ZIELONY SPORT Poradnik
Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Środowiska Opracowanie: ENVI Michał Szydłowski Marlena Dobrenko Magdalena Dorocka Monika Majchrzak Współpraca redakcyjna: Ewa Dulna-Rak Magdalena Kucińska Specjalne podziękowania za współpracę i konsultacje dla: Kazimierza Kowalczyka (Polski Komitet Olimpijski) Andrzeja Wąsowicza (Polski Związek Narciarski) Grzegorza Borkowskiego (Polski Związek Rugby) DTP: Aleksander Barnaś, Karolina Kubicka, Tomasz Nagot Zdjęcia: sxc.hu, shutterstock.com, istockphoto.com, archiwum zespołu ENVI ISBN 978-83-86564-74-3 Warszawa 2010
Zazielenianie imprez sportowych o charakterze masowym z uwzględnieniem specyfiki UEFA EURO 2012 Warszawa 2010
Szanowni Państwo Mam ogromną przyjemność i zaszczyt zaprosić Państwa do lektury wyjątkowej publikacji, jaką jest Zielony sport Zazielenianie imprez sportowych o charakterze masowym z uwzględnieniem specyfiki EURO 2012. Sport to zdrowie, głosi polska mądrość ludowa. Jednak sport ma o wiele większy potencjał, którego nie możemy bagatelizować. Stanowi medium przekazywania pozytywnych wartości, spośród których my chcielibyśmy zwrócić szczególną uwagę na kwestie ochrony środowiska. Podręcznik ten dedykowany jest przede wszystkim organizatorom dużych sportowych wydarzeń. Zaprezentowane są tutaj przykłady przyjaznych środowisku praktyk oraz sposobów zazielenienia imprez sportowych od tych sprawdzonych, stosowanych już od lat 70-tych XX w., po zupełnie nowe. Serdecznie zapraszam do korzystania z przedstawionych w tej publikacji rozwiązań, niezależnie od skali wydarzenia w efekcie ochrona środowiska ma szansę stać się wizytówką organizowanych w Polsce wydarzeń sportowych. Każdego roku organizowane są w Polsce duże sportowe imprezy. W 2012 r. Polska wraz z Ukrainą będzie gospodarzem wyjątkowego wydarzenia, jakim niewątpliwie są Mistrzostwa Europy w piłce nożnej. Wykorzystujmy podobne okazje do promowania wizerunku naszego kraju jako przyjaznego środowisku naturalnemu i wspierającego rozwój zielonych technologii. Odpowiadając na środowiskowe wyzwania współczesności zyskamy nie tylko czystsze środowisko, ale również walory estetyczne i korzyści gospodarcze. Andrzej Kraszewski Minister Środowiska Rzeczypospolitej Polskiej
SPIS TREŚCI 1. Wstęp.......................................................... 4 2. Wpływ sportu na środowisko..................................... 6 3. Zazielenianie masowych imprez sportowych........................ 8 4. Zarządzanie środowiskowe....................................... 14 5. Promocja, komunikacja i edukacja ekologiczna...................... 22 6. Klimat i energia.................................................. 26 7. Transport....................................................... 34 8. Gospodarka odpadami........................................... 38 9. Gospodarka wodna.............................................. 44 10. Przyroda i krajobraz............................................. 50 11. Catering i gastronomia........................................... 12. Hałas........................................................... 64 13. Propozycja działań podczas masowych imprez sportowych.......... 68 14. Strategia działań dla UEFA EURO 2012............................. 74 15. Podsumowanie.................................................. 76 16. Przydatne linki.................................................. 78
1Wstęp
Sport jest częścią dziedzictwa każdego człowieka i nic nigdy go nie zastąpi Pierre de Coubertin* Co roku organizujemy duże, masowe imprezy sportowe na terenie całego kraju. Co jakiś czas słyszymy w mediach o tym, że Polska stara się o organizację międzynarodowej imprezy sportowej mistrzostw Europy, świata czy jednorazowych zawodów rangi międzynarodowej. Zawody sportowe na wielką skalę są motorem dla gospodarki w szerokim tego słowa znaczeniu. Sport na świecie przechodzi też ewolucję. Kiedyś imprezy sportowe ograniczały się tylko do samych zawodów, współzawodnictwa na stadionie, torze, bieżni. Obecnie zawody sportowe stają się spektaklem ze wspaniałymi imprezami, wystawami, pokazami towarzyszącymi i wspierającymi same zawody. Ten właśnie aspekt nadaje imprezom sportowym indywidualny charakter, a w związku z tym skłania do opracowywania indywidualnych koncepcji czy rozwiązań w zakresie ochrony środowiska. Celem poradnika jest przedstawienie organizatorom istniejących rozwiązań i wskazanie sposobu zazieleniania imprez sportowych w różnej skali. W poradniku skupiono się na zaprezentowaniu kilku głównych kwestii. Po pierwsze, środowisko i sport idą w parze, choć zazwyczaj widzimy konflikt między nimi, zwłaszcza przy dużych imprezach sportowych. Po drugie, Polska w 2012 r. organizuje jedną z większych imprez sportowych, czyli Mistrzostwa Europy UEFA w piłce nożnej. Ze względu na ogromną popularność tej dyscypliny warto wykorzystać szansę, aby przy tej okazji uświadomić jak największe grono decydentów oraz społeczeństwo w zakresie swoistej symbiozy środowiska i sportu. Trzecim założeniem jest wskazanie drogi do zrównoważonej organizacji imprez sportowych, niosących korzyści zarówno dla stosujących je, jak i dla samego środowiska. Niniejszy poradnik skupia się na zagadnieniach związanych z masowymi imprezami sportowymi, jednakże odnoszą się one do każdej skali zawodów sportowych oraz imprez o pozasportowym charakterze. * Pierre de Coubertin (1863 1937), francuski pedagog i historyk, ojciec nowoczesnych igrzysk olimpijskich. 5
2Wpływ sportu na środowisko 6
Współzawodnictwo i zmagania sportowe odbywają się wewnątrz obiektów, na drogach, bezdrożach czy też daleko od miast w rejonach niezurbanizowanych. Na skutek tak wszechstronnego pola działania sportu jego wpływ na środowisko też jest szeroki i bardzo zróżnicowany. Obiekty sportowe czy sprzęt powodują odcisk ekologiczny 1, czyli w jakimś stopniu i w określonym zakresie generują oddziaływania na środowisko naturalne. Jakość środowiska może w znaczącym stopniu ograniczać uprawianie sportu i organizację imprez sportowych. Ich uczestnicy mogą odczuwać zmiany warunków środowiskowych (jakość powietrza czy wody), a także mogą być narażeni na oddziaływanie substancji szkodliwych. Zmiany klimatu czy też zanik naturalnych krajobrazów mogą utrudniać możliwości rozwoju różnych dyscyplin sportowych. Oddziaływanie środowiska, przede wszystkim w zakresie klimatu, bardzo dobrze widać na przykładzie sportów zimowych. Zmiany pokrywy śnieżnej, zwłaszcza wielkości lodowców, mogą w znaczącym stopniu ograniczyć uprawianie narciarstwa czy snowboardu. Waga i sposób oddziaływania sportu na środowisko zależy w głównej mierze od rodzaju i od skali organizowanej imprezy. Generalnie możemy podzielić te oddziaływania na następujące kategorie: Krótkoterminowe czyli takie, które występują podczas samych zawodów, np. emisja hałasu, emisja zanieczyszczeń do powietrza podczas zawodów motorowych; Długoterminowe czyli takie, które będą wały także po zakończeniu występo- zawodów, głównie będą one związane z niem obiektów sportowych; funkcjonowa- Bezpośrednie związane z funkcjonowaniem samych obiektów i przebywaniem w ich obrębie bie osób uczestniczących w zawodach towcy, kibice, obsługa); (spor- Pośrednie związane z dodatkową infrastrukturą potrzebną do funkcjonowania obiektów sportowych (np. drogi), pośrednim waniem będzie również ruch oddziały- turystyczny. yczny. Istnieje wiele aspektów nych z uprawianiem sportu, będących źródłem oddziaływań środowi- skowych. W zależności od wielkości związa- lub rodzaju imprezy sportowej rencja w środowisko ma różną siłę i charakter. inge- 1 Z j. ang. environmental footprint. 7
3Zazielenianie masowych imprez sportowych 8
3.1. Masowe imprezy sportowe Zgodnie z prawem krajowym masowa impreza sportowa to taka, w której uczestniczy ponad 1000 kibiców (w wypadku hali sportowej lub innego budynku jest to 300 osób) 2. Poradnik odnosi się do różnych dużych imprez sportowych łącznie z igrzyskami olimpijskimi czy mistrzostwami świata w piłce nożnej. Przykłady tych imprez, choć odbiegające skalą od tych, które dotychczas były organizowane w Polsce, pokazują, jak można podejść z sukcesem do zrównoważonego planowania 3 i organizacji imprezy sportowej na wielką skalę. Daje to bardzo dobre podstawy do tego, żeby podobne praktyki stosować podczas imprez o mniejszej skali. Dodatkowym atutem tych przykładów jest to, że osiągnięcia i podjęte działania są bardzo dobrze udokumentowane 4. 2 Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych z dnia 20 marca 2009 roku; art. 3 pkt 3) o masowej imprezie sportowej należy przez to rozumieć imprezę masową, mającą na celu współzawodnictwo sportowe lub popularyzowanie kultury fizycznej, organizowaną na: a) stadionie lub w innym obiekcie niebędącym budynkiem, na którym liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi nie mniej niż 1000, a w wypadku hali sportowej lub innego budynku umożliwiającego przeprowadzenie imprezy masowej nie mniej niż 300, b) terenie umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, na którym liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób wynosi nie mniej niż 1000. 3 Należy przez to rozumieć planowanie i organizację w duchu zrównoważonego rozwoju, czyli z zachowaniem równowagi między aspektami ekonomicznymi, socjalno-społecznymi i środowiskowymi. 4 W poradniku będą się pojawiać odnośniki do stron internetowych bądź materiałów ogólnodostępnych, których lektura może dostarczyć dalszych informacji i wskazówek. 3.2. Idea zazieleniania masowych imprez sportowych Analizując ideę zazieleniania imprez sportowych, można uznać, że największą rolę w jej rozwoju odegrały Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOL) oraz UNEP (Program Ochrony Środowiska ONZ, United Nations Environment Program 5 ). Biorąc pod uwagę znaczenie zrównoważonego rozwoju społeczeństwa, środowisko zostało wkomponowane w Kartę olimpijską w 1994 r. i od tamtej pory jest trzecim filarem olimpizmu, oprócz sportu i kultury 6. Dzięki zrzeszeniu w Ruchu Olimpijskim większości federacji międzynarodowych czy organizacji krajowych takie działania prośrodowiskowe będą miały także wpływ na działania na poziomie regionalnym czy lokalnym. UNEP stworzył specjalną komórkę zajmującą się relacjami i oddziaływaniem między środowiskiem a sportem. Zasadniczymi celami jej działania są: Promowanie integracji zasad środowiskowych w sporcie (ang. promote integration of environmental considerations in sport); Wykorzystanie popularności sportu do promowania świadomości ekologicznej i poszanowania środowiska przez społeczeństwo, zwłaszcza przez młodzież (ang. use the popularity of sports to promote environmental awareness and respect for the environment among the public, especially young people); Promowanie rozwoju przyjaznych środowisku obiektów sportowych, a także produkowanie przyjaznych środowisku artykułów sportowych (ang. promote the development of environmentally friendly sports facilities and the manufacture of environmentally friendly sporting goods). W ostatnich latach wszystkie większe imprezy sportowe o znaczeniu międzynarodowym, które podjęły inicjatywę zazieleniania, były wspierane przez przynajmniej jedną z tych organizacji. 5 www.unep.org/sport_env. 6 Link do Karty olimpijskiej na stronie Polskiego Komitetu Olimpijskiego: http://www.olimpijski.pl/pl/pages/display/15576. 9
3.2.1. Rys historyczny idei zazieleniania masowych imprez sportowych Początki zazieleniania imprez sportowych można zaobserwować już w 1972 r., kiedy Ruch Olimpijski podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium powziął symboliczną inicjatywę narodowe komitety olimpijskie z całego świata przybyły ze swojego kraju z sadzonkami, które potem posadzono w parku olimpijskim. Inicjatywa ta została podsumowana w stwierdzeniu: zdrowa rywalizacja w nietkniętym środowisku naturalnym. W 1992 r. podczas Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie MKOL wezwał wszystkie federacje międzynarodowe i narodowe komitety olimpijskie do podpisania zobowiązania, że razem z Ruchem Olimpijskim będą dążyły do zapewnienia zrównoważonego rozwoju naszej planety. W 1994 r. po zakończeniu Igrzysk Olimpijskich w Lillehammer, przy których organizacji po raz pierwszy uwzględniono wpływ na środowisko, MKOL podpisał porozumienie z UNEP w celu wypracowania wspólnych programów i inicjatyw w zakresie ochrony środowiska i sportu. W tym samym roku odbył się także Kongres Olimpijski w Paryżu, podczas którego całą sesję poświęcono na omówienie relacji między sportem a środowiskiem. Rezultatem dyskusji i narad było: Utworzenie Komisji MKOL Sport i Środowisko 7 odpowiedzialnej za rozwój polityki środowiskowej MKOL; Zmiana Karty olimpijskiej Zasada nr 2 Misja i Rola MKOL, paragraf 13: wspieranie i zachęcanie do odpowiedzialnych działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego, promowanie zrównoważonego rozwoju w sporcie i stawianie wymagań, 7 http://www.olympic.org/en/content/the-ioc/commissions/ Sport-and-Environment-/. aby Igrzyska Olimpijskie były przeprowadzane w sposób odpowiedni; Organizowanie międzynarodowych konferencji sport i środowisko (organizowane co 2 lata); Oczywiście nie tylko igrzyska olimpijskie są przykładem stosowania zielonej idei imprez sportowych, aczkolwiek są najlepszym przykładem tego, że nawet w ogromnej skali można z powodzeniem stosować zrównoważone metody organizacji tego typu imprez. Ponadto od Igrzysk Olimpijskich w Sydney w 2000 r. warunkiem ubiegania się o organizację igrzysk jest spełnienie wymagań środowiskowych i przedstawienie polityki ekologicznej igrzysk już na etapie planowania. 3.2.2. Obszar zazieleniania Obszary, które organizatorzy czy zarządzający obiektami powinni wziąć pod uwagę w planowaniu, mogą się różnić w zależności od skali imprezy sportowej i od dyscypliny bądź dyscyplin sportowych. Generalnie można określić następujące strefy: Strefa sportowa stadion bądź inna główna arena zmagań sportowych; Strefy kibica, trybuny; Strefy zaplecza gastronomia, catering, dostawy, infrastruktura sanitarna, centra medialne; Strefy transportu, dojazdu, komunikacji; Strefy noclegowe. 3.3. Poszczególne fazy realizacji masowej imprezy sportowej Realizację masowej imprezy sportowej można podzielić na pięć etapów. Nie każdy etap będzie miał odniesienie do rzeczywistej organizacji imprezy, natomiast opisane 10
fazy pokazują ogólne podejście. Poniżej zaprezentowano w skrócie poszczególne fazy, bardziej szczegółowe informacje będą umieszczone w kolejnych rozdziałach podzielonych tematycznie ze względu na rodzaj oddziaływania na środowisko. 3.3.1. Faza 1 Formułowanie wniosku i koncepcji przyszłej imprezy sportowej Etap formułowania wniosku (o organizację imprezy sportowej) praktycznie dotyczy imprez sportowych rozgrywanych pod egidą międzynarodowych federacji sportowych, czyli związanych między innymi z organizacją mistrzostw świata czy Europy (m.in. Mistrzostwa Europy UEFA w piłce nożnej w 2012 r.). W takich wypadkach część wymagań jest określona przez wymogi formalne (np. kryteria do spełnienia dla kandydatów na organizatorów imprezy). Najistotniejszym elementem wczesnego planowania jest ustalenie konkretnych celów i zadań, które przyniosą korzyści środowisku i organizatorom. Przy dużych imprezach sportowych zazwyczaj jest tworzona organizacja (np. komitet organizacyjny), której zadaniem jest całościowa koordynacja wszystkich działań przygotowawczych i realizacja imprezy. Dobrą praktyką przy tego typu organizacjach jest wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za ochronę środowiska bądź posiłkowanie się ekspertami zewnętrznymi, którzy doradzą w zdefiniowaniu obszarów oddziaływania na środowisko i ustalaniu celów i zadań. Skutecznym narzędziem w tym zakresie są także systemy zarządzania środowiskowego. Tego typu systemy będą bardzo przydatne przy dużych imprezach sportowych, zwłaszcza takich, których proces planowania i przygotowywania jest rozłożony na kilka lat, ale również dla takich, które są organizowane corocznie, oraz dla zarządzających dużymi obiektami sportowymi. System w swojej istocie daje możliwość poznania wszystkich oddziaływań na środowisko i oprócz kontrolowania wpływu także systematyczne jego minimalizowanie. Więcej na temat systemów zarządzania środowiskowego opisano w rozdziale 3. 3.3.2. Faza 2 Budowa, modernizacja i rozbudowa obiektów sportowych Bardzo często podczas organizacji wielkich imprez typu igrzyska olimpijskie czy mistrzostwa świata są wymagane nowe obiekty sportowe, aby m.in. spełnić wymagania techniczne czy bezpieczeństwa. W tym wypadku zadbanie o środowisko będzie leżało w gestii jednostki odpowiadającej za całość przedsięwzięcia, chyba że został już powołany podmiot zarządzający nowym obiektem. Dodatkowo podczas masowych imprez sportowych są tworzone tymczasowe obiekty na potrzeby zaplecza, cateringu, centrów medialnych, biur itp. Tego typu budowle zazwyczaj po imprezie są demontowane. W tym zakresie warto zwrócić uwagę na konstrukcje i metody stawiania takich obiektów, aby generowały jak najmniej odpadów i były tworzone w duchu racjonalnego wykorzystania surowców i materiałów. W tej fazie należy rozważyć prostą procedurę: Przeanalizowanie standardów zewnętrznych/ wymagań i uwzględnienie potencjalnego wykorzystania obiektu w przyszłości; Zaplanowanie nowego obiektu lub modernizacja, przebudowa istniejącego obiektu, lub wykorzystanie obiektów/budowli tymczasowych; Ponowne przeanalizowanie wybranej opcji z uwzględnieniem kryteriów ekologicznych, technologii zmniejszających wpływ na środowisko i ocenę wymagań prawnych w zakresie ochrony środowiska; W wypadku modernizacji obiektu bądź budowy nowego dobrą praktyką będzie stworzenie specjalnych wymagań dla wykonawców i podwykonawców w celu zapewnienia zrównoważonego podejścia na każdym etapie przedsięwzięcia. Wymagania takie powinny być już przedstawione na etapie przetargu i mogą zawierać, m.in.: Uwzględnienie w poszczególnych projektach elementów zmniejszających zużycie surowców i mediów; Preferencje względem stosowanych materiałów budowlanych; 11
Zakazy stosowania określonych substancji i środków chemicznych; Posiadanie systemu zarządzania środowiskowego. 3.3.3. Faza 3 Planowanie imprezy Ten etap to faza realizacji zadań, aby osiągnąć założone cele, czyli jakie efekty z zakresu ochrony środowiska chcemy uzyskać. Należy sprecyzować, które zagadnienia powinny być priorytetowe przy realizacji zadań. Poniżej przedstawiono schematycznie skalę oddziaływania na środowisko przy różnego rodzaju dyscyplinach sportowych. Zastosowano skalę trójstopniową od 1 do 3, gdzie 1 oznacza największą wagę, czyli największy negatywny wpływ na środowisko. Kwestie transportu zawsze będą bardzo ważne ze względu na znaczącą emisję zanieczyszczeń do atmosfery (m.in. dwutlenku węgla), wynikającą z podróży kibiców czy samych sportowców. Zagadnienia gospodarki odpadami w większości dyscyplin też wymagają priorytetowego potraktowania. Warto podkreślić, że zwłaszcza na tym etapie wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego czyni go najbardziej efektywnym narzędziem. Jednocześnie może być także jednym z warunków dla wszystkich dostawców, podwykonawców, np. wprowadzenie obowiązku posiadania certyfikowanego systemu zarządzania środowiskowego 8 (ISO 14001 lub EMAS). 3.3.4. Faza 4 Organizacja imprezy Przeprowadzenie imprezy to czas, w którym występują główne oddziaływania na środowisko (pomijając oczywiście fazę budowy). Nawet podczas najlepiej zaplanowanej imprezy mogą zdarzyć się niespodzianki bądź różnego typu awarie. W celu przygotowania się na różne okoliczności należy dobrze rozplanować odpowiedzialności i monitorować kluczowe działania i zadania. Dzięki dobrej i systematycznej kontroli łatwiej będzie uzyskać dane, które pozwolą określić osiągnięty rezultat i pochwalić się nim. 3.3.5. Faza 5 Po zakończeniu imprezy Po zakończeniu imprezy najważniejsze będzie zapewnienie maksymalnego wykorzystania niepotrzebnych już materiałów czy obiektów. Na przykład po Mistrzostwach Świata FIFA 2006 w Niemczech część materiałów 8 Systemy zarządzania środowiskowego zostały opisane w rozdziale 3. Energia Transport Odpady Woda/ścieki Przyroda Hałas Catering, gastronomia i artykuły sportowe Piłka nożna 1 1 1 1 3 1 2 Narciarstwo 2 1 1 1 1 2 2 Biegi, maraton 3 1 1 3 3 3 2 Sporty motorowe 2 1 1 2 1 1 2 Lekkoatletyka 1 1 1 1 3 1 2 Boks 1 1 2 3 3 3 2 Siatkówka 1 1 1 1 3 2 2 1 bardzo duże oddziaływanie 2 znaczące oddziaływanie 3 oddziaływanie do rozważenia (na podstawie Green Champions In Sport and Environment; BMU/DOSB 2007). 12
(artykuły biurowe, dekoracje, flagi itp.) została sprzedana na aukcjach. Kluczowym elementem jest także poinformowanie szerszej publiczności o wynikach działań w zakresie środowiska. Przekazanie swoich doświadczeń z wdrażania i realizacji koncepcji środowiskowych jest kluczem do sukcesu promowania świadomości środowiskowej i pozostawienia dziedzictwa dla innych, przyszłych organizatorów. Zazwyczaj wyniki są prezentowane w postaci raportów, które często są opracowywane w trakcie poszczególnych faz imprezy, dzięki czemu można śledzić postępy. Przykłady raportów 9 możemy znaleźć m.in. dla: Igrzysk Olimpijskich w Vancouver 2010; Mistrzostw Europy UEFA EURO 2008; Mistrzostw Świata FIFA World Cup 2006; Igrzysk Olimpijskich w Pekinie 2008; Igrzysk Olimpijskich w Londynie 2012; Igrzysk Olimpijskich w Sochi 2014. 3.4. Beneficjenci/grupa docelowa Odbiorcami poradnika mają być instytucje i podmioty, które są związane z organizacją imprez masowych o charakterze sportowym, w tym: Ministerstwo Sportu i Turystyki, związki sportowe, Miasta Gospodarze UEFA EURO 2012, administracja samorządowa i agencje eventowe. Pośrednio z poradnika skorzystają użytkownicy obiektów sportowych, kibice i społeczności lokalne. oraz odcisku ekologicznego. Oznacza to, że rozwiązania środowiskowe dają wszechstronne korzyści w ogólnym rozwoju organizacji w rozumieniu finansowym, ale także pod względem efektywności. 3.6. Sytuacje win-win Korzyści dla środowiska to jednocześnie oszczędności finansowe dla organizatorów. Doświadczenia z różnych imprez sportowych pokazują, że stosowanie zasad ochrony środowiska w sporcie skutkuje sytuacjami, w których wygrywają wszyscy. Z działań ograniczających zużycie energii czy redukujących powstawanie odpadów korzysta zarówno środowisko, jak i organizatorzy. Mając na uwadze ochronę środowiska, możemy podjąć inicjatywy, dzięki którym osiągniemy długoterminowe korzyści, także finansowe. Niezależnie, czy zawody sportowe odbywają się w Afryce, czy w Europie, organizatorzy powinni wziąć pod uwagę ideę zrównoważonego rozwoju. Należy również pamiętać, że w większości wypadków powodzenie i osiągnięcie korzyści w szerokim zakresie, nie tylko środowiskowym, musi się opierać na dobrowolności zobowiązania. Dobrym przykładem jest to, że w Stanach Zjednoczonych federacje sportowe czy też kluby sportowe podejmują działania, zwłaszcza w zakresie ochrony klimatu, mimo że USA nie podpisały protokołu z Kioto, czyli wymagania zmniejszania emisji CO 2. 3.5. Analiza kosztów i korzyści (tzw. cost-benefit analysis) Podczas planowania programów środowiskowych bądź inwestycji należy porównać zakładane korzyści do poniesionych kosztów. Bardzo często wszystkie działania związane z ochroną środowiska kojarzą się z wysokimi kosztami, ale jeżeli w firmie produkcyjnej chcemy zwiększyć produkcję i osiągnąć większe korzyści, to musimy też ponieść koszty. Zastosowanie rozwiązań w celu ochrony środowiska bądź zminimalizowania oddziaływania będzie jednocześnie skutkowało zmniejszeniem kosztów 9 Linki do stron internetowych z raportami podano na końcu opracowania. 13
4Zarządzanie środowiskowe 14
Analizując relacje świata sportu i środowiska, łatwo można zauważyć, jak istotną rolę odgrywają dwie kwestie: struktura i systematyczność. Podejmowanie działań w zakresie ochrony środowiska bez zachowania systematycznej poprawy nie przyniesie wymiernego rezultatu. Analogicznie jest w sporcie jeden trening mistrza nie czyni. Dlatego też warto przyjrzeć się dostępnym rozwiązaniom, które służą poukładaniu w logiczną całość wszystkich działań, które chcemy podjąć w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. W tym zakresie najistotniejsze mogą się okazać systemy zarządzania środowiskowego, które tworzy się jako integralną część sposobu zarządzania organizacją. Możemy rozróżnić następujące systemy warte zainteresowania i wykorzystania w wypadku imprez sportowych: System zarządzania środowiskowego zgodny z międzynarodową normą ISO 14001 10 (przykład wdrożenia na imprezie sportowej: Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym w 2003 i 2005 r., Olimpijski Komitet Organizacyjny Turyn 2006 i Pekin 2008, tor wyścigowy Monza we Włoszech); System zarządzania środowiskowego zgodny z rozporządzeniem UE EMAS 11 (tor wyścigowy Nurburgring, stadiony piłkarskie w Niemczech i Austrii, Komitet Organizacyjny Zimowych Igrzysk Olimpijskich Turyn 2006); Standard dotyczący organizacji zrównoważonych imprez zgodny ze standardem BS 8901 12 (Komitet Organizacyjny Igrzysk Olimpijskich Londyn 2012). 4.1. Założenia i cele systemów zarządzania środowiskowego (w tym EMAS) System zarządzania środowiskowego (SZŚ) jest swoistą ramą, narzędziem, które umożliwia decydentom wytyczanie kierunków zarządzania praktykami środowiskowymi danej organizacji. System, dążący do szeroko pojętego zrównoważonego rozwoju, daje podstawę do stworzenia strategii działania i zapewnienia minimalizacji kosztów, a także zbudowania pozytywnych relacji z mediami i społeczeństwem. MKOL 13 wskazuje, że system zarządzania środowiskowego organizacji sportowej 14 powinien obejmować: Ocenę wstępną, umożliwiającą analizę spełniania wymagań prawnych w zakresie środowiska i oddziaływań organizacji na środowisko; Zdefiniowanie celów i planów działań z uwzględnieniem oddziaływania wykorzystywanych 12 www.bsi-global.com/8901. 13 Międzynarodowy Komitet Olimpijski. 10 www.pkn.pl lub www.iso.org. 11 www.emas.mos.gov.pl. 14 Organizacja oznacza spółkę, korporację, firmę, przedsiębiorstwo, organ lub instytucję albo część lub kombinację powyższych, mające osobowość prawną lub nie, publiczne lub prywatne, mające własne funkcje i administrację. 15
surowców i materiałów oraz emitowanych substancji, a także szkolenie pracowników z zakresu ochrony środowiska; Nakreślenie polityki, która będzie określała deklarację organizacji w sprawie przestrzegania prawa, wdrożenia dopasowanego systemu zarządzania, oceny efektywności działania, brania pod uwagę cyklu życia produktów i usług, minimalizowania zanieczyszczeń, recyklingu i szkolenia pracowników. Podstawowe założenia systemu zarządzania środowiskowego to: Poznanie swoich oddziaływań na środowisko; Zmniejszanie zidentyfikowanych oddziaływań; Kontrolowanie, nadzorowanie oddziaływań; Ciągłe doskonalenie efektów środowiskowych. Dzięki wdrożeniu systemu zarządzania środowiskowego, np. EMAS, organizatorzy imprez sportowych mają efektywne narzędzie do przedstawienia wszystkim zainteresowanym stronom (społeczeństwo, kibice, uczestnicy, sponsorzy, władze lokalne i instytucje międzynarodowe), jak oceniają i ograniczają oddziaływanie na środowisko będące wynikiem działalności sportowej i zarządzają tym procesem. Należy nadmienić, że uczestnictwo w systemie EMAS bądź certyfikacja na zgodność z normą ISO 14001 to dobrowolne zobowiązanie organizacji. EMAS bazuje na poniższych podstawowych zasadach: Ciągłe doskonalenie efektywności w zakresie ochrony środowiska; Zgodność z wymaganiami prawnymi; Udostępnienie informacji na temat działalności środowiskowej przez roczne publikowanie deklaracji środowiskowej; Zaangażowanie pracowników. W wypadku imprez sportowych zazwyczaj mamy do czynienia z różnymi jej etapami organizacyjnymi. Jednakże na wszystkich tych etapach SZŚ będzie miał swoje uzasadnienie. Na przykład Komitet Organizacyjny w Madrycie, który aplikował o otrzymanie prawa do organizacji igrzysk olimpijskich w 2012 r., sam wdrożył SZŚ i zarejestrował się w systemie EMAS. Dzięki temu, że system został wdrożony już w fazie koncepcji, zwiększają się możliwości osiągnięcia rezultatów podczas kolejnych faz przygotowawczych i realizacji imprezy. Ciekawą alternatywą (bądź też uzupełnieniem systemów zarządzania środowiskowego) jest zastosowanie brytyjskiej normy BS 8901 15 dotyczącej systemu zarządzania zrównoważonej imprezy. Standard ten określa wymagania dotyczące planowania imprez i zarządzania nimi w dowolnej skali i rozmiarze. Zawiera także wskazówki, jak osiągnąć te wymagania i jak je przekroczyć. Bardzo istotnym elementem systemu jest uwzględnianie całego łańcucha dostaw bądź powiązanych podmiotów zewnętrznych. Dzięki zastosowaniu tego systemu organizatorom łatwiej będzie ocenić zagrożenia w sferach środowiskowych, socjalnych i ekonomicznych. Norma BS 8901 może pomóc przykładowo: Zwiększyć efektywność zrównoważonego rozwoju organizacji w ramach dostępnego budżetu; Zmniejszyć wytwarzanie odpadów, emisję CO 2 i zwiększyć efektywność wykorzystania materiałów i surowców w całym łańcuchu dostaw; Opracować możliwości bardziej efektywnego planowania i zachęcać do wielokrotnego wykorzystania sprzętu i infrastruktury; Warto nadmienić, że z tego standardu korzystał już Komitet Organizacyjny Igrzysk Olimpijskich w Vancouver VANOC 2010, m.in. do opracowania wytycznych dla prowadzenia zrównoważonych imprez sportowych 16. Pełne wdrożenie i wykorzystanie standardu można śledzić na przykładzie Komitetu Organizacyjnego Igrzysk Olimpijskich w Londynie 17 w 2012 r. 15 BS 8901:2007 Specification for a sustainable event management system with guidance for use. 16 http://sustainable-sport.org/bookshelf. 17 www.london2012.com. 16
mu zarządzania, który pozwoli na realizację, utrzymywanie i rozwój polityki środowiskowej; Przeprowadzić audyty wewnętrzne (samokontrole), czyli udokumentowane, systematyczne, okresowe i obiektywne ocenianie osiągnięć organizacji, systemu zarządzania oraz procesów mających na celu zapewnienie ochrony środowiska; Przygotować publicznie dostępną deklarację środowiskową, zawierającą politykę środowiskową, opis organizacji oraz jej systemu zarządzania środowiskowego, głównych aspektów środowiskowych, celów i zadań oraz wskaźników definiujących efektywność środowiskową. Ostatnim elementem jest uzyskanie pozytywnej weryfikacji przez specjalnie akredytowanego weryfikatora środowiskowego, który zatwierdza deklarację środowiskową. Po zatwierdzeniu deklaracji organizacja składa 4.2. Wdrożenie SZŚ w organizacji związanej z przygotowaniem masowej imprezy sportowej lub w organizacji zarządzającej obiektem sportowym P R Z Y K Ł A D Wdrożenie i rejestracja systemu dla Komitetu Organizacyjnego TOROC: głównym zadaniem Komitetu były organizacja i przeprowadzenie całej imprezy sportowej. Organizacja, która zamierza wdrożyć SZŚ, np. zgodny z rozporządzeniem EMAS, musi spełnić następujące wymagania: Zdefiniować zakres systemu obszar, który podlega bezpośredniemu zarządzaniu, ale także te obszary, na które mamy pośredni wpływ, a mają one znaczenie ze środowiskowego punktu widzenia. Przeprowadzić wstępny przegląd środowiskowy, który określi pozycję organizacji względem warunków środowiskowych i oddziaływań; Ustanowić politykę środowiskową, zawierającą cele i generalne założenia działań w zakresie ochrony środowiska, będące wyznacznikiem ustanawianych planów działań organizacji; Przygotować program środowiskowy, który zawiera opis działań i zadań, dzięki którym będą osiągnięte założone cele zgodne z polityką środowiskową; Wdrożyć system zarządzania (strukturę, planowanie, odpowiedzialności, procedury, procesy i zasoby) jako część ogólnego syste- P R Z Y K Ł A D Wdrożenie i rejestracja systemu w obiektach sportowych: stadiony, m.in. w Klagenfurcie, Salzburgu, Norymberdze czy w Monachium. 17