Podstawy prawa w gospodarce (PPwG) Finanse publiczne

Podstawy prawa w gospodarce (PPwG) Finanse publiczne

Przedmiot 1 2 3 4 5 Rola i ograniczenia kompetencji rządu Zasada wyłączności ustawy w ramach finansów publicznych Budżet (pojęcie, zawartość, odrębności legislacyjne i kontrola wykonania) Narodowy Bank Polski (NBP) Rada Polityki Pieniężnej 2

Finanse publiczne rola i ograniczenia kompetencji rządu Kompetencje Rady Ministrów. Znaczny zakres kompetencji do prowadzenia finansów państwa przynależny jest Radzie Ministrów, która: Projektuje budżet państwa i inicjuje procedurę legislacyjną w zakresie uchwalenia budżetu, kieruje wykonaniem budżetu, chroni interesy Skarbu Państwa, posiada wyłączną inicjatywę w zakresie inicjowania ustaw o zaciąganiu długów publicznych oraz ustaw o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo. W strukturze rządu szczególna rola przypada ministrowi finansów. Regulacje ograniczające samodzielność rządu w zakresie zarządzania finansami państwa. Wyłączność ustawy dla regulowania spraw finansów państwowych. Odrębny tryb uchwalania i kontroli wykonania budżetu państwa. Samodzielność Narodowego Banku Polskiego jako banku centralnego. 3

Zakres zasady wyłączności ustawy Wyłączności ustawy sprawy finansów publicznych mogą być regulowane tylko w drodze ustawy lub z jej upoważnienia. W odniesieniu do finansów publicznych ustawy muszą określać: porządek i ramy publicznej gospodarki finansowej (np. sposoby gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne, zasady i tryb zaciągania pożyczek i udzielania przez państwo gwarancji), system podatków i opłat (np. podatki i daniny publiczne, przedmioty i stawki opodatkowania, zwolnienia podatkowe), organizację Skarbu Państwa i sposoby zarządzania majątkiem Skarbu Państwa, regulacje w sprawie opracowywania budżetu państwa. Poza wskazaniem instrumentarium prawnym (ustawa) ustala się także pewne zasady, dotyczące meritum polityki finansowej, mianowicie: Zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji / poręczeń nie może spowodować przekroczenia przez dług publiczny 3/5 rocznego PKB, Zakaz pokrywania deficytu budżetowego poprzez zaciąganie zobowiązań w banku centralnym państwa. 4

Budżet (pojęcia) Budżet. Plan dochodów i wydatków państwa, ujęty w formie aktu prawnego (ustawy). Obejmuje dochody i wydatki w całym roku budżetowym (od 1 stycznia do 31 grudnia). Prowizorium budżetowe. Plan dochodów i wydatków państwa, ujęty w formie aktu prawnego (ustawy) Obejmuje okres krótszy niż rok budżetowy (gdy w danym momencie, z różnych przyczyn, nie jest możliwe przygotowanie projektu ustawy budżetowej). Uwaga: wniesienie przez RM do Sejmu projektu ustawy o prowizorium budżetowym nie zwalnia RM od wniesienia do Sejmu projektu ustawy budżetowej. 5

Budżet (zawartość) Ustawa budżetowa - uchwalana corocznie w formie ustawy, posiadającej specyficzny układ, składający się z dwóch elementów: Treść ustawy - ramy budżetu: określenie planowanej wysokości dochodów i wydatków, określenie poziomu deficytu budżetowego, przepisy na temat sposobów wykonania budżetu. Załącznik: tabele specyfikujące rozkład dochodów i wydatków na konkretne cele. Zakres ustawy budżetowej precyzuje ustawa o finansach publicznych (ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.). 6

Budżet (przykład ustawy na 2011 r.) 7

Budżet (odrębności legislacyjne) Ustawa uchwalana regularnie, corocznie. Inicjatywa ustawodawcza wyłącznie Rada Ministrów. Terminy: RM przedkłada Sejmowi projekt budżetu najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (wyjątkowo później). jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu budżetu nie zostanie on przedstawiony Prezydentowi do podpisu, może on zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. o Jeżeli ustawa nie wejdzie w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, RM prowadzi gospodarkę finansową na podstawie projektu ustawy (ciągłość). Krótsze terminy procedury legislacyjnej dla Senatu (20 dni) i Prezydenta (7 dni). Senat brak prawa odrzucenia ustawy (może proponować poprawki). Prezydent brak prawa veta. Może natomiast skierować budżet do Trybunału Konstytucyjnego w celu stwierdzenia zgodności z Konstytucją (TK orzeka w okresie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku). Treść zwiększenie planowanych wydatków lub ograniczenie dochodów nie może powodować ustalenia większego deficytu niż planowany w projekcie. 8

Budżet (kontrola wykonania) Kontrola wykonania budżetu państwa ustawowe zadanie Najwyższej Izby Kontroli (NIK). Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania. Równocześnie Sejm zapoznaje się ze sprawozdaniem Najwyższej Izby Kontroli z kontroli wykonania budżetu. Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium (brak absolutorium nie stanowi przesłanki dymisji Rady Ministrów). 9

Narodowy Bank Polski NBP jako bank centralny (niezależność wobec rządu). Posiada wyłączne prawo emisji pieniądza. Ustala założenia i realizuje politykę pieniężną (o której informuje inne organy państwa), organizuje rozliczenia pieniężne, gospodaruje rezerwami dewizowymi, prowadzi bankową obsługę budżetu państwa, reguluje płynność banków, gromadzi rezerwy obowiązkowe banków, sporządza bilanse należności i zobowiązań płatniczych banków. Podstawowym celem Banku jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej RM, o ile nie ogranicza to celu podstawowego (ustawa o NBP). Organy NBP. Prezes powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na kadencję sześcioletnią (dopuszczalne jest jednokrotne powtórzenie kadencji). Rada Polityki Pieniężnej (RPP) członkowie (9) powoływani w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta (kadencja sześcioletnia, jednokrotna). Pracami RPP kieruje Prezes NBP. Zarząd Prezes, dwóch wiceprezesów oraz od 4 do 6 członków (powołuje Prezydent na wniosek Prezesa). 10

Rada Polityki Pieniężnej Kompetencje. Ustala (corocznie) założenia polityki pieniężnej. Przedkłada założenia polityki pieniężnej do wiadomości Sejmowi wraz z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. Kompetencje szczegółowe RPP, realizowane w celu wykonania założeń polityki pieniężnej, obejmują: ustalanie wysokości stóp procentowych NBP, ustalanie stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania; określanie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP, przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP, ustalanie zasady operacji otwartego rynku (operacje prowadzone z bankami z inicjatywy banku centralnego: zakup / sprzedaż papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny). 11