makroregionu Polski Zachodniej

Transkrypt

1 ANALIZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ makroregionu Polski Zachodniej Warszawa, kwiecień 2016 r. 1

2 Spis treści I. Wprowadzenie... 3 II. Podsumowanie i główne wnioski... 3 Pozycja rozwojowa Polski Zachodniej... 3 Rynek pracy... 4 Demografia i migracje... 5 Edukacja, kapitał ludzki i potencjał naukowy... 7 Gospodarka: inwestycje i innowacje... 8 Przedsiębiorczość... 9 Infrastruktura: drogi, kolej, energia, Internet III. Sytuacja makroekonomiczna i struktura gospodarki PKB per capita w PPS odniesieniu do UE (UE 28=100) PKB per capita (Polska=100) ceny bieżące Wartość dodana brutto (WDB) Wydajność pracy Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę IV. Demografia Struktura ludnosci wg ekonomicznych grup wieku Wskaźnik obciążenia demograficznego Przyrost naturalny Migracje Prognoza ludności V. Rynek pracy Bezrobocie Zatrudnienie i pracujący VI. Edukacja i kapitał ludzki Wykształcenie wyższe Uczenie się przez całe życie Wychowanie przedszkolne Opieka nad dziećmi do lat Młodzież niekontynuująca nauki w wieku lata (NEET) VII. Gospodarka: inwestycje, innowacje, przedsiębiorczość Innowacyjność Nakłady inwestycyjne Przedsiębiorczość Społeczeństwo informacyjne Turystyka VIII. Infrastruktura: drogi, energia, kolej Dostępność transportowa Polski Zachodniej Infrastruktura drogowa Transport kolejowy Energia IX. Spis wykresów X. Spis tabel XI. Spis map

3 I. Wprowadzenie Niniejsze opracowanie jest analizą pokazującą uwarunkowania społeczno-gospodarcze makroregionu Polski Zachodniej (obejmującego województwa zachodniopomorskie, lubuskie, wielkpolskie, dolnośląskie i opolskie) oraz zmiany zachodzące na jego obszarze w ostatnich latach. Dokonano pogłębionej analizy danych statystycznych dotyczących Polski Zachodniej, przede wszystkim dostarczanych przez Główny Urząd Statystyczny lub pochodzących z cyklicznych badań (np. BAEL, Diagnoza społeczna). Podczas przygotowywania analizy korzystano najczęściej z danych za rok 2014 lub najnowszych, jakie zostały opublikowane. Punktem odniesienia bywa rok 2004 (perspektywa 10-letnia), 2009 (perspektywa 5-letnia) lub 2007 (początek perspektywy budżetowej UE) albo Dane dla makroregionu Polski Zachodniej i jego województw są przedstawiane zazwyczaj na tle Polski (tzn. średnie ogólnokrajowe i wyniki dla wszystkich województw). Analizie poddane zostały wskaźniki gospodarcze, takie jak poziom dochodu rozporządzalnego czy struktura zatrudnienia w makroregionie, jak również dane o charakterze społecznym, które pokazują kondycję społeczeństwa Polski Zachodniej. Analiza zawiera informacje na temat szeregu wskaźników ważnych dla określenia poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego tego makroregionu, pokazuje obszary deficytów i te, w których przoduje lub posiada szanse rozwojowe. We wstępnej części analizy dokonano podsumowania całości tekstu, wskazując najważniejsze wnioski, które pozwolą na monitorowanie realizacji Strategii rozwoju Polski Zachodniej do roku II. Podsumowanie i główne wnioski Pozycja rozwojowa Polski Zachodniej Z przeprowadzonej analizy trendów rozwojowych dla Polski Zachodniej wyłania się obraz makroregionu charakteryzującego się wysokim potencjałem do dynamicznego rozwoju, przy czym jest on zróżnicowany regionalnie. Od roku 2007 pozycja makroregionu zachodniego na arenie europejskiej systematycznie się poprawia, na co wskazują m. in. analizy danych Eurostat. Pozytywne zmiany dotyczą większości analizowanych obszarów. Proces konwergencji obserwowany od 2007 r. w przypadku zachodnich województw Polski po części jest efektem spowolnienia gospodarczego takich krajów jak Hiszpania bądź Grecja, ale także obserwowanego przyspieszenia rozwoju w stosunku do relatywnie wysoko rozwiniętych zagranicznych regionów graniczących z województwami Polski Zachodniej, takich jak np. Brandenburgia. Widoczne jest to szczególnie w obszarze innowacyjności, gdzie poza województwem zachodniopomorskim Polskę Zachodnią cechuje wyższa dynamika zmian w latach niż graniczące z Polską regiony niemieckie i czeskie. Wartości wskaźników makroekonomicznych, które obrazują dynamikę rozwoju gospodarczego kraju i jego regionów, przyjmują w Polsce Zachodniej różną wielkość. Część z nich ulega pozytywnym zmianom, część pozostaje na średnim lub dobrym poziomie w skali kraju, jednak w zakresie niektórych wskaźników makroregion lub część tworzących go województw zamyka ogólnopolskie zestawienia. Warto przy tym zaznaczyć, że na ostatnich pozycjach znajduje się zazwyczaj tylko jedno lub dwa województwa, natomiast niekwestionowanym liderem jest woj. dolnośląskie, które w zakresie omawianych wskaźników makroekonomicznych zazwyczaj znajduje się na 2. lub 3. pozycji w kraju. Na wysokich pozycjach często pojawia się także województwo wielkopolskie. 1. W 2013 r. pod względem wysokości PKB per capita w stosunku do średniej unijnej dwa województwa Polski Zachodniej dolnośląskie i wielkopolskie znajdowały się w krajowej czołówce, zajmując 2. i 3. miejsce w zestawieniu ogólnopolskim i osiągając odpowiednio 76% i 73% średniej unijnej. Wyprzedzało je jedynie województwo mazowieckie, w którym wartość tego wskaźnika wyniosła 107%. Pozostałe województwa makroregionu znalazły się w drugiej połowie zestawienia, notując wyniki poniżej średniej dla kraju równej 67%: lubuskie 57%, zachodniopomorskie 56% i opolskie 54%. W skali makroregionu PKB per capita było równe 67% średniej dla UE-28. Podobna sytuacja ma miejsce w zakresie zmiany wartości tego wskaźnika w czasie. Na przestrzeni lat PKB per capita w relacji do średniej UE-28 w województwach: dolnośląskim i wielkopolskim rosło znacznie szybciej niż średnio w kraju, natomiast w pozostałych trzech regionach wolniej. Województwo dolnośląskie także w przypadku wzrostu wskaźnika ulokowało się na 2. pozycji w Polsce, a wielkopolskie na 3., notując wzrost o odpowiednio 25 punktów procentowych (p.p.) i 19 p.p. Średnia dla kraju to 16 p.p., natomiast pozostałe województwa makroregionu zanotowały niższy wzrost: lubuskie o 12 p.p., opolskie o 11 p.p., zachodniopomorskie o 10 p.p. 3

4 2. Z kolei biorąc pod uwagę PKB per capita mierzone w cenach bieżących i odnoszone do średniej dla kraju (Polska = 100%) województwa: dolnośląskie i wielkopolskie znalazły się na czołowych pozycjach w kraju. W 2014 r. wyprzedziło je jedynie województwo mazowieckie (w 2014 r. wartość tego wskaźnika wyniosła w nim 160,4%). We wskazanych regionach Polski Zachodniej wskaźnik przyjął odpowiednio wartości 111,9% i 107,5%. Pozostałe województwa makroregionu zanotowały wyniki poniżej średniej dla kraju, ale nie na końcu zestawienia: lubuskie 84,1% (8. miejsce), zachodniopomorskie 83,8% (9. miejsce w kraju) i opolskie 81,0% (11. miejsce). 3. Struktura gospodarki mierzona wartością dodaną brutto (WDB) w Polsce Zachodniej w 2013 r. była podobna do struktury krajowej tzn. największy udział miał sektor usługowy, przemysł generował około jednej trzeciej WDB, a rolnictwo tworzyło najmniejszą wartość. W makroregionie nieco bardziej rozwinięty niż średnio w kraju jest przemysł (odpowiednio 37,5% i 33,5%), nieco mniej natomiast sektor usług (59,2% w porównaniu do średniej dla kraju 63,3%). 4. Na przestrzeni lat wydajność pracy wzrosła w całym makroregionie, choć wzrost ten był nierównomierny i tylko w woj. dolnośląskim wyższy niż średnio w kraju. Zanotowano w nim wzrost o 38,6% (4. miejsce w kraju) przy średniej równej 36,8%. W Wielkopolsce wzrost był niewiele niższy (36,2%, 6-7. miejsce wraz z woj. pomorskim). W dalszej kolejności uplasowało się woj. zachodniopomorskie (wzrost o 34,9%, miejsce wraz z woj. warmińsko-mazurskim), natomiast województwa: opolskie ze wzrostem o 32,1% i lubuskie notujące wzrost o 28,3% znalazły się na końcu zestawienia zajmując odpowiednio 15. i 16. pozycję. Wyniki ujęte w wartościach bezwzględnych (PLN) w 2013 r. również były bardzo dobre w woj. dolnośląskim (2. miejsce w kraju po woj. mazowieckim, WDB per capita równa zł). Województwo zachodniopomorskie znalazło się tuż poniżej krajowej średniej osiągając 5. pozycję ( zł), przy średniej dla kraju równej zł. Pozostałe województwa: wielkopolskie, lubuskie i opolskie zajęły miejsca od 6. do 8. osiągając odpowiednio: zł, zł i zł. 5. Sytuacja dochodowa ludności Polski Zachodniej ulega pozytywnym zmianom. Analiza dynamiki zmian przeciętnego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w latach pokazuje, że woj. zachodniopomorskie znajduje się w czołówce województw w kraju, w których wystąpił największy wzrost wartości wskaźnika. Z wynikiem 15% uplasowało się na 5. miejscu w kraju. W pozostałych województwach makroregionu wzrost był mniejszy (od 12,7% w woj. wielkopolskim do 10,3% w woj. dolnośląskim). Z kolei w 2014 r. dwa województwa makroregionu dolnośląskie i zachodniopomorskie pod względem wielkości dochodu rozporządzalnego w przeliczeniu na 1 osobę osiągnęły lepszy wynik niż średnia dla kraju i zajęły odpowiednio 4. i 5. miejsce w zestawieniu ogólnopolskim. Pozostałe trzy województwa lubuskie, wielkopolskie i opolskie uplasowały się odpowiednio na 7., 8. i 11. pozycji. Rynek pracy Zmiany zachodzące na rynku pracy Polski Zachodniej przekładają się na sytuację makroekonomiczną tego obszaru. Poprawiają się lub utrzymują na dobrym poziomie wartości wskaźników związanych z poziomem zatrudnienia i wynagrodzeń, bezrobociem i zagrożeniem ubóstwem. Niektóre województwa w części przypadków zamykają ogólnopolskie zestawienia, niemniej sytuacja ulega poprawie, a kierunek zmian jest pozytywny, zwłaszcza, że procesy na rynku pracy są długotrwałe, a wszelkie zmiany zachodzące w tym obszarze mają bardzo powolny charakter. 1. W 2014 r. większość województw Polski Zachodniej zanotowała dobre wyniki w zakresie poziomu zatrudnienia, choć tylko woj. wielkopolskie osiągnęło wynik powyżej średniej dla kraju (zatrudnionych było w nim 67,9% obywateli w wieku lata przy średniej ogólnopolskiej równiej 66,5%). Trzeba jednak zaznaczyć, że powyżej średniej znalazły się tylko 4 województwa w kraju. Pozostałe regiony Polski Zachodniej znalazły się na miejscach: 7. woj. opolskie (65,8%), 9. woj. dolnośląskie (65,5%), 10. woj. lubuskie (64,6%) i 14. woj. zachodniopomorskie (63,2%). Dodatkowo, we wszystkich województwach makroregionu poziom zatrudnienia wzrastał szybciej niż średnio w kraju. Województwo zachodniopomorskie zajęło 1. miejsce (wzrost zatrudnienia o 4,3 p.p. przy średniej ogólnopolskiej 2,2 p.p.), woj. dolnośląskie 3. (wzrost o 3,2 p.p.), woj. lubuskie 6. (2,8 p.p.), woj. opolskie 8. (2,5 p.p.) i woj. wielkopolskie 10. (2,3 p.p.). 2. Województwa Polski Zachodniej osiągają dobre wyniki w zakresie poziomu zatrudnienia w podziale na grupy wiekowe (15-24 lata, 18-59/64 lata, 50+). Grupy te częściowo pokrywają się wiekowo, jednak zasadne jest pokazanie danych dla wszystkich trzech najmłodszej i najstarszej jako grup problemowych, o niższym poziomie zatrudnienia, i środkowej, jako obejmującej standardowy wiek produkcyjny. 4

5 Zdecydowanym liderem jest województwo wielkopolskie, które w 2014 r. w dwóch z trzech analizowanych grup jako jedyne w makroregionie osiągnęło wyniki powyżej średniej dla kraju, a w trzeciej ulokowało się w pierwszej połowie zestawienia. W najmłodszej grupie wiekowej (15-24 lata) zajęło ono pierwsze miejsce w kraju (31,4%). Wskaźnik zatrudnienia był w nim wyższy niż w województwach Polski Centralnej, tj. woj. mazowieckim (31%) i woj. łódzkim (29,5%). Drugim województwem Polski Zachodniej, w którym wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lata był wyższy niż średnio w kraju (tj. 25,8%) było woj. opolskie, które zajęło 4. miejsce (27,3%). Oznacza to, że te dwa regiony charakteryzują się relatywnie dobrą sytuacją osób młodych na regionalnych rynkach pracy, o czym świadczą wysokie zarówno na tle makroregionu, jak i całego kraju, wartości wskaźnika zatrudnienia. Wynika to głównie z wysokiego odsetka zatrudnionych z wykształceniem zawodowym. 3. Również w grupie wiekowej 18-59/64 lata województwo wielkopolskie było jedynym regionem Polski Zachodniej, który osiągnął wartość wskaźnika zatrudnienia wyższą niż średnio w kraju (Wielkopolska 69,2%, Polska 67,5%), co pozwoliło mu uzyskać 3. lokatę, za województwami mazowieckim i łódzkim. Na dobrej pozycji uplasowały się również woj. dolnośląskie (5. miejsce, 67,3%) i woj. opolskie (7. miejsce, 67,1%). W najstarszej grupie wiekowej skupiającej osoby 50+ najlepszy wynik w makroregionie uzyskało woj. zachodniopomorskie, które uplasowało się na 5. pozycji w kraju (32,3% zatrudnionych), a wynik powyżej średniej ogólnopolskiej zanotowało także woj. lubuskie (7. miejsce w kraju, 32,2% przy średniej ogólnopolskiej równej 32,1%). Województwo wielkopolskie znalazło się na 8. miejscu tego zestawienia, uzyskując 31,9%. 4. Wśród osób w wieku lata w 2014 r. we wszystkich województwach Polski Zachodniej (podobnie jak w całym kraju) poziom zatrudnienia był wyższy dla mężczyzn niż dla kobiet. Najlepsze wyniki w makroregionie osiągnęło woj. wielkopolskie: 77,5% zatrudnionych mężczyzn (2. miejsce w kraju) i 58,6% kobiet (6. miejsce). Drugie w Polsce Zachodniej woj. opolskie zanotowało odpowiednio 74,6% i 57,6% (4. i 11. miejsce). W pozostałych województwach makroregionu wartości te kształtują się następująco: dolnośląskie: mężczyźni 72,7%, kobiety 58,5%, lubuskie: 71,4% i 57,7%, zachodniopomorskie: 70,6% i 56,0%. Średnia dla Polski w 2014 r. wynosi 73,6% dla mężczyźni i 59,4% dla kobiet. 5. W 2014 r. we wszystkich województwach Polski Zachodniej zaobserwowano spadek stopy bezrobocia rejestrowanego w stosunku do roku 2013 (sytuacja analogiczna do wszystkich regionów kraju). Województwo lubuskie jest tu liderem zmiany na przestrzeni lat zanotowało największy spadek bezrobocia rejestrowanego kraju (o 2,9 p.p.). Z kolei woj. wielkopolskie uzyskało w 2014 r. najniższy w kraju poziom stopy bezrobocia rejestrowanego (7,8%, przy średniej dla kraju równej 11,5%). Dodatkowo, województwo to utrzymuje się na pierwszej pozycji w kraju pod względem najniższej stopy bezrobocia nieprzerwalnie od roku Wśród pierwszych pięciu województw w kraju z najniższym bezrobociem rejestrowanym znalazło się także woj. dolnośląskie (10,6%, 5. miejsce w kraju). Pozostałe trzy województwa Polski Zachodniej osiągnęły wartość powyżej średniej dla kraju: opolskie 11,9% (8. miejsce), lubuskie 12,8% (10. miejsce), zachodniopomorskie 15,6% (14. miejsce). 6. Pod względem stopy bezrobocia obliczanej wg metodologii BAEL, uwzględniającej wszystkie formy aktywności ekonomicznej, województwa Polski Zachodniej wypadają znacznie lepiej niż w przypadku stopy bezrobocia rejestrowanego. W 4 z 5 z nich w 2014 r. poziom bezrobocia był niższy niż średnio w kraju, a w woj. dolnośląskim przewyższał ją o jedynie 0,1 p.p. (Polska 9,0%, dolnośląskie 9,1%). Województwa: wielkopolskie, opolskie, zachodniopomorskie i lubuskie zajęły w zestawieniu ogólnopolskim miejsca do 2. do 5., notując odpowiednio 7,7%, 7,8%, 8,4% i 8,5% bezrobotnych. Województwo dolnośląskie uplasowało się wraz z woj. małopolskim i podlaskim na pozycjach Demografia i migracje Województwa tworzące makroregion Polski Zachodniej zamieszkuje w sumie ok. 10,1 mln ludzi, co stanowi 26,29% ludności kraju. Na przestrzeni lat udział ten wzrósł o ok. 0,27 p.p., jednak opracowana przez GUS Prognoza ludności na lata wskazuje, że podobnie jak w całym kraju i we wszystkich województwach poza mazowieckim i pomorskim liczba ludności będzie się zmniejszać, a regiony, z nielicznymi wyjątkami, wyludniać. 1. W 2014 r. struktura demograficzna Polski Zachodniej była zróżnicowana pomiędzy województwami, ale makroregion jako całość charakteryzuje się niższym niż średnio w kraju odsetkiem osób w wieku przedprodukcyjnym. W 2014 r. najlepsza sytuacja występowała w woj. wielkopolskim, które uplasowało się na 2. pozycji w kraju i osiągnęło wynik 19,2%. Pozostałe województwa zajęły następujące miejsca: 5

6 lubuskie 7. (18,3%), zachodniopomorskie 11. (17,5%), a dolnośląskie i opolskie zajęły dwie ostatnie pozycje w kraju. Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym wyniósł w nich odpowiednio 16,8% i 16,2%. 2. Analiza udziału ludności w wieku produkcyjnym wskazuje, że wszystkie województwa Polski Zachodniej osiągnęły wartość wskaźnika wyższą niż od średniej dla kraju (63,0%). W pierwszej piątce województw o najwyższym udziale tej grupy w ogóle ludności znalazły się trzy województwa tego makroregionu: opolskie 64,3% (1. miejsce w kraju), lubuskie i zachodniopomorskie po 63,8% (3-4. miejsce). Województwo dolnośląskie zajęło 5-6. miejsce (63,5%, wraz z woj. podkarpackim), a wielkopolskie 10. (63,1%). W latach w całej Polsce Zachodniej odnotowano spadek udziału ludności w wieku produkcyjnym w ogóle ludności, co jest zbieżne z sytuacją we wszystkich województwach w kraju. 3. Województwa tworzące Polskę Zachodnią cechują się niższym niż średnio w kraju wskaźnikiem obciążenia demograficznego, czyli liczby osób w wieku przed- i poprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku produkcyjnym (im niższy wskaźnik tym sytuacja demograficzna jest korzystniejsza). W 2014 r. woj. opolskie zajęło 1. pozycję w zestawieniu krajowym (55,6 os. w wieku nieprodukcyjnym na 100 os. w wieku produkcyjnym). Województwa: zachodniopomorskie, lubuskie i dolnośląskie uplasowały się na miejscach od 3. do 5., a wskaźnik osiągał w nich wartość odpowiednio: 56,7, 56,8 i 57,5 os./100 os. Ostatnie w makroregionie województwo wielkopolskie zanotowało wynik 58,4 os./100 os. i znalazło się na miejscu 10. Średnia dla kraju wyniosła w 2014 r. 58,8 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wyniki te, korzystne dla bieżącej sytuacji gospodarczej (mniej osób jest utrzymywanych przez obecnie pracujących) mogą jednak w przyszłości przyczyniać się do postępu procesów starzenia się społeczeństw relatywnie niski poziom obciążenia demograficznego wynika przede wszystkim z niskiego odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym. 4. Podobnie jak w innych województwach, w Polsce Zachodniej współczynnik przyrostu naturalnego oscylował w okolicach zera. W kraju w 2014 r. w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wyniósł. W omawianym makroregionie najwyższy był w woj. wielkopolskim, gdzie osiągnął wartość 1,7, co było drugim najwyższym wynikiem w kraju. Dodatni przyrost zanotowano także w lubuskim (0,2). W woj. zachodniopomorskim wartość tego współczynnika wyniosła -0,4 (9. miejsce), w dolnośląskim -0,9 (11. miejsce), a w opolskim -1,2 (14. miejsce w kraju). 5. Niekorzystny wpływ na makroregionalne rynki pracy ma bardzo wysoka emigracja zagraniczna, która dotyczy przede wszystkim ludzi młodych. Mieszkańców Polski Zachodniej cechuje większa niż średnio w kraju skłonność do emigracji poza jego granice, natomiast mniejsza do migracji międzywojewódzkich, właściwych przede wszystkim Polsce Wschodniej. Analiza salda migracji zagranicznych z 2014 r. pokazuje, że województwa: opolskie i zachodniopomorskie wyróżniają się najwyższym w kraju ujemnym saldem migracji zagranicznych, co oznacza, że więcej osób wyjechało za granicę niż przyjechało. Wartość salda migracji w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców wyniosła w nich odpowiednio -1,57 osoby i -0,85 osoby. Dwa kolejne województwa makroregionu, lubuskie i dolnośląskie, uplasowały się na 4. i 5. miejscu w kraju, notując wartość salda -0,65 i -0,64 osoby. Analiza kierunków migracji wewnętrznych mieszkańców Polski Zachodniej w 2014 r. wykazuje, że najczęściej przemieszczają się oni w ramach własnego województwa (ponad 80% w woj. dolnośląskim i wielkopolskim), a następnie w ramach makroregionu. Spośród wszystkich mieszkańców Polski Zachodniej decydujących się na zmianę miejsca zamieszkania, 31,5% osiedliło się w woj. wielkopolskim, 26,5% w woj. dolnośląskim, 14,8% w woj. zachodniopomorskim, 9,6% w woj. lubuskim i 7% w woj. opolskim. 6. Punktem odniesienia dla przedstawionych analiz dot. sytuacji demograficznej jest opracowana przez GUS Prognoza ludności na lata Pokazuje ona, że liczba ludności w Polsce Zachodniej będzie spadać, podobnie jak w całym kraju. Prognoza wskazuje szczególnie duży spadek liczby ludności w woj. opolskim (także: świętokrzyskim, lubelskim i łódzkim). Wyludnianie się regionów jest spowodowane zarówno pogłębiającym się kryzysem demograficznym (zerowym i ujemnym przyrostem naturalnym), jak i migracjami ludności do większych ośrodków miejskich i poza granice kraju. Jednocześnie będzie rosła średnia długość życia, co spowoduje szybkie procesy starzenia się społeczeństwa, przy czym województwa omawianego makroregionu nie znajdą się (z wyjątkiem opolskiego) w grupie województw najbardziej zagrożonych tymi procesami. 6

7 Edukacja, kapitał ludzki i potencjał naukowy Dobrze zorganizowana edukacja na wszystkich szczeblach wpływa na rozwój społeczny i gospodarczy regionów i całego kraju. W niniejszym opracowaniu analizie poddano przede wszystkim te etapy i formy edukacji, które nie są obowiązkowe, ale które w dużym stopniu wpływają na poprawę sytuacji społeczeństwa i jakości życia mieszkańców: edukację przedszkolną dzieci w wieku 3-5 lat, studia wyższe i uczenie się przez całe życie. W wymienionych obszarach sytuacja Polski Zachodniej jest korzystna (wychowanie przedszkolne) lub ulega pozytywnym zmianom (szkolnictwo wyższe), w innych (NEET Young People Neither in Employment nor in Education and Training) zmiany są pożądane, by sprzyjać poprawie sytuacji na rynku pracy i jakości życia mieszkańców makroregionu. 1. Makroregion posiada potencjał naukowo badawczy, niemniej jednak jest on głównie skoncentrowany wokół silnych ośrodków naukowych takich jak Wrocław i Poznań. Województwa te zanotowały wyższą niż średnio w kraju liczbę studentów przypadających na 10 tys. ludności (w 2014 r. odpowiednio 470 i 391 tj. 3. i 5. miejsce w kraju). Pozostałe województwa ulokowały się na pozycjach: 10. zachodniopomorskie (308 studentów), 13. opolskie (278 studentów) i 16. lubuskie (176 studentów). Na przestrzeni lat wartości te spadły we wszystkich województwach kraju. Województwo dolnośląskie charakteryzuje jeden z najwyższych w kraju odsetek ludności z wykształceniem wyższym (w 2014 r. 24,5%) i jednocześnie jest to jedyne województwo Polski Zachodniej, w którym odsetek ten był wyższy niż średnia dla kraju (23,8%), a dynamika zmian w porównaniu do roku 2013 wyższa od krajowej (o 2,4 p.p.). 2. Poza Poznaniem i Wrocławiem silnymi ośrodkami akademickimi z puntu widzenia potencjału badawczo rozwojowego są także Szczecin, Koszalin i Opole. Pod względem udziału studentów szkół wyższych technicznych w ogólnej liczbie studentów w 2014 r. woj. zachodniopomorskie zajęło 1. miejsce w kraju (35,84%), a opolskie 4. (30,14%). Pozostałe województwa uplasowały się na miejscach: 10. dolnośląskie (24,94%), 12. wielkopolskie (15,31%) i 15. lubuskie (4%), przy średniej dla kraju równej 21,73%. 3. Część województw makroregionu zmaga się z problemem osób młodych nie uczestniczących aktywnie w kształceniu ani w rynku pracy. W obydwu grupach wiekowych ujmowanych w zestawieniach Eurostatu (15-24 lata i lata) wyniki lepsze od krajowych zanotowało w 2014 r. woj. dolnośląskie. W przypadku szerszej grupy, uwzględniającej także osoby niepełnoletnie, NEET stanowili na Dolnym Śląsku 10,8% wszystkich osób w tym wieku, co było wynikiem lepszym zarówno od krajowego (12,0%), jak i zanotowanego w tym regionie w 2010 r. (11,3%). Z kolei województwa: zachodniopomorskie i lubuskie w 2014 r. znalazły się w grupie 5 regionów o najwyższym w kraju odsetku NEET wśród osób w wieku lata, a dodatkowo wartości wskaźnika znacząco wzrosły na przestrzeni lat i są wyższe również od średniej dla UE. W pierwszym z regionów w grupie lata NEET stanowili w 2014 r. 15,5% ogółu młodzieży w tym wieku (wzrost o 1,8 p.p. w stosunku do 2010 r.) i 14,2% młodzieży pełnoletniej (wzrost o 1,2 p.p.), natomiast w drugim 16,2% w grupie (wzrost o 1,3 p.p.) i 16,0% w grupie (wzrost o 2,5 p.p.). W pozostałych regionach (wielkopolskim, opolskim i dolnośląskim) wahania wielkości odsetków nie przekraczały 0,8 p.p.). 4. Relatywnie niewielki jest także odsetek osób dorosłych uczestniczących w kształceniu. W 2014 r. w 4 z 5 województw makroregionu był on niższy niż średnio w Polsce (4,0%), a wynik o 0,2 p.p powyżej średniej odnotowało jedynie woj. dolnośląskie. W pozostałych województwach Polski Zachodniej odsetek ten wyniósł odpowiednio: w wielkopolskim 3,3%, w zachodniopomorskim 3,3%, w opolskim 2,6% w lubuskim 2,5%. W całym kraju wartość tego wskaźnika spada. 5. Edukacja przedszkolna jest ważnym czynnikiem rozwoju, który pomaga przeciwdziałać powstawaniu i skutkom nierówności społecznych oraz zapobiegać wykluczeniu społecznemu. Wpływa pozytywnie na dzieci ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym, dysfunkcjonalnych, czy o niższym kapitale społecznym, a także sprzyja zwiększeniu aktywności zawodowej kobiet. Ze względu na ważne skutki społeczne, konieczne jest dążenie do zwiększenia dostępności przedszkoli, zwłaszcza dla dzieci na terenach wiejskich i do objęcia edukacją przedszkolną jak największej liczby 3-5-latków. Trzy z pięciu województw Polski Zachodniej zanotowały wyższy niż średnio w kraju odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Województwo opolskie było pod tym względem krajowym liderem z wynikiem 86,5% zajęło 1. pozycję w Polsce, a wielkopolskie 4. (83,5%). Powyżej krajowej średniej (79,4%) uplasowało się także woj. dolnośląskie (8%). We wszystkich regionach Polski Zachodniej występuje różnica w odsetkach dzieci objętych edukacją przedszkolną na wsiach i w miastach. Województwa: wielkopolskie i opolskie w 2014 r. wyróżniły się najwyższymi w kraju odsetkami dzieci 7

8 objętych wychowaniem przedszkolnym zarówno w miastach odpowiednio 102,9% i 100,6% (średnia dla kraju: 93,0%), jak i na wsi odpowiednio 63,0% i 71,5% (5. i 2. miejsce w kraju, średnia dla kraju 60,8%). 6. Istotnym czynnikiem aktywizacji zawodowej kobiet jest dostępność opieki nad dziećmi do lat 3. Województwa Polski Zachodniej osiągają tu dobre i bardzo dobre wyniki właściwie pod każdym względem odsetki gmin, w których funkcjonują instytucje opieki nad najmłodszymi dziećmi są wysokie i dynamicznie rosną, wzrasta liczba tych instytucji, a spada liczba dzieci do 3 lat przypadających na 1 miejsce (co oznacza zwiększenie ich dostępności). Krajowym liderem jest woj. opolskie. Instytucje opieki działają w 61% jego gmin (w kraju w 23%), od 2012 r. odsetek wzrósł o 37 p.p. (także najwięcej w Polsce). Na 1 miejsce przypada w nim 10 dzieci, podczas gdy średnia dla kraju to 16. W pozostałych regionach Polski Zachodniej wskaźniki również przyjmują dobre i bardzo dobre wartości. W województwach: dolnośląskim i wielkopolskim instytucje opieki nad dziećmi funkcjonują w większym od krajowego odsetku gmin (odpowiednio 29 i 24%), a w 4 z 5 regionów (poza wielkopolskim) opieka ta jest najbardziej dostępna w kraju i na 1 miejsce przypada w nich: w woj. dolnośląskim 11 dzieci, w woj. lubuskim 12 dzieci, w woj. zachodniopomorskim 13 dzieci. W woj. wielkopolskim liczba ta jest równa krajowej średniej i wynosi 16. Gospodarka: inwestycje i innowacje Zwiększenie innowacyjności działań podejmowanych przez podmioty gospodarcze i wzmocnienie działalności badawczo-rozwojowej to czynniki, które sprzyjają poprawie sytuacji społeczno-gospodarczej regionów. Nakłady inwestycyjne przekładają się na lepsze funkcjonowanie przedsiębiorstw i podmiotów publicznych, poprawę możliwości działania na rynku krajowym i międzynarodowym, a także wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań. Istotnym czynnikiem rozwoju są także kompetencje cyfrowe ludności i dostęp osób fizycznych i przedsiębiorstw do Internetu. Sytuacja makroregionu Polski Zachodniej w tym zakresie jest zróżnicowana. 1. Pod względem wielkości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2013 r. wszystkie województwa Polski Zachodniej znajdowały się wśród pierwszych 10 województw zestawienia ogólnopolskiego. Województwo dolnośląskie zajęło 2. miejsce w kraju (w przeliczeniu na 1 mieszkańca na inwestycje przeznaczono w nim 4710,8 zł), ustępując miejsca tylko woj. mazowieckiemu. Pozostałe województwa makroregionu zajęły pozycje od 6. do 9. i są to odpowiednio: zachodniopomorskie (3256,7 zł), wielkopolskie (3073,9 zł), lubuskie (2900,7 zł), opolskie (2862,9 zł). Warto również zwrócić uwagę na zmianę wartości wskaźnika na przestrzeni lat W tym okresie woj. zachodniopomorskie zanotowało wzrost nakładów inwestycyjnych o 44,5%, co dało mu 2. lokatę w kraju, za woj. podkarpackim (44,8%). Wyższy od krajowego wzrost nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca zanotowały także województwa: dolnośląskie, lubuskie i wielkopolskie (28,4%, 26,0%, 16,6%). Dolny Śląski i Pomorze Zachodnie znalazły się także wśród krajowych liderów pod względem wielkości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w stosunku do PKB. Odsetki na poziomie odpowiednio 9,2% i 8,3% dały im 2. i 4. miejsce). Pozostałe regiony zanotowały wyniki nieco niższe od średniej ogólnopolskiej (7,9%): w woj. opolskim 7,8%, w woj. lubuskim i wielkopolskim po 7,5% (miejsca w rankingu od 8. do 10.). 2. W niektórych regionach widać wzrost nakładów inwestycyjnych na działalność badawczo-rozwojową (B+R) w relacji do PKB. W woj. wielkopolskim na przestrzeni lat odsetek ten wzrósł o 0,30 p.p., a w woj. dolnośląskim o 0,19 p.p. Wyniki pozostałych województw są słabsze: 7 p.p. w woj. opolskim, po 6 p.p. w woj. zachodniopomorskim i lubuskim. Wartości te były zbliżone do zanotowanych w województwach: podlaskim (7 p.p.), warmińsko-mazurskim (5 p.p.) i podkarpackim (0,10 p.p.). 3. Makroregion Polski Zachodniej posiada relatywnie wysoki na tle kraju potencjał innowacyjny, na co wskazuje wysoka dynamika zmian liczby zgłaszanych wynalazków i udzielanych patentów. Dotyczy to w szczególności województw zachodniopomorskiego i dolnośląskiego, które na przestrzeni lat zwiększyły liczbę zgłoszonych wynalazków o odpowiednio o 67,2% i 37,5%, co przełożyło się na liczbę 194 i 440 wynalazków w 2014 r. i dało im miejsca w krajowej czołówce. 4. O skuteczności podejmowanych działań z zakresu innowacji świadczy tzw. współczynnik sukcesu, czyli to, jaki odsetek zgłoszonych wynalazków kończy się uzyskaniem patentu, a także zmiany bezwzględnej liczby patentów. Na przestrzeni lat r. w Polsce Zachodniej szczególnie pozytywne zmiany zachodziły w zakresie tej drugiej wartości. Pod względem liczby udzielonych patentów województwa makroregionu prezentują się bardzo korzystnie na tle kraju. Wszystkie odnotowały zmianę wartości 8

9 wskaźnika wyższą od średniej ogólnopolskiej, która wynosiła 79,8%. Na szczególną uwagę zasługuje zmiana w województwie lubuskim (wzrost o 357,1%) i wielkopolskim (wzrost o 146,3%). 5. W 2013 r. regiony Polski Zachodniej cechowały się dużym zróżnicowaniem pod względem wielkości odsetka zatrudnionych w sektorze badawczo-rozwojowym (B+R) w ogóle zatrudnionych. W województwach: dolnośląskim i wielkopolskim były one wyższe od średniej ogólnopolskiej (0,93%), co dało tym regionom 3. i 4. miejsce w krajowym zestawieniu (zanotowano w nich odpowiednio 1,03% i 0,98% zatrudnionych w sektorze B+R. Pozostałe województwa znalazły się na dalszych pozycjach: woj. zachodniopomorskie na miejscu (wraz z woj. kujawsko-pomorskim, 0,60%), woj. opolskie na 13. (0,49%) i woj. lubuskie (wraz z woj. świętokrzyskim, 0,27% zatrudnionych w sektorze B+R wśród ogółu zatrudnionych). 6. W przypadku wskaźnika udziału zatrudnionych w B+R w sektorze przedsiębiorstw w ogóle pracujących w przedsiębiorstwach w 2013 r. w przeliczeniu na 10 tys. zatrudnionych, województwa Polski Zachodniej osiągają wyniki poniżej średniej dla kraju (43 osoby), przy czym powyżej niej uplasowały się tylko 4 regiony, a wartości wskaźnika w przodującym w kraju woj. podkarpackim (134 os./10 tys. os.) przewyższała wartość dla drugiego w zestawieniu woj. mazowieckiego ponad dwukrotnie (60 os./10 tys. os.). W woj. dolnośląskim było to 41 osób, w woj. wielkopolskim 24 osoby, w woj. opolskim 17 osób, w woj. lubuskim 11 osób i w woj. zachodniopomorskim 10 osób. 7. Część województw Polski Zachodniej uzyskuje wyróżniające się wyniki w zakresie wielkości wartości kapitału zagranicznego w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Wśród pierwszych trzech województw w kraju w 2013 r. dwa należały do Polski Zachodniej: woj. dolnośląskie zajęło 2. miejsce (z wynikiem 113 przy wartości dla kraju = 100), a woj. wielkopolskie 3. miejsce w kraju (92). 8. Na tle UE Polskę Zachodnią, podobnie jak cały kraj, charakteryzuje niski poziom innowacyjności, przy czym na przestrzeni lat odnotowano pewną poprawę. W raporcie Komisji Europejskiej Indeks Regionalnej Przedsiębiorczości i Rozwoju - REDI z listopada 2013 r. dotyczącym 125 europejskich regionów, Region Południowo-Zachodni (obejmujący województwa dolnośląskie i opolskie) osiągnął najlepszy wynik spośród polskich makroregionów i zajął miejsce (wspólnie z polskim Regionem Centralnym oraz włoskim Nord-Est). Natomiast Region Północno-Zachodni (województwa wielkopolskie, lubuskie i zachodniopomorskie) uplasował się na 96 pozycji tego zestawienia. Z kolei w rankingu konkurencyjności regionów (EU Regional Competitiveness Index 2013) jedno województwo Polski Zachodniej lubuskie w 2013 r. odnotowało awans w stosunku do roku Pozostałe regiony zanotowały duże spadki m. in. woj. wielkopolskie i dolnośląskie. W rankingu innowacyjności regionów (Regional Innovation Scoreboard 2014) awans odnotowało województwo dolnośląskie. Przedsiębiorczość 1. Mieszkańców makroregionu charakteryzuje wysoka na tle kraju przedsiębiorczość, co może korzystnie wzmacniać ofertę gospodarczą makroregionu. W przypadku liczby nowo zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON w 2014 r. w przeliczeniu na 1 tys. ludności, cztery z pięciu województw Polski Zachodniej (poza opolskim) osiągają wyniki wyższe lub równe średniej ogólnopolskiej wynoszącej 9,3. Są to odpowiednio: woj. zachodniopomorskie (11,1 podmiotów na 1 tys. ludności), woj. wielkopolskie (10,2), woj. dolnośląskie (10,1) i woj. lubuskie (9,3); woj. opolskie osiągnęło najniższy wynik w kraju (6,8). 2. Warto zauważyć, że w latach w całym kraju (w tym w Polsce Zachodniej) odnotowano spadek wartości analizowanego wskaźnika. W okresie tym zmalała również ogólna liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1 tys. ludności. Na tle kraju wyróżniają się województwa zachodniopomorskie i opolskie, w których spadek wartości wskaźnika był najmniejszy spośród wszystkich województw w Polsce (wynosił odpowiednio 3% i 2,55%, przy czym średni spadek dla kraju wyniósł 5,22%). 3. Jednocześnie przedsiębiorstwa Polski Zachodniej są dobrze na tle kraju wyposażone w dostęp do Internetu (w szczególności sektor niefinansowy). W 2014 r. woj. dolnośląskie było liderem rankingu (95,0% przedsiębiorstw posiadało dostęp do Internetu), a woj. opolskie zajęło 3. miejsce w kraju z wynikiem 94,8% (tuż za woj. mazowieckim 94,9%). Makroregion cechuje zróżnicowanie pod względem odsetka przedsiębiorstw korzystających z e-administracji. W 2013 r. szczególnie wyróżniło się woj. lubuskie, które z wynikiem 92,1% zajęło 2. miejsce w kraju. 9

10 Infrastruktura: drogi, kolej, energia, Internet Dostępność i spójność komunikacyjna makroregionu Polski Zachodniej posiada dwa wymiary: krajowy (na który składa się wewnętrzna spójność regionów i ich połączenia z innymi województwami) i międzynarodowy (który przekłada się także na dostępność całego kraju). 1. Makroregion cechuje się dobrą dostępnością transportową. Z raportu Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2015 wynika, że 4 z 5 województw tworzących Polskę Zachodnią znajduje się w pierwszej piątce najatrakcyjniejszych polskich regionów pod względem dostępności transportowej. Województwa: wielkopolskie, zachodniopomorskie, lubuskie i dolnośląskie uplasowały się na pozycjach od 2. do 5., ustępując miejsca jedynie woj. mazowieckiemu. Województwo opolskie znalazło się na 9. miejscu w kraju i tym samym znalazło się w grupie 10 regionów, które uzyskały wynik powyżej przeciętnej (dodatnią wartość wskaźnika). 2. Makroregion i tworzące go województwa stają się bardziej dostępne transportowo m.in. dzięki inwestycjom w sieć drogową, przy czym poziom dostępności transportowej Polski Zachodniej jest wewnętrznie zróżnicowany. Biorąc pod uwagę tempo zmian gęstości sieci autostrad i dróg ekspresowych w latach (liczone w km/1 000 km 2 ), województwo lubuskie przodowało w makroregionie i zajęło 2. miejsce w kraju pod względem przyrostu liczby kilometrów dróg tych kategorii (przybyło 14,6 km/1 000km 2, przy średniej dla kraju 6,4 km/1 000km 2 ). Wzrost wartości wskaźnika odnotowano również w następujących w woj. dolnośląskim (o 6,4 km/1 000km 2, 7. miejsce), wielkopolskim (5,0 km/1 000km 2, 11.) i zachodniopomorskim (4,8 km/1 000km 2, 12.). Jedynie w woj. opolskim wartość wskaźnika pozostaje niezmienna i wynosi 9,4 km/1 000km 2 (jest to jedyne województwo w kraju, w którym nie odnotowano przyrostu sieci dróg ekspresowych i autostrad). 3. W 2014 r. województwa lubuskie, dolnośląskie i wielkopolskie należały do grupy regionów, w których gęstość dróg ekspresowych i autostrad była najwyższa. Wyniosła ona odpowiednio 16,6 km/1 000 km 2, 14,3/1 000 km 2 i 12,0 km/1 000 km 2, co pozwoliło im zająć pozycję w kraju Województwa: opolskie i zachodniopomorskie, znalazły się natomiast na 8. i 10., notując odpowiednio wyniki 9,4 km/1 000 km 2 i 10. miejscu (7,0 km/1 000 km 2 ), przy czym były one niższe średniej dla kraju (9,6 km/1 000 km 2 ). 4. Obszar Polski Zachodniej jest na tle kraju najbardziej dostępnym w przestrzeni międzynarodowej, ponieważ charakteryzuje się wysoką w skali kraju drogową dostępnością międzynarodową gmin. Ogólna dobra dostępność transportowa makroregionu jest wynikiem sumy oceny dostępności lokalnej, krajowej i międzynarodowej, przy czym w dużej mierze jest ona związana z bliskością zachodniej granicy, zagęszczeniem dróg ekspresowych i autostrad w tej części kraju, a także relatywnie dobrym dojazdem do najbliższych węzłów na drogach szybkiego ruchu. Niższa dostępność drogowa dotyczy natomiast zespołu portów kontenerowych Szczecin Świnoujście, co wynika m.in z jego położenia względem centrum kraju. 5. Pomimo widocznych, pozytywnych zmian dostępności transportowej, wyzwaniem pozostaje dalsze wzmacnianie integracji przestrzennej w wymiarze europejskim. Powinno ono uwzględniać powiązania funkcjonalne 1 w tym przede wszystkim wzmocnienie powiązań transportowych z silnymi, rozwiniętymi gospodarczo miastami europejskimi. Oznacza to konieczność dalszych inwestycji w sieci TENT, a także inwestycji do niej komplementarnych w celu redukcji zidentyfikowanych tzw. wąskich gardeł. Z dużym prawdopodobieństwem można prognozować, że do 2023 r. zostanie ukończona większość brakujących fragmentów drogi ekspresowej S3, co w istotny sposób przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej Polski Zachodniej. Należy jednak pamiętać, iż w kontekście odcinków transgranicznych inwestycje po stronie polskiej powinny być kompatybilne z priorytetami w zakresie inwestycji transportowych przyjmowanych w krajach sąsiednich tj. przede wszystkim w Czechach i Niemczech. 6. W makroregionie Polski Zachodniej znajduje się najwięcej, bo 33,8%, eksploatowanych linii kolejowych w kraju. Po części wynika to z dużego obszaru zajmowanego przez makroregion (stanowi on 30,7% powierzchni kraju), po części z większej niż w innych makroregionach gęstości sieci kolejowej. O dostępności transportu kolejowego mówią dwa główne wskaźniki: liczby kilometrów szlaków kolejowych w przeliczeniu na 100 km 2 i na 10 tys. mieszkańców. W 2014 r. w ramach obydwu wskaźników województwa Polski Zachodniej plasowały się na dobrych pozycjach. Pod względem gęstości sieci 1 Przecinające Polskę korytarze bazowe sieci TENT zasadniczo odpowiadają w swoim przebiegu kierunkom powiązań funkcjonalnych. W Polsce Zachodniej istotną rolę odgrywają powiązania na linii Szczecin-Poznań-Wrocław oraz Szczecin Zielona Góra Legnica. W układzie międzynarodowym na uwagę zasługuje powiązanie I rzędu między Wrocławiem i Pragą oraz zwiększenie roli relacji uzupełniających przez granice z Czechami i Słowacją 10

11 kolejowej (przeliczenie liczby km szlaków kolejowych na 100 km 2 ) wszystkie województwa makroregionu poza woj. zachodniopomorskim uplasowały się powyżej średniej dla kraju (6,2 km/100 km 2 ), a województwa: dolnośląskie i opolskie zajęły odpowiednio 2. i 3. miejsce w kraju (odpowiednio 8,8 km/100 km 2 i 8,1 km/100 km 2 ). Województwa: lubuskie i wielkopolskie znalazły się na 7. i 8. miejscu (odpowiednio 6,6 km/100 km 2 i 6,3 km/100 km 2 ). Ostatnie w makroregionie woj. zachodniopomorskie uplasowało się na miejscu 12. (5,2 km/100 km 2 ). W skali makroregionu gęstość sieci linii kolejowych wynosi 6,8 km 100 km 2, więc również przewyższa średnią dla Polski, co oznacza, że ten aspekt dostępności komunikacyjnej Polski Zachodniej stoi na stosunkowo wysokim poziomie. 7. Uszeregowanie regionów pod względem gęstość sieci linii kolejowych w odniesieniu do liczby mieszkańców prezentuje się nieco inaczej. Wszystkie województwa makroregionu osiągnęły wyniki powyżej średniej dla kraju (5,0 km/10 tys. mieszkańców). Woj. lubuskie znalazło się na pierwszym miejscu krajowego zestawienia (wynik 9,0 km/10 tys. mieszkańców), zaś województwa: opolskie, zachodniopomorskie i dolnośląskie odpowiednio na miejscach 3., 4. i 5. (7,6 km, 6,9 km i 6,0 km/10 tys. mieszkańców). Ostatnie w makroregionie woj. wielkopolskie znalazło się na 9. pozycji (5,4 km/10 tys. mieszkańców). Także w tym przypadku wynik dla makroregionu jest lepszy od średniej krajowej i wynosi 6,4 km/10 tys. mieszkańców. 8. Polska Zachodnia jest znacznie większym wytwórcą energii, niż regiony Polski Wschodniej, o czym świadczy relatywnie wysoka wartość produkcji energii elektrycznej w odniesieniu do poziomu regionalnego zużycia energii. W 2013 r wartość tego wskaźnika była wyższa od średniej ogólnopolskiej (109,9%) aż w trzech województwach makroregionu: opolskim (177,5%), zachodniopomorskim (147,6%) i wielkopolskim (118,6%). Dwa pozostałe województwa Polski Zachodniej dolnośląskie i lubuskie osiągnęły odpowiednio poziom 97,3% i 75,6%. 9. W większości województw Polski Zachodniej udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem w 2014 r. był niższy od średniej krajowej (12,5%). Na tle makroregionu wyróżnia się woj. zachodniopomorskie, w którym udział OZE w produkcji w energii elektrycznej wyniósł aż 35,1% (5. miejsce w kraju). Jednocześnie w regionie tym w latach nastąpił wzrost wartości tego wskaźnika o 26,4 p.p., co pozwoliło mu zająć 3. miejsce w kraju pod względem wzrostu. W pozostałych województwach wartość była niższa od średniego wzrostu w kraju (5,6 p.p.) i wynosiła: w woj. dolnośląskim 4,6 p.p., w woj. wielkopolskim 3,9 p.p., w woj. opolskim 3,4 p.p. i w woj. lubuskim 3,0 p.p. 10. Polska Zachodnia odznacza się dosyć dobrą sytuacją pod względem wyposażenia gospodarstw domowych w komputer osobisty z dostępem do szerokopasmowego Internetu. W 2014 r. wszystkie województwa makroregionu uplasowały się powyżej średniej ogólnopolskiej (58,9%) i wszystkie znalazły się w pierwszej połowie rankingu. Analiza zmiany odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer osobisty z dostępem do szerokopasmowego Internetu w latach wykazuje, że na tle kraju wyróżniają się dwa województwa Polski Zachodniej zachodniopomorskie i lubuskie, w których odnotowano najwyższy w Polsce wzrost wartości wskaźnika (odpowiednio o 24,5 p.p. i 22,3 p.p.). 11

12 III. Sytuacja makroekonomiczna i struktura gospodarki Niniejszy rozdział przedstawia informacje na temat struktury gospodarki makroregionu Polski Zachodniej i to, jak kształtuje się jego sytuacja makroekonomiczna. W rozdziale zaprezentowano zestawienia danych dotyczących województw tworzących Polskę Zachodnią na tle Polski lub regionów UE, pokazujące jej rozwój gospodarczy, wskaźniki, w zakresie których wyniki są zadowalające oraz te, w przypadku których niezbędne jest dalsze wsparcie. Podstawą dla omówień zaprezentowanych w niniejszym rozdziale są twarde dane, takie jak wartości związane z PKB, dynamiką wzrostu gospodarczego czy wydajnością pracy. Związane z nimi analizy o charakterze społecznym zostały przedstawione w kolejnym rozdziale. PKB per capita w PPS 2 odniesieniu do UE (UE 28=100) Wartość PKB na 1 mieszkańca (gdzie UE 28=100) w województwach Polski Zachodniej w 2013 r. wynosiła: 76% w dolnośląskim, 73% w wielkopolskim, 57% w lubuskim, 56% w zachodniopomorskim i 54% w opolskim. Województwa dolnośląskie i wielkopolskie zajmują odpowiednio 2. i 3. miejsce wśród województw w kraju (wyprzedza je jedynie mazowieckie 107%). Dla porównania wartość PKB per capita w stosunku do średniej unijnej dla Polski Zachodniej była taka sama jak wartość dla Polski ogółem i wynosiła 67%. Warto zauważyć, że w latach województwa dolnośląskie i wielkopolskie odnotowały wysoką na tle kraju zmianę PKB per capita w relacji do średniej unijnej. Wartość ta wzrosła w dolnośląskim o 25 p.p. (z 51% w 2004 r. do 76% w 2013 r.) co stanowiło drugi wzrost w kraju, natomiast w wielkopolskim o 19 p.p. (z 54% w 2004 r. do 73% w 2013 r.) trzeci wzrost w kraju. W województwie lubuskim zmiana wyniosła 12 p.p. 10. miejsce w kraju (z 45% w 2004 r. do 57% w 2013 r.), opolskie ze wzrostem o 11 p.p. uplasowało się na 12. miejscu (wzrost z 43% w 2004 r. do 54% w 2013 r.), a zachodniopomorskie 10 p.p. (14.) odnotowało zmianę z 46% w 2004 r. do 56% w 2013 r. Wykres 1. Zmiana PKB per capita w PPS w relacji do UE 28 w latach (p.p.) Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat PKB per capita (Polska=100) ceny bieżące Wskaźnikiem pokazującym sytuację gospodarczą regionu na tle kraju jest procent krajowego średniego PKB per capita w odniesieniu do cen bieżących, przy czym średnią dla Polski przyjmuje się jako 100%. Dane w podziale na województwa są publikowane z dużym przesunięciem ostateczne (a nie szacunkowe) wartości za 2014 r. będą znane dopiero w październiku 2016 r. Obszar Polski Zachodniej jest zróżnicowany wewnętrznie w zakresie wartości PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca. W 2014 r. najwyższe wartości wskaźnika w makroregionie osiągnęły województwa: dolnośląskie (111,9%) i wielkopolskie (107,5%). Stanowiło to odpowiednio drugą i trzecią wartość w kraju 2 Indeks PKB per capita wyrażony w PPS (Purchasing Power Standard) pokazuje wysokość PKB danego kraju w relacji do średniej unijnej, której wartość przyjęto za równą 100. Jest obliczany z uwzględnieniem różnic w poziomie cen w poszczególnych krajach. Wartości mniejsze lub większe niż 100 oznaczają odpowiednio niższy lub wyższy od średniej unijnej poziom PKB. 12

13 102,2 104,9 104,7 104,4 104,3 104,1 104,1 104,1 103,8 103,8 103,7 103,7 103,5 103,4 103, ,7 (za woj. mazowieckim 160,4%). W dalszej kolejności uplasowały się województwa: lubuskie 84,1% (8. miejsce), zachodniopomorskie 83,8% (9. miejsce), i opolskie 81,0% (11. miejsce). W skali makroregionu PKB per capita wyniosło zł, co oznacza, że było bardzo nieznacznie niższe od wartości dla kraju (44 670zł). Przy zaokrągleniu do 2 miejsc po przecinku makroregionalne PKB per capita stanowiło 100% wartości krajowej. Mapa 1. PKB per capita w 2014 r. (ceny bieżące) (%) Źródło: Wstępne szacunki produkt krajowy brutto według województw w 2014 r., GUS Wielkość PKB osiągnięta przez województwa w 2014 r. wskazuje dość duży wzrost w stosunku do 2013 r. Regiony Polski Zachodniej uzyskały wartości powyżej średniej dla kraju, a 3 z nich znajdują się wśród 5 polskich województw o najwyższym wzroście: w woj. lubuskim wskaźnik ten osiągnął 104,9% wartości z 2013 r. (1. miejsce w kraju), w woj. zachodniopomorskim 104,4% (3. miejsce), w woj. wielkopolskim 104,3% (4. miejsce). Województwo opolskie uzyskało wynik równy średniej dla makroregionu (104,1%, 6. miejsce). Tylko woj. dolnośląskie zanotowało wartość niższą od średniej krajowej, ale tylko o 0,1 p.p. (103,8% w woj. dolnośląskim, 8. miejsce w kraju). Wszystkie województwa makroregionu lokują się w pierwszej połowie ogólnopolskiego zestawienia. Warto też podkreślić dobry wynik makroregionu jako całości, przewyższający średnią krajową. Wykres 2. Wzrost PKB w 2014 r. cenach bieżących, rok do roku (za rok 2014 dane szacunkowe) 105, , , , , ,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, Wstępne szacunki produkt krajowy brutto według województw w 2014 r. i GUS BDL 13

14 -0,1-0,9-1,6-1,9-5,1-5,7-6,1-6,1-6,9-7,7-4,2 1,2 0,2 10,6 9,8 Analiza zmian wartości wskaźnika pokazującego PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w relacji do wartości przyjętej jako średnia kraju (Polska=100) pokazuje, że na przestrzeni lat tylko w czterech województwach w kraju poprawiły swój wynik. W największym stopniu odsetek krajowego PKB przypadający na 1 mieszkańca udało się podnieść w woj. dolnośląskim, w którym nie tylko zanotowano wzrost o 10,6 p.p. w 2013 r., ale także uzyskiwano corocznie drugi wynik w kraju (po zajmującym zawsze miejsce 1. woj. mazowieckim). Widać więc, że jego pozycja jest stabilna i, w skali kraju, wyjątkowo dobra. W 2013 r. dodatni wynik zanotowały także województwa: mazowieckie (9,8 p.p.), łódzkie (1,2 p.p.) i małopolskie (0,2 p.p.). W Wielkopolsce odsetek nie uległ zmianom ( p.p.), natomiast w pozostałych regionach spadł. W przypadku województw makroregionu zachodniego spadki te wyniosły: w woj. opolskim -5,1 p.p., w woj. lubuskim -5,7 p.p. i w woj. zachodniopomorskim -6,9 p.p., co ulokowało je na miejscach odpowiednio: 11., 12., i 15. Wykres 3. Zmiana PKB na 1 mieszkańca (Polska=100) w latach (p.p.) 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0-2,0-4,0-6,0-8,0-1 Wartość dodana brutto (WDB) 3 Struktura gospodarki mierzona wartością dodaną brutto w makroregionie Polski Zachodniej w 2013 r. była zbliżona do krajowej, tzn. największy udział miał sektor usługowy (w Polsce 56,5-72,7%, średnio 63,3%, w Polsce Zachodniej 59,7%), przemysł generował około jednej trzeciej WDB (w Polsce 24,3-41,8%, średnio 33,5%, w Polsce Zachodniej 37,5%), a udział rolnictwa był najmniejszy (w kraju 0,8-8,7%, średnio 3,1%, w Polsce Zachodniej 3,3%). Oznacza to, że struktura gospodarki mierzona WDB była w makroregionie nieco przesunięta w kierunku od usług do przemysłu, tzn. odsetek WDB wytwarzany przez te pierwsze był niższy niż w kraju (o 4,1 p.p.), a przez te drugie wyższy (o 5 p.p.). Udział rolnictwa był natomiast bardzo zbliżony (różnica 0,2 p.p.) Makroregion jest pod tym względem dość spójny niższą od krajowej wartość sektora usług i jednocześnie wyższą sektora przemysłowego notuje 4 z 5 województw (poza Zachodniopomorskim). Co więcej, wśród 5 województw o najwyższym odsetku WDB generowanym przez przemysł aż 3 należą do Polski Zachodniej. Udział sektora usług (sekcje G-T) w tworzeniu WDB w 2013 r. w Polsce Zachodniej najwyższy był w woj. zachodniopomorskim - 66,2% (3. miejsce w kraju za woj. mazowieckim i woj. małopolskim, w których usługi stanowią odpowiednio 72,7 i 66,7% WDB. W woj. wielkopolskim usługi generowały 59,6% (10. miejsce w kraju) 3 Wskaźnik wartości dodanej brutto pokazuje, jaki odsetek PKB regionu bądź kraju wytwarzają poszczególne sektory lub gałęzie gospodarki, przy uwzględnieniu ponoszonych kosztów. W analizie przedstawiono ogólny podział na usługi, przemysł i rolnictwo. W nowoczesnej gospodarce największy udział w wytwarzaniu PKB (po odjęciu wszystkich kosztów) ma sektor usługowy, a najmniejszy rolnictwo. 14

15 24,3 31,9 30,1 28,1 33,9 28,0 33,5 34,2 36,9 33,0 35,9 36,6 35,6 37,5 38,5 41,9 41,8 39,5 72,7 66,7 66,2 65,8 63,6 63,3 63,3 61,3 61,2 60,5 59,6 59,6 59,4 59,2 57,9 57,2 56,8 56,5 W sektorze przemysłu (wraz z budownictwem, sekcje B-F) województwa makroregionu wyróżniały się wysokimi pozycjami na tle kraju aż trzy województwa znalazły się w pierwszej piątce zestawienia. Województwo dolnośląskie posiada największy udział przemysłu w tworzeniu WDB generuje on aż 41,8%. W woj. lubuskim było to 39,5%, a w woj. opolskim 38,5%. Województwo wielkopolskie uplasowało się na 7. miejscu w kraju, a przemysł generował w nim w 2013 r. 35,9% WDB.Z kolei woj. zachodniopomorskie uplasowało się pod koniec zestawienia (13. miejsce w kraju), osiągając 30, 1% udziału przemysłu w tworzeniu WDB. Najniższy spośród województw w kraju udział przemysłu w tworzeniu WDB miało woj. mazowieckie (24,3%). W 4 z 5 województw Polski Zachodniej (poza woj. dolnośląskim) udział rolnictwa (wraz z leśnictwem, łowiectwem i rybactwem, sekcja A) w WDB w 2013 r. był wyższy niż średnio w kraju (tj. 3,1%). Najwyższą w makroregionie wartość wskaźnika zanotowało woj. wielkopolskie - rolnictwo wygenerowało tam 4,4% WDB (5. miejsce w kraju). Kolejne były woj. lubuskie z wynikiem 3,9% (7. miejsce w kraju) woj. opolskie 3,7% (9. miejsce), i woj. zachodniopomorskie 3,7% (10. miejsce). Najwyższym udziałem rolnictwa w tworzeniu WDB cechują się regiony udział rolnictwa w WDB odnotowano w Polski Wschodniej. Województwa: podlaskie, warmińsko-mazurskie i lubelskie znalazły się na czele krajowego zestawienia, odnotowując odpowiednio 8,7, 6,6 i 6,1% WDB generowanego przez ten sektor. Spośród województw Polski Zachodniej tylko w woj. dolnośląskim udział rolnictwa był niższy niż średnio w kraju i wyniósł 1,5% ( miejsce). Mniejszy lub równy udział rolnictwa odnotowano jedynie w woj. małopolskim (również 1,5%) i woj. śląskim (0,8%). Wykres 4. Struktura wartości dodanej brutto w 2013 r. (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 3,1 1,5 3,7 6,1 2,4 8,7 3,1 4,4 1,9 6,6 4,4 3,8 5,0 3,3 3,7 0,8 1,5 3,9 rolnictwo przemysł usługi Analiza zmiany wartości wskaźnika dla poszczególnych sektorów gospodarczych w latach pokazuje, że zmiany zachodzące w Polsce Zachodniej mają niejednorodny charakter. W skali makroregionu różnic prawie nie zanotowano wahnięcia udziału każdego z trzech sektorów gospodarki mieściły się w przedziale -0,1 p.p., przy czym zmalał udział przemysłu (o 7 p.p.) i bardzo nieznacznie wzrósł udział usług (o 0,14 p.p.) i rolnictwa (o 7 p.p.). Oznacza to, że w Polsce Zachodniej traktowanej jako całość praktycznie nie zaszły zmiany struktury gospodarki mierzonej wartością dodaną brutto wytwarzaną przez każdy z sektorów. W takiej samej sytuacji jak makroregion jest woj. wielkopolskie tu również różnica między odsetkami WDB wypracowywanymi przez każdy z sektorów gospodarki w 2010 i 2013 r. nie przekracza 0,1 p.p. W pozostałych województwach zmiany są bardziej dynamiczne. Województwo dolnośląskie jest jedynym w makroregionie, w którym znacząco wzrósł udział usług (o 1,6 p.p.) i jednocześnie zmalał udział przemysłu (o 1,5 p.p.). Była to także największa zmiana na korzyść usług w Polsce. Oznacza to, że w najbardziej uprzemysłowionym z polskich województw dochodzi do przemian struktury gospodarki (choć region ten zanotował rekordowo wysoki udział przemysłu także w 2013 r.). 15

16 -2,0-2,1-2,1-1,5-1,6-1,7-0,3-0,3-0,4-0,7-1,3-1,3-1,3-0,8-0,5-0,1-0,1-0,1 0,8 0,6 0,1 0,1 0,1 0,9 0,3 1,6 1,0 1,1 1,1 0,3 0,9 2,0 1,7 1,3 W pozostałych trzech województwach Polski Zachodniej na przestrzeni lat zmalał udział sektora usług w wytwarzaniu WDB, natomiast wzrósł udział przemysłu, a w woj. zachodniopomorskim i lubuskim także (nieznacznie) sektor rolniczy. Województwo lubuskie zanotowało pierwszy w kraju (razem z woj. podkarpackim) spadek udziału sektora usług i, jednocześnie, drugi wzrost udziału sektora przemysłowego (odpowiednio -2,1 p.p. i +1,7 p.p.). Sektor rolniczy zwiększył swój udział w WDB o 0,4 p.p. Z kolei woj. opolskie było, obok woj. małopolskiego, jednym z dwóch w kraju, w którym spadł udział sektora rolniczego. W Polsce zanotował on wzrost o 0,2 p.p., na Opolszczyźnie spadł on natomiast o 0,2 p.p., a w Małopolsce o 0,1 p.p. W województwie opolskim zanotowano również spadek udziału sektora usługowego o 0,7 p.p. i relatywnie duży wzrost udział sektora przemysłowego o 0,9 p.p. (6-7. wynik w kraju, wspólnie z woj. kujawsko-pomorskim). W ostatnim z omawianych województw, czyli zachodniopomorskim, udział przemysłu zwiększył się o 1,1 p.p., rolnictwa o 0,2, a udział usług spadł o 1,3 p.p. Oznacza to, region uplasował się na czwartej pozycji w kraju pod względem zwiększenia udziału przemysłu i piątym pod względem spadku udziału usług. Niewielki wzrost udziału sektora rolniczego był taki sam jak w województwach: łódzkim i warmińsko-mazurskim, niższy niż w 5 innych regionach, w tym m.in. woj. podlaskim (wzrost o 1 p.p., najwyższy w kraju), kujawsko-pomorskim i lubelskim (wzrost o 0,7 p.p. w obydwu województwach). Wykres 5 Zmiana struktury WDB wg województw w latach (p.p.) 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,5-0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2-0,2 1,0 0,4 0,2 0,7 0,7 0,4 0,1-0,5-1,0-1,5-2,0-2,5 Wydajność pracy rolnictwo przemysł usługi Wskaźnik wydajności pracy, mierzony wartością dodaną brutto w cenach bieżących w przeliczeniu na 1 pracującego pokazuje, jaką kwotę WDB (czyli różnicy między PKB a poniesionymi kosztami jego wytworzenia) przeciętnie produkuje 1 pracujący w badanym regionie. Wzrost tej wartości obserwowany na przestrzeni czasu oznacza wzrost wydajności pracy. 16

17 1381, , , , , , , , , , , , , , , , ,62 W Polsce Zachodniej w 2013 r. wydajność pracy była najwyższa w woj. dolnośląskim zł, co pozwoliło zająć 2. miejsce w kraju (za mazowieckim zł). Województwo zachodniopomorskie znalazło się tuż poniżej krajowej średniej osiągając 5. pozycję ( zł), przy średniej dla kraju równej zł. Pozostałe województwa: wielkopolskie, lubuskie i opolskie zajęły miejsca od 6. do 8. osiągając odpowiednio: zł, zł i zł. Na przestrzeni lat wydajność pracy wzrosła w całym makroregionie, choć wzrost ten był nierównomierny i tylko w woj. dolnośląskim wyższy niż średnio w kraju. Zanotowano w nim wzrost o 38,6% (4. miejsce w kraju) przy średniej równej 36,8%. W Wielkopolsce wzrost był niewiele niższy (36,2%, 6-7. miejsce wraz z woj. pomorskim). W dalszej kolejności uplasowało się woj. zachodniopomorskie (wzrost o 34,9%, miejsce wraz z woj. warmińsko-mazurskim), natomiast województwa: opolskie ze wzrostem o 32,1% i lubuskie notujące wzrost o 28,3% znalazły się na końcu zestawienia zajmując odpowiednio 15. i 16. pozycję. Wyniki ujęte w wartościach bezwzględnych (PLN) w 2013 r. również były bardzo dobre w woj. dolnośląskim (2. miejsce w kraju po woj. mazowieckim, WDB per capita równa zł). Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę Analiza przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w 2014 r. pokazuje, że najlepiej spośród województw Polski Zachodniej prezentują się województwa dolnośląskie, które z wynikiem 1366,33 zł uplasowało się na 4. miejscu w kraju oraz zachodniopomorskie ,40 zł (5. miejsce). Pozostałe województwa makroregionu znalazły się poniżej średniej dla kraju (tj. 1340,44 zł). Są to: woj. lubuskie (1285,37 zł, 7. miejsce), woj. wielkopolskie (1268,78 zł, 8. miejsce) woj. opolskie (1244,69 zł, 11. miejsce). Wykres 6. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w 2014 r. (zł) Analizując zmianę wysokości miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w latach 2010 i 2014, można zauważyć, że w całym makroregionie wartość wskaźnika wzrosła, przy czym w większości województw Polski Zachodniej odnotowano zmianę zbliżoną do średniego wzrostu w kraju (tj. 12,4%): wielkopolskie wzrost o 12,7% (8. miejsce), opolskie o 11,6% (10.), lubuskie o 11,5% (11.). Wyższy wzrost prezentuje województwo zachodniopomorskie o 15,0% (5.), natomiast najmniejsze w Polsce Zachodniej zwiększenie wartości wskaźnika wystąpiło w dolnośląskim o 10,3% (14.). Warto zwrócić uwagę, że wszystkie województwa makroregionu pod względem zwiększenia wysokości miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w latach 2010 i 2014, wyprzedziły takie województwa jak łódzkie (wzrost o 9,7%) i mazowieckie (wzrost o 6,3%). 17

18 Biorąc pod uwagę przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwach domowych w stosunku do średniej krajowej (Polska=100) w 2014 r. dwa województwa Polski Zachodniej prezentują się szczególnie korzystnie na tle kraju. Są to: zachodniopomorskie i dolnośląskie, które uzyskały wynik powyżej 100% średniej krajowej (po 101,9%) 4. i 5. miejsce w zestawieniu. Województwa lubuskie i wielkopolskie uplasowały się na 7. i 8. pozycji z wynikami: 95,9% i 94,7%, a opolskie z 92,9% - na 11. miejscu. Mapa 2. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwach domowych w stosunku do średniej krajowej (Polska=100) w 2014 r. Źródło: Sytuacja gospodarstw domowych w 2014 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych, GUS,

19 62,8 63,1 62,8 63,5 64,2 62,0 63,8 63,3 62,4 63,0 63,4 63,8 62,6 61,9 63,2 63,5 64,3 IV. Demografia Analiza sytuacji demograficznej pozwala na opisanie procesów ludnościowych na wybranym obszarze. Pokazuje, jak zmieniają się wartości wskaźników związanych z takimi zagadnieniami jak ogólna liczba ludności i jej podział na grupy (np. podzielone wg wieku czy płci), kwestie dzietności, przyrostu naturalnego i długości życia, miejsce zamieszkania i migracje. Pozwala również na dokonywanie analiz o charakterze ekonomicznym (np. łączenie czynników demograficznych ze zjawiskami związanymi z rynkiem pracy), a także opracowywanie wieloletnich prognoz ludnościowych, obejmujących ww. zagadnienia i wskazujących, jak najprawdopodobniej będą przebiegać zmiany w strukturze wieku, płci, miejsca zamieszkania i innych. Struktura ludnosci wg ekonomicznych grup wieku W poszczególnych województwach Polski Zachodniej występuje zróżnicowana sytuacja pod względem udziału ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem 4. Największy udział ludności w wieku przedprodukcyjnym spośród województw Polski Zachodniej w 2014 r. występował w województwie wielkopolskim 19,2%. Pozwoliło to na osiągnięcie drugiej pozycji w kraju (za województwem pomorskim). Kolejne województwo lubuskie (18,3%) zajęło 7. miejsce w Polsce. Pozostałe województwa Polski Zachodniej osiągnęły wartość wskaźnika mniejszą niż średnia dla kraju (wynosząca 18,0%). Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w zachodniopomorskim wyniosła 17,5% (11. miejsce w kraju), natomiast dolnośląskie i opolskie zajęły dwie ostatnie lokaty w kraju, osiągając odpowiednio 16,8% i 16,2%. Na przestrzeni lat wśród wszystkich województw Polski Zachodniej zauważalny jest spadek udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym. Jest to sytuacja analogiczna do trendu jaki występuje we wszystkich województwach Polski. Warto zauważyć, że pomimo spadku udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, województwa Polski Zachodniej nie należą do grupy województw, w których ten spadek jest największy. Analiza udziału ludności w wieku produkcyjnym wskazuje, że wszystkie województwa Polski Zachodniej osiągnęły wartość wskaźnika wyższą niż średnia dla Polski, która wynosi 63,0%. W pierwszej piątce województw o najwyższym udziale tej grupy w ogóle ludności znalazły się trzy województwa Polski Zachodniej: opolskie 64,3% (1. miejsce w kraju), lubuskie 63,8% (3. miejsce) i zachodniopomorskie 63,8% (4. miejsce). Województwo dolnośląskie zajęło 6. miejsce w Polsce (63,5%), a wielkopolskie 10. (63,1%). W latach w całej Polsce Zachodniej odnotowano spadek udziału ludności w wieku produkcyjnym w ogóle ludności, co jest zbieżne z sytuacją na obszarze wszystkich województw w kraju. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w latach wzrósł we wszystkich województwach w kraju. Województwa zachodniopomorskie, lubuskie i dolnośląskie odnotowały największy w kraju wzrost udziału ludności w tej grupie (wzrost wyniósł odpowiednio 3,0 p.p., 2,9 p.p. oraz 2,8 p.p.). W 2014 r. w województwach Polski Zachodniej analizowany wskaźnik wynosił: dolnośląskie 19,7%, opolskie 19,6%, zachodniopomorskie 18,7%, lubuskie 18,0%, wielkopolskie 17,7%. Udział ludności w tej grupie w Polsce Zachodniej był zbliżony do wartości średniej dla kraju, która wynosiła 19,0%. Wykres 7. Struktura ludności wg ekonomicznych grup wieku w 2014 r. (%) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 17,7 17,7 18,2 17,7 17,0 19,5 18,0 18,4 19,5 19,0 19,0 18,7 20,4 21,2 2 19,7 19,6 19,5 19,2 19,0 18,8 18,8 18,5 18,3 18,3 18,1 18,0 17,7 17,5 17,0 16,9 16,8 16,8 16,2 wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny 4 Ekonomiczne grupy wieku: wiek przedprodukcyjny (0-17 lat), produkcyjny (mężczyźni w wieku lata, kobiety w wieku lat), poprodukcyjny (mężczyźni w wieku 65 lat i więcej, kobiety w wieku 60 lat i więcej). 19

20 -2,8-2,3-0,4-0,7-0,9-1,1-1,1-1,2 0,7 0,7 0,6 0,2 1,4 1,7 2,0 55,6 55,7 56,7 56,8 57,5 57,6 57,8 58,1 58,2 58,4 58,8 59,2 59,2 59,9 60,2 61,4 61,5 Wskaźnik obciążenia demograficznego Makroregion zachodni cechuje się niższym niż średnio w kraju wskaźnikiem obciążenia demograficznego, czyli liczby osób w wieku przed- i poprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku produkcyjnym. W 2014 r. województwo opolskie zajęło 1. pozycję w zestawieniu krajowym (55,6 os. w wieku nieprodukcyjnym na 100 os. w wieku produkcyjnym). Województwa: zachodniopomorskie, lubuskie i dolnośląskie uplasowały się na miejscach od 3. do 5., a wskaźnik osiągał w nich wartość odpowiednio: 56,7, 56,8 i 57,5. Ostatnie w makroregionie - wielkopolskie odnotowało wartość wskaźnika równą 58,4 i znalazło się na miejscu 10. Średnia wartość wskaźnika dla kraju wyniosła w 2014 r. 58,8 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wyniki te, korzystne dla bieżącej sytuacji gospodarczej (mniej osób jest utrzymywanych przez obecnie pracujących) mogą jednak w przyszłości przyczyniać się do postępu procesów starzenia się społeczeństw relatywnie niski poziom obciążenia demograficznego wynika przede wszystkim z niskiego odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym. Wykres 8. Wskaźnik obciążenia demograficznego w 2014 r. 62,0 6 58,0 56,0 54,0 Przyrost naturalny Podobnie jak w innych województwach, w Polsce Zachodniej współczynnik przyrostu naturalnego w 2014 r. oscylował w okolicach zera. W omawianym makroregionie najwyższy przyrost naturalny wystąpił w województwie wielkopolskim, gdzie osiągnął wartość 1,7 (na 1000 mieszkańców), co było drugim wynikiem w kraju. Dodatni przyrost zanotowano także w lubuskim (0,2). W województwie zachodniopomorskim wartość tego współczynnika wyniosła -0,4 (9. miejsce), w dolnośląskim -0,9 (11. miejsce), a w opolskim -1,2 (14. miejsce w kraju). Wykres 9. Przyrost naturalny w 2014 r. 2,0 1,0-1,0-2,0-3,0 20

21 -1,57-0,77-0, ,14-0,14-0,19-0,28-0,30-0,38-0,41-0,47-0,53-0,54-0,64-0,65 Migracje Migracje zagraniczne na pobyt stały Saldo migracji zagranicznych na pobyt stały w 2014 r. dla Polski Zachodniej wyniosło -0,68 osoby na 1 tys. ludności (zameldowania minus wymeldowania). Dla porównania dla Polski Centralnej było to -5 osoby na 1 tys. ludności, Polski Wschodniej -0,27 osoby na 1 tys. ludności, a Południowej -0,52 osoby na 1 tys. ludności. Większość województw Polski Zachodniej plasuje się w grupie województw, gdzie ujemne saldo migracji jest relatywnie najwyższe. Województwa opolskie i zachodniopomorskie charakteryzują najwyższe ujemne salda migracji w kraju (odpowiednio - 1,57 i 0,85). Najbardziej korzystne saldo odnotowano w wielkopolskim(w 2014 r. -0,38) i jest to wartość niewiele wyższa niż średnia dla Polski (-0,41). Pozostałe województwa makroregionu uzyskały następujące wartości: dolnośląskie (-0,64 osoby na 1 tys. ludności), lubuskie (-0,65). Wykres 10. Saldo migracji zagranicznych na pobyt stały w 2014 r. (osoby/1 tys. ludności) 0-0,20-0,40-0,60-0,80-1,00-1,20-1,40-1,60 Analiza wskaźnika migracji zagranicznych na pobyt stały w 2014 r. w podziale na emigracje i imigracje w przeliczeniu na 1 tys. ludności wykazuje, że województwa Polski Zachodniej cechują się wysokimi wartościami w obu kategoriach. Wielkość emigracji wyrażona liczbą osób na 1 tys. mieszkańców, w przygranicznych województwach Polski Zachodniej należy do najwyższych w kraju. Dwa pierwsze miejsca w kraju zajmują odpowiednio: opolskie (2,15) i zachodniopomorskie (1,25), natomiast na 4. i 5. pozycji uplasowały się lubuskie (1,07) i dolnośląskie (1,07). Zdecydowanie mniejsza wartość wskaźnika emigracji zagranicznych na pobyt stały na 1 tys. ludności odnotowano w województwie wielkopolskim (0,54 osoby), które zajęło miejsce (wraz z woj. podlaskim). Dla porównania, najmniejsza emigracja zagraniczna na pobyt stały w kraju wystąpiła w Polsce Centralnej (mazowieckie 0,25, łódzkie 0,38 osoby na tys. mieszkańców) oraz w Polsce Wschodniej (świętokrzyskie 0,36, lubelskie 0,43, podkarpackie 0,49 osoby na 1 tys. mieszkańców). W przypadku imigracji zagranicznej na 1 tys. ludności, najwyższą wartością wskaźnika w kraju cechuje się, podobnie jak w emigracji, województwo opolskie (0,59 osoby). Województwa dolnośląskie (0,43), lubuskie (0,42) i zachodniopomorskie (0,40) uplasowały się odpowiednio na miejscach od 4. do 6. Spośród województw Polski Zachodniej najniższą wartość wskaźnika, ponownie odnotowało wielkopolskie 0,16 osoby na 1 tys. ludności, co uplasowało województwo na 15. pozycji w kraju. Obok wielkopolskiego, najmniejsze wartości w kraju w zakresie imigracji zagranicznych wystąpiły w kujawsko-pomorskim (0,20 osoby na 1 tys. ludności) i lubelskim (0,14 osoby na 1 tys. ludności). 21

22 -2,4-1,9-2,0-1,6-0,5-0,6-0,7-0,7-0,8-0,8-0,9 1,1 0,8 0,4 1,3 2,5 Mapa 3. Migracje zagraniczne na pobyt stały emigracja i imigracja ogółem w 2014 r. (osoby/1 tys. ludności) Źródło: GUS System Wspomagania Analiz i Decyzji Migracje wewnętrzne (międzywojewódzkie) na pobyt stały Saldo migracji krajowych w województwach Polski Zachodniej w 2014 r. było zróżnicowane. Dodatnie saldo migracji wystąpiło w województwach dolnośląskim i wielkopolskim (odpowiednio 0,8 i 0,4 osoby na 1 tys. ludności), co pozwoliło zająć tym województwom 4. i 5. miejsce w kraju. Warto zauważyć, iż w 2014 r. jedynie jeszcze trzy województwa w kraju osiągnęły dodatnie saldo migracji: mazowieckie (2,5 osoby na 1 tys. ludności), pomorskie (1,3) i małopolskie (1,1). Pozostałe województwa makroregionu zachodniego zachodniopomorskie, lubuskie i opolskie cechują się ujemnym saldem migracji wewnętrznych w 2014 r. (odpowiednio -0,5; -0,6 i -0,7 osoby na 1 tys. ludności). Pomimo ujemnej wartości wskaźnika, wymienione województwa znajdują się w górnej części zestawienia. Z punktu widzenia zasobów rynku pracy bilans napływu i odpływu ludności w makroregionie jest korzystniejszy niż np. Polsce Wschodniej. Wykres 11. Saldo migracji wewnętrznych (międzywojewódzkich) w 2014 r. (osoby/1 tys. ludności) 3,0 2,0 1,0-1,0-2,0-3,0 22

23 Analiza odpływu mieszkańców w przeliczeniu na 1 tys. ludności w 2014 r. wykazuje, że spośród województw Polski Zachodniej, najwięcej osób wyjechało z województwa lubuskiego tj. 3,6 osoby na 1 tys. ludności (4. miejsce w kraju), następnie z opolskiego 3,3 osoby oraz zachodniopomorskiego 3,1 osoby na 1 tys. ludności (odpowiednio 6. i 7. miejsce). Natomiast województwo dolnośląskie i wielkopolskie uplasowały się w grupie województw, w których odpływ mieszkańców należał do jednych z najmniejszych w kraju odpowiednio 2,1 osoby (12.) i 1,9 osoby (14.). Dla porównania, najmniejszy w kraju ubytek ludności w zakresie migracji wewnętrznych miał miejsce w województwach mazowieckim i małopolskim (po 1,7 osoby na 1 tys. ludności). Analiza kierunków migracji wewnętrznych w 2014 r. wykazuje, że w przypadku województw Polski Zachodniej mieszkańcy najczęściej przemieszczają się w ramach własnego województwa (ponad 80% w przypadku województw dolnośląskiego i wielkopolskiego), a następnie w ramach makroregionu. Spośród wszystkich decydujących się na zmianę miejsca zamieszkania, 31,5% osiedliło się w województwie wielkopolskim, 26,5% w dolnośląskim, 14,8% w zachodniopomorskim 9,6% w lubuskim i 7,0% w opolskim. W 2014 roku z makroregionu zachodniego wymeldowało się zaledwie 10,9%. Poza Polską Zachodnią, popularnymi kierunkami przemieszczeń (zameldowań) dla mieszkańców województw zachodnich było przede wszystkim województwo mazowieckie, do którego udało się aż 25,3% wszystkich wyjeżdżających z makrorgionu. Częstymi kierunkami wybieranymi na cel przemieszczeń było także województwo śląskie, pomorskie i kujawsko-pomorskie. W makroregionu zachodnimmeldują się mieszkańcy wszystkich województw w kraju. Łącznie w 2014 roku w Polsce Zachodniej zameldowało się osób mieszkających wcześniej poza nią. Większość z nich pochodziła z województwa śląskiego, łódzkiego, kujawsko-pomorskiego, mazowieckiego i pomorskiego. Wykres 12. Kierunki emigracji (lewy wykres) ludności z Polski Zachodniej oraz imigracji (prawy wykres) do makroregionu Polski Zachodniej w 2014 r. (%) świętokrzyskie 2,1 warmińskomazurskie; 3,1 kujawskopomorskie; 11,3 lubelskie; 3,1 świętokrzyskie; 4,1 warmińsko- -mazurskie; 5,2 kujawsko- -pomorskie; 14,2 śląskie; 16,7 łódzkie; 9,6 śląskie; 22,5 lubelskie; 6,5 pomorskie; 14,3 małopolskie; 9,0 łódzkie; 12,9 pomorskie; 1 podlaskie; 1,6 podkarpackie; 3,8 mazowieckie; 25,3 podlaskie; 2,5 podkarpackie; 5,1 mazowieckie; 11,0 małopolskie; 6,2 Źrodło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL Biorąc pod uwagę zróżnicowania międzywojewódzkie, najpopularniejszymi województwami dla migrantów z wielkopolskiego były: dolnośląskie (20,2%), mazowieckie (14,6%) i kujawsko-pomorskie (12,7%). Z województwa dolnośląskiego mieszkańcy migrują przede wszystkim do wielkopolskiego (17,9%), mazowieckiego (14,8%) i lubuskiego (12,2%). Głównymi kierunkami migracji z zachodniopomorskiego w 2014 r. były wielkopolskie (20,8%), pomorskie (18,1%) i mazowieckie (14,8%). Z województwa lubuskiego największy odsetek migrantów odpływał do wielkopolskiego (29,3%), dolnośląskiego (25,4%) i zachodniopomorskiego (14,8%), natomiast z opolskiego do: dolnośląskiego (36,7%), śląskiego (25,1) i mazowieckiego (7,9%). 23

24 Tabela 1. Najważniejsze kierunki migracji międzywojewódzkich wewnątrz makroregionu Polski Zachodniej odpływ w 2014 r. (%) Województwo Kierunek odpływu mieszkańców (najczęstsze) dolnośląskie wielkopolskie (17,9%) mazowieckie (14,8%) lubuskie (12,2%) lubuskie wielkopolskie (29,3%) dolnośląskie (25,4%) zachodniopomorskie (14,8%) opolskie dolnośląskie (36,7%) śląskie (25,1%) mazowieckie (7,9%) wielkopolskie dolnośląskie (20,2%) mazowieckie (14,6%) kujawsko-pomorskie (12,7%) zachodniopomorskie wielkopolskie (20,8%) pomorskie (18,1%) mazowieckie (14,8%) Warto również zwrócić uwagę na wielkość odpływu mieszkańców Polski Zachodniej wewnątrz makroregionu w 2014 r. Szczególnie dużym udziałem migracji w ramach makroregionu cechuje się województwo lubuskie, w którym aż 71,2% osób opuszczających województwo migruje do innego województwa Polski Zachodniej. W pozostałych województwach udział odpływu ludności do innych województw makroregionu wynosi ok. 45% i kształtuje się następująco: dolnośląskie (46,8%), opolskie (46,3%), wielkopolskie (44,4%) i zachodniopomorskie (41,5%). Analiza napływu mieszkańców w przeliczeniu na 1 tys. ludności w 2014 r. wykazuje, że województwa Polski Zachodniej uplasowały się w pierwszej połowie województw w kraju. Największy napływ ludności w ramach migracji wewnętrznych w makroregionie miał miejsce w lubuskim i dolnośląskim odpowiednio 3,0 i 2,9 osoby na 1 tys. ludności (3. i 4. miejsce w kraju). Na dalszych miejscach zestawienia uplasowały się: opolskie 6. (2,6 osoby), zachodniopomorskie 7. (2,5 osoby) i wielkopolskie 9. (2,3 osoby na 1 tys. ludności). Pod względem napływu mieszkańców, sytuacja w Polsce Zachodniej kształtuje się lepiej niż w innych województwach w kraju np. w śląskim (gdzie w 2014 r. przybyło 1,6 osoby na 1 tys. mieszkańców) czy w łódzkim (1,8 osoby). Prognoza ludności Ważnym punktem odniesienia dla aktualnych danych demograficznych jest długookresowa prognoza ludnościowa, która pokazuje, jak będą się kształtowały trendy związane z rozwojem społeczeństwa w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat. W 2014 r. Główny Urząd Statystyczny opracował Prognozę ludności na lata W materialne tym za pomocą złożonej metodologii uwzględniającej szereg czynników i dane za wiele lat wstecz oraz opisano przewidywany kształt polskiego społeczeństwa w kolejnych latach. Uwzględniono w nim prognozowaną liczebność społeczeństwa i jego poszczególnych grup, dzietność, przyrost naturalny, miejsca zamieszkania i migracje, a także strukturę społeczną. Wyniki przedstawiono dla odcinków 5-letnich i dla całego okresu prognozowania wraz ze wskazaniem szczególnie istotnych momentów czasowych. Dane ujęto w odniesieniu do całego kraju i z podziałem na województwa. Wykorzystana metodologia pozwoliła na nakreślenie scenariuszy rozwoju demograficznego kraju i jego regionów na podstawie zbiorów danych wieloletnich dot. dzietności, wieku rodzenia, płodności, migracji, przyrostu naturalnego, długości i dalszego trwania życia, a także analizy szczegółowych uwarunkowań społecznych i doświadczeń innych krajów. Zgodnie z prognozą do 2050 roku liczba mieszkańców Polski spadnie o 4,55 mln (12%), do poziomu 33 mln 951 tys. ludzi. Będzie to efektem dalszego spadku liczby urodzeń i ujemnego salda migracji. Prognoza demograficzna na lata dla Polski Zachodniej wskazuje na współwystępowanie dwóch zjawisk: spadku liczby ludności (podobnie jak w całym kraju) i jednoczesnego wydłużania się życia, co będzie skutkowało m.in. procesami starzenia się społeczeństw. Pokazuje także zmiany struktury dzietności i prognozowane migracje ze wsi do miast i z miast do wsi oraz pomiędzy regionami. W województwie opolskim, podobnie jak w województwach: lubelskim, świętokrzyskim i łódzkim liczba zamieszkałej ludności zmniejszy się do 2050 roku o ponad 20% w stosunku do Będzie to największy spadek w kraju. W liczbach bezwzględnych w woj. dolnośląskim do 2050 r. liczba mieszkańców zmnieszy się o ok. 414,6 tys. mieszkańców (będzie więc odpowiadać za ok 9% spadku krajowego). W pozostałych województwach ubytek ten będzie wynosił: w woj. lubuskim 142,8 tys. os. (3,1% krajowego spadku), 24

25 w woj. opolskim 259,8 tys. os. (5,7%), w woj. wielkopolskim 179,1 tys. os. (3,9%) i w woj. zachodniopomorskim 265,5 tys. os. (5,8%). W tym czasie wzrost liczby ludności prognozowany jest tylko w woj. mazowieckim. Jednocześnie w całym kraju będą zachodziły procesy starzenia się społeczeństwa, w makroregionie widoczne zwłaszcza w woj. opolskim w 2050 r. 36,1% jego populacji będzie miało 65 i więcej lat. Średnia dla kraju to 32,7%, a wyniki powyżej niej w Polsce Zachodniej zanotują także województwa: dolnośląskie 33,5%, lubuskie 32,9% i zachodniopomorskie 33,6%. Oznacza to, że w makroregionie jedynie woj. wielkopolskie będzie w mniejszym stopniu niż średnio w kraju zagrożone procesami starzenia się społeczeństwa (jego wynik to 30,9%). Jak wskazuje Studium Biura Analiz Sejmowych dotyczące starzenia się polskiego społeczeństwa, w porównaniu z innymi państwami UE Polska w sensie demograficznym jest nadal młoda. Polacy przeciętnie są młodsi o 3 lata od mieszkańców UE. Najstarsi w UE są mieszkańcy Niemiec, Włoch, Finlandii, Grecji, Austrii, Słowenii i Bułgarii. Najmłodsi Irlandczycy, Cypryjczycy, Słowacy, Polacy i Rumuni. Polska należy obok Irlandii i Słowacji do grupy państw o najniższym wskaźniku starości oraz stosunkowo wysokim udziale ludności w wieku produkcyjnym. Niemniej obserwowany jest postępujący proces starzenia się ludności, a w perspektywie najbliższych dwudziestu kilku lat nastąpi jego gwałtowny wzrost. Według prognozy Głównego Urzędu Statystycznego udział osób w wieku poprodukcyjnym w strukturze ludności Polski zwiększy się z 16,8% w 2010 r. (ok. 6,5 mln osób) do prawie 27% (ok. 9,6 mln osób) w 2035 r Szymańczak J., Starzenie się polskiego społeczeństwa wybrane aspekty demograficzne, Studia BAS nr 2(30) 2012, s

26 7,8 9,6 9,8 9,9 10,6 11,3 11,5 11,9 11,9 12,7 12,8 13,1 14,2 14,8 15,6 15,7 18,9 V. Rynek pracy Dokonanie diagnozy makroregionalnego rynku pracy Polski Zachodniej jest trudne, ponieważ pomiędzy województwami widać liczne i znaczące różnice w obrębie poszczególnych wskaźników. Ze względu na to zróżnicowanie nie można tu postawić jednoznacznych wniosków, wspólnych dla całego makroregionu tak, jak można to zrobić w przypadku Polski Wschodniej. Analizie poddano poziom bezrobocia i zatrudnienia, aktywność zawodową wraz z zestawieniami pokazującymi zróżnicowanie wartości w zależności od wieku i płci, udział pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych. Przedstawiono również dane dla regionów UE- 28, które pokazują Polskę Zachodnią w zestawieniu z jej bezpośrednim otoczeniem (regiony Niemiec i Czech) i stanowią ważny punkt odniesienia dla analiz makroregionalnych. Analizy rynku pracy pokazują, że pod względem poziomu bezrobocia województwa Polski Zachodniej albo plasują się na pozycjach od pierwszej do drugiej od końca (stopa bezrobocia rejestrowanego), albo znajdują się w grupie regionów o najkorzystniejszej sytuacji w kraju (obliczenia wg metodologii BAEL). Analizy wskaźnika zatrudnienia w różnych grupach wiekowych, podobnie jak w przypadku bezrobocia rejestrowanego, pokazują, że makroregion nie jest jednolity, a między tworzącymi go województwami zachodzą duże różnice. Podobnie jest w przypadku pozostałych wskaźników. Ważnym punktem odniesienia dla analiz rynku pracy są dane dotyczące edukacji i kapitału ludzkiego, omówione w kolejnym rozdziale analizy. Bezrobocie Pozostawanie bez pracy jest jednym z kluczowych czynników wykluczenia społecznego. Zwłaszcza długotrwałe pozostawanie bez pracy stwarza coraz większe ryzyko trwałego wypadnięcia z rynku pracy. W niniejszym rozdziale omówiono kilka kluczowych wskaźników bezrobocia i ich wartości na przestrzeni ostatnich lat. Pozwala to na nakreślenie obrazu sytuacji w Polsce Zachodniej i pokazuje, dlaczego tak ważne są działania związane z podniesieniem znaczenia gospodarczego makroregionu zakreślone w jego strategii rozwoju. Stopa bezrobocia rejestrowanego Wysokość stopy bezrobocia rejestrowanego w Polsce Zachodniej w 2014 r. była zróżnicowana w poszczególnych województwach. Najlepsza sytuacja występowała w województwie wielkopolskim (7,8%), które jednocześnie charakteryzowało się najniższą stopą bezrobocia rejestrowanego w Polsce. Istotne jest, że województwo to utrzymuje się na pierwszej pozycji w kraju pod względem stopy bezrobocia nieprzerwalnie od roku Wśród pierwszych pięciu województw z najniższym bezrobociem rejestrowanym znalazło się także województwo dolnośląskie, w którym stopa bezrobocia wyniosła 10,6% (5. miejsce w kraju). Pozostałe trzy województwa Polski Zachodniej osiągnęły wartość gorszą od średniej dla Polski (11,5%) opolskie 11,9% (8. miejsce), lubuskie 12,8% (10. miejsce), zachodniopomorskie 15,6% (14. miejsce). Wykres 13. Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2013 r. i 2014 r. (%) 25,0 2 15,0 1 9,6 11,3 11,1 11,5 13,1 13,2 13,4 14,1 14,2 14,4 15,7 15,1 16,6 16,3 18,0 18,2 21,6 25,0 2 15,0 1 5,0 5, rok 2014 rok 2013 rok We wszystkich województwach Polski Zachodniej w 2014 r. zaobserwowano spadek stopy bezrobocia w stosunku do roku 2010 (podobnie jak w innych województwach w kraju poza mazowieckim, gdzie stopa bezrobocia w 2014 r. nieznacznie wzrosła tj. o 0,1 p.p. w porównaniu do roku 2010). Wszystkie województwa 26

27 7,2 7,7 7,8 8,4 8,5 8,6 8,6 8,8 9,0 9,1 9,1 9,1 9,8 9,9 10,6 11,3 14,0 makroregionu uplasowały się czołówce zestawienia pod względem wielkości zaistniałej zmiany tj. zajęły miejsca od 1. do 5., odntotowując największy spadek stopy bezrobocia w kraju w latach Lubelskie zajęło 1. miejsce (spadek o 2,7 p.p.), dolnośląskie 2. (spadek o 2,5 p.p.), zachodniopomorskie 3. (spadek o 2,2 p.p.), opolskie 4. (spadek o 1,7 p.p.), a wielkopolskie 5. (spadek o 1,4 p.p.). Dla porównania średnia zmiana dla kraju wyniosła spadek stopy bezrobocia o 0,9 p.p. Stopa bezrobocia wg BAEL Polska Zachodnia wyróżnia się w kraju pod względem stopy bezrobocia wg miejsca zamieszkania (zgodnie z metodologią BAEL 6 ). W 2014 r. cztery spośród pięciu województw Polski Zachodniej znajdują się w pierwszej piątce województw o najniższej stopie bezrobocia w kraju. Są to: wielkopolskie (7,7%, 2. miejsce w kraju), opolskie (7,8%, 3. miejsce w kraju), lubuskie (8,4%, 4. miejsce w kraju), zachodniopomorskie (8,5%, 5. miejsce w kraju). Ustępują one miejsca jedynie województwu mazowieckiemu. Województwo dolnośląskie (9,1%) osiągnęło wartość wskaźnika nieznacznie niższą niż średnia dla kraju (9,0%). Wykres 14. Stopa bezrobocia wg miejsca zamieszkania (wg BAEL) w 2014 r. (%) 16,0 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0 Pod względem zmiany stopy bezrobocia wg miejsca zamieszkania w latach , województwa Polski Zachodniej prezentują się korzystnie na tle kraju. Wszystkie województwa Polski Zachodniej uplasowały się w czołówce zestawienia pod względem spadku stopy bezrobocia. W pierwszej czwórce rankingu znalazły się: zachodnipomorskie (spadek o 3,9 p.p.), dolnośląskie (spadek o 2,2 p.p.), lubuskie (spadek o 2,1 p.p.) i opolskie (spadek o 1,9 p.p.), a na 6. pozycji uplasowało się województwo wielkopolskie ze spadkiem o 1,0 p.p. Pozostałe województwa w kraju (jeszcze poza podlaskim spadek o 1,1 p.p.), odnotowały zmniejszenie stopy bezrobocia poniżej 1 p.p. wzrost wartości wskaźnika w latach (warmińsko-mazurskie i podkarpackie). Średnia zmiana dla kraju to spadek o 0,6 p.p. Odsetek długotrwale bezrobotnych Województwa Polski Zachodniej cechują się bardzo dobrą sytuacją w kraju pod względem odsetka długotrwale bezrobotnych w 2014 r. Trzy spośród pięciu województw makroregionu uplasowały się na pierwszych pięciu lokatach pod względem najniższej wartości wskaźnika. Województwo lubuskie zajęło pierwsze miejsce w kraju (21,6%), opolskie drugie (25,8%), natomiast zachodniopomorskie piąte miejsce w kraju (34,0%). Kolejne dwa województwa Polski Zachodniej tj. dolnośląskie (36,4%, 8. miejsce w kraju) i wielkopolskie (37,8%, 10. miejsce w kraju) osiągnęły wartość odsetka długotrwale bezrobotnych na poziomie nieznacznie wyższym niż średnio dla Polski tj. 36,2%. We wszystkich województwach Polski Zachodniej sytuacja pod względem odsetka długotrwale bezrobotnych w 2014 r. kształtowała się korzystniej niż w województwach takich jak śląskie (11.), łódzkie (14.) czy małopolskie (15.). 6 Dane o aktywności ekonomicznej ludności w wieku 15 lat i więcej. 27

28 23,3 25,0 28,7 34,3 39,1 34,5 36,0 36,5 37,3 32,1 39,4 38,0 41,2 43,4 44,2 40,6 4 Wykres 15. Odsetek długotrwale bezrobotnych w 2013 r. i 2014 r. (%) ,6 25,8 27,6 33,3 34,0 34,3 35,3 36,2 36,4 36,5 37,8 38,9 40,4 40,5 41,9 43,2 44, rok 2013 rok W porównaniu do roku 2010, w 2014 r. w czterech województwach Polski Zachodniej wielkopolskim (o 10,7 p.p.), dolnośląskim (o 10,2 p.p.), opolskim (o 7,9 p.p.) i zachodniopomorskim (o 2,7 p.p.) zaobserwowano wzrost odsetka długotrwale bezrobotnych. Pomimo tego, że stopa bezrobocia w wymienionych województwach wzrosła, to należy zwrócić uwagę, ze nie był to najwyższy wzrost w kraju stopa bezrobocia wzrostła bardziej w sześciu województwach w kraju np. w łódzkim czy śląskim. Jedynym województwem w Polsce Zachodniej (jednocześnie jedynym w kraju), w którym odnotowano spadek wartości wskaźnika było lubuskie (spadek o 0,4 p.p.). Bezrobocie w UE Ogółem w UE w latach wartość wskaźnika bezrobocia w przedziale wiekowym lata zwiększyła się (o 3,3 p.p.), osiągając w 2014 r. poziom 1%. We wszystkich województwach makroregionu był on jednak niższy i przyjął wartości od 7,5% w województwie wielkopolskim do 9,1% w dolnośląskim. Na tle UE makroregion zachodni wyróżnia się nie tylko niskim poziomem bezrobocia, lecz również odwrotnym trendem zmian niż unijny. W analizowanym okresie nastąpił bowiem spadek poziomu bezrobocia we wszystkich regionach zachodniej Polski, przy czym największy był on w przypadku województwa dolnośląskiego (3,5 p.p.) i wielkopolskiego (3,1 p.p.). Pozostałe regiony odnotowały spadki w wartości pomiędzy 0,7 p.p. a 1,7 p.p. Mapa 4. Udział liczby osób bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku lata w roku 2007 i 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawieeurostat 28

29 21,8 29,1 34,7 32,9 33,3 30,4 30,5 29,4 40,1 31,1 31,1 23,3 23,8 36,0 31,1 35,1 28,3 66,8 62,7 60,5 60,3 58,8 58,2 57,9 57,3 57,0 56,3 54,7 53,3 53,1 52,6 52,5 51,8 49,1 Zatrudnienie i pracujący Pracujący wg sektorów ekonomicznych Analiza udziału pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w 2014 r. wykazuje, że we wszystkich województwach Polski Zachodniej największy odsetek ludności pracuje w sektorze usługowym 7. Trzy województwa makroregionu znalazły się w pierwszej piątce w kraju pod względem odsetka pracujących w tym sektorze: zachodniopomorskie 2. miejsce (62,7%), dolnośląskie 3. (60,5%) i lubuskie 5. (58,8%). Są to jednocześnie województwa, w których odnotowano wartość tego wskaźnika wyższą niż średnia dla kraju (tj. 57,9%). Mniejszy udział pracujących w usługach charakteryzował opolskie i wielkopolskie odpowiednio 52,6% i 51,8%, co pozwoliło zająć tym województwom 13. i 15. miejsce w kraju. Pod względem odsetka pracujących w przemyśle 8 w 2014 r., cztery województwa Polski Zachodniej zajęły od 2. do 5. miejsca w kraju: opolskie (36,0%), wielkopolskie (35,1%), dolnośląskie (34,7%), lubuskie (33,3%). Poniżej średniej krajowej (wynoszącej 30,5%) uplasowało się zachodniopomorskie z wartością wskaźnika 29,1%. Udział pracujących w sektorze rolniczym 9 spośród województw Polski Zachodniej jest najwyższy w wielkopolskim 12,9% i opolskim 11,4%. W pozostałych województwach makroregionu zachodniego jest niższy niż średnio w kraju (tj. 11,5%) i przyjmuje następujące wartości: zachodniopomorskie 8,0%, lubuskie 7,9%, dolnośląskie 4,6%. Wykres 16. Udział pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w ogólnej liczbie pracujących w 2014 r. (%) ,1 8,0 4,6 6,5 7,9 11,0 11,5 12,9 2,8 12,4 14,1 23,3 23,1 11,4 16,2 12,9 22,6 sektor rolniczy sektor przemysłowy sektor usługowy Udział pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w 2014 r. w Polsce Zachodniej przedstawia się następująco: pracujący w rolnictwie stanowią 9,1% ogółu pracujących, w przemyśle 34,0%, a w sektorze usługowym 56,8%. W porównaniu do innych makoregionów, w Polsce Zachodniej jest więcej pracujących w rolnictwie niż w Polsce Południowej (6,2%), ale mniej niż w Polsce Centralnej (11,5%) i Wschodniej (19,9%). Udział pracujących w przemyśle w makroregionie przewyższa odsetek pracujących w tym sektorze w Polsce Centralnej (24,9%) i Wschodniej (27,0%), ale jest niższy niż w Polsce Południowej (36,1%). Z kolei odsetek pracujących w usługach jest niższy niż w Polsce Centralnej (63,4%) i Południowej (57,5%), natomiast wyższy niż w Polsce Wschodniej (53,0%). 7 Sektor usługowy: Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i użytku domowego; Sekcja H - Hotele i restauracje; Sekcja I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność; Sekcja J - Pośrednictwo finansowe; Sekcja K - Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem interesów; Sekcja L - Administracja publiczna i obrona narodowa; gwarantowana prawnie opieka socjalna; Sekcja M - Edukacja; Sekcja N - Ochrona zdrowia i pomoc socjalna; Sekcja O - Działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna, pozostała; Sekcja P - Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; Sekcja Q - Organizacje i zespoły międzynarodowe. 8 Sektor przemysłowy: Sekcja C - Górnictwo; Sekcja D - Działalność produkcyjna; Sekcja E - Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę; Sekcja F - Budownictwo. 9 Sektor rolniczy: Sekcja A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; Sekcja B Rybactwo. 29

30 58,3 57,7 56,3 56,2 55,9 55,9 55,7 55,3 55,3 55,1 54,5 54,1 54,0 53,8 52,6 51,1 61,5 Wykres 17. Udział pracujących w poszczególnych sektorach ekonomicznych w ogólnej liczbie pracujących w ujęciu makroregionalnym w 2014 r. (%) ,8 63,4 53,0 57,5 57, ,0 24,9 9,1 11,5 Polska Zachodnia Polska Centralna 27,0 19,9 Polska Wschodnia 36,1 30,5 6,2 11,5 Polska Południowa Polska rolnictwo przemysł usługi Współczynnik aktywności zawodowej Województwo wielkopolskie osiągając w 2014 r. wartość współczynnika aktywności zawodowej 10 na poziomie 57,7% zajęło 3. miejsce w kraju (ustępując miejsce jedynie województwom Polski Centralnej tj. mazowieckiemu 61,5% i łódzkiemu 58,3%). Było to jednocześnie jedynie województwo makroegionu, które w 2014 r. osiągnęło wartość wskaźnia większą niż średnia dla Polski (56,2%). Pozostałe województwa Polski Zachodniej uplasowały się w drugiej połowie wśród wszystkich województw w kraju i osiągnęły następujące wartości współczynnika aktywności zawodowej: dolnośląskie 55,1% (10. miejsce w kraju), lubuskie 54,1% (12. miejsce), opolskie 54,0% (13. miejsce), zachodniopomorskie 52,6% (15. miejsce). W większości województw Polski Zachodniej odnotowano wzrost współczynnika aktywności zawodowej w roku 2014 w porównaniu do roku 2012 dolnośląskie (o 1,3 p.p.), a wielkopolskie, lubuskie i zachodniopomorskie po 0,4 p.p. 2. i miejsce w kraju pod względem wzrostu. Natomiast w opolskim zauważalny jest nieznaczny spadek omawianego wskaźnika w stosunku do 2012 r. (o 0,4 p.p.) 13. miejsce. Wykres 18. Współczynnik aktywności zawodowej w 2013 r. i 2014 r. (%) 65,0 2,0 6 1,5 1,0 55,0 5 0,5-0,5 45,0-1,0-1,5 4-2, r. (lewa oś) zmiana (p.p.) w stosunku do 2012 r. (prawa oś) 10 Współczynnik aktywności zawodowej obliczany dla ludności w wieku 15 lat i więcej. 30

31 48,5 54,2 50,6 46,8 48,5 46,9 46,9 48,5 48,7 49,7 47,5 46,0 46,4 46,6 44,7 46,7 43,6 W Polsce Zachodniej, podobnie jak w pozostałej części kraju w 2014 r. współczynnik aktywności zawodowej jest wyższy wśród mężczyzn niż wśród kobiet (sytuacja taka występuje we wszystkich województwach w kraju). Województwo wielkopolskie zajęło 2. miejsce w kraju pod względem aktywności zawodowej wśród mężczyzn 67,8% (za mazowieckim, gdzie wartość wskaźnika wyniosła 69,6%). W pierwszej połowie zestawienia, z makroregionu znalazło się jeszcze dolnośląskie (64,3%). Pozostałe województwa Polski Zachodniej uplasowały się w dolnej części zestawienia zajmując odpowiednio: opolskie 11. miejsce (63,2%), lubuskie 13. (62,1%) i zachodniopomorskie 14. (61,7%). Aktywność zawodowa wśród mężczyzn była niższa w śląskim (61,6%) i warmińsko-mazurskim (59,4%). Dla porównania średnia dla kraju w 2014 r. wynosiła 64,7%. W przypadku aktywności zawodowej wśród kobiet w 2014 r. na obszarze Polski Zachodniej, najkorzystniejsza sytuacja występowała w województwie wielkopolskim, gdzie wskaźnik ten osiągnął wartość 48,5% (równy średniej ogólnopolskiej), co pozwoliło zająć 5. miejsce w kraju. Pozostałe województwa makroregionu uplasowały się w dolnej części zestawienia zajmując: dolnośląskie 9. miejsce (46,9%), lubuskie 12. miejsce (46,6%), opolskie 14. miejsce (46,0%), zachodniopomorskie 15. miejsce (44,7%). Wykres 19. Współczynnik aktywności zawodowej w podziale na płeć w 2014 r. (%) 8 69,6 67,8 66,9 65,2 64,7 64,6 64,3 63,9 63,6 63,4 63,3 63,2 63,1 62,1 61,7 61,6 6 59,4 4 2 mężczyźni kobiety W przypadku wskaźnika aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym 11, najkorzystniejsza sytuacja wśród województw Polski Zachodniej, ponownie występuje w wielkopolskim 75,1% (4. miejsce w kraju). Jako jedyne województwo z Polski Zachodniej, wielkopolskie osiągnęło w 2014 r. wartość wskaźnika wyższą niż średnia dla Polski (74,3%). Województwo dolnośląskie zajęło 6 lokatę w kraju, osiągając 74,2% (co stanowi wartość nieznacznie niższą niż średnia w kraju). Wskaźnik aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym dla pozostałych województw w 2014 r. przedstawia się następująco: opolskie 73,1% (9. miejsce w kraju), lubuskie 71,6% (14. miejsce w kraju), zachodniopomorskie 70,8% (15. miejsce w kraju). W 2014 r. we wszystkich województwach Polski Zachodniej odnotowano wzrost wartości wskaźnika na przestrzeni lat Warto zauważyć, że województwa dolnośląskie i lubuskie odnotowały największy przyrost współczynnika aktywności zawodowej w wieku produkcyjnym w Polsce w stosunku do roku 2012 dolnośląskie to wzrost o 2,5 p.p., a lubuskie o 2,2 p.p. 11 Wiek produkcyjny wiek zdolności do pracy, obejmuje mężczyzn w wieku lata i kobiety w wieku lat. 31

32 78,1 75,6 74,6 73,2 73,8 72,9 71,7 74,4 72,2 72,8 72,7 72,2 72,4 69,8 69,4 69,3 66,5 Wykres 20. Współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym w 2012 r. i 2014 r. (%) 85,0 8 75,0 79,7 77,3 75,4 75,1 74,8 74,3 74,2 73,4 73,1 73,1 72,9 72,5 71,6 71,6 70,8 7 68,1 65,0 73,5 6 55, rok 2012 rok Wskaźnik zatrudnienia wg grup wieku Analizie poddano trzy grupy wiekowe: lata, 18-59/64 lata i powyżej 50 lat. Grupy te częściowo się pokrywają, jednak zasadne jest pokazanie danych dla wszystkich trzech najmłodszej i najstarszej jako grup problemowych, o niższym poziomie zatrudnienia, i środkowej - pokazującej standardowy wiek produkcyjny. W 2014 r. w grupie wiekowej lata województwo wielkopolskie zajęło pierwsze miejsce w kraju pod względem wskaźnika zatrudnienia 31,4%. Był on wyższy niż w województwach Polski Centralnej, które zajęły drugą i trzecią lokatę w Polsce tj. w mazowieckim 31% i w łódzkim 29,5%. Istotne jest również, że wartość wskaźnika w tej grupie wiekowej w Wielkopolsce rośnie nieprzerwalnie od 2012 r. Drugim województwem Polski Zachodniej, w którym wskaźnik zatrudnienia w grupie osób w wieku lata był wyższy niż średnio dla Polski (tj. 25,8%) było opolskie, które osiągnęło w 2014 r. 27,3% (4. miejsce w kraju). W pozostałych województwach makroregionu wartości wskaźnika w 2014 r. były nieznacznie niższe niż średnia w kraju i kształtowały się następująco: dolnośląskie 25,5% (9. miejsce), lubuskie 21,7% (11. miejsce) i zachodniopomorskie 21,1% (12. miejsce). W 2014 r. w grupie wiekowej 18-59/64 lata wielkopolskie było jedynym województwem Polski Zachodniej, które osiągnęło wartość wskaźnika zatrudnienia wyższą niż średnia w kraju wskaźnik w Wielkopolsce wyniósł 69,2% (Polska 67,5%), co pozwoliło uzyskać 3 lokatę w kraju (za województwami mazowieckim i łódzkim). Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 18-59/64 lata dla pozostałych województw Polski Zachodniej w 2014 r. przyjął następujące wartości: dolnośląskie 67,3% (5. miejsce w kraju), opolskie 67,1% (7. miejsce), lubuskie 65,6% (10. miejsce), zachodniopomorskie 64,7% (14. miejsce). Pomimo niskiej pozycji zachodniopomorskiego w 2014, w województwie tym odnotowano najwyższy w kraju przyrost wartości wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 18-59/64 lata w latach ,7 p.p. (z 63,6% w 2012 r.). Jednocześnie warto zauważyć, że na przestrzeni lat w całej Polsce Zachodniej zaobserwowano wzrost omawianego wskaźnika. Analiza wartości wskaźnika zatrudnienia w wieku 50 lat i więcej ukazuje, że w 2014 r. tylko województwo zachodniopomorskie, które osiągnęło wartość wskaźnika 32,3%, znalazło się wśród pierwszych pięciu województw w Polsce (5. miejsce). Drugim województwem, które przekroczyło średnią dla kraju (tj. 32,1%) było lubuskie, w którym wskaźnik zatrudnienia wyniósł 32,2% (7. miejsce). Pozostałe trzy województwa Polski Zachodniej osiągnęły wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 50 lat i więcej na następującym poziomie: wielkopolskie 31,9% (8. miejsce), opolskie 31,6% (9. miejsce), dolnośląskie 3% (14. miejsce). Dwa najlepsze województwa Polski Zachodniej odnotowały wysoki wzrost wartości wskaźnika na przestrzeni lat W województwie zachodniopomorskim wzrosła ona o 2,6 p.p. (co stanowiło drugi największy wzrost w kraju po łódzkim), a w lubuskim wzrosła o 2,4 p.p. (trzeci największy wzrost w Polsce). 32

33 Wykres 21. Wskaźnik zatrudnienia według grup wieku w 2014 r. (%) ,9 70,3 69,2 68,3 67,5 67,3 67,2 67,1 66,5 66,5 65,6 65,3 65,2 64,8 64,7 62,1 61, ,7 33,9 30,1 31,9 33,6 32,1 34,0 3 31,6 31,4 31,5 32,2 31,4 27,3 28,6 30,9 32,2 32,3 30,7 28,5 29,5 25,8 25,2 19,9 25,5 27,2 21,7 26,5 19,0 26,5 26,0 21,1 17,8 19, lata 18-56/64 lata 50 lat i więcej Wskaźnik zatrudnienia w odniesieniu do UE W 2014 roku ogółem w UE zatrudnionych było 69,2% osób w wieku lata. W porównaniu do roku 2007 odsetek ten obniżył się o 0,6 p.p. Pomimo relatywnie niskiego wskaźnika zatrudnienia w Polsce Zachodniej na tle UE notowanego w 2014 r. (od 63,2% w zachodniopomorskim do 68% w wielkopolskim), regiony zachodnie zmieniły swoją pozycję zarówno w rankingu krajowym, jak i europejskim. Należą one do tych europejskich regionów (za wyjątkiem województwa wielkopolskiego), w których w latach nastąpił wzrost poziomu zatrudnienia (pomimo jego spadku ogółem w UE). Największa, pozytywna zmiana charakteryzuje województwo zachodniopomorskie, w którym odnotowano wzrost wartości wskaźnika zatrudnienia aż o 6,2 p.p., relatywnie najmniejsza zaś - województwo lubuskie (wzrost o 3 p.p.). Stosunkowo niewiele zmieniła się sytuacja województw Polski Zachodniej względem wschodnich landów niemieckich. Mapa 5. Stosunek liczby osób zatrudnionych do ogólnej liczby ludności w wieku lata dla 2007 i 2014 r. Źródło:opracowanie własne na podstawie Eurostat Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lata w odniesieniu do Polski Wartość wskaźnika zatrudnienia osób w wieku lata w 2014 r. w Polsce Zachodniej oscylowała wokół średniej dla kraju (66,5%). Jedynie w województwie wielkopolskim była ona wyższa (67,9%). Pozostałe województwa makroregionu osiągnęły następujące wartości: opolskie 65,8% (7. miejsce w kraju), dolnośląskie 65,5% (9.), lubuskie 64,6% (10.), zachodniopomorskie 63,2% (14.). 33

34 65,9 65,2 65,6 64,3 65,0 64,9 63,3 64,2 62,3 61,8 61,7 61,4 58,9 64,6 62,0 64,2 60,3 61,2 69,3 68,8 68,3 67,9 66,5 66,2 66,2 65,8 65,7 65,5 64,6 64,4 63,8 63,8 63,2 73,2 Wykres 22. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lata w 2010 r. i 2014 r. (%) 75,0 7 65,0 6 55, rok 2010 rok W latach w makroregionie zachodnim obserwuje się wzrost wartości wskaźnika zatrudnienia.. Województwo zachodniopomorskie zajęło 1. miejsce pod względem dynamiki zmian(wzrost o 4,3 p.p.), a dolnośląskie uplasowało się na 3. pozycji (wzrost o 3,2 p.p.). Również pozostałe województwa Polski Zachodniej osiągnęły wzrost wyższy niż średnio w kraju (tj. 2,2 p.p.): lubuskie wzrost o 2,8 p.p., opolskie o 2,5 p.p. oraz wielkopolskie o 2,3 p.p.. Wykres 23. Zmiana wskaźnika zatrudnienia osób w wieku lata w latach (p.p.) 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0-1,0-2,0-3,0 4,3 3,9 3,2 3,1 2,9 2,8 2,7 2,5 2,4 2,3 2,2 1,5 1,3 1,2-0,8-0,9-2,2 W podziale na płeć, we wszystkich województwach Polski Zachodniej (podobnie jak w całym kraju), wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lata w 2014 r. przyjmuje wyższą wartość dla mężczyzn niż dla kobiet. W przypadku wartości wskaźnika dla mężczyzn, województwo wielkopolskie (77,5%) plasuje się na 2. pozycji w kraju, a opolskie na 4. (74,6%). Dla porównania wskaźnik dla kobiet w wymienionych województwach wyniósł odpowiednio 58,5% (6. miejsce) i 57,6% (11.). Wartości wskaźnika w podziale na płeć w pozostałych województwach makroregionu kształtują się następująco: dolnośląskie mężczyźni 72,7%, kobiety 58,5%, lubuskie 71,4% i 57,7%, zachodniopomorskie 70,6% i 56,0%. Średnia dla Polski w 2014 r. wynosi 73,6% - mężczyźni oraz 59,4% - kobiety. 34

35 VI. Edukacja i kapitał ludzki Polityka edukacyjna państwa ma na celu m.in. zwiększanie kapitału ludzkiego, którego poprawa przekłada się na bardziej zrównoważony rozwój społeczeństwa. Skuteczna polityka edukacyjna pozwala na pełniejsze wykorzystanie potencjału społeczeństwa, lepsze kształtowanie i odpowiadanie na potrzeby rynku pracy, a także przemiany zmierzające do budowy gospodarki opartej na wiedzy. Dla realizacji tych celów niezbędne jest prowadzenie skutecznych działań w zakresie edukacji w ramach obowiązku szkolnego, a także wychowania przedszkolnego, szkolnictwa wyższego i uczenia się przez całe życie. Zapisy Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego i Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego kładą szczególny nacisk na rozwój wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, które sprzyjają zwiększeniu aktywności obywatelskiej i zaangażowania społecznego, służą poprawie sytuacji na rynku pracy i wzrostowi zatrudnienia, przeciwdziałają wykluczeniu społecznemu i pomagają zmniejszyć zagrożenie bezrobociem i ubóstwem. Ich realizacja sprzyjać będzie osiąganiu celów postawionych w Strategii Rozwoju Polski Zachodniej. Cele operacyjne polityki edukacyjnej wyznaczają przede wszystkim wskaźniki wypracowane przez OECD (np. odsetki osób posiadających dany poziom wykształcenia w poszczególnych grupach wiekowych, wskaźniki skolaryzacji, wyniki testów PISA) i wyniki osiągane przez inne kraje, a w przypadku województw inne regiony kraju. Efekty polityki edukacyjnej przekładają się także na inne obszary, np. politykę ludnościową i związaną z zatrudnieniem, co bezpośrednio przekłada się na cele rozwojowe postawione w strategii rozwoju Polski Zachodniej. Dostosowanie systemu kształcenia do potrzeb społeczności (w tym potrzeb lokalnego rynku pracy) pomaga przeciwdziałać procesom depopulacyjnym w mniejszych ośrodkach i słabiej rozwiniętych regionach. Rozwinięty sektor nauki i szkolnictwa wyższego nie tylko sprzyja prowadzeniu działalności innowacyjnej, będącej jednym z fundamentów rozwoju makroregionu, ale także przekłada się na większy udział społeczności w uczeniu się przez całe życie poprzez udział w piknikach i festiwalach nauki, zajęciach uniwersytetów: otwartych, dziecięcych i trzeciego wieku czy kawiarniach i spotkaniach popularnonaukowych. Omówione w analizie wskaźniki odnoszą się do tych elementów systemu edukacji, które mają charakter fakultatywny zaprezentowano dane dotyczące wychowania przedszkolnego i opieki nad dziećmi do lat 3, wielu aspektów szkolnictwa wyższego (w tym wskaźnika HRST, który pokazuje istnienie kapitału ludzkiego do wykorzystania dla działalności innowacyjnej) oraz uczenia się przez całe życie, a także osób, które porzucają naukę. Zagadnienia związane z sektorem nauki omówiono w dalszej części raportu (rozdział Gospodarka: inwestycje, innowacje, przedsiębiorczość). Wykształcenie wyższe Studenci szkół wyższych na 10 tys. ludności Poszczególne województwa Polski Zachodniej prezentują zróżnicowaną sytuację pod względem wartości wskaźnika liczba studentów szkół wyższych w przeliczeniu na 10 tys. ludności w 2014 r. Dwa województwa makroregionu charakteryzowały się średnią wyższą niż w Polsce (tj. 382 os./10 tys. ludności) i były to dolnośląskie (470 osób, 3. miejsce w kraju jedynie za małopolskim i mazowieckim) oraz wielkopolskie (391 osób, 5. miejsce w kraju). Województwa zachodniopomorskie (308 osób) i opolskie (278 osób) uplasowały się odpowiednio na 10. i 13. miejscu w kraju. Województwo lubuskie w 2014 r. osiągnęło wartość wskaźnika 176 osób/10 tys. mieszkańców, co stanowiło ostatnią pozycję w kraju oraz znacznie niższą wartość niż średnia dla Polski. Na przestrzeni lat we wszystkich województwach Polski Zachodniej odnotowano spadek liczby studentów na 10 tys. ludności. Należy zwrócić uwagę, że sytuacja taka jest charakterystyczna dla całego kraju. Podobna sytuacja występuje w przypadku analizy liczby studentów szkół wyższych przypadających na 10 tys. ludności w wieku lata. W 2014 r. wśród pierwszych pięciu województw znalazły się dolnośląskie (6525 osób, 3. miejsce) oraz wielkopolskie (4967 osób, 5. miejsce). Oba wymienione województwa osiągnęły wartość wskaźnika wyższą niż średnia w Polsce 4964 osób/10 tys. ludności. Zachodniopomorskie i opolskie zajęły 9. i 12. miejsce w Polsce osiągając odpowiednio 4024 oraz 3677 osób/10 tys. ludności w wieku lata. Województwo lubuskie zajęło ostatnie miejsce w kraju 2308 osób. Warto zauważyć, że dolnośląskie ustąpiło miejsca jedynie województwom, w których znajdują się najbardziej prestiżowe szkoły wyższe w kraju mazowieckiemu oraz małopolskiemu. W województwie dolnośląskim (jako jednym z Polski Zachodniej oraz jednym z trzech w kraju) odnotowano wzrost liczby studentów na 10 tys. ludności w wieku lata w porównaniu do roku poprzedniego, tj r. z 6480 na 6525 osób. Podobnie jak w przypadku wskaźnika dotyczącego ludności ogółem, liczba studentów na 10 tys. mieszkańców w wieku lata w 2014 r. zmniejszyła się w we wszystkich województwach Polski Zachodniej w porównaniu do roku Sytuacja taka występowała również prawie we wszystkich województwach w kraju (poza mazowieckim i pomorskim, gdzie odnotowano wzrost liczby studentów na 10 tys. ludności w wieku lata). 35

36 Wykres 24. Studenci szkół wyższych na 10 tys. ludności w wieku lata w 2014 r. (osoby) Odsetek ludności z wykształceniem wyższym Pod względem odsetka ludności z wykształceniem wyższym w 2014 r. wyróżniała się pozycja województwa dolnośląskiego, które zajęło 2. miejsce w kraju (jedynie za mazowieckim) osiągając wartość wskaźnika 24,5%. Było to jedyne województwo Polski Zachodniej, które przekroczyło średnią dla kraju (23,8%). Pozostałe województwa Polski Zachodniej uplasowały się w drugiej połowie zestawienia. Odsetek ludności z wykształceniem wyższym kształtował się następująco: wielkopolskie 22,0% (10. miejsce w kraju), zachodniopomorskie 21,3% (11. miejsce), opolskie 20,7% (12. miejsce), lubuskie 19,9% (14. miejsce). Wykres 25. Odsetek ludności w wieku lata z wykształceniem wyższym w 2014 r. (%) oraz zmiana w stosunku do 2013 r. (p.p.) 35,0 3 25,0 2 15,0 1 33,0 24,5 24,3 23,9 23,8 23,7 22,8 22,7 22,7 22,2 22,0 21,3 20,7 20,6 19,9 19,1 18,1 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5-0,5-1, r. (lewa oś) zmiana (p.p.) w stosunku do 2013 r. (prawa oś) We wszystkich województwach Polski Zachodniej w 2014 r. odnotowano wzrost odsetka ludności z wykształceniem wyższym w porównaniu do roku W województwie dolnośląskim wystąpił najwyższy wzrost spośród wszystkich województw Polski o 2,4 p.p. Wysoki wzrost odnotowano również w opolskim o 2,2 p.p. (warto zauważyć, że w trzech województwach w kraju: świętokrzyskim, pomorskim i kujawskopomorskim nastąpił spadek wartości wskaźnika, a średni wzrost dla kraju to 1,2 p.p.). 36

37 13,05 32,27 32,21 27,84 30,14 26,98 29,44 25,63 28,73 26,38 22,91 25,56 25,41 22,50 21,73 17,54 17,25 15,18 15,31 12,23 12,75 10,23 0,60 1,82 4 0, ,68 22,12 19,66 19,55 24,94 35,84-0,3-0,3-0,6 0,8 0,6 0,5 0,5 1,3 1,2 1,2 1,2 1,5 1,7 1,7 2,4 2,3 2,2 Wykres 26. Zmiana odsetka ludności z wykształceniem wyższym w latach (p.p.) 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5-0,5-1,0 Udział studentów szkół wyższych technicznych w ogólnej liczbie studentów szkół wyższych Polska Zachodnia cechuje się zróżnicowaniem wewnętrznym pod względem udziału studentów szkół wyższych technicznych w ogólnej liczbie studentów szkół wyższych w 2014 r. Województwo zachodniopomorskie zajęło 1. miejsce w kraju osiągając wartość wskaźnika na poziomie 35,84%, a opolskie z 30,14% uplasowało się na 4. miejscu. Na dalszych pozycjach rankingu znalazło się dolnośląskie (10., 24,94%), wielkopolskie (13., 15,31%) i lubuskie (15., 4%). Wartość wskaźnika dla makroregionu wyniosła w 2014 r. 22,15%, co przewyższało średnią krajową, która wyniósła 21,73%. Wykres 27. Udział studentów szkół wyższych technicznych w ogólnej liczbie studentów szkół wyższych w 2010 r. i 2014 r. (%) 40 35, , , , rok 2010 rok W latach zwiększył się udział studentów szkół wyższych technicznych w ogólnej liczbie studentów szkół wyższych. Województwo zachodniopomorskie wyróżnia się wzrostem wartości wskaźnika aż o 22,8 p.p. (z 13,05% w 2010 r.) przy średniej zmianie dla kraju wynoszącej 4,2 p.p. Wzrost wskaźnika w makroregionie odnotowano również w dolnośląskim o 5,4 p.p. (z 19,55% w 2010 r.), opolskim o 3,2 p.p. (z 26,98% w 2010 r.) i wielkopolskim o 3,1 p.p. (z 12,23% w 2010 r.). Województwo lubuskie natomiast odnotowało nieznaczny spadek wartości wskaźnika o 0,1 p.p. (z 0,17% w 2010 r.). Wśród innych województw w kraju, zmniejszenie udziału studentów szkół technicznych wystąpiło również w kujawsko-pomorskim o 1,2 p.p. Zmiana w makroregionie Polski Zachodniej wyniosła 6,6 p.p. (z 15,55% w 2010 r.). 37

38 Odsetek absolwentów szkół wyższych na poszczególnych kierunkach W 2014 r. we wszystkich województwach Polski Zachodniej, wśród kierunków studiów klasyfikacji ISCED 97 12, największym odsetkiem absolwentów wyróżniały się kierunki pedagogiczne oraz ekonomia i administracja. W czterech województwach makroregionu kierunki te znalazły się na pierwszym lub drugim miejscu pod względem odsetka absolwentów (wyjątkiem jest dolnośląskie, gdzie drugie miejsce za ekonomią i administracją zajęły kierunki inżynieryjno-techniczne). W województwach lubuskim, zachodniopomorskim i opolskim największy odsetek absolwentów odnotowano na kierunkach pedagogicznych (a drugie miejsce zajmowała ekonomia), natomiast w wielkopolskim i dolnośląskim najwięcej absolwentów ukończyło ekonomię i administrację. Tabela 2. Odsetek absolwentów szkół wyższych na poszczególnych kierunkach w 2014 r. Województwo Odsetek absolwentów szkół wyższych na dwóch najpopularniejszych kierunkach w 2014 r. dolnośląskie lubuskie opolskie wielkopolskie zachodniopomorskie ekonomia i administracja (25,0%) pedagogiczne (27,9%) pedagogiczne (18,9%) ekonomia i administracja (22,9%) pedagogiczne (17,8%) inżynieryjno-techniczne (9,8%) ekonomia i administracja (14,0%) ekonomia i administracja (18,0%) pedagogiczne (13,6%) ekonomia i administracja (16,5%) Odsetek absolwentów poszczególnych kierunków studiów w województwach Polski Zachodniej w 2014 r. nawiązywał do tendencji i upodobań jakie występowały ogólnie w Polce. Średnio dla kraju odsetek absolwentów najpopularniejszych kierunków przedstawiał się następująco: ekonomia i administracja (23,2%), a kierunki pedagogiczne (12,8%). Następne były kierunki społeczne (10,3%), medyczne (8,2%) i inżynieryjnotechniczne (7,0%). HRST HRST, czyli zasoby ludzkie dla nauki i technologii mierzone jako odsetek populacji ogółem, tworzą osoby aktualnie zajmujące się lub potencjalnie mogące zająć się pracą związaną z tworzeniem, rozwojem, rozpowszechnianiem i zastosowaniem wiedzy naukowo-technicznej. Innowacyjność gospodarki jest bezpośrednio zależna od wysoko wykwalifikowanej i posiadającej zdolności adaptacyjne siły roboczej 13. Na poziomie krajowym, wartość wskaźnika HRST 14 w województwach Polski Zachodniej w 2014 r. jest zróżnicowana. Najlepsza sytuacja występuje w dolnośląskim, które zajmuje 2. miejsce w kraju z wynikiem 28,9% (za mazowieckim 36,8%). Pozostałe województwa makroregionu uplasowały się poniżej średniej ogólnopolskiej (27,5%) i osiągnęły zbliżone do siebie wartości od 24,1% w lubuskim, 24,5% w opolskim, 25,3% w zachodniopomorskim do 25,6% w wielkopolskim. Niższą wartość wskaźnika niż w lubuskim, odnotowano w Polsce Wschodniej (podkarpackie 23,5%, warmińsko-mazurskie 22,7%) oraz w kujawsko-pomorskim (21,7%). Warto zwrócić uwagę na zmianę wartości wskaźnika HRST w latach Województwo dolnośląskie odnotowało najwyższy w Polsce wzrost o 5,5 p.p. Wysoko w zestawieniu znalazły się też: wielkopolskie wzrost o 4,2 p.p. (4. miejsce) i opolskie o 4,1 p.p. (7. miejsce). Województwa te odnotowały wzrost wartości wskaźnika wyższy niż średnio w kraju (tj. 3,8 p.p.). Pozostałe dwa województwa makroregionu lubuskie i zachodniopomorskie odnotowując wzrost odpowiednio o 3,1 p.p. i 2,8 p.p., uplasowały się na 11. i 13. pozycji w kraju. 12 Pedagogiczna, humanistyczna, artystyczna, społeczna, prawna, medyczna, rolnicza leśna i rybactwa, dziennikarstwa i informacji, matematyczna i statystyczna, informatyczna, opieki społecznej, architektury i budownictwa, weterynaryjna, usługi dla ludności, ochrona środowiska, usług transportowych, ochrony i bezpieczeństwa, ekonomia i administracja, biologiczna, fizyczna, inżynieryjno-techniczna, produkcji i przetwórstwa. 13 Za: Grażyna Węgrzyn, Zatrudnieni w nauce i technice a innowacyjność gospodarki. 14 Zgodnie z klasyfikacją ISCED tj. do populacji HRST zalicza się osoby posiadające formalne wykształcenie określane mianem trzeciego stopnia, czyli wykształcenie ponadśrednie. 38

39 1,9 1,5 4,7 4,6 4,2 4,2 4,1 4,1 3,8 3,6 3,4 3,3 3,1 3,0 2,8 2,6 5,5 Wykres 28. Zmiana wartości wskaźnika HRST w latach (p.p.) 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat Porównując wartość wskaźnika w 2014 r. w województwach Polski Zachodniej do innych regionów w Europie, jest ona niższa niż np. we wszystkich landach niemieckich (np. Brandenburgia 37,1%, Saksonia 37,4%, Meklemburgia-Pomorze Przednie 33,7%), ale porównywalna do regionów czeskich (np. Północny Zachód 20,6%, Północny Wschód 24,4%, Morawskośląski 24,6%). Biorąc pod uwagę zróżnicowanie międzyregionalne na poziomie europejskim, makroregion zachodni na tle Unii Europejskiej staje się coraz bardziej innowacyjny. O zwiększaniu poziomu innowacyjności tego obszaru świadczy między innymi coraz wyższy udział ludności zatrudnionych w sektorze nauki i techniki (mierzony wskaźnikiem HRST). Na przestrzeni lat wafrtość wskaźnika HRST wzrosła we wszystkich województwach Polski Zachodniej. Poza województwem zachodniopomorskim, w makroregionie zachodnim dynamika zmian przekroczyła 5,4p.p i były to wartości znacznie wyższe niż w przypadku graniczących z Polską landów niemieckich, w których wartość ta zwiększyła się odpowiednio o 3,8 p.p dla Meklemburgii i 4,8 dla Brandenburgii. W największym stopniu swoją pozycję rozwojową zwiększyło województwo wielkopolskie, w którym wartość wskaźnika HRST wzrosła z poziomu 26,6% w 2007 r. do 33,9% w roku W 2013 r. (ostatni rok, dla którego dostępne są dane na poziomie europejskim) wartość wskaźnika HRST kształtowała się od 32,5% w województwie opolskim do 38,7% w województwie dolnośląskim. Jednocześnie ostatnie z wymienionych województw charakteryzuje się znacznie wyższym poziomem wskaźnika HRST niż otaczające go regiony polskie i czeskie. Mapa 6 Wskaźnik HRST w 2007 i 2013 r. Źródło: Eurostat 39

40 76,6 68,3 70,5 68,0 64,3 63,0 62,6 61,4 63,4 56,9 57,5 59,5 56,8 56,8 54,3 52,7 52,0 86,5 84,5 83,6 83,5 80,8 8 79,4 78,9 77,9 77,3 76,4 75,8 75,3 75,1 73,6 72,4 69,7 Uczenie się przez całe życie Upowszechnienie się w społeczeństwie uczenia się przez całe życie (LLL ang. Lifewide Lifelong Learning) jest jednym z celów postawionych w Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju. Polska Rozwijanie kompetencji i kwalifikacji za pomocą uczestnictwa w kształceniu formalnym, nieformalnym i pozaformalnym sprzyja bardziej harmonijnemu rozwojowi społeczeństwa, zwiększeniu kapitału ludzkiego i poprawie kapitału społecznego. Przyczynia się również do poprawy sytuacji obywateli na rynku pracy i do jego lepszego funkcjonowania. Te czynniki przekładają się na realizację celów postawionych w Strategii Rozwoju Polski Zachodniej. Na procesy uczenia się przez całe życie składa się uzupełnianie wykształcenia formalnego, udział w szkoleniach i kursach, samodzielne podnoszenie kwalifikacji, a także udział w wydarzeniach i działaniach z zakresu popularyzacji nauki czy komunikacji naukowej (np. uniwersytety dziecięce i trzeciego wieku czy pikniki i festiwale nauki). W 2014 r. odsetek osób dorosłych uczestniczących w kształceniu w większości województw Polski Zachodniej był niższy niż średnio w Polsce (tj. 4,0%). Jedynie w dolnośląskim gdzie wskaźnik wyniósł 4,2% - przewyższał średnią krajową (pozwoliło to zająć 5. miejsce w kraju). Warto też zauważyć, że była to wartość taka sama jak w województwie małopolskim. Odsetek osób dorosłych uczestniczących w kształceniu wyniósł odpowiednio: wielkopolskie 3,3% (9. miejsce), zachodniopomorskie 3,3% (10. miejsce), opolskie 2,6% (14. miejsce), lubuskie 2,5% (15. miejsce). Na przestrzeni lat w Polsce Zachodniej, tak jak w całym kraju widoczne jest zmniejszenie odsetka osób dorosłych uczestniczących w kształceniu. Warto jednak zwrócić uwagę, że województwa dolnośląskie i zachodniopomorskie są jedynymi województwami w kraju, w których w krótszym okresie czasu tj. w latach wskaźnik nieznacznie wzrósł (oba województwa odnotowały wzrost o 0,1 p.p.). Wychowanie przedszkolne Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym (dzieci w wieku 3-5 lat) Analiza odsetka dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w 2014 r. wskazuje na bardzo korzystną sytuację województw Polski Zachodniej. Aż trzy województwa makroregionu znalazły się wśród pierwszych sześciu województw w kraju o najwyższej wartości wskaźnika. Województwo opolskie zajęło 1. miejsce w kraju osiągając wartość wskaźnika na poziomie 86,5% dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, wielkopolskie 83,5% (4. miejsce) oraz dolnośląskie 8% (6. miejsce). Wartość wskaźnika w wymienionych województwach była wyższa niż średnia w kraju (79,4%). Dwa pozostałe województwa Polski Zachodniej lubuskie i zachodniopomorskie osiągnęły odpowiednio 77,9% (8. miejsce) i 75,8% (11. miejsce). Na przestrzeni lat zauważalny jest wzrost odsetka dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w całej Polsce Zachodniej, co jest zbieżne z sytuacją występującą we wszystkich województwach w kraju. Spośród województw makroregionu jedynie wzrost w dolnośląskim (o 17,0 p.p.) przewyższył średni wzrost wartości wskaźnika dla Polski (o 16,8 p.p.). Pod względem zwiększenia wartości wskaźnika, województwa Polski Zachodniej uplasowały się poniżej średniego wzrostu dla kraju (podobnie jak łódzkie, mazowieckie i śląskie). Województwo zachodniopomorskie odnotowało wzrost o 16,3 p.p., wielkopolskie o 15,5 p.p., lubuskie o 14,5 p.p., opolskie o 9,9 p.p. Wykres 29. Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w 2010 r. i 2014 r. (%) rok 2010 rok 40

41 47,5 44,3 44,3 63,0 63,0 61,5 59,5 53,7 71,5 65,8 63,1 60,8 62,1 56,4 52,3 59,2 77,4 We wszystkich województwach Polski Zachodniej występuje różnica w odsetku dzieci objętych edukacją przedszkolną na wsiach i w miastach. Województwo wielkopolskie i opolskie w 2014 r. wyróżniły się najwyższymi w kraju odsetkami dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w miastach odpowiednio 102,9% i 100,6%. Powyżej średniej dla Polski wynoszącej 92,9% znalazło się również lubuskie, gdzie odsetek dzieci objętych edukacją przedszkolną w miastach wynosił 93,0%. Zachodniopomorskie i dolnośląskie osiągnęły wartość wskaźnika 92,3% i 91,7%. Natomiast na wsiach w Polsce Zachodniej wychowaniem przedszkolnym objętych zostało od 44,3% dzieci w zachodniopomorskim (15. miejsce w kraju), do 71,5% w opolskim (2 miejsce). Wielkopolskie uplasowało się na 5. pozycji (63,0%), dolnośląskie na 11. (56,4%), a lubuskie na 12. (53,7%). Dla porównania średnia dla kraju wyniosła 60,8%. Wykres 30. Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w miastach i na obszarach wiejskich w 2014 r. (%) ,9 100,6 96,6 96,4 95,2 95,1 94,6 93,0 92,9 92,8 92,7 92,3 91,7 89,3 88,1 86,1 85,6 w miastach na wsiach Opieka nad dziećmi do lat 3 Opieka nad dziećmi do lat 3 jest kolejnym po opiece przedszkolnej dla dzieci w wieku 3-5 lat elementem polityki edukacyjnej i społecznej, który ulega pozytywnym przemianom. Zapewnienie opieki dzieciom poniżej 3. roku życia sprzyja powrotowi kobiet na rynek pracy, a tym samym podwyższeniu poziomu zatrudnienia. Wg części modeli opisujących czynniki wspierające procesy demograficzne, w tym naturalną zastępowalność pokoleń (np. w modelu skandynawskim i francuskim), dostępność opieki dla dzieci poniżej 3 lat przyczynia się także do zwiększenia dzietności. Zgodnie z ustawą z ustawą z 2011 roku 15, opieka nad dziećmi do lat 3 jest realizowana w żłobkach, klubach dziecięcych a także za pomocą instytucji opiekuna dziennego i niani. Ujęcie w ustawie trzech ostatnich typów instytucji, a także przekształcenie żłobków z zakładów opieki zdrowotnej w placówki opiekuńczo-wychowawcze z funkcją edukacyjną, pozwoliło na zwiększenie odsetka dzieci do lat 3 objętych opieką. Dostępność i objęcie dzieci opieką jest silnie zróżnicowane zarówno pomiędzy województwami, jak i w ich obrębie: dotyczy przede wszystkim dużych miast. W 2014 r. instytucje opieki funkcjonowały w 574 gminach (23% wszystkich gmin). Oznacza to wzrost o 5 p.p. w stosunku do 2013 r. (451 gmin, 18%). Trzeba jednak zaznaczyć, że w 2014 r. opieka dla najmłodszych dzieci była dostępna tylko w 10% wszystkich gmin wiejskich. Wśród regionów w 2014 r. wyróżniało się woj. opolskie: instytucje opieki nad dziećmi do lat 3 funkcjonowały w 61% gmin leżących na jego terenie. Kolejne w zestawieniu woj. pomorskie zanotowało wynik o 17 p.p. niższy (44% gmin). W pozostałych województwach Polski Zachodniej było to 29% w woj. dolnośląskim, 24% w woj. wielkopolskim, 20% w woj. lubuskim i 19% w woj. zachodniopomorskim. 15 Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o Opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (dz. u. z 2013 r. poz. 1457, z późn. zm.) 41

42 Wykres 31. Odsetek gmin, w których funkcjonowały instytucje opieki nad dziećmi do lat 3 w 2014 r. (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania Rady Ministrów z realizacji ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 w 2014 r. Zmiana Poza samym odsetkiem gmin, w których funkcjonują instytucje opieki nad dziećmi do lat 3 ważna jest także dynamika wzrostu liczby i, co za tym idzie, odsetka tych gmin w każdym z regionów. W tym zestawieniu woj. opolskie także jest liderem. W stosunku do 2012 r. odsetek gmin wzrósł aż o 37 p.p. W kolejnym w rankingu woj. pomorskim o 24 p.p., w woj. małopolskim o 15 p.p. Kolejne z województw makroregionu, czyli woj. wielkopolskie uplasowało się na miejscu 4-5 ex aequo z woj. wamińsko-mazurskim, osiągając wzrost o 11 p.p. Wzrost niższy od krajowego (równego 10 p.p.) zanotowało woj. dolnośląskie (9 p.p., 7. miejsce w kraju), natomiast woj. zachodniopomorskie zajęło pozycję 10-13, wspólnie z województwami: łódzkim, śląskim i świętokrzyskim notując wzrost o 7 p.p. Ostatnie z województw Polski Zachodniej, czyli lubuskie, wraz z woj. lubelskim i woj. podlaskim zamyka krajowe zestawienie, osiągając na przestrzeni lat wzrost odsetka gmin, w których działają instytucje opieki nad dziećmi do lat 3, o 4 p.p. Wykres 32. Zmiana odsetka gmin, w których funkcjonują instytucje opieki nad dziećmi do lat 3 w latach (p.p.) Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania Rady Ministrów z realizacji Ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (dz. u. nr 45, poz. 235, z późn. zm.) w 2014 r. i Sprawozdania Rady Ministrów z realizacji Ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (dz. u. nr 45, poz. 235, z późn. zm.) w latach

43 Liczba instytucji opieki nad dziećmi do lat 3 W 2014 r. funkcjonowało w sumie instytucje (żłobki, kluby dziecięce i dzienni opiekunowie), w tym żłobków, 384 kluby dziecięce i 442 dziennych opiekunów. W liczbie instytucji opieki także widać znaczącą dysproporcję między gminami miejskimi i wiejskimi. W tych ostatnich funkcjonowało 311 instytucji, w tym 183 żłobki, 53 kluby dziecięce i 75 dziennych opiekunów. W 2011 r. w kraju działało w sumie 571 instytucji, w tym 523 żłobki i 48 klubów dziecięcych, nie było natomiast ani jednego opiekuna dziennego. Oznacza to, że na przestrzeni lat zanotowano ponad czterokrotny wzrost liczby instytucji (436%), w tym ponad trzykrotny wzrost liczby żłobków i ośmiokrotny wzrost liczby klubów. Wszystkie instytucje opieki (nie licząc niań) w 2014 r. zapewniały łącznie ok. 71,4 tys. miejsc (z czego ok. 6,5% - 4,7 tys. na terenach wiejskich). W 2011 r. miejsc było ok. 32 tys., co oznacza, że ich liczba wzrosła ponad dwukrotnie, bo o 223%. Przeważająca liczba ogółu miejsc w instytucjach opieki nad dzieckiem do lat 3 w całym omawianym okresie była dostępna w żłobkach (ok. 91% wszystkich miejsc). Dostępność miejsc w żłobkach Dostępność miejsc w żłobkach pokazuje wskaźnik liczby dzieci do lat 3 przypadających na 1 miejsce w instytucjach opieki nad nimi. Średnia dla Polski to 16 dzieci, przy czym krajowym liderem jest woj. opolskie, w którym na 1 miejsce w żłobku, klubie dziecięcym lub u opiekuna dziennego przypadało 10 dzieci. Na drugim biegunie znajdują się województwa: świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie, w których na 1 miejsce przypada aż 26 dzieci. Województwa Polski Zachodniej wiodą prym wśród polskich regionów. Cztery z nich (poza woj. wielkopolskim) należą do pierwszej piątki województw, w których na 1 miejsce przypada najmniej dzieci, a więc instytucje te są najbardziej dostępne. W woj. opolskim było to 10 dzieci na 1 miejsce, w woj. dolnośląskim 11, w woj. lubuskim 12 i w woj. zachodniopomorskim 13 (tak jak w woj. mazowieckim). Ostatnie w makroregionie woj. wielkopolskie zanotowało wynik równy średniej dla kraju (16 dzieci), co dało mu 7-8 miejsce w zestawieniu, ex aequo z woj. podlaskim. Wykres 33. Liczba dzieci przypadających na 1 miejsce w instytucji opieki nad dzieckiem do lat 3 w 2014 r Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania Rady Ministrów z realizacji Ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (dz. u. nr 45, poz. 235, z późn. zm.) w 2014 r. Młodzież niekontynuująca nauki w wieku lata (NEET) Biorąc pod uwagę osoby młode nieaktywne na regionalnych rynkach pracy (NEET - Not in Education, Employment or Training), sytuacja makroregionu w stosunku do ogólnej sytuacji w UE poprawiła się. W 2014 r. ogółem w UE wskaźnik NEET przyjął wartość 12,5% i był on niższy o 1,6 p.p. niż w 2007 r. W makroregionie Polski Zachodniej, niższą wartością od średniej unijnej charakteryzują się województwa opolskie, dolnośląskie i wielkopolskie. W latach dynamika wzrostu wartości wskaźnika w większości województw makroregionu była mniejsza, przez co makroregion poprawił swoją pozycję na tle UE. Województwo opolskie, jako jedno z nielicznych w Europie, odnotowało relatywnie duży jej spadek (-1,8 p.p.). Niepokojąco natomiast przedstawia się sytuacja województwa lubuskiego, w którym w 2014 r. wartość wskaźnika NEET była jedną z wyższych w Europie, przy jednoczesnej wysokiej dynamice wzrostu w latach (3,1 p.p.). 43

44 8,6 7,9 8,2 11,3 11,3 10,6 10,2 9,3 11,9 12,8 12,0 8,3 14,3 13,7 12,8 14,9 13,3 9,3 10,6 10,8 11,1 11,5 11,8 11,9 12,5 12,7 13,6 15,0 15,5 15,9 16,2 16,7 Mapa 7. Wartość wskaźnika NEET w regionach Europy w latach 2007 i 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat W 2014 r. wartość wskaźnika pokazującego odsetek młodzieży w wieku lata, która nie uczy się, nie pracuje ani nie uczestniczy w szkoleniu (przygotowaniu do zawodu) była wyższa o 1 p.p. niż w 2010 r. i wyniosła 12,0%. We wszystkich województwach makroregionu poza dolnośląskim zanotowano wartości wskaźnika wyższe od krajowych; dodatkowo w trzech z nich nastąpił wzrost w stosunku do 2010 r. Województwem wybijającym się na tle makroregionu jest dolnośląskie nie tylko wynik w 2014 r. był niższy od krajowego (wyniósł 10,8%, co dało mu 4. miejsce w kraju), ale także spadł w porównaniu z rokiem 2010 o 0,5 p.p. W woj. opolskim wartość wskaźnika również nieznacznie spadła (w 2014 r. 12,5% i 9. pozycja, o 0,3 p.p. mniej niż w 2010). Warto podkreślić, że korzystna zmiana, czyli spadek odsetka NEET, wystąpiła tylko w 4 regionach. Poza woj. dolnośląskim i woj. opolskim były to woj. śląskie (spadek o 0,7 p.p.) i woj. mazowieckie (spadek o 0,3 p.p.). Województwo wielkopolskie zanotowało wzrost odsetka NEET o 0,7 p.p., w 2014 r. osob nieuczące się, niepracujące i niekształcące się w zawodzie stanowiły 12,7% wszystkich latków. W woj. zachodniopomorskim było to 15,5% (13. wynik w kraju), a w woj. lubuskim 16,2%, co było przedostatnim wynikiem w Polsce. Województwa te zanotowały wzrost odsetka w porównaniu z 2010 r. o odpowiednio 1,8 i 1,3 p.p. Wykres 34. Odsetek NEET w grupie wiekowej lata w 2010 i 2014 r. (%) 18,0 16,0 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0 Polska 2014=12,0 Polska 2010=11, Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat 44

45 8,3 8,9 8,5 9,2 1 10,5 9,3 10,4 10,5 10,9 11,7 12,4 11,8 12,0 12,3 11,2 12,3 11,0 12,4 10,1 11,2 12,8 12,5 13,0 13,0 12,6 13,5 13,8 13,7 14,2 14,7 15,3 16,0 16,9 W grupie wiekowej lata wartości wskaźnika NEET kształtują się nieco inaczej. Średnia wartość dla kraju w 2014 r. była taka sama jak w szerszej grupie lata i wyniosła 12%. Oznacza to wzrost w stosunku do 2010 r. o 1,2 p.p. Województwo dolnośląskie było jedynym w kraju, w którym wartość wskaźnika spadła; spadek ten był dwukrotnie większy od średniego spadku w UE 28 (odpowiednio 0,6 i 0,3 p.p.). Jednakże w tym zestawieniu województwa Polski Zachodniej zajmują gorsze pozycje osiągające najlepszy wynik w makroregionie woj. wielkopolskie uplasowało się na miejscu 6. (11,7% w 2014 r.), woj. dolnośląskie na 7. (11,8%), woj. opolskie na 9. (12,3%), woj. zachodniopomorskie na 12. (14,2%) i woj. lubuskie na przedostatnim, 15. miejscu (16,0%). Wykres 35. Odsetek NEET w grupie wiekowej lata w 2010 i 2014 r. (%) 18,0 16,0 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0 Polska 2014=12,0 Polska 2010=10,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

46 VII. Gospodarka: inwestycje, innowacje, przedsiębiorczość Poziom innowacyjności gospodarki makroregionalnej jest mierzony za pomocą następujących wskaźników: ponoszonych nakładów i odnoszonych korzyści z inwestowania w innowacje, odsetków pracujących zatrudnionych w branży badawczo-rozwojowej, różnych aspektów przedsiębiorczości, a także istnienia odpowiedniej bazy infrastrukturalnej dostępu do nowych technologii. W tych zestawieniach makroregion Polski Zachodniej i tworzące go województwa plasują się na zróżnicowanych pozycjach, choć w większości rankingów przynajmniej jedno, a czasem więcej województw znajduje się wśród krajowych liderów. Innowacyjność Poziom innowacyjności jest jedną z miar rozwoju państw i regionów. Oparcie krajowych, regionalnych i makroregionalnych gospodarek na innowacjach pozwala na ich ciągły rozwój, dostosowywanie produktów i usług do zmieniającej się sytuacji, odpowiadanie na pojawiające się potrzeby społeczeństw i kreowanie tych potrzeb. W efekcie daje stabilny rozwój gospodarczy i pozwala na lepsze wykorzystanie posiadanych środków, a także na budowanie pozycji regionalnego, krajowego czy międzynarodowego lidera w którymś z segmentów rynku. Na ocenienie poziomu innowacyjności gospodarki składają się: wysokość nakładów sektora publicznego i prywatnego na innowacje, nakłady na działalność badawczo-rozwojową i poziom zatrudnienia w tym sektorze, współpraca sektora prywatnego ze środowiskiem naukowym, zaangażowanie środowiska naukowego w projekty międzynarodowe, jakość prowadzonych badań, liczba zgłaszanych patentów i wynalazków i skuteczność w tym zakresie (czyli to, jaki odsetek wniosków patentowych kończy się przyznaniem patentu), wysokość przychodów płynących ze sprzedaży innowacji, działanie sektora kreatywnego, a także infrastruktura internetowa. W zestawieniach Komisji Europejskiej publikowanych jako Regional Innovation Scoreboard, opracowanych przez Instytut Badań Ekonomicznych i Społecznych nad Innowacyjnością i Technologią w Maastricht (Maastricht Economic and Social Research on Innovation and Technology) europejskie regiony podzielono na 4 grupy: liderów innowacji, innowacyjnych naśladowców, umiarkowanych innowatorów i skromnych innowatorów. W 2014 roku żaden polski region nie znalazł się w pierwszej lub drugiej grupie. Do trzeciej (umiarkowanych innowatorów) zaliczono województwa: mazowieckie, podkarpackie, śląskie, małopolskie i jako jedyne z Polski Zachodniej dolnośląskie. Warto zaznaczyć, że wszyscy regionalni liderzy innowacyjności w UE (27 regionów) znajdują się w zaledwie ośmiu krajach Unii: Danii, Finlandii, Francji, Irlandii, Holandii, Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Oznacza to, że doskonałość w zakresie innowacji, jest skoncentrowana w stosunkowo niewielu obszarach w Europie. Mapa 8. Ranking Innowacyjności Regionów 2014 e Źródło: Maastricht Economic and Social Research Institute on Innovation and Technology 46

47 13,5 13,3 13,1 12,9 12,7 11,7 11,5 10,9 10,7 10,2 9,5 17,4 16,6 16,3 15,7 14,8 14,7 Nakłady na badania i rozwój Nakłady inwestycyjne w sektorze badawczo-rozwojowym (B+R) są inwestycjami o charakterze długoterminowym. W dłuższej perspektywie czasowej przekładają się na wzrost liczby i wartości innowacji, poprawiają pozycję uniwersytetów i instytutów w zestawieniach międzynarodowych, pozwalają na wykorzystanie potencjału sektora nauki dla budowania rozwoju gospodarczego. Ważnym aspektem są także inwestycje w działalność innowacyjną ponoszone przez sektor prywatny czy szerzej przedsiębiorstwa przemysłowe. Odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną Działalność innowacyjna jest jednym z kluczowych czynników rozwoju gospodarczego. W 2014 r. nakłady na nią poniosło w kraju średnio 13,3% przedsiębiorstw przemysłowych zatrudniających 10 i więcej osób. Trzy z pięciu województw makroregionu Polski Zachodniej osiągnęły wyniki powyżej tej średniej. Były to: opolskie (16,3%, 3. miejsce w kraju), dolnośląskie (15,7%, 4. miejsce) i zachodniopomorskie (13,5%, 7. miejsce). Województwo lubuskie uplasowało się na 11. miejscu (11,7%), a wielkopolskie na 15. (10,2%), wyprzedzając jedynie świętokrzyskie (9,5%). Wykres 36. Przedsiębiorstwa przemysłowe, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w 2014 r. (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych System Monitorowania Rozwoju STRATEG Odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które ponoszą nakłady na działalność innowacyjną podlega bardzo dynamicznym zmianom na przestrzeni czasu. Zjawisko to dotyczy w największym stopniu województw: wielkopolskiego i zachodniopomorskiego, a także lubuskiego. W pierwszym z nich odsetek przyjmował wartość 15,9% w 2008 r., następnie spadł w 2009 r. do poziomu 12,8% i na zbliżonym poziomie (13,3%) pozostał w latach , po czym spadł do poziomu 9,6% w 2012 r., by w 2013 r. osiągnąć wartość 12,3%, a w 2014 r. ponownie spaść do 10,2%, co było wartością najniższą spośród wszystkich województw makroregionu w tym roku. Podobne zmiany występowały w zachodniopomorskim: w 2008 r. 14,9% przedsiębiorstw przemysłowych inwestowało w innowacje, w latach 2009 i 2011 nastąpiły dwa spadki, aż do 9,3%, po czym odsetek zaczął rosnąć, w 2014 r. osiągając wartość 13,3%. Z kolei w województwie lubuskim po wieloletnim, dynamicznym wzroście (od 9,9%, najsłabszego wyniku w makroregionie w 2008 r. do 14,9% w 2013 r.), w 2014 r. nastąpił duży spadek wartości wskaźnika, do 11,7%. Województwo dolnośląskie, w 2008 r. notujące rekordowy 19,5- procentowy udział przedsiębiorstw przemysłowych inwestujących w innowacje wśród ogółu przedsiębiorstw przemysłowych w regionie, w kolejnych latach doświadczyło spadków wartości wskaźnika, do 14,0% w 2010 i 2011 r. W kolejnych latach wartość analizowanego wskaźnika zaczęła rosnąć, by w 2014 r. osiągnąć wynik 15,7%. Najmniejsze zmiany miały miejsce w województwie opolskim. Co więcej, odsetek przedsiębiorstw przemysłowych inwestujących w innowacje utrzymuje się w nim na stabilnym, wysokim poziomie. Jedyny znaczący spadek nastąpił w roku 2009 r. (od 17,0% w 2008 r. do 14,6% w 2009 r.), ale tendencja ta uległa zmianie i od 2010 r. opolskie notuje najlepsze i utrzymujące się na bardzo zbliżonym poziomie (zmiany o max. 0,5 p.p.) wyniki w makroregionie, znacząco przewyższające średnie wartości dla kraju. W 2014 r. województwo opolskie zanotowało wartość wskaźnika równą 16,3%, wyprzedzając m.in. dolnośląskie. 47

48 Wykres 37. Zmiany odsetka przedsiębiorstw przemysłowych w ogóle przedsiębiorstw przemysłowych, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w latach (%) 20 19, ,1 17,0 16,3 15,9 14,9 15,7 13,5 13,3 11,7 9,9 9,3 9,6 10, POLSKA Lubuskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dolnośląskie Opolskie Nakłady inwestycyjne na działalność B+R w relacji do PKB w cenach bieżących Pod względem wielkości nakładów na działalność badawczo-rozwojową (B+R) w relacji do PKB w cenach bieżących, województwa tworzące makroregion Polski Zachodniej w większości uplasowały się w drugiej połowie krajowego zestawienia. Wyjątkiem jest województwo wielkopolskie, które zajęło 6. pozycję w kraju, osiągając wynik 0,88%. Oznacza to, że w B+R zainwestowano 0,88% PKB wyrażanego w cenach bieżących. Kolejnym województwem Polski Zachodniej jest dolnośląskie, które zajęło 8. miejsce w kraju, notując inwestycje na poziomie 0,70%. Województwo zachodniopomorskie było w tym zestawieniu 13., lubuskie 15., a opolskie 16., notując odpowiednio wyniki 0,37%, 0,20% i 0,19% PKB wyrażanego w cenach bieżących inwestowanego w działalność B+R. Najlepsze pod tym względem w kraju województwo mazowieckie zanotowało wynik 1,38%. Na przestrzeni lat we wszystkich województwach nastąpił wzrost wartości omawianego wskaźnika. Województwo wielkopolskie znalazło się wśród krajowych liderów w omawianym okresie odsetek nakładów na B+R w relacji do PKB w cenach bieżących wzrósł o 0,30 p.p. Lepszy wynik zanotowały województwa: pomorskie (0,48 p.p., najlepszy wynik w kraju), lubelskie (0,38 p.p.) i małopolskie (0,32 p.p.). Również województwo dolnośląskie zanotowało znaczący wzrost (o 0,19 p.p.). W pozostałych województwach makroregionu nie był on wysoki w zachodniopomorskim i lubuskim wyniósł 6 p.p., a w opolskim 7 p.p. Wartości te są zbliżone do zanotowanych w województwie podlaskim (7 p.p.) czy warmińsko-mazurskim (5 p.p.) i podkarpackim (0,10 p.p.) i niższe niż w śląskim (0,17 p.p.), łódzkim (0,14 p.p.) czy kujawskopomorskim (0,12 p.p.). Najmniejszy wzrost wartości wskaźnika zanotowano w województwie mazowieckim (2 p.p.), natomiast w świętokrzyskim nastąpił znaczący spadek z 0,45 do 0,30% (0,15 p.p.). 48

49 0,36 0,33 0,32 0,29 0,28 0,25 0,22 0,20 0,18 0,16 0, ,45 0,60 0,56 0,73 0,60 0,64 0,58 0,51 0,46 0,44 0,49 0,31 0,43 0,32 0,39 0,31 0,37 0,45 0,30 0,14 0,20 0,12 0,19 0,63 0,77 0,70 0,63 1,00 1,08 1,02 0,92 1,02 0,88 1,36 1,38 1,32 Wykres 38. Udział nakładów ogółem na działania B+R w relacji do PKB w cenach bieżących w 2010 i 2012 r. (%) 1,60 1, ,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0 Analiza zmian wielkości odsetka PKB inwestowanego w działalność B+R zaobserwowane w dłuższej perspektywie czasowej ( ) pokazuje, że w większości województw Polski Zachodniej wzrost wartości odsetka PKB inwestowanego w działalność badawczo-rozwojową był wolniejszy niż średnio w kraju. Pozycje zajmowane przez niektóre województwa makroregionu były zbliżone do tych, które zajęły w zestawieniu za lata : wielkopolskie znalazło się na 4., a dolnośląskie na 7. pozycji w kraju. Województwa: lubuskie i opolskie zajmują ostatnie miejsca w zestawieniu na przestrzeni lat odsetek nakładów na B+R w relacji do PKB w cenach bieżących wzrósł w nich o odpowiednio 9 i 6 p.p. Województwo zachodniopomorskie znalazło się na 11. miejscu, zwiększając wartość analizowanego wskaźnika o 0,20 p.p. Wykres 39. Wzrost udziału nakładów na B+R ogółem w relacji do PKB w latach (p.p.) 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0 Udział zatrudnionych w B+R w liczbie pracujących ogółem W 2013 r. regiony Polski Zachodniej cechowały się dużym zróżnicowaniem pod względem wielkości odsetka zatrudnionych w sektorze badawczo-rozwojowym w ogóle zatrudnionych. Województwa: dolnośląskie i wielkopolskie zanotowały odsetki wyższe od średniej ogólnopolskiej (0,93%) i zajęły 3. i 4. miejsce w krajowym zestawieniu, notując odpowiednio 1,03% i 0,98% zatrudnionych w sektorze B+R. Pozostałe regiony znalazły się na dalszych pozycjach: woj. zachodniopomorskie na miejscu 10/11. (wraz z woj. kujawsko-pomorskim, 0,60%), woj. opolskie na miejscu 13. (0,49%) i woj. lubuskie na miejscu 15/16. (wraz z woj. świętokrzyskim, 0,27% zatrudnionych w sektorze B+R wśród ogółu zatrudnionych). 49

50 ,03 0,98 0,94 0,93 0,90 0,77 0,71 0,65 0,60 0,60 0,58 0,49 0,45 0,27 0,27 1,36 1,69 Wykres 40. Udział osób zatrudnionych w działalności B+R w liczbie pracujących ogółem w 2013 r. (%) 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0 Analiza wskaźnika udziału zatrudnionych w B+R w sektorze przedsiębiorstw w ogóle pracujących w przedsiębiorstwach w 2013 r. w przeliczeniu na 10 tys. zatrudnionych pokazuje, że wszystkie województwa Polski Zachodniej notują wartości poniżej średniej dla kraju (43 os./10 tys. pracujących). Województwo dolnośląskie znalazło się tuż poniżej tej średniej (41 os./10 tys. pracujących) i uplasowało się na 5. pozycji w kraju. Pozostałe województwa znalazły się w drugiej połowie zestawienia, zajmując miejsca: 11. województwo wielkopolskie (24 os./10 tys. pracujących), 13. opolskie (17 os./10 tys. pracujących), 14. lubuskie (11 os./10 tys. pracujących) i 15/16. zachodniopomorskie ex aequo z warmińsko-mazurskim (10 os./10 tys. pracujących). Wykres 41. Udział zatrudnionych w B+R w sektorze przedsiębiorstw w ogóle pracujących w przedsiębiorstwach w 2013 r. (osoby / 10 tys. pracujących w przedsiębiorstwach) Udział zatrudnionych w B+R w sektorze przedsiębiorstw w ogóle pracujących w przedsiębiorstwach w odniesieniu do 10 tys. pracujących w przedsiębiorstwach w latach wzrósł we wszystkich województwach Polski Zachodniej (tak jak w całej Polsce). Województwa makoregionu dobrze prezentują się pod względem wzrostu wartości wskaźnika na tle kraju, a trzy z nich odntowały zmianę powyżej 100%. Są to: opolskie gdzie wystąpił największy w kraju wzrost udziału zatrudnionych w B+R w sektorze przedsiębiorstw w ogóle pracujących w przedsiębiorstwach w przeliczeniu na 10 tys. pracujących w przedsiębiorstwach (o 215%, z 5 osób/10 tys. pracujących w 2010 r.), zachodniopomorskie - 3. miejsce (wzrost o 141%, z 4 osób/10 tys. 50

51 12,5 10,7 8,8 8,1 7,8 7,7 7,5 7,3 7,0 6,4 5,6 4,9 4,3 4,1 3,6 3,1 27, w 2010 r.), a dolnośląskie 5. miejsce (wzrost o 116%, z 19 osób/10 tys. pracujących w 2010 r.). Województwo lubuskie odntotowało wzrost o 93% (z 6 osób/10 tys. pracujących w 2010 r.) co dało 7. miejsce, a wielkopolskie o 56% (z 15 osób/10 tys. pracujących w 2010 r.) 11. pozycja w kraju. Mniejsze zmiany wystąpiły m.in. w mazowieckim (o 54%), kujawsko-pomorskim (o 38%) czy lubelskim (o 30%). Dla porównania średnia dla kraju to wzrost wartości wskaźnika o 67%. Wykres 42. Zmiana udziału zatrudnionych w B+R w sektorze przedsiębiorstw w ogóle pracujących w przedsiębiorstwach na 10 tys. pracujących w przedsiębiorstwach w latach (%) Przychody płynące z innowacji W 2014 r. pod względem udziału przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach przemysłowych w całości ich przychodów netto większość województw Polski Zachodniej znajdowała się w środku zestawienia ogólnopolskiego. W makroregionie przodowało województwo dolnośląskie, które zajęło drugą pozycję w kraju i pod względem udziału przychodów płynących z innowacji w przedsiębiorstwach przemysłowych przewyższało średnią krajową (dolnośląskie 12,5%, Polska 8,8%). Pozostałe województwa osiągały wartości wskaźnika niższe od krajowych, ale bardzo zbliżone do innych regionów: wielkopolskie (7,5%) lokuje się na 7. pozycji, po: kujawsko-pomorskim (7,8%), i małopolskim (7,7%), a przed podkarpackim (7,3%). Województwa: opolskie, zachodniopomorskie i lubuskie zajmują trzy kolejne miejsca (od 9. do 11.) i osiągają niższe wyniki (odpowiednio 7,0%, 6,4% i 5,6% dochodów netto przedsiębiorstw przemysłowych płynie ze sprzedaży produktów innowacyjnych). Wykres 43. Udział przychodów przedsiębiorstw przemysłowych ze sprzedaży produktów innowacyjnych w 2014 (%) 3 25,0 2 15,0 1 5,0 51

52 -16,2-0,9-1,2-2,2-2,2-2,6-2,9-6,9-7,6-3,6-3,6 3,5 6,6 1,7 1,4 1,1 0,8 Wyniki osiągane przez województwa cechują się znaczącą zmiennością w czasie. Polska Zachodnia lokuje się w krajowej czołówce na przestrzeni lat wartość wskaźnika wzrosła we wszystkich województwach makroregionu poza wielkopolskim (spadek o 3,6 p.p.), co wyróżnia makroregion na tle kraju, ponieważ odsetek ten spadł w 10 z 16 województw. W dolnośląskim wzrost był najwyższy w kraju i wyniósł 6,6 p.p. Kolejne dwa województwa makroregionu zachodniopomorskie i opolskie znalazły się na miejscach drugim i trzecim, notując wzrost o odpowiednio 3,5 i 1,7 p.p. Województwo lubuskie znalazło się na miejscu piątym (za łódzkim) i osiągnęło wzrost o 1,1 p.p. Średnia krajowa zmiana w latach udziału dochodów płynących z innowacji w ogóle dochodów przedsiębiorstw przemysłowych wyniosła -2,6 p.p., natomiast największy spadek zanotowano w województwie pomorskim, w którym na przestrzeni lat wartość tego wskaźnika spadła o rekordowe 16,2 p.p. (w 2010 r. region ten podobnie jak obecnie był krajowym liderem, ale w 2010 r. wskaźnik osiągnął wartość 43,4%). Wykres 44. Zmiana udziału dochodów ze sprzedaży produktów innowacyjnych w ogóle dochodów przedsiębiorstw przemysłowych w latach (p.p.) 1 5,0-5, ,0-2 Wartość omawianego wskaźnika jest zróżnicowana także w zależności od klasy wielkości badanych przedsiębiorstw. Analizie poddano małe (10-49 pracowników), średnie ( pracowników) i duże (250 i więcej pracowników) przedsiębiorstwa. Ponieważ udział dochodów ze sprzedaży innowacji jest najwyższy w największych przedsiębiorstwach i najniższy w najmniejszych, kolejność województw w zestawieniu dla firm zatrudniających powyżej 250 pracowników jest zbliżona do tej w zestawieniu uśrednionych wyników. W 2014 r. województwa Polski Zachodniej zajmują nieco lepsze pozycje w rankingu udziału przychodów z innowacji w największych przedsiębiorstwach przemysłowych. Województwo dolnośląskie uplasowało się na 2. miejscu, a wartość omawianego wskaźnika wyniosła 15,3%. Województwa: wielkopolskie i zachodniopomorskie przesunęły się pod tym względem na miejsca: 4. (ex aequo z łódzkim) i 7., osiągając odpowiednio wyniki 10,5% i 10,1%, podczas gdy w rankingu ogólnym znalazły się na miejscach 7. i 9. W województwie opolskim udział przychodów ze sprzedaży produktów innowacyjnych w największych przedsiębiorstwach wyniósł 8,6%, co ulokowało je na 9. miejscu, a w lubuskim 6,3% (miejsce 10.). Pierwsze miejsce w kraju zajmowało województwo pomorskie, w którym z innowacji pochodzi 35,7% dochodu największych przedsiębiorstw przemysłowych. W przypadku średnich przedsiębiorstw ( pracowników) kolejność w zestawieniu za rok 2014 jest zupełnie inna. Najwyżej wśród województw Polski Zachodniej uplasowało się opolskie wraz z kujawskopomorskim zajęły ex aequo 2. miejsce w kraju, a średnie przedsiębiorstwa przemysłowe uzyskiwały w nich 7% przychodów ze sprzedaży innowacji. Województwo dolnośląskie było czwarte w kraju, osiągając wartość omawianego wskaźnika równą 6,5%. Te dwa województwa znalazły się powyżej krajowej średniej równej 5,3%. Pozostałe województwa makroregionu lokują się w drugiej połowie zestawienia: lubuskie na miejscu dziesiątym (4,6%), wielkopolskie na miejscu trzynastym (3,7%) i zachodniopomorskie na ostatnim, szesnastym miejscu w kraju (3,4%). Pierwsze miejsce w Polsce zajmowało województwo lubelskie, w którym przedsiębiorstwa tej klasy wielkości uzyskują 8,4% zysku z innowacji. 52

53 2,7 2,4 2,1 1,9 1,9 1,8 4,8 4,5 4,4 4,2 4,0 3,9 3,7 3,7 6,6 7,4 8,7 W najmniejszych przedsiębiorstwach przemysłowych, zatrudniających od 10 do 49 pracowników w całym kraju udział przychodów z innowacji w ogóle przychodów jest najniższy. Także w tym przypadku pozycja województw tworzących makroregion Polski Zachodniej jest bardzo zróżnicowana. Trzy województwa lubuskie, dolnośląskie i zachodniopomorskie znajdują się w krajowej czołówce, zajmując miejsca od 2. do 4. i notując wartości wskaźnika odpowiednio 3,5%, 2,9% i 2,7%. Wyniki te przewyższają średnią dla kraju równą i sprawiają, że jej wartość rośnie do 2,4%. Dwa pozostałe województwa, wielkopolskie i opolskie, znalazły się w drugiej połowie zestawienia, lokując się odpowiednio na pozycjach: 10. i 16. Udział przychodów płynących z innowacji w ogóle przychodów małych przedsiębiorstw przemysłowych wynosi 2,0% i 0,7%. Wykres 45. Udział przychodów przedsiębiorstw przemysłowych ze sprzedaży produktów innowacyjnych wg klas wielkości przedsiębiorstw w 2014 (%) 4 35,0 3 25,0 2 15,0 1 5,0 35,7 15,3 13,4 11,0 10,5 10,4 9,6 10,5 8,9 8,6 10,1 6,3 4,9 3,3 4,2 4,3 3,4 Ogółem Udział przychodów ze sprzedaży produktów innowacyjnych na eksport w przedsiębiorstwach przemysłowych Wartość wskaźnika udziału przychodów przedsiębiorstw przemysłowych ze sprzedaży produktów innowacyjnych na eksport w 2014 roku była podobnie jak innych wskaźników z zakresu przychodów z innowacji znacznie zróżnicowana wewnątrz makroregionu. Województwo dolnośląskie znalazło się na czele krajowego zestawienia, osiągając wynik 8,7%. Pozostałe regiony zanotowały wyniki poniżej średniej dla Polski, wynoszącej 4,4%. Województwa: wielkopolskie i lubuskie znalazły się na pozycjach 6. i 7., osiągając odpowiednio wyniki 4,2% i 4,0%, a województwa: opolskie i zachodniopomorskie na 8. i 9., wykazując w obydwu przypadkach wartość wskaźnika na poziomie 3,7%. Wykres 46. Udział przychodów przedsiębiorstw przemysłowych ze sprzedaży produktów innowacyjnych na eksport w 2014 r. (%) 1 8,0 6,0 4,0 2,0 53

54 -7,4-6,0-1,5-0,5-0,5-0,5-2,9 2,6 2,5 2,4 2,0 1,2 1,0 0,9 0,6 0,3 6,2 Pod względem zmiany wartości wskaźnika udziału przychodów przedsiębiorstw przemysłowych ze sprzedaży produktów innowacyjnych na eksport na przestrzeni lat województwa Polski Zachodniej w większości (poza wielkopolskim) znajdowały się w czołówce krajowego zestawienia. Na pięć województw w Polsce, w którym zmiana była największa, cztery należą do omawianego makroregionu. Województwo dolnośląskie zajęło 1. miejsce w kraju (wzrost o 6,2 p.p.), opolskie 2. (wzrost o 2,6 p.p.), zachodniopomorskie 4. (wzrost o 2,4 p.p., za łódzkim notującym wzrost o 2,5 p.p.), a lubuskie 5. miejsce (wzrost o 2,0 p.p.). Tylko województwo wielkopolskie zanotowało spadek wartości wskaźnika, przewyższający średni spadek dla kraju w Polsce wyniósł 0,5 p.p., w wielkopolskim 1,5 p.p. Jednocześnie spadek ten był mniejszy niż w województwach: mazowieckim (-2,9 p.p.), warmińsko-mazurskim (-6,0 p.p.) i kujawsko-pomorskim (-7,4 p.p.). Wykres 47. Zmiana udziału dochodów ze sprzedaży produktów innowacyjnych na eksport w ogóle dochodów przedsiębiorstw przemysłowych na przestrzeni lat (p.p.) 8,0 6,0 4,0 2,0-2,0-4,0-6,0-8,0 Liczba zgłoszonych wynalazków i udzielonych patentów Jedną z miar poziomu innowacyjności regionu jest liczba zgłoszonych wynalazków i udzielonych patentów. W 2014 r. województwa Polski Zachodniej zgłosiły łącznie 1035 wynalazków, co stanowiło 26,3% zgłoszeń wynalazków w kraju. W porównaniu do innych makroregionów, w Polsce Zachodniej zgłoszono mniej wynalazków niż w Polsce Centralnej (1148 zgłoszeń, 29,1% zgłoszeń w kraju), ale więcej niż w Polsce Południowej (904 zgłoszeń, 22,9%) i Polsce Wschodniej (534 zgłoszeń, 13,5% zgłoszeń krajowych). W 2014 r. wśród województw Polski Zachodniej najwięcej wynalazków zgłoszono w dolnośląskim 440 (3. miejsce w kraju, za mazowieckim i śląskim). Piąte miejsce w kraju zajęło wielkopolskie, w którym zgłoszono 296 wynalazków. Na dalszych pozycjach w zestawieniu uplasowały się zachodniopomorskie 194 zgłoszenia (9.), opolskie 76 zgłoszeń (13.) i lubuskie 29 zgłoszeń (16.). Pod względem procentowego udziału liczby zgłoszeń wynalazków poszczególnych województw w liczbie zgłoszeń wynalazków krajowych, sytuacja Polski Zachodniej prezentuje się następująco. Największy odsetek zgłoszeń spośród województw makroregionu zanotowano w dolnośląskim (11%, 3. miejsce w kraju), następnie w wielkopolskim 8% (5.), zachodniopomorskim 5% (9.). Natomiast udział opolskiego i lubuskiego to odpowiednio 2% i 1% (13. i 16. miejsce). 54

55 Wykres 48. Udział zgłoszeń wynalazków w liczbie zgłoszeń wynalazków krajowych w 2014 r. (%) Małopolskie 9% Wielkopolskie 8% Łódzkie 6% Lubelskie 6% Pomorskie 5% Zachodniopomorskie 5% Dolnośląskie 11% Śląskie 14% Mazowieckie 23% Kujawsko-pomorskie 3% Podkarpackie 3% Świętokrzyskie 2% Opolskie 2% Podlaskie 2% Warmińsko-mazurskie 1% Lubuskie 1% Na przestrzeni lat prawie we wszystkich województwach makroregionu odnotowano zwiększenie liczby zgłoszonych wynalazków (poza wielkopolskim, gdzie ich liczba spadła o 5,7%). Zachodniopomorskie i dolnośląskie uplasowały się w czołówce województw w kraju pod względem największego wzrostu liczby zgłoszonych wynalazków w zachodniopomorskim zwiększyła się ona 67,2% (3. miejsce w kraju), a w dolnośląskim o 37,5% (4. miejsce). Natomiast w województwach opolskim i lubuskim, wystąpił wzrost odpowiednio o 8,6% i 3,6% (11. i 12. miejsce w kraju). Liczba zgłoszonych wynalazków w Polsce Zachodniej w latach wzrosła o 22% (dla porównania wzrost wartości wskaźnika w Polsce Centralnej był niewiele większy i wyniósł 26%). W przypadku udzielonych patentów w 2014 r., ich liczba w Polsce Zachodniej (668) jest ponad dwukrotnie wyższa niż w Polsce Wschodniej (304) i nieznacznie niższa niż w Polsce Centralnej (696). W Polsce Zachodniej udzielono też więcej patentów niż w Polsce Południowej (630). Procentowy udział w liczbie udzielonych patentów w kraju kształtuje się następująco: Polska Zachodnia 26,8%, Polska Centralna 28,0%, Polska Południowa 25,3% i Polska Wschodnia 12,2%. Spośród województw makroregionu zachodniego, najwięcej patentów udzielono w dolnośląskim (267) oraz wielkopolskim (234) odpowiednio 3. i 5. miejsca w kraju. W pozostałych województwach Polski Zachodniej udzielono zdecydowanie mniej patentów: zachodniopomorskie 76 (10.), opolskie 59 (12.) i lubuskie 32 (14.). Mniej patentów niż w lubuskim, udzielono jedynie w województwie podlaskim (31). Analiza liczby udzielonych patentów na 100 tys. mieszkańców wykazuje, że w 2014 r. województwo dolnośląskie było w czołówce w kraju (2. miejsce) z wynikiem 9,2. Stanowiło to wartość niewiele niższą niż pierwsze w kraju mazowieckie (9,5). Powyżej średniej dla kraju, wynoszącej 6,5, z województw makroregionu uplasowało się jeszcze wielkopolskie osiągając wartość wskaźnika na poziomie 6,7 (6. miejsce). W pozostałych województwach Polski Zachodniej odnotowano następujące wartości: opolskie 5,9 (8.), zachodniopomorskie 4,4 (10.), lubuskie 3,1 (12.). Warto zwrócić uwagę na zmianę liczby udzielonych patentów w latach w Polsce Zachodniej. Województwa makroregionu prezentują się korzystnie na tle kraju wszystkie z nich odnotowały zmianę wartości wskaźnika wyższą niż średnia ogólnopolska, która wynosi 80%. Zdecydowanym liderem rankingu jest województwo lubuskie, w którym zmiana liczby udzielonych patentów w latach wyniosła 357%. Województwo wielkopolskie ze wzrostem o 146% zajęło 3. miejsce w kraju, a zachodniopomorskie (wzrost o 117%) i opolskie (wzrost o 111%), uplasowały się odpowiednio na 6. i 7. pozycji. Najniższy wzrost w Polsce Zachodniej odnotowano w dolnośląskim (o 83%), jednakże był to wynik lepszy niż w województwach takich jak: 55

56 śląskie (wzrost o 60%), małopolskie (o 57%) czy mazowieckie (o 56%). Przyrost liczby udzielonych patentów w Polsce Zachodniej w latach wyniósł 115%, co było wartością wyższą niż np. w Polsce Centralnej, gdzie odnotowany wzrost to 66%. Wykres 49. Zmiana liczby udzielonych patentów w latach (%) Spośród województw Polski Zachodniej, odsetek udzielonych patentów w liczbie udzielonych patentów w kraju jest najwyższy w dolnośląskim 11% (3. miejsce w kraju) i wielkopolskim 9% (5. miejsce). Pierwsze, drugie i czwarte miejsce w kraju zajęły odpowiednio mazowieckie (20%), śląskie (15%) i małopolskie (10%). Udział pozostałych województw makroregionu zachodniego nie przekracza 4% i wynosi: zachodniopomorskie 3% (10.), opolskie 2% (12.) i lubuskie 1% (13.). Łączny udział Polski Zachodniej w ogóle patentów udzielonych w kraju w 2014 r. wyniósł 26%. Wykres 50. Udział patentów udzielonych w poszczególnych województwach w liczbie udzielonych patentów na wynalazki krajowe w 2014 r. (%) Opolskie 2% Zachodniopomorskie 3% Wielkopolskie 9% Lubuskie 1% Małopolskie 10% Łódzkie 8% Lubelskie 5% Pomorske 5% Dolnośląskie 11% Śląskie 15% Mazowieckie 20% Podlaskie 1% Podkarpackie 3% Kujawsko-pomorskie 2% Warmińsko-mazurskie 1% Świętokrzyskie 1% 56

57 Nakłady inwestycyjne Wysokość nakładów inwestycyjnych jest jedną z ważnych miar rozwoju regionów i makroregionu. Pokazuje ona zaangażowanie kapitału publicznego i prywatnego w rozwój gospodarczy, a dane przedstawiane w odniesieniu do wartości dla kraju i innych województw pokazują, jak zaangażowanie to przedstawia się na tle ogólnopolskim. Inwestycje prowadzone w Polsce Zachodniej przyczyniają się do realizacji dwóch głównych celów Strategii Rozwoju Polski Zachodniej, jakimi są budowa oferty gospodarczej makroregionu i wzmacnianie jego potencjału naukowo-badawczego, a także wpływają na realizację celu strategicznego, czyli wzrostu konkurencyjności Polski Zachodniej w wymiarze europejskim przez efektywne wykorzystanie potencjałów makroregionu. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w stosunku do PKB Analiza wielkości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w stosunku do PKB w roku 2012 wykazuje, że dwa województwa makroregionu - dolnośląskie i zachodniopomorskie znalazły się w pierwszej czwórce województw w kraju, osiągając odpowiednio 9,2% (2. miejsce) i 8,3% (4. miejsce). Były to wartości wyższe niż średnia dla kraju wynosząca 7,9%. Wartości te w pozostałych województwach Polski Zachodniej były nieco niższe i wynosły: w woj. opolski 7,8%, w woj. lubuskim i wielopolskim po 7,5% (miejsca w rankingu od 8. do 10.). Wielkość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w stosunku do PKB w województwach Polski Zachodniej była porównywalna do wartości tego wskaźnika w Polsce Centralnej, w której wyniosła 8,0% w woj. łódzkim i 7,9% w woj. mazowieckim. Mapa 9. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w stosunku do PKB w 2012 r. (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Systemu Monitorowania Rozwoju STRATEG Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w przeliczeniu na 1 mieszkańca Województwo dolnośląskie wyróżnia się na tle Polski Zachodniej pod względem nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca w 2013 r., zajmując 2. miejsce w kraju z wynikiem 4710,8 zł. Wyprzedza je jedynie mazowieckie, gdzie nakłady wynoszą 5556,6 zł. Pozostałe województwa makroregionu zajęły pozycje od 6. do 9. i są to odpowiednio: zachodniopomorskie (3256,7 zł), wielkopolskie (3073,9 zł), lubuskie (2900,7 zł), opolskie (2862,9 zł). Polska Zachodnia dobrze prezentuje się na tle kraju pod względem dynamiki zmian nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca w latach Najlepsza sytuacja była w województwie zachodniopomorskim, gdzie nakłady wzrosły o 44,5% (2. miejsce w kraju). W dolnośląskim i lubuskim nastąpił wzrost o 28,4% i 26,0%, a w wielkopolskim o 16,6%. Wymienione województwa zwiększyły wartość wskaźnika w większym stopniu niż średnia dla kraju, która wynosiła 10,6%. Poniżej średniej ogólnopolskiej znalazło się opolskie (wzrost o 8,7%), niemniej jednak był to wzrost większy niż w Polsce Centralnej mazowieckie zwiększyło wielkość nakładów o 7,1%, a łódzkie o 2,9%. Dodatkowo kilka województw w kraju odnotowało zmniejszenie wysokości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca i są to: świętokrzyskie (o 16,5%), kujawsko-pomorskie (o 18,6%) i pomorskie (o 25,8%). 57

58 ,8-16,5-18,6 16,9 16,6 13,3 10,6 10,2 8,7 7,1 2,9 29,9 28,4 26,0 36,6 44,8 44,5 Wykres 51. Zmiana wysokości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca w latach (%) Przedsiębiorczość Nowo zarejestrowane przedsiębiorstwa W 2014 roku w Polsce wpisano do rejestru REGON w sumie nowych podmiotów gospodarczych. Wyniki osiągane przez województwa Polski Zachodniej są pod tym względem bardzo zróżnicowane. Województwo wielkopolskie ulokowało się na trzeciej, a dolnośląskie na piątej pozycji w kraju. W pierwszym z nich w 2014 r. do rejestru REGON wpisano , a w drugim nowych podmiotów gospodarczych. Województwo zachodniopomorskie znalazło się na ósmej pozycji w kraju, a więc w połowie zestawienia. W 2014 r. zarejestrowano na jego terenie nowych podmiotów gospodarczych. Województwa: lubuskie i opolskie uplasowały się na 13. i 16. pozycji w kraju; w pierwszym z nich wpisano do REGON 9 517, a w drugim nowych podmiotów. Wykres 52. Liczba nowych podmiotów wpisanych do rejestru REGON w 2014 r

59 7,1 7,1 7,0 6,8 8,5 8,2 8,0 7,9 7,7 10,2 10,1 9,5 9,3 9,3 11,2 11,1 12,0 0,81 0,80 0,79 0,94 0,94 0,92 0,91 0,90 0,89 0,88 0,88 0,88 0,86 0,85 0,85 0,84 0,97 Porównanie liczby nowo wpisanych podmiotów w 2010 r. i 2014 r. pokazuje, że we wszystkich województwach w 2014 r. podmiotów w REGON przybyło mniej niż w 2010 r. Województwa tworzące Polskę Zachodnią znajdują się na bardzo zróżnicowanych pozycjach od czwartej (wielkopolskie, wartość wskaźnika równa 0,92) i piątej (zachodniopomorskie, wartość wskaźnika równa 0,91) do przedostatniej (opolskie, wartość wskaźnika równa 0,80). W województwie dolnośląskim było to 0,88, w. lubuskim 0,81. Średni dla kraju stosunek liczby nowo zarejestrowanych podmiotów w 2014 r. do ich liczby w 2010 r. to 0,89. Wykres 53. Stosunek liczby podmiotów nowo wpisanych do REGON w 2010 i 2014 (2010 = 1) 1,00 0,90 0,80 0,70 Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON na 1 tys. ludności Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON w przeliczeniu na 1 tys. ludności pokazuje jej aktywność w zakresie zakładania działalności gospodarczej, odnosząc bezwzględną liczbę nowych podmiotów zarejestrowanych w REGON do liczby ludności zamieszkującej dane województwo. Cztery z pięciu regionów Polski Zachodniej osiągają wyniki wyższe lub równe średniej ogólnopolskiej (9,3 podmiotu na 1 tys. mieszkańców). Województwa: zachodniopomorskie, wielkopolskie i dolnośląskie uplasowały się na pozycjach: 3., 4. i 5., osiągając odpowiednio wartości wskaźnika 11,1, 10,2 i 10,1 podmiotu na 1 tys. mieszkańców. W województwie lubuskim wartość wskaźnika była równa średniej dla kraju, czyli 9,3. Województwo opolskie znalazło się na ostatniej pozycji w kraju, a wskaźnik osiągnął w nim wartość 6,8. Wykres 54. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON w 2014 r. (podmioty/1 tys. ludności) w 2014 r. 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 i danych Systemu Monitorowania Rozwoju STRATEG 59

60 3 2,55 2,78 3,26 3,56 3,88 4,16 4,62 5,07 5,22 5,75 5,94 6,06 6,24 6,46 7,07 7,47 Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1 tys. ludności Analiza liczby podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1 tys. ludności w 2014 r. wykazuje, że najlepsza sytuacja spośród województw Polski Zachodniej występuje w opolskim, gdzie wartość wskaźnika wynosi podmiotów (8. miejsce w kraju). Pozostałe województwa makroregionu uplasowały się w grupie województw o najniższej wartości wskaźnika oraz poniżej średniej ogólnopolskiej (wynoszącej 9340 podmioty). Są to odpowiednio: lubuskie 9268 podmiotów (11.), wielkopolskie 8587 podmiotów (12.), dolnośląskie 8283 podmioty (14.), zachodniopomorskie 7819 podmiotów (15.). Warto zwrócić uwagę, że na ostatnim miejscu w kraju znalazło się województwo mazowieckie z wynikiem 7188 pomiotów. W latach we wszystkich województwach w kraju zmalała liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1 tys. ludności. Na tle kraju wyróżniają się województwa zachodniopomorskie i opolskie, w których spadek wskaźnika był najmniejszy i wynosił 3% i 2,55%. W dalszej części zestawienia uplasowało się lubuskie ze spadkiem o 3,88% (6.), co stanowiło wartość mniejszą niż średni spadek dla kraju (5,22%). Na 11. i 14. pozycji ulokowały się dolnośląskie i wielkopolskie (spadek wartości wskaźnika w latach wyniósł odpowiednio 5,94% i 6,46%). Większy spadek liczby podmiotów miał miejsce jedynie w mazowieckim (o 7,07%) i podlaskim (o 7,47%). Wykres 55. Spadek liczby podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1 tys. ludności w latach (%) 8,00 6,00 4,00 2,00 0 Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON na 1 tys. ludności w latach W latach w całym kraju odnotowano spadek liczby nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw w rejestrze REGON na 1 tys. ludności. W poszczególnych województwach Polski Zachodniej sytuacja w tym zakresie była zróżnicowana. Najmniejszy spadek w makroregionie miał miejsce w wielkopolskim i zachodniopomorskim 8,1% i 8,3% (odpowiednio 4. i 5. najmniejszy spadek w kraju). Województwo dolnośląskie z wynikiem 11,4% odnotowało spadek nieznacznie większy niż średnio w Polsce (10,5%), ale mniejszy niż np. w małopolskim (12,8%) czy w łódzkim (14,1%). Największy spadek wartości wskaźnika w latach wystąpił w opolskim i lubuskim (po 19,1%), które zajęły 14. i 15. miejsce rankingu (słabiej wypadło jedynie śląskie, gdzie spadek liczby nowo zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON na 1 tys. ludności wyniósł 2%). 60

61 ,1-19,1-2 -4,8-6,6-6,7-8,1-8,3-9,4-10,5-10,8-11,4-12,3-12,8-14,1-14,6-16,0 Wykres 56. Zmiana liczby nowo zarejestrowanych podmiotów w rejestrze REGON na 1 tys. ludności w latach (%) -5, , ,0 Wartość kapitału zagranicznego na 1 mieszkańca (Polska = 100) w 2013 r. Wartość kapitału zagranicznego przypadającego na 1 mieszkańca jest jedną z miar rozwoju gospodarczego pokazuje zagraniczne inwestycje w krajach i regionach. Dla określenia poziomu inwestycji w województwie na tle kraju przyjmuje się, że średnia ogólnopolska = 100 i w stosunku do niej oblicza się wyniki dla regionów. Wśród pierwszych trzech województw w kraju w 2013 r. dwa należały do Polski Zachodniej dolnośląskie zajęło drugie, a wielkopolskie trzecie miejsce w kraju, przy czym tylko pierwsze z nich osiągnęło wynik powyżej średniej krajowej i uzyskało wartość wskaźnika równą 113. W województwie wielkopolskim wyniosła ona 92. Wynik ten był wyższy od kolejnego w zestawieniu województwa małopolskiego (76). Pozostałe województwa makroregionu uplasowały się na pozycjach: 6/7. zachodniopomorskie ex aequo z pomorskim (60), 10. opolskie (43) i 12. lubuskie (38). Warto zaznaczyć, że wynik krajowy znacząco zawyża województwo mazowieckie, które notuje wartość wskaźnika równą 358, a więc ponad trzykrotnie przewyższający średnią dla kraju. Wykres 57. Wartość kapitału zagranicznego na 1 mieszkańca w 2013 r. (Polska = 100) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych System Monitorowania Rozwoju STRATEG 61

62 Indeks konkurencyjności regionalnej RCI 16 Ranking konkurencyjności regionalnej służy do pomiaru różnych wymiarów konkurencyjności na szczeblu regionalnym. Ocenę konkurencyjności przeprowadzono w 273 regionach z 28 krajów członkowskich UE. Polską część europejskiego rankingu konkurencyjności regionów 2013 (EU Regional Competitiveness Index 2013) otwiera województwo mazowieckie (pozycja 158.), zamyka zaś warmińsko-mazurskie (pozycja 241.). Województwa Polski Zachodniej uplasowały się na następujących miejscach w zestawieniu: dolnośląskie 201., opolskie 207., lubuskie 217., zachodniopomorskie 218., wielkopolskie 220. Od pierwszej edycji EU Regional Competitiveness Index z 2010 r. awans zanotowało jedno województwo z Polski Zachodniej tj. lubuskie oraz dwa z Polski Wschodniej: lubelskie i podlaskie. Inne regiony zanotowały duże spadki. Dolny Śląsk, Śląsk i Małopolska spadły o więcej niż dziesięć pozycji. Największy spadek, aż o 19 pozycji, zaliczyła Wielkopolska. Mazowieckie, najbogatszy polski region, spadło o osiem pozycji. Warto zwrócić uwagę, że przy obliczaniu pozycji brane są pod uwagę takie wskaźniki jak: zdrowie, jakość edukacji podstawowej i wyższej, infrastruktura, różnorodność środowiska biznesowego, a także innowacyjność. Mapa 10. Indeks konkurencyjności regionalnej RCI w 2013 r. (UE 28=0) Źródło: Komisja Europejska, Regional Competitiveness Index 2013 Indeks regionalnej przedsiębiorczości REDI 17 Komisja Europejska publikuje Indeks Regionalnej Przedsiębiorczości i Rozwoju - REDI (Regional Entrepreneurship and Development Index). Opisuje on procesy przedsiębiorczości w regionach. Uwzględnia nie tylko to, czy mieszkańcy są gotowi na rozpoczęcie działalności gospodarczej, ale również czy w danym regionie istnieją odpowiednie do tego warunki. Indeks składa się z trzech wskaźników cząstkowych obejmujących postawy przedsiębiorczości, umiejętności przedsiębiorców i ich plany rozwoju. Każdy z sub-indeksów ma indywidualny składnik (odnoszący się do indywidualnych zachowań podejmowania decyzji) oraz instytucjonalny (składnik odnoszących się do otoczenia). Postawy przedsiębiorczości odzwierciedlają postawy mieszkańców w regionie, postrzeganie przez nich szans i zagrożeń, ocena wsparcia systemu. Są one mierzone za pomocą wskaźników aglomeracji rynku, kapitału społecznego i zakresu korupcji. Umiejętności przedsiębiorców odnoszą 16 Indeks konkurencyjności regionalnej (RCI) został opracowany na potrzeby raportu KE Wspólnego Centrum Badawczego i Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej. Bazuje on na podziale regionów wg nomenklatury NUTS2. Konkurencyjność uwzględnia tutaj nie tylko PKB na mieszkańca, ale bierze również pod uwagę takie kryteria jak jakość opieki zdrowotnej czy rozwój kapitału ludzkiego. Definicja konkurencyjności regionalnej stanowiącej podstawę RCI jest określana jako zdolność do oferowania atrakcyjnego i stabilnego środowiska dla firm i mieszkańców do życia i pracy. 17 The Regional Enterpreneurship and Development Indeks Measuring regional entrepreneurship Final report 62

63 się m.in. do przedsiębiorców o wysokim potencjale wzrostu, którzy rozpoczynają działalność, badają ich zdolność do zastosowania nowych technologii, poziom kapitału ludzkiego i poziom konkurencji na rynku. W raporcie Komisji Europejskiej REDI z listopada z 2013 r., sześć polskich regionów zostało sklasyfikowanych na miejscach między 87. a 105. (na 125 sklasyfikowanych regionów). Pięć z sześciu polskich regionów uzyskało dość podobny wynik punktowy między 32,3 a 36,1 punktów. Region Południowo-Zachodni (obejmujący województwa dolnośląskie i opolskie) osiągnął najlepszy wynik spośród polskich makroregionów 36,1 zajmując miejsce (wspólnie z Regionem Centralnym oraz włoskim Nord-Est). Natomiast Region Północno- Zachodni (województwa wielkopolskie, lubuskie i zachodniopomorskie) uzyskał wynik 32,3 zajmując 96 pozycję w zestawieniu (plasując się pomiędzy dwoma hiszpańskimi regionami: Aragón i Castilla-la Mancha). Wszystkie polskie regiony borykają się z wyzwaniami w takich obszarach jak zakładanie przedsiębiorstw oraz absorpcja technologii i konkurencja 18. Poziom kapitału ludzkiego na poziomie regionów oceniono jako akceptowalny jedynie w regionie centralnym. Lepiej oceniono kwestię dostępu do finansowania. Problemy występują tylko w przypadku dwóch regionów (centralnego i wschodniego) i innowacji procesowych (ich poziom jest najbardziej niepokojący w regionie południowym i południowo-zachodnim). Zmiany w przedsiębiorczości w 125 regionach (klasyfikacji NUTS1 lub 2) są znaczne, z ponad czterokrotną różnicą między regionami zakwalifikowanymi najwyżej (Hovedstaden w Danii), a najniżej (Macroregiunea doi w Rumunii). W pierwszej dziesiątce najlepszych regionów znalazły się cztery szwedzkie, po dwa duńskie i brytyjskie, po jednym francuskim i irlandzkim. Przodujące regiony znajdują się także w Belgii, Holandii, Niemczech i Austrii. Mapa 11. Indeks regionalnej przedsiębiorczości i rozwoju 2013 r. Źródło: Komisja Europejska, Regional Entrepreneurship and Development Index 2013 Raport Doing Business w Polsce 2015 Opracowaniem, które przedstawia ranking polskich miast w oparciu o porównanie regulacji dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej przez spółki krajowe jest raport Doing Business w Polsce Stanowi on pierwsze badanie Grupy Banku Światowego na poziomie lokalnym, koncentrujące się na przepisach dotyczących działalności gospodarczej oraz ich praktycznym zastosowaniu z punktu widzenia małego lub średniego przedsiębiorstwa. Raport obejmuje 18 miast w Polsce: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Gorzów Wielkopolski, Katowice, Kielce, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Toruń, Warszawa, Wrocław i Zielona Góra. Raport analizuje przepisy odnoszące się do 4 etapów w życiu małych 18 Przegląd Regionalny Polski 2014 cz. I MIiR, Krajowe Obserwatorium Terytorialne, Warszawa 2014 str Doing Business w Polsce 2015, Bank Światowy,

64 i średnich spółek krajowych: założenie spółki, uzyskiwanie pozwoleń na budowę, rejestrowanie przeniesienia własności nieruchomości i egzekwowanie umów. W ogólnym rankingu wg czterech wspomnianych wskaźników, najwyżej spośród miast Polski Zachodniej uplasowały się: Opole 4. miejsce i Poznań 5. Na dalszych pozycjach znalazły się: Zielona Góra 8., Szczecin 10., Gorzów Wielkopolski 11. oraz Wrocław 13. W przypadku cząstkowego wskaźnika zakładanie spółki liderem jest Poznań, a Opole zajmuje 4. miejsce, natomiast we wskaźniku uzyskiwanie pozwoleń na budowę w czołówce znalazł się Wrocław (4. miejsce). W zakresie rejestrowania przeniesienia własności nieruchomości dwa miasta makroregionu zajmują wysokie pozycje: Zielona Góra 2. miejsce, a Poznań 4. Natomiast dwa kolejne miasta Polski Zachodniej Gorzów Wielkopolski i Opole wyróżniają się we wskaźniku cząstkowym egzekwowanie umów, gdzie zajęły odpowiednio 2. i 4. lokatę. Społeczeństwo informacyjne Wyposażenie przedsiębiorstw w komputery Województwa Polski Zachodniej prezentują się bardzo dobrze na tle kraju pod względem odsetka przedsiębiorstw ogółem (przedsiębiorstwa sektora niefinansowego) posiadających dostęp do Internetu w 2014 r. Województwo dolnośląskie jest liderem rankingu (95,0%), a opolskie zajmuje 3. miejsce w kraju z wynikiem 94,8% (tuż za mazowieckim 94,9%). Wielkopolskie odnotowało wartość wskaźnika na poziomie 93,8% - 4. miejsce (ex aequo ze śląskim), a lubuskie 92,5% (8.). Województwo zachodniopomorskie uplasowało się na ostatniej pozycji w kraju i jest jedynym województwem w kraju, w którym odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp do Internetu w 2014 r. nie przekroczył 90% i wyniósł 89,6%. Dla porównania średnia ogólnopolska wyniosła 93,1%. Mapa 12. Przedsiębiorstwa posiadające dostęp do Internetu w 2014 r. Źródło: Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki Badań Statystycznych z lat , US w Szczecinie, 2014 Analiza wskaźnika dotyczącego odsetka przedsiębiorstw otrzymujących zamówienia na produkty (wyroby i usługi), towary i materiały poprzez sieci komputerowe (przez stronę internetową, systemy typu EDI) w 2013 r. pokazuje, że województwa Polski Zachodniej w większości uplasowały się poniżej średniej dla kraju (tj. 11,7%). Najlepsza sytuacja w makroregionie wystąpiła w woj. wielkopolskim, gdzie 11,9% przedsiębiorstw otrzymywało zamówienia przez sieci komputerowe (4. miejsce w kraju). Na dalszych miejscach w zestawieniu znalazły się: opolskie (11,7%, 5. miejsce), dolnośląskie (11,0%, 8.), zachodniopomorskie (10,3%, 10.) i lubuskie (9,4%, 13.). 64

65 26,0 26,0 24,6 24,4 24,4 23,6 23,0 22,7 22,5 22,3 21,4 20,6 2 19,5 18,7 17,9 28,1 11,9 11,7 11,7 11,5 11,0 11,0 11,0 10,3 1 9,6 9,4 9,2 9,1 8,5 13,4 16,3 15,0 Wykres 58. Odsetek przedsiębiorstw otrzymujących zamówienia przez sieci komputerowe w 2013 r. (%) 18,0 16,0 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0 W przypadku odsetka przedsiębiorstw składających zamówienia przez sieci komputerowe w 2013 r. wyróżnia się województwo opolskie, które z wynikiem 26,0% zajęło 2. miejsce w kraju (za mazowieckim 28,1%). Spośród województw Polski Zachodniej, powyżej średniej krajowej wynoszącej 23,6%, znalazło się również dolnośląskie (24,4%), które uplasowało się na 6. pozycji. Kolejne miejsca w zestawieniu zajęły zachodniopomorskie (23,0%) i wielkopolskie (22,7%). Wyprzedziły one takie województwa jak łódzkie (22,5%) i śląskie (22,3%). Najsłabiej z makroregionu w analizie omawianego wskaźnika wypadło lubuskie, które z wynikiem 18,7% zajęło przedostatnie miejsce w kraju (przed świętokrzyskim 17,9%). Wykres 59. Odsetek przedsiębiorstw składających zamówienia przez sieci komputerowe w 2013 r. (%) 3 25,0 2 15,0 1 5,0 Elektroniczna administracja publiczna 20 Korzystanie z e-administracji zapewnia przedsiębiorcom oszczędność czasu poprzez możliwość wypełniania i odsyłania dokumentów drogą on-line oraz pozwala na bieżące śledzenie zmian w przepisach i aktach prawnych umieszczanych na stronach publicznych. 20 E-administracja to stosowanie technologii informatycznych w administracji publicznej. Wiąże się to ze zmianami organizacyjnymi i nowymi umiejętnościami służb publicznych, które mają poprawić jakość świadczonych przez nie usług. Jest to ciągły proces doskonalenia jakości rządzenia poprzez przekształcanie relacji wewnętrznych i zewnętrznych z wykorzystaniem Internetu. Celem tworzenia e- administracji jest więc zwiększanie efektywności działania administracji publicznej w zakresie świadczenia usług. Ma ona uprościć załatwianie spraw urzędowych oraz umożliwić uzyskiwanie informacji na ich temat. 65

66 W 2013 r. w sześciu województwach w kraju (w tym w wielkopolskim i lubuskim) wskaźnik wykorzystywania Internetu do kontaktów z administracją publiczną ukształtował się na poziomie wyższym niż średnia ogólnopolska wynosząca 88,0 %. Szczególnie wyróżnia się lubuskie, które z wynikiem 92,1% zajęło 2. miejsce w kraju. Jest to jedno z czterech województw w kraju, gdzie wartość wskaźnika przekroczyła 90%. Wysoko w rankingu uplasowało się również wielkopolskie 89,8% (5.). Poniżej średniej krajowej znalazło się dolnośląskie (87,3%) i opolskie (85,6%) odpowiednio 8. i 10. pozycja. Najmniejsze w kraju zainteresowanie korzystaniem z e-administracji wykazały podmioty z województwa zachodniopomorskiego 81,4%. Mapa 13. Przedsiębiorstwa korzystające z e-administracji w 2013 r. (%) Źródło: Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki Badań Statystycznych z lat , US w Szczecinie, 2014 Wyposażenie gospodarstw domowych w komputer osobisty z dostępem do Internetu W 2014 r. w zestawieniu województw pod względem wyposażenia gospodarstw domowych w komputer z dostępem do Internetu, w Polsce Zachodniej jedynie w województwie wielkopolskim wartość wskaźnika przewyższała średnią dla kraju (tj. 71,2%) i wynosiła 72,7% (4. miejsce w kraju). Niewiele poniżej średniej uplasowało się lubuskie 71,0% (7.). W pozostałych województwach makroregionu wartość wskaźnika nie przekroczyła 70% i wynosiła: dolnośląskie 68,4% (9.), zachodniopomorskie 68,2% (10.), opolskie 66,7% (13.). Lepsza sytuacja niż średnio w kraju (58,9%) występuje natomiast w przypadku wyposażenia gospodarstw domowych w komputer z dostępem do szerokopasmowego Internetu. Wszystkie województwa Polski Zachodniej uplasowały się powyżej średniej ogólnopolskiej (58,9%) i wszystkie znalazły się w pierwszej połowie rankingu. Najwyższy w makroregionie odsetek gospodarstw domowych z dostępem do szerokopasmowego Internetu odnotowano w dolnośląskim (66,6%) i opolskim (66,4%) odpowiednio 3. i 4. miejsce w kraju. Natomiast województwa zachodniopomorskie (63,5%), lubuskie (63,4%) i wielkopolskie (62,5%) zajęły miejsca od 6. do 8. W porównaniu do innych województw, sytuacja w Polsce Zachodniej była lepsza niż m.in. w mazowieckim (58,3%), małopolskim (56,6%) i śląskim (51,5%). 66

67 15,6 14,8 13,4 12,1 11,5 10,9 10,7 10,5 9,7 9,6 5,8 1,9 4,2 4,2 24,5 22,3 20,9 71,3 69,9 66,6 66,4 64,2 63,5 63,4 62,5 60,4 58,9 58,6 58,3 56,6 52,0 51,5 44,9 43,3 62,2 59,5 60,9 55,4 63,4 61,0 59,9 58,1 64,3 62,3 57,5 54,9 52,5 67,5 64,2 65,2 69,4 Wykres 60. Wyposażenie gospodarstw domowych w komputer osobisty z dostępem do szerokopasmowego Internetu w 2011 r. i 2014 r. (%) rok 2011 rok Zmiana odsetka gospodarstw domowych w makroregionie wyposażonych w komputer osobisty z dostępem do Internetu w latach nie była znaczna. Najlepiej prezentuje się województwo lubuskie, w którym odnotowano wzrost wartości wskaźnika o 11,1 p.p. (4. miejsce w kraju). Pozostałe województwa uplasowały się poniżej średniej zmiany dla kraju (8,9 p.p.) i zajęły odpowiednio: 8. miejsce wielkopolskie (8,4 p.p.), 11. dolnośląskie (7,5 p.p.), 13. zachodniopomorskie (7,2 p.p.) i 16. opolskie (3,3 p.p.). Lepiej przedstawia się wynik analizy zmiany odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer osobisty z dostępem do szerokopasmowego Internetu w latach , która wykazuje, że na tle kraju wyróżniają się dwa województwa Polski Zachodniej zachodniopomorskie i lubuskie, gdzie odnotowano najwyższy w Polsce wzrost wartości wskaźnika (odpowiednio o 24,5 p.p. i 22,3 p.p.). Jest to wynik ponad dwukrotnie wyższy niż średnia ogólnopolska (10,7 p.p.). W kolejnych dwóch województwach makroregionu wielkopolskim i dolnośląskim zaistniała zmiana nie była tak duża i wynosiła odpowiednio: 9,7 p.p. (11. miejsce) i 9,6 p.p. (12.). Najmniejszy spośród województw Polski Zachodniej wzrost odnotowano w opolskim tj. 4,2 p.p., które zajęło 14. miejsce (taka sama wartość jak w mazowieckim). Mniejszy wzrost odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer z dostępem do szerokopasmowego Internetu wystąpił jedynie w pomorskim (1,9 p.p.). Wykres 61. Zmiana odsetka gospodarstw domowych wyposażonych w komputer osobisty z dostępem do szerokopasmowego Internetu w latach (p.p.) 3 25,0 2 15,0 1 5,0 67

68 Turystyka Turyści zagraniczni korzystający z noclegów w turystycznych obiektach noclegowych 21 Biorąc pod uwagę udział liczby turystów zagranicznych korzystających z noclegów w turystycznych w obiektach noclegowych w danym województwie w ich ogólnej liczbie w kraju, należy stwierdzić, że w Polsce Zachodniej znaczaco wyróżniały się województwa zachodniopomorskie i dolnośląskie, w których w 2014 r. wskaźnik ten osiągnął wartość odpowiednio 9,9% (ok. 543 tys. osób) i 9,3% (ok. 510 tys. osób). Stanowi to 3. i 4. miejsce w kraju za małopolskim (21,8%; ok. 1,2 mln osób) i mazowieckim (21,3%; ok. 1,2 mln osób). Województwo wielkopolskie z wynikiem 4,9% (ok. 267 tys. osób) uplasowało się na 7. pozycji w kraju, a lubuskie (3,1%; ok. 169 tys. osób) na 10. Najmniejszym udziałem w ogóle turystów zagranicznych korzystających z noclegów w kraju w Polsce Zachodniej wykazało się województwo opolskie 0,6% (ok. 33 tys. osób) zajmując 15. miejsce. Łącznie Polska Zachodnia w 2014 r. notuje stanowi 27,8-procentowy udział w ogóle turystów zagranicznych korzystających z noclegów w turystycznych obiektach noclegowych w Polsce w 2014 r. wyniósł 27,8%. Wykres 62. Udział turystów zagranicznych w danym województwie w ogólnej liczbie w kraju w 2014 r. (%) Wielkopolskie 5% Lubelskie 2% Podlaskie 3% Lubuskie 3% Łódzkie 3% Warmińsko-mazurskie 3% Kujawsko-pomorskie Podkarpackie 2% Opolskie 2% 1% Świętokrzyskie 0% Małopolskie 22% Śląskie 6% Pomorskie 8% Mazowieckie 21% Dolnośląskie 9% Zachodniopomorskie 10% W latach we wszystkich województwach Polski Zachodniej wzrosła liczba turystów zagranicznych korzystających z noclegów w turystycznych obiektach noclegowych. Województwo zachodniopomorskie było jedynym z makroregionów, w którym zwiększenie liczby turystów zagranicznych korzystających z noclegów było większe niż średnio dla kraju (zachodniopomorskie wzrost o 43,7%, średnia dla Polski wzrost o 32,3%). W dolnośląskim odnotowano zwiększenie o 23,0%, a w opolskim, wielkopolskim i lubuskim wzrost był mniejszy niż 10% i wynosił odpowiednio: 6,1%, 5,4%, 5,4%. Powyższe spowodowało, że wzrost turystów w latach łącznie dla Polski Zachodniej wyniósł 23%. Dla porównania, stanowiło to wartość niższą niż wzrost dla Polski Centralnej, który wyniósł 32%. 21 Obiekty noclegowe - obiekty hotelowe oraz inne obiekty noclegowe (kempingi i pola biwakowe, zespoły domków turystycznych, pozostałe) 68

69 -0,66-0,70-0,73-0,79-0,26-0,29 0,61 0,55 0,51 0,46 0,41 0,32 0,28 0,14 0,11 3 VIII. Infrastruktura: drogi, energia, kolej Rozwój infrastruktury transportowej i energetycznej bezpośrednio przyczynia się do zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej makroregionu. Zwiększenie dostępności i spójności komunikacyjnej wpływa na poprawę jakości życia mieszkańców, lepszą możliwość korzystania z usług społecznych, a także poziom bezpieczeństwa poszczególnych województw i całego makroregionu. Wśród wskaźników, które pokazują stan infrastruktury transportowej, ważne są zarówno te opisujące zmianę (a więc modernizację lub budowę dróg i linii kolejowych) jak i te określające obecną sytuację (a więc gęstość sieci drogowej i kolejowej, łączną długość dróg i torów czy długość dróg poszczególnych kategorii). W przypadku infrastruktury elektroenergetycznej ważne są dwie grupy wskaźników. Z jednej strony istotna jest produkcja i zużycie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, z drugiej stan sieci przesyłowej i zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego. Dostępność transportowa Polski Zachodniej Dostępność i spójność komunikacyjna makroregionu Polski Zachodniej posiada dwa wymiary: krajowy (na który składa się wewnętrzna spójność regionów i ich połączenia z innymi województwami) i międzynarodowy (który przekłada się także na dostępność całego kraju). Dobre skomunikowanie zarówno pomiędzy województwami makroregionu, jak i pomiędzy nimi a resztą kraju i państwami ościennymi warunkuje rozwój społecznogospodarczy tego obszaru. Jednym z głównych celów postawionych w Strategii Rozwoju Polski Zachodniej do 2020 roku jest zwiększenie dostępności transportowej makroregionu, która przekłada się na poprawę warunków i obniżenie kosztów dostaw surowców i komponentów dla przemysłu i dostarczania produktów finalnych do odbiorców oraz zapewnienie dobrych warunków transportu pasażerskiego, który umożliwia i obniża koszty bezpośrednich spotkań w ramach prowadzonej działalności. Ponieważ pozostałe cele strategiczne bazują m.in. na umiędzynarodowieniu prowadzonych działań, poprawa wewnętrznego i zewnętrznego skomunikowana Polski Zachodniej jest zadaniem wymagającym starannego monitorowania. Z raportu Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski wynika, że 4 z 5 województw tworzących makroregion Polski Zachodniej znajduje się w pierwszej piątce najatrakcyjniejszych polskich regionów pod względem dostępności transportowej. Województwa: wielkopolskie, zachodniopomorskie, lubuskie i dolnośląskie uplasowały się na pozycjach od 2. do 5., ustępując miejsca jedynie woj. mazowieckiemu. Województwo opolskie znalazło się na 9. miejscu w kraju i znalazło się w grupie 10 regionów, które uzyskały wynik powyżej średniej w kraju (dodatnią wartość wskaźnika) 23. Wykres 63. Dostępność transportowa województw w 2015 r. (pkt) 0,80 0,60 0,40 0,20 0-0,20-0,40-0,60-0,80-1,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski Tarkowski M. (red.), Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2015, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk Na podstawie: Tarkowski M., op. cit., s

70 44,17 41,33 35,89 35,06 30,16 28,67 28,25 27,66 25,96 23,1 20,94 18,61 17,26 13,87 12,71 12,18 57,58 56,22 Wskaźnikiem, który opisuje ogólną dostępność komunikacyjną regionów, jest opracowywany co roku przez PAN Międzygałęziowy wskaźnik dostępności transportowej (WMDT). Pozwala on na określenie, jak dobrze region czy makroregion jest skomunikowany wewnętrznie i z resztą kraju, z uwzględnieniem różnych form transportu. Analiza jego wartości pokazuje, że Polskę Zachodnią cechuje w tym zakresie nierównomierność istnieją regiony o dobrej czy bardzo dobrej dostępności transportowej (województwa: opolskie, wielkopolskie i dolnośląskie), ale także o najniższej dostępności w kraju (woj. zachodniopomorskie). Oszacowana dla 2015r. wartość WMDT w województwach tworzących Polskę Zachodnią była niższa niż średnio w kraju, ale była to sytuacja właściwa dla 12 z 16 polskich regionów powyżej średniej (35,89 pkt) uplasowały się tylko województwa: śląskie, mazowieckie, łódzkie i małopolskie. Trzy województwa omawianego makroregionu uzyskały wynik tuż poniżej średniej: woj. opolskie 36,06 pkt (5. miejsce w kraju), woj. wielkopolskie 30,16 pkt (6. miejsce) i woj. dolnośląskie 28,67 pkt (7. miejsce). Dwa pozostałe województwa: lubuskie i zachodniopomorskie, uplasowały się na dalszych miejscach 13. i 16., osiągając odpowiednio 17,26 pkt i 12,18 pkt (najniższy wynik w kraju). Polska Zachodnia jako makroregion uzyskała 25,96 pkt, co również jest wynikiem niższym od krajowego. Wykres 64. Wskaźnik Międzygałęziowej Dostępności Transportowej (WMDT) oszacowany dla 2015 r. (pkt) Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Oszacowanie wartości WMDT i wskaźników gałęziowych na potrzeby dokumentów programowych i strategicznych dot. perspektywy finansowej Makroregion Polski Zachodniej jako całość cechuje się dość dobrą dostępnością transportową, jednakże wzrasta ona mniej dynamicznie niż w całym kraju o ile w Polsce na przestrzeni lat wartość WMDT wzrosła o 5,64 pkt (z 28,98 pkt do 34,62 pkt, co dało wzrost o 19,5%), o tyle w makroregionie zachodnim o 3,46 pkt (z 21,98 pkt do 25,44 pkt, co dało wzrost o 15,7%). W tym samym okresie wartość WMDT w Polsce Wschodniej wzrosła o 18,3%. Wykres 65. Wskaźnik międzygałęziowej dostępności transportowej (WMDT) makroregionów w latach Źródło: Wpływ funduszy europejskich perspektywy finansowej na rozwój społeczno-gospodarczy Polski Wschodniej, raport cząstkowy 1, s