,3 p.p. z 29,6% w 2010 r. do 33,9% w 2014 r.), a mazowieckie na 3. miejscu (wzrost o 3,7 p.p. z 33,0% w 2010 r. do 36,7% w 2014 r.). 12. W 2014 r. województwa Polski Centralnej były liderami w kraju pod względem aktywności zawodowej mazowieckie zajęło 1. miejsce w kraju (61,5%), a łódzkie 2. (58,3%). Współczynnik aktywności zawodowej był w tych województwach wyższy niż średnia dla kraju, która wyniosła 56,2%. Analiza zmiany wartości wskaźnika w latach 2010-2014 wykazuje, że województwo łódzkie wyróżniło się na tle kraju (wzrost o 1,7 p.p.), natomiast województwo mazowieckie zajęło 2. miejsce (wraz z dolnośląskim) odnotowując wzrost wartości wskaźnika o 1,3 p.p. 13. W 2014 r. najwyższy w kraju odsetek ludności z wykształceniem wyższym miało województwo mazowieckie (33,0%), a województwo łódzkie uplasowało się na 7. miejscu z wynikiem 22,7% (poniżej średniej dla kraju wynoszącej 23,8%). Odsetek ludności z wykształceniem wyższym w makroregionie centralnym wyniósł 29,5% (co stanowiło wartość wyższą niż np. w Polsce Południowej 22,9%). W latach 2010-2014 największy w kraju przyrost wartości wskaźnika miał miejsce w mazowieckim (o 5,8 p.p.). Województwo łódzkie ze wzrostem o 4,0 p.p. uplasowało się na 10. pozycji, poniżej średniej dla kraju wynoszącej 4,4 p.p. Zmiana dla makroregionu centralnego wyniosła 5,3 p.p. i była wyższa niż w Polsce Południowej 3,7 p.p. 14. W 2013 r. udział studentów kierunków artystycznych, medycznych, rolniczych, leśnych i rybactwa, inżynieryjno-technicznych w liczbie studentów szkół wyższych ogółem w dwóch województwach makroregionu był zróżnicowany. Województwo łódzkie z wynikiem 23,2% uplasowało się na 3. miejscu w kraju. Natomiast mazowieckie osiągnęło niższy wynik (16,6%) i znalazło się na 13. pozycji. Wartość wskaźnika dla makroregionu centralnego wyniosła 18,2%, przy średniej dla kraju 20,5%. Dla porównania udział studentów na wymienionych kierunkach w Polsce Południowej był wyższy niż w Polsce Centralnej i wynosił 21,0%. Warto zwrócić uwagę, że województwo łódzkie jest liderem rankingu województw pod względem zwiększenia odsetka studentów wymienionych kierunków w liczbie studentów ogółem w latach 2010-2013 wzrost wyniósł 4,0 p.p. Wzrost w mazowieckim był mniejszy i był zbliżony do średniej krajowej (mazowieckie 2,8 p.p., średnia 2,9 p.p.). 15. Analiza odsetka dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w 2014 r. pokazuje, że makroregion Polski Centralnej znajduje się w bardzo korzystnej sytuacji. Do przedszkoli uczęszczało w nim 83,4% dzieci w 3-5-letnich, co było wynikiem powyżej średniej dla kraju (79,4%). Województwo mazowieckie notuje drugi najwyższy odsetek dzieci uczęszczających do przedszkola (84,5%, po woj. opolskim 86,5%), a woj. łódzkie piąty (80,8%). Pod względem odsetka gmin, w których funkcjonowały instytucje opieki nad dziećmi do lat 3, w 2014 r. województwa Polski Centralnej znajdowały się w drugiej połowie krajowego zestawienia. W woj. mazowieckim instytucje te działały w 21% gmin, w woj. łódzkim w 17%, przy średniej dla kraju równej 23%. Do będącego liderem zestawienia woj. opolskiego obydwu regionom centralnym brakowało ok. 40 p.p., jednak odsetki te rosną. Na przestrzeni lat 2012-2014 wzrost w woj. mazowieckim był równy wzrostowi krajowemu (10 p.p.), w woj. łódzkim był nieco niższy i wyniósł 7 p.p. Tym samym województwa Polski Centralnej ulokowały się odpowiednio na 6. i 10-14. pozycji (wraz z województwami: śląskim, świętokrzyskim i zachodniopomorskim). 7

16. W 2013 r. województwo mazowieckie zdecydowanie przewyższało inne województwa w kraju pod względem wielkości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca, które wyniosły 5556,6 zł (wyprzedzając dolnośląskie 4710,8 zł i śląskie 1078,2 zł). Województwo łódzkie natomiast, uplasowało się na 5. miejscu w kraju (tuż za średnią krajową wynoszącą 3453,2 zł na 1 mieszkańca) odnotowując nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca w wysokości 3317,0 zł. Pomimo bardzo dobrej sytuacji w 2013 r., województwa makroregionu plasują się w końcowej części zestawienia pod względem wzrostu nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca w latach 2010-2013 (mazowieckie 12., a łódzkie 13. miejsce w kraju). 17. Pod względem wielkości nakładów wewnętrznych na B+R na 1 mieszkańca w 2013 r. zdecydowanym liderem w kraju było województwo mazowieckie, które osiągnęło 1071,9 zł. Wartość wskaźnika w wymienionym województwie znacząco przewyższała drugie w zestawieniu - małopolskie, gdzie nakłady na 1 mieszkańca były ponad dwukrotnie niższe i wyniosły 494,6 zł. Drugie z województw Polski Centralnej łódzkie uplasowało się w połowie rankingu i z wynikiem 268,9 zł zajęło 8. miejsce. Stanowiło to wartość niższą niż średnia dla kraju (374,6 zł), ale zbliżoną do takich województw jak: śląskie (275,5 zł) czy wielkopolskie (287,7 zł). Średnie nakłady wewnętrzne na B+R na 1 mieszkańca dla całego makroregionu centralnego wyniosły 813,5 zł. Pomimo bardzo dobrej pozycji mazowieckiego pod względem nakładów wewnętrznych na B+R na 1 mieszkańca w 2013 r., zmiana wielkości wskaźnika w latach 2010-2013 była niższa niż średnio w kraju (tj. 38,5%) i wyniosła 32,6% (z 808,3 zł w 2010 r.). Pozwoliło to zająć 9. miejsce w kraju. Województwo łódzkie odnotowało mniejszy wzrost (o 23,8%, z 217,2 zł w 2010 r.). 18. Wartość wskaźnika odnoszącego się do nakładów na działalność B+R w relacji do PKB (w cenach bieżących) w 2012 r. w województwach makroregionu centralnego jest zróżnicowana. Województwo mazowieckie jest liderem w kraju i osiągnęło wartość 1,38%, a łódzkie z wartością 0,77% uplasowało się na 7. pozycji. Dla porównania średnia dla kraju wyniosła 0,89%. 19. W 2014 r. województwa Polski Centralnej cechowały się dużym zróżnicowaniem pod względem wielkości odsetka zatrudnionych w sektorze badawczo-rozwojowym w ogóle pracujących. Województwo mazowieckie uplasowało się na 1. miejscu w kraju (1,62%), a łódzkie z wynikiem 0,65% na 10. miejscu (wartość dla makroregionu to 1,30%). Dla porównania średnia dla kraju wyniosła 0,96%. 20. Na poziomie krajowym, wartość wskaźnika HRST liczonego jako zasoby ludzkie dla nauki i technologii mierzone jako odsetek populacji ogółem, w województwach Polski Centralnej w 2014 r. jest zróżnicowana. Województwo mazowieckie cechuje się najlepszą sytuacją w kraju 36,8%, a łódzkie uplasowało się na 8. miejscu z wynikiem 26,2%. Warto zwrócić uwagę na zmianę wartości wskaźnika HRST w latach 2010-2014. Województwo mazowieckie odnotowało drugi wzrost w Polsce o 4,7 p.p. (za dolnośląskim 5,5 p.p.). Województwo łódzkie natomiast, z wynikiem 3,4 p.p. uplasowało się na 9. pozycji w zestawieniu oraz poniżej średniej krajowej, wynoszącej 3,8 p.p. Analiza wartości wskaźnika HRST w porównaniu do innych regionów w Europie pokazuje, że w 2014 r. w makroregionie centralnym (33,2%) była ona wyższa niż w Czechach (27,5%) i na Słowacji (24,1%) oraz zbliżona do takich regionów niemieckich jak: Meklemburgia (33,7%), Nadrenia (33,9%) czy Schleswig-Holstein (33,4%). W latach 2010-2014 w Polsce Centralnej wartość wskaźnika wzrosła o 4,4 p.p. (z 28,8% w 2010 r.), co stanowiło większy wzrost niż regiony wymienione powyżej: Nadrenia o 2,6 p.p. (z 31,3% w 2010 r.), Schleswig-Holstein o 2,8 p.p. (z 30,6% w 2010 r.) i Meklemburgia o 1,0 p.p. (z 32,7% w 2010 r.). W przypadku Czech wzrost wyniósł 1,2 p.p. (z 26,3% w 2010 r.), a na Słowacji 0,7 p.p. (z 23,4% w 2010 r.). 21. W 2013 r. województwo mazowieckie było liderem w kraju pod względem liczby jednostek naukowych prowadzących działalność naukowo-badawczą w dziedzinie biotechnologii 31 jednostek. Na dalszych miejscach w zestawieniu znalazły się wielkopolskie (12 jednostek), śląskie (11) oraz łódzkie (10). Analiza dynamiki zmian liczby jednostek naukowych prowadzących działalność naukowo-badawczą w dziedzinie biotechnologii w latach 2011-2013 wykazuje, że w makroregionie centralnym przybyły 2 jednostki (obie w województwie łódzkim). Jest to dobry wynik na tle kraju, ponieważ jedynie w sześciu województwach w Polsce liczba jednostek się zwiększyła, a łączny przyrost w kraju wyniósł 6 jednostek. 22. W 2014 r. województwa Polski Centralnej zgłosiły łącznie 1148 wynalazków, co stanowiło 29,1% zgłoszeń w kraju. Dla porównania w innych makroregionach liczba wynalazków wynosiła: w Polsce Zachodniej 1035 wynalazków (26,3% zgłoszeń wynalazków w kraju), w Polsce Południowej (904 zgłoszeń, 22,9%), a w Polsce Wschodniej (534 zgłoszeń, 13,5% zgłoszeń krajowych). W 2014 r. wśród województw Polski Centralnej więcej wynalazków zgłoszono w mazowieckim 912 (1. miejsce w kraju), które zdecydowanie wyprzedza 8

inne województwa w kraju (drugie w zestawieniu śląskie zgłosiło 560 wynalazków, a trzecie dolnośląskie 440). Drugie z województw makroregionu łódzkie, zgłosiło mniej wynalazków tj. 236 (6. miejsce w kraju). Pod względem procentowego udziału liczby zgłoszeń wynalazków poszczególnych województw w liczbie zgłoszeń wynalazków krajowych, sytuacja Polski Centralnej prezentuje się następująco. Największy odsetek zgłoszeń spośród województw makroregionu zanotowano w mazowieckim, które jest jednocześnie liderem krajowym 23%. Województwo łódzkie natomiast uzyskało 6% udziału krajowego (6. miejsce), co stanowiło wartość zbliżoną do takich województw jak wielkopolskie (8%), zachodniopomorskie (5%) czy lubelskie (6%). 23. W przypadku udzielonych patentów w 2014 r., ich liczba w Polsce Centralnej (696) jest najwyższa spośród wszystkich makroregionów (Polska Zachodnia 668, Południowa 630, Wschodnia 304). Spośród województw makroregionu centralnego, najwięcej patentów udzielono w mazowieckim (507, 1. miejsce w kraju), natomiast w łódzkim 189 (6.). Procentowy udział w liczbie udzielonych patentów w kraju kształtuje się następująco: Polska Centralna 28,0%, Polska Zachodnia 26,8%, Polska Południowa 25,3% i Polska Wschodnia 12,2%. 24. W Polsce Centralnej w 2014 r. wskaźnik udzielonych praw ochronnych na wzory użytkowe na 100 tys. ludności wyniósł 1,58. Był to wyższy wynik niż w Polsce Zachodniej (1,19) i Wschodniej (1,24), ale niższy niż w Polsce Południowej, gdzie jego wartość wyniosła 2,33. W układzie wojewódzkim, mazowieckie zajęło 4. miejsce z wynikiem 1,67, a łódzkie 8. (1,40). Analiza liczby udzielonych praw ochronnych na wzory użytkowe na 100 tys. ludności w latach 2010-2014 wykazuje, że województwo mazowieckie jest jednym z dwóch województw w kraju (obok lubuskiego), w którym wartość wskaźnika spadła (o 0,53 tj. z 2,20 w roku 2010 do 1,67 w 2014 r.). Województwo łódzkie natomiast odnotowało wzrost liczby udzielonych praw ochronnych o 0,50 (z 0,90 w 2010 r. do 1,40 w 2014 r.) 5. miejsce w kraju. Polska Centralna była jedynym polskim makroregionem, w którym wartość wskaźnika spadła (o 0,20 tj. z 1,78 w 2010 r. do 1,58 w 2014 r.). 25. W 2014 r. Polska Centralna była liderem wśród polskich makroregionów pod względem udziału podmiotów sektora kreatywnego w liczbie nowopowstałych podmiotów osiągając wynik 12,7% (plasując się przed Polską Południową 8,8%, Zachodnią 7,6% i Wschodnią 7,3%). W układzie wojewódzkim, pierwsze miejsce w kraju zajęło mazowieckie (14,3%), które wyprzedziło małopolskie (8,9%) i śląskie (8,7%). Województwo łódzkie uplasowało się w połowie zestawienia, zajmując 8. pozycję z wynikiem 8,0%. Analizując zmianę wartości wskaźnika w latach 2010-2014 należy zwrócić uwagę, że województwa Polski Centralnej znajdują się w czołówce zestawienia. Województwo mazowieckie zajęło 1. miejsce w kraju pod względem zwiększenia udziału nowo zarejestrowanych podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie nowopowstałych podmiotów (wzrost o 3,6 p.p.) przewyższając dwukrotnie średnią dla kraju (wzrost o 1,3 p.p.), a łódzkie uplasowało się na 3. miejscu ze wzrostem o 1,1 p.p. 26. Województwo łódzkie było liderem w kraju (wraz z kujawsko-pomorskim) w 2014 r. pod względem udziału nowo zarejestrowanych podmiotów sektora medycznego w liczbie podmiotów ogółem z wynikiem 5,0%. Drugie z województw Polski Centralnej uplasowało się poniżej średniej krajowej (4,1%) i z wartością 3,7% zajęło 13. miejsce. Również pod względem zmiany wartości wskaźnika w latach 2010-2014 województwo łódzkie zajęło 1. miejsce w kraju (wzrost o 1,4 p.p.). Województwo mazowieckie z kolei, ze wzrostem o 0,3 p.p., uplasowało się na 10. miejscu (tuż za średnią krajową wynoszącą 0,5 p.p.). W układzie makroregionalnym, w 2014 r. trzy obszary cechowały się takim samym udziałem nowo zarejestrowanych podmiotów sektora medycznego w liczbie podmiotów ogółem: Polska Centralna, Zachodnia i Wschodnia uzyskały wartość wskaźnika na poziomie 4,0%. Nieznacznie wyprzedziła je Polska Południowa, gdzie wskaźnik kształtował się na poziomie 4,3%. W latach 2010-2014 Polska Centralna oraz Południowa odnotowały wzrost wartości wskaźnika o 0,6 p.p., a Zachodnia o 0,5 p.p. Najmniejszym wzrostem odznaczyła się Polska Wschodnia o 0,1 p.p. 27. W 2014 r. Polska Centralna osiągnęła taki sam udział nowo zarejestrowanych podmiotów sektora przetwórstwa rolno-spożywczego w ogólnej liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów (0,5%) jak dwa inne makroregiony Polska Zachodnia i Wschodnia. Nieznacznie wyższy poziom wskaźnika osiągnęła Polska Południowa (0,6%). W układzie regionalnym, województwa Polski Centralnej uplasowały się w środkowej części zestawienia i osiągnęły wynik na poziomie średniej krajowej tj. 0,5%. W latach 2010-2014 województwo łódzkie odnotowało największy w kraju spadek udziału nowo zarejestrowanych podmiotów sektora przetwórstwa rolno-spożywczego w ogólnej liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów tj. o 0,4 p.p. (z 0,9% do 0,5%), a wartość wskaźnika w mazowieckim spadła się o 0,3 p.p. (z 0,8% do 0,5%). 9

28. Udział Polski Centralnej w ogóle liczby ekologicznych gospodarstw rolnych w kraju wyniósł 11,6% (dla porównania Polska Południowa to 6,5%, Zachodnia 28,1%, Wschodnia 48,8%). Województwa makroregionu centralnego cechowały się zróżnicowaniem pod względem ich udziału województwo mazowieckie z wynikiem 9,6% uplasowało się na 4. miejscu w kraju, a łódzkie - 2,0% (13. miejsce). Analiza zmiany wartości wskaźnika w latach 2010-2014 pokazuje, że województwo mazowieckie odnotowało wzrost o 0,2 p.p. (z 9,4% w 2010 r. do 9,6% w 2014 r.), co stanowi 7. wzrost w kraju, a udział łódzkiego nie uległ zmianie. Łącznie w Polsce Centralnej wartość wskaźnika w 2014 r. zwiększyła się o 0,2 p.p. w stosunku do 2010 r. Dla porównania udział Polski Zachodniej i Polski Wschodniej zwiększył się (odpowiednio o 2,6 p.p. i 2,1 p.p.), a Polski Południowej zmalał (o 5,1 p.p.). 29. Województwa Polski Centralnej uplasowały się w czołówce w kraju pod względem udziału w krajowych zbiorach owoców z drzew w 2014 r. mazowieckie zajęło 1. miejsce w kraju (43,8%), a łódzkie 3. (13,1%). Jest to o tyle istotne, że cały makroregion Polski Centralnej stanowił 56,8% krajowych zbiorów owoców z drzew. Warto zauważyć, że województwo mazowieckie wyróżnia się też największym wzrostem wartości wskaźnika w latach 2010-2014 (o 3,2 p.p.), wyprzedzając ponad dwukrotnie drugie w zestawieniu lubelskie, gdzie wzrost wyniósł 1,2 p.p. Województwo łódzkie natomiast, w latach 2010-2014 odnotowało największy spadek spośród wszystkich województw (o 2,5 p.p.). 30. Województwo mazowieckie zajęło najlepszą sposób polskich regionów pozycję w rankingu konkurencyjności (EU Regional Competitiveness Index 2013) zajmując 147. miejsce, natomiast województwo łódzkie uplasowało się na 197. miejscu (na 262. europejskie badane regiony). Od pierwszej edycji EU Regional Competitiveness Index z 2010 r. województwo mazowieckie jako najbogatszy polski region, utrzymało się na takiej samej pozycji, a łódzkie spadło o 3. miejsca (ze 194.). W innym europejskim zestawieniu rankingu innowacyjności (Regional Innovation Scoreboard 2014), w którym regiony podzielono na cztery grupy w dziedzinie innowacji, mazowieckie (wraz z czterema innymi polskimi województwami) znalazło się w trzeciej grupie tj. umiarkowanych innowatorów, natomiast łódzkie zaliczono do ostatniej grupy skromnych innowatorów. Z kolei w raporcie Indeks Regionalnej Przedsiębiorczości i Rozwoju REDI, dotyczącym 125 europejskich regionów, Region Centralny (osiągając taki sam wynik punktowy jak Region Południowo-Zachodni) znalazł się najwyżej w zestawieniu spośród polskich makroregionów, co pozwoliło zając pozycję 86-88 (wraz z włoskim Nord-Est). 31. Na koniec 2014 r. długość dróg publicznych w Polsce Centralnej wyniosła ponad 79 tys. km i była o ponad 5 tys. km większa niż w 2009 r. Oznacza to, że długość dróg publicznych zwiększyła się w makroregionie o 6,8% (w kraju 8,6%). Regiony Polski Centralnej uplasowały się pod względem wzrostu długości dróg publicznych na miejscach 7. (woj. łódzkie, wzrost o 8,3%) i 10. (woj. mazowieckie, wzrost o 6,0%). 32. W makroregionie Polski Centralnej w 2014 r. na 1000 km 2 przypadało średnio 11,96 km autostrady lub drogi ekspresowej, czyli więcej niż przeciętnie w kraju (9,61 km). Województwo łódzkie uplasowało się na 2. miejscu w ogólnopolskim zestawieniu na jego terenie na 1000 km 2 przypadało 22,25 km dróg tej kategorii. Lepszy wynik zanotowało jedynie woj. śląskie (23,69 km). Z kolei woj. mazowieckie (6,69 km) pod tym względem znalazło się na 12. pozycji, wyprzedzając jedynie województwa Polski Wschodniej: warmińsko-mazurskie, świętokrzyskie, lubelskie i podlaskie. 33. Polska Centralna znajduje się wśród krajowych liderów pod względem gęstości sieci dróg o twardej nawierzchni. Na każde 100 km 2 jej powierzchni przypada 103,9 km tych dróg, podczas gdy średnia wartość dla kraju to 92,0 km. Województwa tworzące makroregion uplasowały się na czwartej (woj. łódzkie) i piątej (woj. mazowieckie) pozycji w kraju, osiągając odpowiednio 109,4 km i 101,1 km dróg twardych na 100 km 2. Oznacza to, że Polskę Centralną wyprzedziły tylko trzy województwa: śląskie (176,6 km), małopolskie (160,3 km) i świętokrzyskie (117,7 km). Dodatkowo, gęstość sieci tych dróg rośnie w tym makroregionie szybciej niż przeciętnie w kraju: na przestrzeni lat 2009-2014 zwiększyła się o 9,3%, podczas gdy w skali ogólnopolskiej było to 7,2%. W woj. łódzkim było to 9,8%, w woj. mazowieckim 9,1%, co pozwoliło im uplasować się odpowiednio na czwartej i szóstej pozycji w kraju. 34. Odniesienie gęstości sieci dróg do struktury osadniczej pokazuje, że w Polsce Centralnej na 10 tys. ludności przypada mniej kilometrów dróg o twardej nawierzchni niż średnio w kraju (odpowiednio 71,3 km w makroregionie centralnym i 74,8 km w kraju), przy czym woj. łódzkie osiągnęło wynik wyższy od krajowego (79,6 km, 10. miejsce w Polsce), a woj. mazowieckie niższy (67,4 km, 13. miejsce w kraju). 10

35. Wskaźnik gęstości sieci eksploatowanych linii kolejowych, wyrażany w liczbie ich kilometrów na każde 100 km 2 powierzchni województw w 2014 r. najwyższą wartość osiągnął w woj. śląskim (16,0 km / 100 km 2 ). Województwa Polski Centralnej znalazły się na dalszych pozycjach tego zestawienia, osiągając wyniki niższe od średniej dla kraju (6,2): w woj. łódzkim na 100 km 2 przypadało 5,9 km eksploatowanych torów, w woj. mazowieckim 4,7 km, co dało im odpowiednio 10. i 13. pozycję w Polsce. W skali makroregionu gęstość sieci kolejowej wyniosła 5,1 km / 100 km 2. 36. Odniesienie gęstości sieci kolejowej do struktury osadniczej ludności pokazuje, że w Polsce Centralnej w 2014 r. była ona stosunkowo niewielka. W kraju na 10 tys. mieszkańców przypadało średnio 5 km eksploatowanych linii kolejowych. W Polsce Centralnej 3,5 km. W województwach tego makroregionu było to 4,3 km w woj. łódzkim (13-14. miejsce w kraju, ex aequo z woj. śląskim) i 3,1 km w woj. mazowieckim (ostatnie, 16. miejsce w kraju). Omawiany wskaźnik w 2014 r. nie osiągnął w makroregionie wysokich wartości, jednak należy zauważyć, że o ile w skali kraju na przestrzeni lat 2009-2014 notuje się jej wyraźny spadek (średnio o 5,9%), o tyle w omawianym makroregionie spadek jest mniejszy (o 2,8%). Na tle kraju wyróżnia się woj. łódzkie jest jedynym, w którym wartość wskaźnika jest dodatnia, a nie ujemna (jak w 14 regionach) lub zerowa (jak w woj. świętokrzyskim). 11

III. Sytuacja makroekonomiczna i struktura gospodarki Niniejszy rozdział przedstawia informacje na temat struktury gospodarki makroregionu Polski Centralnej i to, jak kształtuje się jego sytuacja makroekonomiczna. W rozdziale zaprezentowano zestawienia danych dotyczących województw tworzących Polskę Centralną na tle Polski lub regionów UE, pokazujące jej rozwój gospodarczy. Podstawą dla omówień zaprezentowanych w niniejszym rozdziale są twarde dane, takie jak wartości związane z PKB, dynamiką wzrostu gospodarczego czy wydajnością pracy. Związane z nimi analizy o charakterze społecznym zostały przedstawione w kolejnym rozdziale. PKB per capita w PPS 1 odniesieniu do UE (UE 28=100) Wartość PKB na 1 mieszkańca (gdzie UE 28=100) w województwach Polski Centralnej w 2013 r. wynosiła: 107% w mazowieckim i 63% w łódzkim, co stanowiło odpowiednio 1. i 6. miejsce w kraju. Wartość PKB per capita w stosunku do średniej unijnej dla makroregionu Polski Centralnej była wyższa niż wartość dla Polski ogółem i wynosiła 92%. Warto zauważyć, że w latach 2004-2013 województwo mazowieckie cechowało się największym w kraju wzrostem PKB per capita w PPS w relacji do UE 28, tj. o 29 p.p. (z 78% w 2004 r. do 107% w 2013 r.), natomiast województwo łódzkie ze wzrostem o 16 p.p. uplasowało się na 4. pozycji w kraju (z 47% w 2004 r. do 63% w 2013 r.). Wykres 1. Zmiana PKB per capita w PPS w relacji do UE 28 w latach 2004-2013 (p.p.) 35 30 25 20 15 10 5 0 29 25 19 16 16 15 Polska 13 13 13 12 11 11 11 10 10 9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat PKB per capita w PPS w relacji do UE osiągnięty przez Polskę Centralną w 2013 r. (tj. 93%) jest wyższy niż w innych europejskich regionach takich jak: Czechy (82%) czy Słowacja (75%). Wartość wskaźnika jest natomiast zbliżona do niemieckiej Saksonii (91%), francuskich Sud-Ouest (93%) i Basenu Paryskiego (89%) czy angielskiego North West (91%). W Polsce Centralnej zauważalny był wzrost PKB per capita w relacji do UE w latach 2010-2013 o 8 p.p. (z 85% w 2010 r.). Dla porównania wyżej wymienione regiony, które osiągnęły podobną wartość wskaźnika w 2013 r. odnotowały mniejsze wzrosty: Saksonia o 4 p.p. (87% w 2010 r.), Sud-Ouest i Basen Paryski bez zmian, a w North West wystąpił spadek o 3 p.p. (94% w 2010 r.). 1 Indeks PKB per capita wyrażony w PPS (Purchasing Power Standard) pokazuje wysokość PKB danego kraju w relacji do średniej unijnej, której wartość przyjęto za równą 100. Jest obliczany z uwzględnieniem różnic w poziomie cen w poszczególnych krajach. Wartości mniejsze lub większe niż 100 oznaczają odpowiednio niższy lub wyższy od średniej unijnej poziom PKB. 12

Mapa 1. PKB per capita w PPS w relacji do UE w 2010 i 2013 r. Źródło: Eurostat PKB per capita (Polska=100) ceny bieżące Wskaźnikiem pokazującym sytuację gospodarczą regionu na tle kraju jest procent krajowego średniego PKB per capita w odniesieniu do cen bieżących, przy czym średnią dla Polski przyjmuje się jako 100%. Obszar Polski Centralnej jest zróżnicowany wewnętrznie w zakresie wartości PKB na 1 mieszkańca. W 2013 r. województwo mazowieckie osiągnęło najwyższą wartość wskaźnika w kraju (160,5%), natomiast województwo łódzkie uplasowało się na 6. pozycji (93,3%). Należy zwrócić uwagę na dużą różnicę między pierwszym w kraju mazowieckim, a drugim i trzecim w zestawieniu dolnośląskim i wielkopolskim, które osiągnęły odpowiednio 111,9% i 107,2%. Wykres 2. PKB per capita w 2013 r. w cenach bieżących (Polska=100) (%) 18 16 160,5 14 12 111,9 107,2 104,0 96,3 93,3 10 8 88,7 83,3 83,1 82,0 80,5 73,0 72,9 71,5 71,1 70,7 6 4 2 Warto także zwrócić uwagę na zmianę wartości PKB na 1 mieszkańca w relacji do średniej krajowej (Polska=100) w latach 2004-2013. W takim ujęciu jedynie cztery województwa w kraju w przyjętym okresie zwiększyły procent PKB na 1 mieszkańca. Wśród nich są obydwa województwa Polski Centralnej. Szczególnie wysoka była zmiana w województwie mazowieckim (wzrost o 9,8 p.p.), które zajęło 2. miejsce w kraju (po dolnośląskim 10,6 p.p.). Województwo łódzkie natomiast odnotowało niższy wzrost PKB na 1 mieszkańca, który wyniósł 1,2 p.p. (3. wzrost w kraju). 13

Wykres 3. Zmiana PKB na 1 mieszkańca (Polska=100) w latach 2004-2013 (p.p.) 15,0 10,6 9,8 1 5,0-5,0-1 1,2 0,2-0,1-0,9-1,6-1,9-4,2-5,1-5,7-6,1-6,1-6,9-7,7 PKB na 1 mieszkańca (wyrażone w zł) w 2013 r. był najwyższy w województwie mazowieckim (69 043 zł), ale województwo łódzkie również uplasowało się w czołówce zestawienia (40 127 zł) zajmując 4. miejsce (za dolnośląskim i wielkopolskim). Pod względem zmiany wielkości PKB na 1 mieszkańca (w zł) w latach 2004-2013 województwa Polski Centralnej uplasowały się w czołówce w kraju. We wskazanym okresie w mazowieckim nastąpił wzrost wartości wskaźnika o 88,6% (2.), a w łódzkim o 79,4% (3.). Województwa makroregionu centralnego ustąpiły wyprzedziło jedynie dolnośląskie, w którym wzrost PKB na 1 mieszkańca wyniósł 95,7%. Dla porównania, PKB na 1 mieszkańca średnio wzrost dla kraju zwiększyło się o 77,1%. Wykres 4. Zmiana PKB na 1 mieszkańca (wyrażonego w zł) w latach 2004-2012 (%) 10 9 8 95,7 88,6 79,4 77,5 77,2 77,1 77,0 75,1 73,7 73,2 7 67,2 66,5 65,8 64,9 64,8 63,5 63,3 6 5 Wartość dodana brutto (WDB) 2 Struktura gospodarki mierzona wartością dodaną brutto w makroregionie centralnym oraz w poszczególnych jego województwach w 2013 r. jest podobna do struktury krajowej tzn. największy udział ma sektor usługowy, przemysł generuje około jednej trzeciej WDB, a rolnictwo ma najmniejszą wartość. WDB w sektorze usług (sekcje G-T) w 2013 r. w Polsce Centralnej wyniósł 69,9% (powyżej średniej krajowej 63,3%). Na tak wysoki udział usług w tworzeniu WDB w makroregionie, w dużym stopniu wpływa województwo 2 Wskaźnik wartości dodanej brutto pokazuje, jaki odsetek PKB regionu bądź kraju wytwarzają poszczególne sektory lub gałęzie gospodarki, przy uwzględnieniu ponoszonych kosztów. W analizie przedstawiono ogólny podział na usługi, przemysł i rolnictwo. W nowoczesnej gospodarce największy udział w wytwarzaniu PKB (po odjęciu wszystkich kosztów) ma sektor usługowy, a najmniejszy rolnictwo. 14

mazowieckie, w którym odnotowano najwyższy w kraju udział sektora usługowego 72,7%. W województwie łódzkim natomiast, wartość wskaźnika ukształtowała się na poziomie 59,6% (11. miejsce). W sektorze przemysłu (wraz z budownictwem, sekcje B-F) województwa makroregionu prezentują zróżnicowane wartości w tworzeniu WDB. Województwo łódzkie (36,6%) uplasowało się na 6. miejscu w kraju, natomiast mazowieckie z udziałem 24,3% zajęło ostatnią pozycję w zestawieniu. WDB w sektorze przemysłu dla Polski Centralnej wynosi 26,9%, co jest wartością niższą niż średnia dla Polski ogółem (33,5%). W województwach Polski Centralnej udział rolnictwa (wraz z leśnictwem, łowiectwem i rybactwem, sekcja A) w WDB w 2013 r. był zbliżony województwo łódzkie odnotowało wartość wskaźnika na poziomie 3,8% (8. miejsce w kraju), a mazowieckie 3,1% (11.). Wartość osiągnięta w mazowieckim była taka sama jak średnia dla kraju. Średnia dla makroregionu wyniosła 3,2%. Analiza zmiany wartości wskaźnika dla poszczególnych sektorów gospodarczych w latach 2010-2013 przedstawia się następująco. W obydwu województwach makroregionu wzrósł udział rolnictwa w WDB (łódzkie o 0,2 p.p., a mazowieckie o 0,4 p.p.). Średni wzrost dla makroregionu jest taki sam jak średnia dla kraju tj. 0,3 p.p. Dla porównania, jedynie w dwóch województwach w kraju odnotowano spadek udziału rolnictwa w WDB w latach 2010-2013 opolskim i małopolskim (o 0,1 p.p.). W przypadku zmiany udziału przemysłu w WDB w latach 2010-2013, województwo mazowieckie podobnie jak sześć innych województw w kraju odnotowało wzrost wartości wskaźnika (o 0,5 p.p.). Większe niż w mazowieckim zmiany wystąpiły np. w podkarpackim (o 1,7 p.p.) czy lubuskim (o 1,4 p.p.). Z kolei w łódzkim wystąpił nieznaczny spadek udziału sektora przemysłowego w WDB (o 0,1 p.p.). Zmniejszenie wartości wskaźnika odnotowano też w siedmiu innych województwach np. w wielkopolskim o 0,5 p.p. czy śląskim o 1,2 p.p. Średnia zmiana dla makroregionu wyniosła wzrost o 0,3 p.p., a dla porównania średnia ogólnokrajowa to spadek o 0,3 p.p. Udział usług w WDB zmalał zarówno w województwie mazowieckim (o 0,9 p.p.), jak i łódzkim (o 0,1 p.p),a średni spadek dla makroregionu wyniósł 0,7 p.p. Zmniejszenie wartości wskaźnika wystąpiło również w innych województwach w kraju np. w zachodniopomorskim o 1,2 p.p. czy w lubuskim o 1,8 p.p. Jedynie w sześciu województwach w Polsce udział usług w WDB w latach 2010-2013 uległ zwiększeniu (np. dolnośląskie o 1,8 p.p., śląskie o 1,1 p.p., wielkopolskie o 0,3 p.p.). Wykres 5. Struktura wartości dodanej brutto w 2013 r. (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 72,7 24,3 3,1 66,7 31,9 1,5 66,2 30,1 3,7 65,8 28,1 6,1 63,6 33,9 2,4 63,3 28,0 8,7 63,3 33,5 3,1 61,3 34,2 4,4 61,2 36,9 1,9 60,5 33,0 6,6 59,6 35,9 4,4 59,6 36,6 3,8 59,4 35,6 5,0 57,9 38,5 3,7 57,2 41,9 0,8 56,8 41,8 1,5 56,5 39,5 3,9 rolnictwo przemysł usługi 15

Wydajność pracy Wskaźnik wydajności pracy, mierzony wartością dodaną brutto (w cenach bieżących) na 1 pracującego pokazuje, jaką kwotę wartości dodanej brutto (czyli różnicy między PKB a poniesionymi kosztami jego wytworzenia) przeciętnie produkuje 1 pracujący w badanym regionie. Wzrost tej wartości obserwowany na przestrzeni czasu oznacza wzrost wydajności pracy. Wśród wszystkich województw w Polsce, wydajność pracy w 2013 r. była najwyższa w mazowieckim 141 620 zł. Drugie województwo makroregionu łódzkie z wynikiem 97 104 zł uplasowało się na 9. pozycji w zestawieniu i poniżej średniej krajowej (wynoszącej 107 093 zł). Wydajność pracy w latach 2010-2013 rosła w całym makroregionie. Województwo łódzkie uplasowało się w czołówce zestawienia pod względem największego przyrostu wartości wskaźnika osiągając 18,5% (2. miejsce w kraju za pomorskim, gdzie wydajność pracy wzrosła o 18,9%). Województwo mazowieckie odnotowało wzrost o 17,1% (6.). Dla porównania średni wzrost dla kraju wyniósł 16,3%. Wykres 6. Wydajność pracy w latach 2010 i 2013 (zł/1 pracującego) 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 120971 141620 107083 122923 112531 99278 112219 94409 107093 92071 107023 92996 88946 104371 87763 102117 88692 101684 81953 97104 83096 96857 81180 94309 80170 93317 73619 85308 72529 79931 67459 79315 65684 77775 2010 r. 2013 r. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę Analiza przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w 2014 r. pokazuje, że najlepsza sytuacja w kraju miał miejsce w województwie mazowieckim, gdzie wyniósł on 1703,62 zł. Warto zwrócić uwagę na różnicę między dochodem na 1 osobę osiągniętym w mazowieckim, a drugim w kraju śląskim, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 1381,68 zł. Drugie województwo Polski Centralnej, łódzkie, uplasowało się na 6. miejscu z dochodem w wysokości 1293,36 zł. Stanowiło to wynik niższy niż średnia dla kraju (1340,44 zł), ale wyższy niż w takich województwach jak wielkopolskie (1268,78 zł), małopolskie (1260,58 zł) czy opolskie (1244,69 zł). 16

Wykres 7. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w 2014 r. (zł) 1800 1600 1400 1200 1000 800 1703,62 1381,68 1376,34 1366,33 1365,40 1340,44 1293,36 1285,37 1268,78 1260,58 1258,62 1244,69 1229,74 1208,35 1201,54 1199,74 1053,02 600 Analiza zmiany wysokości miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w latach 2010-2014 wykazuje, że oba województwa makroregionu cechują się jedynymi z najmniejszych zmian. Wartość wskaźnika w łódzkim wzrosła o 9,7% (14. miejsce w kraju), a w mazowieckim jedynie o 6,3% (15.). Mniejszy wzrost w kraju zanotowano jedynie w kujawsko-pomorskim (o 3,7%). Biorąc pod uwagę przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwach domowych w stosunku do średniej krajowej (Polska=100) w 2014 r., na tle kraju wyróżnia się województwo mazowieckie (127,1%). Województwo łódzkie natomiast (96,5%), osiągnęło wynik podobny do takich województw jak wielkopolskie (94,7%), lubuskie (95,9%) czy małopolskie (94,0%). Mapa 2. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwach domowych w stosunku do średniej krajowej (Polska=100) w 2014 r. Źródło: Sytuacja gospodarstw domowych w 2014 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych, GUS, 2014 17

IV. Demografia i migracje Analiza sytuacji demograficznej pozwala na opisanie procesów ludnościowych na wybranym obszarze. Pokazuje, jak zmieniają się wartości wskaźników związanych z takimi zagadnieniami jak ogólna liczba ludności i jej podział na grupy (np. podzielone wg wieku czy płci), kwestie dzietności, przyrostu naturalnego i długości życia, miejsce zamieszkania i migracje. Pozwala również na dokonywanie analiz o charakterze ekonomicznym (np. łączenie czynników demograficznych ze zjawiskami związanymi z rynkiem pracy), a także opracowywanie wieloletnich prognoz ludnościowych, obejmujących ww. zagadnienia i wskazujących, jak najprawdopodobniej będą przebiegać zmiany w strukturze wieku, płci, miejsca zamieszkania i innych. Stan ludności W 2014 r. w Polsce Centralnej żyło 7 838 647 osób, w tym 4 093 138 kobiet i 3 745 509 mężczyzn. Oznacza to, że mieszkańcy tego makroregionu stanowili 20,4% ludności kraju. W porównaniu z rokiem 2009 liczba ludności tej części kraju zwiększyła się o 0,82%, podczas gdy średnio w Polsce wzrost ten wyniósł tylko 0,18%. Sytuacja w regionach Polski Centralnej jest nierówna w woj. mazowieckim liczba ludności w ciągu 5 lat wzrosła o 2,15% (drugi wzrost w kraju, po woj. pomorskim), natomiast w woj. łódzkim spadła o 1,48% (drugi największy spadek w kraju; większy zanotowano tylko w woj. opolskim). Wykres 8. Zmiany stanu ludności w latach 2009-2014 (%) 4,00 3,00 2,00 3,23 1,00 0 2,15 2,12 1,89 1,31 1,31 1,18 1,11 1,02 1,01 0,96 0,82 0,18-1,00-0,44-0,55-1,18-1,48-2,00-2,93-3,00 Przyrost naturalny Przyrost naturalny w makroregionie Polski Centralnej w 2014 r. przyjął wartość ujemną równą -0,4%. Ujemny przyrost naturalny zanotowano w połowie (8 z 16) polskich regionów, natomiast wartości dodatnie w 7 z nich. W skali kraju współczynnik przyrostu naturalnego w 2014 r. oscylował w okolicach zera. Sytuacja w makroregionie jest bardzo zróżnicowana. W woj. mazowieckim omawiany współczynnik wyniósł 0,7%, natomiast woj. łódzkie zanotowało największy ubytek ludności w kraju wartość współczynnika przyrostu naturalnego spadła w nim o 2,8%. 18