Journal of KONES Internal Combustion Engines 2002 No. 3 4 ISSN 1231 4005 POSSIBILITIES OF DESCRIPTION OF SPRAYING FUEL QUALITY WITH CI ENGINES INJECTORS WITH INVESTIGATION METHOD OF THE STREAM PARAMETERS OF ATOMIZING FUEL Marek Idzior, Piotr Lijewski Politechnika Poznańska Instytut Silników Spalinowych i Podstaw Konstrukcji Maszyn 60-965 Poznań ul. Piotrowo 3 Abstract The modern method of visualization research of the course of fuel injection, research results brought over with this method at using of different peg-injectors is presented in paper. Besides tests of the collation of received results with research of the emission of toxic relationships performed on engine dynamometric stand have been performed. MOŻLIWOŚCI OKREŚLENIA JAKOŚCI ROZPYLENIA PALIWA PRZEZ WTRYSKIWACZE SILNIKÓW ZS METODĄ BADANIA PARAMETRÓW STRUGI ROZPYLONEGO PALIWA Streszczenie: W pracy zaprezentowano nowoczesną metodę badań wizualizacyjnych przebiegu wtrysku paliwa, przedstawiono również wyniki badań przeprowadzonych tą metodą przy wykorzystaniu różnych rozpylaczy czopikowych. Ponadto dokonano próby konfrontacji otrzymanych wyników z badaniami emisji związków toksycznych wykonanymi na silnikowym stanowisku hamownianym. 1. Wprowadzenie Ochrona środowiska naturalnego staje się w ostatnich latach podstawowym kryterium wyznaczającym kierunki rozwoju motoryzacji. Gwałtowny wzrost liczby sprzedawanych i eksploatowanych samochodów w ostatnich dziesięcioleciach spowodował wzrost udziału motoryzacji w globalnym zanieczyszczeniu środowiska. Tak więc minimalizacja negatywnych skutków oddziaływania pojazdu na środowisko staje się jednym z ważniejszych zadań przed jakim stanęli konstruktorzy pojazdów u progu XXI wieku. Niewątpliwie jednym z najpoważniejszych źródeł zanieczyszczeń jest emisja związków toksycznych powstałych w wyniku spalania paliwa przez silniki spalinowe, będące głównym źródło napędu pojazdów. Pozycja silników spalinowych, jako dominującego źródła napędu pojazdów samochodowych, w ciągu kilku najbliższych lat wydaje się być niezagrożona. Jednocześnie z roku na rok rosną wymagania stawiane nowo produkowanym silnikom, wprowadzane są coraz bardziej rygorystyczne normy emisji związków szkodliwych rosną także wymagania rynkowe nabywców nowych pojazdów. Wymusza to dalszy rozwój silników spalinowych, a w konsekwencji prowadzi do komplikacji ich konstrukcji, szerokiego zastosowania elektroniki umożliwiającej precyzyjne sterowanie i diagnozowanie. Doskonalenie konstrukcji silników spalinowych wymaga szczegółowego poznania procesów zachodzących w komorze spalania i związku przyczynowo-skutkowego zachodzącego pomiędzy tymi procesami a parametrami pracy silnika. Jednym z podstawowych czynników decydujących o jakości przygotowania ładunku w cylindrze silnika ZS jest wtrysk paliwa. Jakość rozpylenia paliwa wpływa na mikro i makrostrukturę mieszanki. Dokładne rozpoznanie zjawisk i zależności 104
zachodzących w komorze spalania podczas wtrysku paliwa zapewne przyczyni się do dalszego rozwoju silników o zapłonie samoczynnym. Szerokie możliwości oceny i optymalizacji wspomnianych procesów dają badania polegające na bezpośredniej obserwacji procesu przygotowania ładunku i jego spalania. Badania wizualizacyjne zjawisk zachodzących w komorze spalania silnika można przeprowadzić na dwa sposoby. Pierwsza metoda polega na przeprowadzeniu badań silnikowych, jednak wymaga to skomplikowanej i drogiej aparatury oraz przystosowania silnika do zrobienia zdjęć. Najczęściej wykonuje się okna umieszczone w denku tłoka lub głowicy. Druga metoda polega na modelowaniu zjawisk w specjalnie przygotowanej komorze. Jej zaletą jest stosunkowo dobry dostęp optyczny umożliwiający obserwację procesu. Pierwsza metoda zapewne lepiej oddaje rzeczywiste cechy zjawiska zachodzące w komorze spalania, jednak wymaga skomplikowanego i droższego przygotowania stanowiska do badań. 2. Metody badań optycznych wykorzystywane w badaniach silnikowych Metody optyczne w badaniach silnikowych pojawiły się stosunkowo niedawno, obserwowany jest ich ciągły rozwój i coraz szersze stosowanie, a obecnie na trwałe przyjęły się jako metody badawcze. Omawiane metody najogólniej można podzielić na dwie grupy: metody fotograficzne i laserowe. W każdej z nich wyodrębnia się różne techniki rejestracji, charakteryzujące się różnym stopniem skomplikowania oraz możliwościami łączenia kilku metod w jedną. Można wyróżnić następujące wykształcone metody badawcze: Metody fotograficzne [10]; jedną z metod fotografii jest fotografia bezpośrednia. W tej metodzie do rejestracji obrazu wykorzystywane są kamery do szybkich zdjęć lub technika wideo. Metoda ta charakteryzuje się mało skomplikowanym sprzętem i niską ceną. Niewątpliwie jej wadą jest konieczność zapewnienia dostępu optycznego do komory spalania poprzez specjalnie wykonane okno w głowicy lub przedłużonym tłoku. Dostęp do komory spalania ułatwia zastosowanie endoskopu. Zwykle stosowane jest oświetlenie światłem rozproszonym z wykorzystaniem lampy błyskowej. Metoda ta może być wykorzystana tylko do wykonywania zdjęć płomienia i ciekłego paliwa (bez oparów paliwa). Rejestracja ruchu ładunku w cylindrze jest możliwa tylko przy zastosowaniu pierwiastków posiewu. Metodą dwubarwową możliwe jest określenie miejscowej temperatury płomienia. W przypadku wykorzystania kamery do szybkich zdjęć (kilkadziesiąt tysięcy klatek na sekundę) należy liczyć się z utrudnieniem jakim jest krótki czas rejestracji, zależny od długości filmu i od ilości klatek na sekundę. Jakość uzyskanego materiału i ilość zawartych na nim detali zależy od czułości nośników (film, kaseta SVHS, przetwornik CCD). W zależności od szybkości zastosowanej kamery możliwe jest rejestrowanie różnych zjawisk z odpowiednią rozdzielczością (formowanie strugi paliwa, efekt rozpadania kropel, rejestracja nieodparowanej i odparowanej strugi, opóźnienie i początek zapłonu oraz następujące po nim spalanie, odbicie strugi paliwa od ścianek cylindra, itp.). Jeszcze inną odmianą tego typu fotografii jest ultra szybka fotografia, gdzie ilość klatek na sekundę dochodzi do 1,25 miliona. Tą metodą można rejestrować wtrysk paliwa. Fotografia stroboskopowa może być zaliczona do szybkiej fotografii mimo, że wykonywane jest tylko jedno zdjęcie, ale dokładnie w określonym czasie, co wymaga bardzo dobrej synchronizacji i dużej rozdzielczości. Metoda ta służy m. in. do rejestracji procesu wtrysku paliwa. Do oświetlenia stosuje się lampę stroboskopową. Mikrofotografia jest odmianą szybkiej fotografii, z tą różnicą, że obserwowany obszar jest dużo mniejszy i obejmuje drobne szczegóły. Metodą tą można obserwować rozwój płomienia w komorze spalania oraz zmiany w strudze rozpylonego paliwa. Kolejna metoda fotograficzna to metoda fluorescencyjna wykorzystująca własności fluoryzacacji pewnych substancji, rozpuszczonych w rozpylanej cieczy, zwiększających promieniowanie kropel, w 105
porównaniu ze zwykłym odbiciem światła od ich powierzchni. Otrzymuje się w ten sposób obraz kropel paliwa o wyraźnym i jasnym kształcie. Do metod mikrofotograficznych należy również mikrofotografia sylwetkowa. Polega ona na rejestracji obiektów oświetlanych od tyłu. Układ pomiarowy składa się z zespołu oświetlającego i rejestrującego. Rolą zespołu oświetlającego jest zapewnienie dużej jasności i krótkiego czasu oświetlania. Jako źródło światła stosuje się: lampę błyskową, oświetlenie stroboskopowe lub generator błysków. Zwykle zespołem rejestrującym jest aparat fotograficzny, gdzie w miejsce fotoobiektywu montuje się układ mikroskopowy. W ten sposób zawęża się badany obszar i dzięki temu istnieje możliwość dokładnej obserwacji. Udoskonaleniem mikrofotografii sylwetkowej jest metoda optycznej separacji kropel. W metodzie tej oprócz światła pochodzącego z tylnego źródła, zastosowano dodatkowe oświetlenie szczelinowe boczne. W ten sposób następuje wydzielenie pewnej objętości strugi, a znajdujące się tam krople posiadają boczne refleksy pochodzące od dodatkowego światła. Fotografia z oświetleniem od tyłu, jest to fotografia bezpośrednia, gdzie rozproszone źródło światła jest umieszczone za obiektem. Metoda ta daje jasne tło i ciemne obiekty (np. ciekłe paliwo lub cząstki stałe). Fotografii tej używa się również do uzyskania obrazów obiektów nieświecących, tj. strugi rozpylonego paliwa (odparowanego i nieodparowanego) i chmury sadzy. Niewątpliwie wadą metod wykorzystujących kamerę do szybkich zdjęć jest to, że poprawność przeprowadzonej rejestracji można stwierdzić dopiero po wywołaniu filmu, co zwykle trwa pewien czas. Tego problemu nie ma w przypadku badań z zastosowaniem techniki wideo. Oprócz możliwości obserwowania przebiegu badanego procesu bezpośrednio (on-line) obraz może być zapisany na taśmie wideo (system analogowy) lub na dysku komputera (system cyfrowy) i później odtwarzany [1, 6, 10]. Porównanie urządzeń wykorzystywanych do filmowania procesów silnikowych [1, 6] Tabela 1 Kamery do zdjęć szybkich Systemy wideo Właściwości HAMAMATSU/ ULTRANAC KODAK EKTAPRO/ NAC HSV 1000 HYCAM NAC E-10 AVL 513 (ANALOGOWY) AVL 513D (CYFROWY) Prędkość filmowania [zdjęć/s.] 5000 20 000 000 2000/1000 300 20 00 1 10 1 10 Czas naświetlania 1 zdjęcia [s] 0,02*10-6 10*10-6 1,25*10-6 100*10-6 20*10-6 Wielkość zdjęcia [mm*mm] 14*7 8,8*6,6 3,8*9,6 6,4*4,8 6,4*4,8 Rozdzielczość [piksel] 420*210 252*189 800*320 752*582 768*484 Czas filmowania [s] 1,2*10-6 1,6 2,5 240*60 poj. HDD Odtworzenie po czasie [min] 1 1 60 400 on-line on-line Zdjęcia kolorowe nie/tak tak tak tak Czułość [ASA] 13 400 ok. 45 bez wzm 1000 4000 Cena orientacyjna [USD] 300 000 180 000 80 000 65 000 75 000 Metody laserowe [10]; podobne do fotografii bezpośredniej, różnica polega na tym, że do oświetlenia stosuje się światło laserowe o określonej długości fali. Jedną z metod laserowych jest metoda LIF (Laser Induced Fluorescence); fluororescencja wzbudzona laserowo. Metoda ta jest oparta na zjawisku nazywanym przejściem Stokes a. Może być wykorzystana do badań strugi paliwa i obserwacji par paliwa. Kolejna metoda to tzw. chemiluminescencja, która polega na określeniu intensywności emisji światła powstającego podczas pewnych reakcji chemicznych. Wykorzystywana w badaniach zapłonu i początkowej fazy spalania. W metodzie tej wykorzystuje się zjawisko 106
chemiluminescencji pojawiające się w czołowej części strumienia wtryskiwanego paliwa przed jego rozpadem. Holografia; w przeciwieństwie do technik zdjęciowych umożliwia rejestrację obrazu trójwymiarowego. Uzyskuje się to za pomocą układu rozszczepiającego wiązkę światła na wiązkę oświetlającą obiekt i na wiązkę odniesienia, która dociera na płytkę holograficzną z opóźnieniem w stosunku do wiązki podstawowej. Proces holograficzny jest dwustopniowy. W pierwszym etapie następuje rejestracja (na płytkę holograficzną) obrazu interferencyjnego tworzonego przez dwie spójne fale elektromagnetyczne, zawierające informacje o rozkładzie amplitudy i fazie. Następnie po oświetleniu hologramu światłem spójnym, w wyniku dyfrakcji, powstają dwa przesunięte względem siebie, sprzężone obrazy tworzące wrażenie trójwymiarowości. Metodą tą określa się głównie koncentrację paliwa w rozpylonej strudze. LDA (Laser Doppler Anemometry); Podstawy fizyczne anemometrii laserowej LDA oparte są na efekcie Dopplera, czyli rozproszeniu światła lasera na poruszającej się cząstce. Jeżeli na cząstkę sferyczną poruszającą się z pewną prędkością pada fala płaska światła laserowego, to rozproszone na cząstce światło posiada dopplerowską zmianę częstotliwości, której wartość określona jest przez parametry układu optycznego (kąt przecięcia się wiązek laserowych), długości fali światła laserowego, a głównie przez prędkość cząstki rozpraszającej światło. Ta metoda jest często wykorzystywana w badaniach rozpylenia paliwa, ponieważ umożliwia uzyskanie: wymiarów kropel paliwa w strudze, liczbę kropel w poszczególnych grupach wymiarowych, rozkład kropel w strudze, prędkość kropel, turbulencję oraz zastępcze średnice kropel (średnia średnica Sautera, arytmetyczna, powierzchniowa, objętościowa) [11]. 3. Obiekt badań i stanowisko pomiarowe Przeprowadzone badania miały na celu ocenę jakości rozpylenia na podstawie badań wizualizacyjnych strug paliwa wypływających z rozpylaczy do specjalnej kopmory. Do badań użyto cyfrowego systemu wideo AVL Engine Video System 513D (rys. 1). W skład tego systemu wchodzą: komputer klasy PC, jednostka oświetlająca, zawierająca: jednostkę światła stroboskopowego, źródło światła luminescencyjnego, cyfrowa kamera kolorowa TMC 9700 (obiektywy o ogniskowych 25 mm i 50 mm oraz szybkozłącze), stroboskop, endoskopy ze zintegrowanym, przewodzącym światło włóknem szklanym o kątach patrzenia 0 o, 30 o i 70 o (dodatkowo endoskopy chłodzone do badań silnikowych), kabel światłowodowy, szkła kwarcowe do ochrony endoskopów w komorze spalania. Ponadto w celu synchronizacji systemu z rzędową pompą wtryskową podczas badań użyto znacznik kąta AVL 364 (synchronizacja z dokładnością 0,1 o obrotu wału). Zastosowane podczas badań urządzenie EVS 513D umożliwia cyfrowy zapis przebiegu wtrysku. Uzyskane zdjęcia (klatki sekwencji wideo) były wykonane co 0,2 o obrotu wału krzywkowego pompy wtryskowej. Tak uzyskany zapis umożliwia dokładną obserwację i analizę procesu rozpylenia paliwa. Wyniki obserwacji można odtworzyć w postaci sekwencji wideo, wówczas analizuje się ciągły przebieg wtrysku. Druga metoda analizy uzyskanych wyników polega na odtwarzaniu poszczególnych klatek zdjęć, jej zaletą jest możliwość oceny parametrów geometrycznych strugi (kąta rozpylenia β i zasięgu l). 107
Rys. 1. Widok urządzenia EVS 513D [6] Badania obejmowały trzy rodzaje wtryskiwaczy wyposażonych w rozpylacze czopikowe o różnych parametrach konstrukcyjnych (tab. 2), konsekwencją tego są różne charakterystyki przepływowe tych rozpylaczy (rys. 2). Tabela 2 Charakterystyczne parametry konstrukcyjne badanych rozpylaczy PARAMETR ROZPYLACZ A B C skok iglicy h i [mm] 0,95 0,82 0,68 luz dławienia L d [mm] 0,01 0,01 0,015 długość czopika dławiącego l d [mm] 1,15 1,02 0,91 średnica gniazda d g [mm] 2,5 2,5 2,5 średnica otworu rozpylającego d or [mm] 1,02 1,02 1,02 średnica czopika dławiącego d cr [mm] 1,01 1,01 1,02 kąt ścięcia czopika dławiącego 9 o Stanowisko do badań wizualizacyjnych, oprócz EVS 513D, było wyposażone w rzędową pompę wtryskową zamontowaną na konwencjonalnym stole probierczym. Na wale krzywkowym pompy umocowano znacznik kąta obrotu. Paliwo przewodami wysokiego ciśnienia było doprowadzane do wtryskiwacza umieszczonego w specjalnej komorze do której następował wtrysk paliwa, komorze tej było przeciwciśnienie równe ciśnieniu atmosferycznemu. W celu uzyskania zadawalającej jakości zdjęć komora była oświetlona światłem stroboskopowym (rys.3). Drugi etap badań polegał na wykonaniu pomiarów emisji związków toksycznych, na silnikowym stanowisku hamownianym. Badania przeprowadzono na silniku WSW Andoria 4CT90 przy zastosowaniu wyżej przedstawionych rozpylaczy, polegały one na pomiarze emisji: HC, PM, CO, NOx i były wykonane w teście ECE R49 (tzw. test trzynastofazowy). 108
200 180 160 Wypływ UVA 140 120 100 80 60 40 Rozpylacz C A B 256A 189 309 20 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 Skok iglicy [mm] Rys. 2. Charakterystyki przepływowe badanych rozpylaczy moduł stroboskopowy interface PC-EVS karta wideo wtryskiwacz znacznik kąta pompa wtryskowa komora wtryskowa lampa stroboskopowa kamera video komputer 4. Wyniki badań i ich analiza Rys. 3. Schemat stanowiska do badań wizualizacyjnych wtrysku paliwa przy użyciu cyfrowego systemu wideo AVL EVS 513D [9] W wyniku przeprowadzonych badań wizualizacyjnych (rys. 4) uzyskano cyfrowy zapis przebiegu wtrysku paliwa. Filmowanie strugi paliwa pozwala na dokładne określenie tylko tego co jest widoczne z zewnątrz, są to przede wszystkim parametry opisujące geometrię strugi, a więc zasięg l i kąt rozpylenia β w funkcji kąta obrotu wału krzywkowego pompy. Nie można natomiast zmierzyć parametru najistotniejszego dla procesu rozpylenia tzn. średnic kropel i ich rozkładu w strudze. Strukturę strugi można określić pośrednio analizując tzw. optyczną gęstość strugi, czyli rozjaśnienie obszarów strugi. Parametr ten jest istotnym nośnikiem informacji na temat stężenia paliwa. Obszary o mniejszej koncentracji paliwa są widoczne jako ciemne, im większa koncentracja paliwa tym jaśniejszy zarejestrowany obszar. Na uzyskanych zdjęciach wyraźnie widać rozjaśniony środek strugi świadczący o dużej koncentracji paliwa i ciemniejszą otoczkę wokół obszar o mniejszej koncentracji paliwa. 109
Rys. 4. Przykładowe wyniki wizualizacji przebiegu wtrysku Na podstawie pomiaru i oceny opisanych powyżej parametrów dokonano porównawczej oceny rozpylenia paliwa dla poszczególnych rozpylaczy oraz analizy wpływu tegoż rozpylenia na emisję związków toksycznych spalin. W wyniku przeprowadzonej wizualizacji stwierdzono, że przebieg wtrysku paliwa z rozpylaczy czopikowych można podzielić na cztery kolejno następujące po sobie fazy. Ponadto zaobserwowano pewną korelację pomiędzy parametrami określającymi strugę paliwa (zasięg, kąt rozpylenia, rozjaśnienie) a charakterystykami przepływowymi rozpylaczy. Wspomniane fazy przebiegu wtrysku są charakterystyczne dla wszystkich przebadanych rozpylaczy. Faza pierwsza (początek wtrysku) charakteryzuje się strugą o bardzo małym kącie rozpylenia (około 2 o ), rozjaśnienie strugi wskazuje na niedużą koncentrację paliwa. Odpowiednikiem tej fazy na charakterystyce przepływowej jest odcinek dławienia w gnieździe rozpylacza. W przebadanej grupie rozpylacz A ma najmniejszą wartość przepływu podczas dławienia, jednocześnie na zdjęciach uzyskanych podczas wizualizacji zaobserwowano, że rozpylacz ten w omawianej pierwszej fazie wtrysku ma najmniej rozbudowaną strugę paliwa i najbardziej zaciemnioną, w porównaniu z dwoma pozostałymi. Struga wypływająca z tego rozpylacza nie tworzy charakterystycznego stożka, budową przypomina raczej walec o bardzo małej średnicy, w przypadku dwóch pozostałych rozpylaczy strugi są bardziej rozbudowane i rozjaśnione. W fazie drugiej w pobliżu końca rozpylacza pojawia się struga o większym kącie rozpylenia. Na wykonanych zdjęciach widać, że struga wypływającego paliwa składa się z dwóch części; w pobliżu rozpylacza struga charakteryzuje się większym kątem rozpylenia i dużym rozjaśnieniem, natomiast zakończenie stanowi struga o mniejszej gęstości optycznej i mniejszym kącie rozpylenia, jest to pozostałość z pierwszej fazy wtrysku. Stopniowo, wraz ze wzrostem zasięgu strugi to charakterystyczne zakończenie zanika. Na charakterystyce przepływowej fazie tej odpowiada przejście z dławienia w gnieździe rozpylacza do pełnego otwarcia przepływu. Kolejny zaobserwowany etap podczas wtrysku odpowiada pełnemu otwarciu przekroju przepływowego rozpylacza. Struga wtryskiwanego paliwa jest najbardziej rozbudowana (w porównaniu z pozostałymi okresami wtrysku) i charakteryzuje się dużym rozjaśnieniem. Świadczy to o dużej ilości wypływającego paliwa. Porównując przebiegi wtrysku dla poszczególnych rozpylaczy zauważono, że faza ta w przypadku rozpylacza A zaczyna się najpóźniej, natomiast z porównania charakterystyk przepływowych wynika, że okres dławienia dla tego rozpylacza jest najdłuższy. 110
Ostatnia (czwarta) faza wtrysku na zarejestrowanych zdjęciach charakteryzuje się oderwaniem strugi od rozpylacza, struga stopniowo zanika. Faza ta najpóźniej zaczyna się w przypadku wypływu paliwa z rozpylacza A. W czasie analizy zdjęć przebiegu wtrysku wykonano pomiary zasięgu l i kątów rozpylenia β strug paliwa wypływającego z rozpylaczy (rys. 5, 6). Największy zasięg zmierzono dla strugi uzyskanej z rozpylacza A, zaś najmniejszy dla wypływu z rozpylacza B, w późniejszej fazie wtrysku zasięgi strug dla tych rozpylaczy osiągają zbliżone wartości. Analizując gęstość optyczną strugi paliwa stwierdzono, że najmniejsze rozjaśnienie występuje w początkowej fazie wtrysku z rozpylacza A, również w tym przypadku najdłużej utrzymywało się duże rozjaśnienie strugi w końcowym stadium wtrysku. Pomiar emisji związków toksycznych wykonany podczas pracy silnika z poszczególnymi rozpylaczami wykazał, że silnik wyposażony w rozpylacze A emitował najwięcej PM, HC i CO (rys. 7). 25 20 zasięg strugi l [cm] 15 10 5 0 0 1 2 3 4 5 6 7 kąt obrotu wału krzywkowego pompy α [ o ] rozpylacz A rozpylacz B rozpylacz C Rys. 5. Zmiany zasięgu strug paliwa kąt rozpylenia β [ o ] 14 12 10 8 6 4 2 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 rozpylacz A rozpylacz B rozpylacz C kąt obrotu wału krzywkowego pompy α [ o ] Rys. 6. Zmiana kąta rozpylenia strug paliwa 111
PM, HC, CO, NOx [g/kwh] 8 7 6 5 4 3 2 1 0 189 A 309 B 256A C Rozpylacz PM HC CO NOx Rys. 7. Wyniki badań emisji związków toksycznych przy zastosowaniu badanych rozpylaczy 5. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że istnieje pewna korelacja pomiędzy wynikami uzyskanymi podczas stanowiskowych badań wizualizacyjnych przebiegu wtrysku paliwa a wynikami badań emisji związków toksycznych spalin wykonanymi podczas badań na silnikowym stanowisku hamownianym. Z przeprowadzonej analizy wynika, że uzyskanie strugi charakteryzującej się mniejszym zasięgiem, większym kątem rozpylenia i większym rozjaśnieniem w pierwszym stadium wtrysku sprzyja ograniczeniu emisji PM, HC i CO. Ponadto przeprowadzone rozważania dowodzą, że badania wizualizacyjne dotyczące oceny przebiegu wtrysku mogą być cennym źródłem informacji wykorzystywanym już na etapie projektowania rozpylaczy oraz innych elementów układu wtryskowego, mogą również być wykonywane zamiast charakterystyk przepływowych. Opisana metodyka badań wydaje się być uzasadniona szczególnie do analizy porównawczej przebiegu wtrysku paliwa z różnych rozpylaczy. LITERATURA [1] AVL Engine Video System 513. System guide, AVL 1993. [2] Idzior M.: Badanie wpływu wybranych parametrów rozpylaczy na emisję składników toksycznych spalin silników o zapłonie samoczynnym. Teka Komisji Naukowo Problemowej Motoryzacji oraz Polskiej Akademii Nauk Odział w Krakowie Zeszyt 20, 2000. [3] Dziaduk A., Wisłocki K.: Zastosowanie techniki endoskopowej w analizie procesu spalania. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej (w druku). [4] Idzior M.: Badania nad doborem parametrów wtryskiwaczy silników o zapłonie samoczynnym metodami optymalizacyjnymi. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej KONSSPAL 2000, Wrocław 2000. [5] Idzior M., Lijewski P.: Zastosowanie metod wizualizacji do oceny jakości rozpylenia paliwa przez wtryskiwacze silników o zapłonie samoczynnym. Journal of KONES, Jastrzębia Góra 2001. [6] Instrukcja AVL Engine Video System 513D. [7] Jankowski A.: Badania procesu rozpylenia paliwa w komorze o stałej objętości. Journal of KONES, Vol. 1, No 1, 1994. [8] Orzechowski Z.: Rozpylanie cieczy. Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 1976. [9] Pielecha I.: Badania nad możliwością obniżenia emisji i tlenków azotu silnika wysokoprężnego przez zastosowanie zewnętrznej aktywacji termicznej wtryskiwanego paliwa. Praca doktorska. Politechnika Poznańska, Poznań 2001. [10] Praca zbiorowa pod redakcją W. Serdeckiego: Badania układów silników spalinowych. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2000. [11] Wecłaś M.: Anemometria laserowa LDA w badaniach silników spalinowych. Politechnika Poznańska rozprawy nr 190, Poznań 1988. 112