Ekonomia społeczna na rzecz aktywizacji zawodowej osób wykluczonych na przykładzie doświadczeń włoskich

Projekt 2011-1-PL1-LEO03-18359 finansowany ze środków Komisji Europejskiej w ramach programu Leonardo da Vinci Ekonomia społeczna na rzecz aktywizacji zawodowej osób wykluczonych na przykładzie doświadczeń włoskich Projekt zrealizowano we współpracy z Oraz Chełmno Palermo 2012

1 Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora Powiatowy Urząd Pracy w Chełmnie i Komisja Europejska ani Narodowa Agencja nie ponoszą odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną oraz za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji. Zdjęcia zamieszczone w niniejszej publikacji stanowią własność Powiatowego Urzędu Pracy w Chełmnie i ich wykorzystanie wymaga zgody autorów.

2 Uczestnicy wymiany doświadczeń: 1. Banaś Maria 2. Bergmann Magdalena 3. Bińczyk Wojciech 4. Bochen Anna 5. Cabaj Wojciech 6. Cieślicki Sławomir 7. Chamier-Ciemiński Roman 8. Chojnicka Violetta 9. Chrzanowska Halina 10. Fladrowska Urszula 11. Gaszkowska Maria 12. Lampert Piotr 13. Pasińska Joanna 14. Piernicki Sławomir 15. Pilarski Marcin 16. Podraza Mirosław 17. Rajtar-Pilarska Joanna 18. Rink Adam 19. Wirosławska Ewa 20. Zbilska Katarzyna

3 Część I Wprowadzenie 1. Kilka słów o projekcie Potrzeba realizacji projektu wzięła się z realnych problemów, z którymi zmaga się Powiatowy Urząd Pracy w Chełmnie, czyli z wysokim poziomem bezrobocia wśród mieszkańców. Powiat chełmiński ze względu na małą ilość zakładów pracy oraz rolniczy charakter, boryka się z wysokim poziomem stopy bezrobocia rejestrowanego 21,4% (dane za grudzień 2010). Ponad 30% osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy pozostaje bez zatrudnienia długotrwale. Są to osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Z doświadczeń urzędu wiemy, że takie osoby są trudne do aktywizowania (bierność, marazm, postawa roszczeniowa, nałogi, słaba mobilność, niskie lub brak wykształcenia). Jako instytucja odpowiedzialna za ich aktywizację, upatrujemy szansę pomocy takim osobom w doświadczeniach ekonomii społecznej np. tworzenie spółdzielni socjalnych. Projekt zakładał wymianę doświadczeń między polskimi instytucjami oraz włoskimi, które bezpośrednio (urzędy pracy, fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie socjalne), czy też pośrednio zajmują się kwestią osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Dlatego też uczestnikami wymiany byli: pracownicy PUP w Chełmnie bezpośrednio związani z aktywizacją osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz ich przełożeni; pracownicy Fundacji Pro Europa oraz członkowie Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Vistula-Terra Culmensis. Celem głównym wymiany było podwyższenie poziomu i wdrożenie nowych metod wsparcia osób zagrożonych wykluczeniem, realizowanego przez instytucje biorące udział w wymianie. Cele szczegółowe: podwyższenie umiejętności oraz kwalifikacji w zakresie wdrażania nowych doświadczeń w procesie pracy z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym według wzorów włoskich; wymiana doświadczeń w procesie pracy z ww osobami; wymiana doświadczeń w zakresie organizacji systemu doradztwa w krajach oraz szkoleń

4 zawodowych, które funkcjonują w UE; wykorzystanie trzeciego sektora w procesie aktywizacji, poprzez włączanie wypracowanych doświadczeń w proces szkoleń osób zagrożonych wykluczeniem. Rezultaty: nabycie teoretycznej wiedzy w zakresie metod oraz narzędzi jakie daje ekonomia społeczna oraz praktyki w zakresie poradnictwa i doradztwa zawodowego, a także organizacji szkoleń; zwiększenie efektywności i jakości świadczonych usług wszystkich partnerów; ze strony osób zagrożonych wykluczeniem indywidualne podejście do klienta, poznanie nowych metod i narzędzi wsparcia. Uczestnicy wymiany doświadczeń : * pracownicy PUP w Chełmnie (12 osób), a w szczególności: doradcy zawodowi, pośrednicy pracy, specjalista ds rozwoju zawodowego, lider klubu pracy, specjaliści ds programów, księgowa ds. rozliczania wsparcia dla NGO i spółdzielni socjalnych oraz organizatorzy ich pracy : dyrektor oraz zastępca dyrektora PUP, kierownik Centrum Aktywizacji Zawodowej. * pracownicy Fundacji Pro Europa w Toruniu, prowadzącej usługi poradnictwa i doradztwa zawodowego (2 osoby); * członkowie Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Vistula-Terra Culmensis (6 osób - 4 członków zarządu/koordynatorzy gminni oraz 2 przedstawicieli członka wspierającego - Starostwo Powiatowe), prowadzącej poradnictwo oraz szkolenia dla mieszkańców obszarów wiejskich. Wszyscy beneficjenci zainteresowani wyjazdem to osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych oraz wykształceniu, odbyli wiele przedmiotowych szkoleń (np. certyfikaty eksperta ekonomii społecznej, licencje trenerskie) oraz spotkań, a także posiadają doświadczenie zawodowe (w zakresie poradnictwa, doradztwa, organizacji czy przeprowadzania szkoleń osób zagrożonych wykluczeniem społecznym). Uczestnicy wymiany doświadczeń w codziennej działalności zajmują się wspieraniem osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy.

5 Liderem projektu pn.: Ekonomia społeczna na rzecz aktywizacji zawodowej osób wykluczonych na przykładzie doświadczeń włoskich, był Powiatowy Urząd Pracy w Chełmnie. Partner zagraniczny - CESIE - Centrum Studiów Europejskich i Inicjatywy, pozarządowa organizacja z Włoch (Palermo). W realizację projektu zaangażowani byli jeszcze dwaj krajowi partnerzy: Fundacja Gospodarcza Pro Europa z Torunia i Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Vistula - Terra Culmensis Rozwój przez Tradycję z siedzibą w Stolnie. Partner włoski wykazał bardzo duże zaangażowanie w wypracowywany efekt materialny, udostępniając uczestnikom wymiany wszystkie potrzebne materiały, a także pozyskiwał je z innych instytucji, które odwiedzali uczestnicy wymiany i od osób prowadzących spotkania. Podczas wymiany omówiono różnice w określonych rozwiązaniach praktycznych we Włoszech i Polsce. Organizatorzy wymiany umożliwili uczestnikom zapoznanie się z kulturą oraz obiektami historycznymi Palermo. Uczestnicy po powrocie z wymiany doświadczeń potwierdzili całkowite wykorzystanie czasu przeznaczonego na realizację programu. Każdy dzień pobytu był szczegółowo zaplanowany i zgodnie z planem realizowany. Każdy uczestnik projektu otrzymał certyfikat od CESIE potwierdzający udział w wymianie doświadczeń z zakresu tematu projektu w terminie: I grupa 18-30.03.2012 oraz II grupa 15-28.04.2012 w CESIE Palermo, wystawiony w języku angielskim. Uczestnicy spotkania wysoko ocenili program oraz profesjonalizm pracowników CESIE w organizacji wymiany doświadczeń. Ponadto wszyscy uczestnicy otrzymali Europass Mobility.

6 I grupa II grupa

7 Partnerzy krajowi: Kujawsko-Pomorska Fundacja Gospodarcza Pro-Europa Fundacja współpracuje z ok. 100 osobami. Celem Fundacji jest działalność na rzecz rozwoju małych miast i obszarów wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego w ramach współpracy gospodarczej, edukacyjnej i kulturalnej oraz propagowanie europejskiego poziomu edukacji doradztwa gospodarczego i prawnego skierowanego do firm i mieszkańców małych miast i obszarów wiejskich, a w szczególności: współpraca z administracją i samorządem oraz organizacjami gospodarczymi w celu aktywizacji gospodarczej i społecznokulturalnej; organizowanie wymiany technologii, doświadczeń i osiągnięć pomiędzy organizacjami gospodarczymi i firmami z województwa, a ich odpowiednikami z regionów UE; propagowanie korzyści płynących ze wstąpienia i uczestnictwa Polski w strukturach UE; propagowanie różnego rodzaju funduszy UE i krajowej administracji publicznej skierowanych na aktywizację gospodarczą małych miast i obszarów wiejskich; monitoring usług edukacyjnych i doradczych; działalność informacyjno-edukacyjna i wydawnicza. Fundacja realizuje swoje cele w szczególności przez: 1) organizowanie, propagowanie, finansowanie ze środków zewnętrznych lub własnych, w tym: wizyt studyjnych, sympozjów naukowo-biznesowych, wymiany osiągnięć kulturalnych i społecznych, targów i wymiany gospodarczej, kontaktów handlowych, wdrażania nowych technologii i organizacji pracy, usług doradczych dla małych i średnich firm, konkursów jakości europejskiej, szeroko pojętej edukacji dorosłych i młodzieży, współpracy placówek

8 edukacyjnych, centrów wspierania przedsiębiorczości, wydawnictw, szkoleń i projektów edukacyjnych; 2) współpracę z innymi organizacjami oraz instytucjami państwowymi i samorządowymi, a także międzynarodowymi instytucjami rządowymi i pozarządowymi zajmującymi się problematyką aktywizacji gospodarczej małych miast i obszarów wiejskich. Fundacja organizuje kształcenie osób dorosłych łącząc tradycyjne metody przekazu dydaktycznego z elementami aktywizującymi. Fundacja w okresie 2002-2008 organizowała doradztwo zawodowe, aktywizację i szkolenia w ramach programów Gryf, PAOW, EQUAL, EFS. Prowadziła kluby pracy, centra aktywizacji zawodowej, centra wspierania przedsiębiorczości. W latach 2006-2008 realizowała jako partner Administrator projekt badawczo-doradczy IW EQUAL "Partnerstwo-Rodzina-Równość-Praca", współpracując z partnerstwami z Hiszpanii (Madryt). Dane kontaktowe: ul. Warszawska 4/7, 87-100 Toruń tel./fax: 56 658 59 09, 56 644 91 07, 56 660 83 96 e-mail: torun@fundacja-proeuropa.org.pl

9 Lokalna Grupa Działania Vistula - Terra Culmensis Rozwój przez Tradycję obejmuje swoim zasięgiem teren czterech gmin wiejskich położonych w województwie kujawsko pomorskim. Gminy Chełmno, Grudziądz, Lisewo i Stolno. LGD działa jako stowarzyszenie (zarejestrowane w maju 2006 roku) reprezentując 3 sektory: społeczny, samorządowy i gospodarczy. Jednym z głównych obszarów działania Lokalnej Grupy Działania jest aktywizacja społeczności lokalnych. Działania w tym zakresie można podzielić na 3 obszary: - Aktywizacja poprzez szkolenia współfinansowane ze środków POKL. - Aktywizacja poprzez propagowanie przedsiębiorczości. - Aktywizacja poprzez organizację imprez kulturalnych. Aktywizacja mieszkańców LGD z wykorzystaniem środków POKL to przede wszystkim szkolenia i kursy. Takich przedsięwzięć LGD wdrożyła 6 na łączną wartość ponad 300 tys. zł. Łącznie przeszkolonych zostały 233 osoby. Tematyka projektów: kurs rękodzielniczy, Akademia sołtysów szkolenie dla liderów wiejskich, kurs kosmetyczki i stylizacji paznokci, kurs florystyczny, Wiedząc więcej można więcej szkolenie dla przedstawicieli organizacji pozarządowych, kurs wikliniarstwa. Działania LGD aktywizujące mieszkańców poprzez propagowanie przedsiębiorczości to przede wszystkim wparcie na rzecz tworzenia i rozwoju agroturystyki, produktu tradycyjnego i regionalnego, rzemiosła oraz wspieranie postaw pro przedsiębiorczych. W sferze agroturystyki LGD organizuje szkolenia, wydaje materiały promocyjne, organizuje wyjazdy studyjne, promuje gospodarstwa na zewnątrz. W przypadku

10 produktów tradycyjnych i regionalnych oraz rzemiosła LGD pomaga w sprzedaży, marketingu produktów np. poprzez uczestnictwo w targach, festynach, jarmarkach. Aktywizacja mieszkańców poprzez organizację imprez kulturalnych to przede wszystkim wparcie organizacji imprez wiejskich lub organizacja przedsięwzięć bezpośrednio przez LGD np. rajdów, festynów itp. Lokalna Grupa Działania wdrożyła od początku swojego istnienia przedsięwzięć na łączną wartość pond 1 mln zł. Dane kontaktowe: Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "VISTULA - TERRA CULMENSIS ROZWÓJ PRZEZ TRADYCJĘ" 86-212 Stolno tel. (56)677 09 07 tel/fax. (56)676 50 02 tel. komórkowy 501-795-541 e-mail: sekretariat@lgdvistula.org

11 2. Ekonomia społeczna w Polsce Termin ekonomia społeczna nie jest jednoznacznie definiowany i w zależności od przyjętej konstrukcji teoretycznej zawiera w sobie działalność różnorodnych podmiotów - zarówno tradycyjnych podmiotów non-profit takich jak stowarzyszenia i fundacje, spółdzielnie oraz organizacje wzajemnościowe, jak również nowych podmiotów gospodarczych o celach społecznych jakimi są przedsiębiorstwa społeczne lub spółdzielnie socjalne, których głównym celem nie jest maksymalizacja zysku, a realizacja zadań społecznych (not for private profit). Wielu badaczy i aktywistów społecznych jako podmioty ekonomii społecznej wymienia organizacje pozarządowe fundacje i stowarzyszenia, które prowadzą bądź też nie działalność gospodarczą, ale które nie działają dla zysku 1. W literaturze przedmiotu wymienia się kilka obszarów rozwoju ekonomii społecznej 2 : - społeczna, demokratyczna i partycypacyjna przedsiębiorczość, - zatrudnienie i spójność społeczna, - rozwój lokalny, - wzajemna ochrona społeczna. Istnieje wiele definicji przedsiębiorstwa społecznego. W definicji Sieci Badań nad Gospodarką Społeczną EMES mówi się, że jest to prywatna, autonomiczna organizacja dostarczająca produktów lub usług na rzecz szerszej społeczności, której założycielem albo zarządzającym jest grupa obywateli, i w której zakres korzyści materialnych polega ograniczeniom. Przedsiębiorstwo społeczne przywiązuje dużą wagę do swojej autonomii i gotowość do przyjmowania ekonomicznego ryzyka związanego z prowadzoną w sposób ciągły działalnością społeczno-ekonomiczną 3. 1 W. Kwaśnicki Gospodarka społeczna z perspektywy ekonomii liberalnej w: III Sektor 2/2005, str. 10-11. 2 B. Roelants, C.S. Bajo Rozszerzenie ekonomii społecznej, Konferencja Ekonomia społeczna, Praga 2002 3 Definicja EMES (Sieć Badań nad Gospodarką Społeczną) za: www.emes.net.

12 Sieć Badań nad Gospodarką Społeczną EMES definiując przedsiębiorstwa społeczne sformułowała w sumie dziewięć kryteriów społeczno-ekonomicznych, które nie są w pełni rozłączne, ale które trzeba stosować z dużą elastycznością. Oznacza to, że typem idealnym są przedsiębiorstwa społeczne, spełniające wszystkie poniższe kryteria, ale spełnienie już większości z nich będzie oznaczać, że mamy do czynienia ze społecznym charakterem przedsiębiorstw. Według tej definicji można mówić o przedsiębiorstwach społecznych kiedy spełnione są następujące warunki 4 : 1. Działalność prowadzona jest w sposób ciągły, regularny w oparciu o instrumenty ekonomiczne tzn. sprzedaż wytwarzanych dóbr czy usług. 2. Istnieje niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych. 3. W działalności istnieje ryzyko ekonomiczne. 4. Przedsiębiorstwo zatrudnia, choćby nieliczny, ale stały personel. 5. Wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia. 6. Oddolny, obywatelski charakter inicjatywy. 7. Specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania. 8. Możliwie partycypacyjny charakter działań, oparty o zasadę empowerment, czyli włączający tych, do których są one adresowane. 9. Ograniczona dystrybucja zysków. Korzeni i rodowodu ekonomii społecznej w Polsce można poszukiwać już w czasach XIX wieku w okresie zaborów. Za ojca polskiej spółdzielczości uznaje się ks. S. Staszica, który w 1816r. założył Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze Wspólnego Ratowania się w Nieszczęściach. Ziemia zakupiona przez niego została podzielona pomiędzy chłopów, których zwolnił z pańszczyzny, a na części gospodarstwa powstała szkoła, szpital i kasa zapomogowo 4 R. Spear Ramy instytucjonalne dla przedsiębiorstwa społecznego: wyzwania dla Polski i innych nowych krajów członkowskich, Ekonomia Społ. teksty 2006, Fundacja Inicjatyw Społeczno- Ekonomicznych, str. 8.

13 pożyczkowa. Członkowie Towarzystwa zobowiązani byli do wzajemnej pomocy w razie różnych wydarzeń losowych, takich jak pożar, klęska nieurodzaju, gradobicie 5. W poszczególnych zaborach ruch spółdzielczy rozwijał się następnie z różną dynamiką. Z pewnością największą aktywność w tym zakresie można było zaobserwować na terenie Wielkopolski, gdzie powstają w tamtym okresie spółdzielnie pożyczkowooszczędnościowe, handlowe, surowcowe i rolnicze. Dla przykładu w 1861 r. ks. A. Szamarzewski zakłada pierwszą spółdzielnię kredytową Towarzystwo Pożyczkowe Przemysłowców. Równolegle w zaborze austriackim od 1890r. tworzone są kasy F. Stefczyka na wzór kas Raiffeisena. Na terenie zaboru rosyjskiego samoorganizacja Polaków była mocno ograniczona przez władze po Powstaniu Styczniowym i dopiero w 1905 r. ks. M. Godlewski powołał Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich 6. Na początku XX wieku dla promowania idei i rozwoju spółdzielczości wiele zrobił E. Abramowski, który w 1908 r. powołał Towarzystwo Kooperatystów. Po I wojnie światowej na terenie Polski powstało wiele spółdzielni - spożywców, mleczarskich, rolnych, mieszkaniowych, kredytowych i innych, które były zrzeszone w dwóch dużych organizacjach Unii Związków Spółdzielczych oraz Zjednoczeniu Związków Spółdzielni Rolniczych RP. Niestety wiele podmiotów borykało się z różnorodnymi problemami, które wynikały z trudnych czasów powojennych oraz kryzysu gospodarczego. Mimo istniejących problemów należy podkreślić, że w okresie międzywojennym co piąty dorosły obywatel był członkiem jakiejś spółdzielni. W wymiarze ekonomicznym w 1938r. w handlu detalicznym udział spółdzielni wynosił około 5% całkowitych obrotów, w skupie produktów rolnych nawet do 12%. Mniej więcej jedna piąta depozytów oszczędnościowych była składana w bankach spółdzielczych i kasach Stefczyka. Bezpośrednio po II wojnie światowej do roku 1947 dominowało żywiołowe tworzenie spółdzielni i 5 S. Inglot (red.), Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego. Część I do 1918r., Warszawa 1971, s. 6 J. Auleytner, Polityka społeczna czyli ujarzmianie chaosu socjalnego, Warszawa 1961, s. 15-16.

14 zainteresowanie władz socjalistycznego ustroju rozwijaniem organizacji spółdzielczych różnego typu. Niestety już w następnych latach objęto ruch spółdzielczy procesami centralizowania i upolityczniania. Rozkwit niektórych form spółdzielczości przypadł wprawdzie na lata 70 XX wieku, całkowicie załamał się jednak już w latach 80 przed wprowadzeniem transformacji ustrojowej. Aktualnie z ekonomią społeczną wiąże się w Polsce duże nadzieje. Najnowsze dane statystyczne wskazują, że w Polsce obecnie funkcjonuje 447 spółdzielni socjalnych (stan na 12 marca br.). Ich liczba dynamicznie rośnie - w 2009 r. było ich 127, pod koniec 2010 r. - 287 7. Wiele spółdzielni ma charakter bardziej ekonomiczny aniżeli społeczny, dlatego trudno wiązać cały ruch spółdzielczy z polityką społeczną. Wśród podmiotów starej ekonomii społecznej największe związki z polityką społeczną mają spółdzielnie inwalidów, spółdzielnie pracy i spółdzielnie mieszkaniowe. Ze względu na fakt, że w ostatnim czasie w Polsce następuje proces ekonomizowania się sektora pozarządowego, a także ze względu na wprowadzenie nowego ustawodawstwa, dotyczącego możliwości tworzenia i prowadzenia spółdzielni socjalnych, nastąpił w ostatnich latach rozwój spółdzielni mających cechy stricte organizacji społecznych. Ponowne zainteresowanie się ekonomią społeczną w ostatnich kilku latach związane jest z ożywieniem debaty dotyczącej społeczeństwa obywatelskiego i rolą sektora pozarządowego, zwróceniem uwagi na znaczenie kapitału społecznego w rozwoju lokalnym, a także z kryzysem państwowej polityki społecznej i poszukiwaniem nowego modelu społecznogospodarczego, który byłby w stanie przezwyciężyć istniejące kwestie socjalne i pogłębiające się nierówności. Nie bez znaczenia jest również to, że w rozwój ekonomii społecznej i rozwiązań opartych na spółdzielniach socjalnych i przedsiębiorstwach społecznych zaangażowane są instytucje Unii Europejskiej, takie jak np. Komisja Europejska. Doświadczenia niektórych regionów europejskich (np. Włoch, Finlandii) w urzeczywistnianiu 7 Informacja MPiPS zaprezentowana na posiedzeniu sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny w dniu 13.03.2012

15 idei ekonomii społecznej wykazały niezłe rezultaty w osiąganiu spójności i integracji społecznej i z tego m.in. powodu Unia Europejska zaleca państwom członkowskim poszukiwanie rozwiązań w ramach tego modelu gospodarki. 3. Ekonomia społeczna we Włoszech Już od lat 70 XX wieku rozpoczął się we Włoszech masowy rozwój podmiotów ekonomii społecznej z uwagi na to, że przy wzrastających potrzebach społecznych i nasilających się problemach socjalnych ani państwo ani rodzina (feminizacja zatrudnienia) nie były w stanie odpowiedzieć na nowe wyzwania i problemy socjalne. Istniejące stowarzyszenia, które nie mogły działać dla zysku szybko zaczęły się przekształcać w spółdzielnie, których status przedsiębiorstwa pozwalał na wypracowywanie zysku, który podlegał jedynie ograniczeniom dystrybucyjnym. Status prawny spółdzielni spowodował, że włoskie podmioty gospodarki społecznej stanowiły hybrydę pomiędzy firmą a organizacją quasi non profit. W 1991 roku we Włoszech przyjęto dwie ustawy 266/1991 o organizacjach woluntarystycznych i 381/1991 o spółdzielniach socjalnych. Ważnym novum szczególnie tej drugiej ustawy było to, że prawnie pozwolono na istnienie oprócz tradycyjnych organizacji pozarządowych spółdzielni socjalnych, które mogły zatrudniać swoich członków i mieć status przedsiębiorstwa. Jednocześnie zmieniono rozwiązania i przepisy dotyczące lokalnej administracji publicznej, która mogła od tamtej pory zlecać niektóre usługi socjalne prywatnym organizacjom non profit. Także władze centralne zaczęły kontraktować usługi do spółdzielni socjalnych oraz organizacji woluntarystycznych. Włoska ustawa 381/1991 definiuje spółdzielnie socjalną jako organizację mającą na celu zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnych i integrację społeczną obywateli 8. Ustawa 381/1991 wprowadziła podział spółdzielni socjalnych na cztery kategorie: 8 M. Loss, Spółdzielnie socjalne we Włoszech w Trzeci Sektor 2/2005, s. 47.

16 1. Spółdzielnie typu A wykonujące działania w zakresie usług socjalno sanitarnych lub edukacyjnych. Pomagają i działają na zewnątrz. 2. Spółdzielnie typu B działają na rzecz włączenia w rynek pracy osób ze środowisk dyskryminowanych. Do grup docelowych tych spółdzielni należą między innymi: osoby fizycznie lub umysłowo niepełnosprawne, uzależnione od alkoholu lub narkotyków. Organizacje te zajmują się również osobami mającymi problemy z prawem. Działalność tych organizacji nie obejmuje innych czynników mogących powodować dyskryminację, takich jaki: rasa czy orientacja seksualna. W spółdzielniach społecznych typu B, co najmniej 30% członków organizacji musi wywodzić się z defaworyzowanej grupy docelowej. 3. Spółdzielnie typu mieszanego (A + B) wykonujące działania jednocześnie dotyczące spółdzielni A i B. 4. Konsorcja spółdzielni konsorcja posiadające status stowarzyszeń spółdzielczych. Minimum 70% członków takiego konsorcjum musi być spółdzielniami socjalnymi. Poniższa tabela przedstawia dane statystyczne dotyczące ilości spółdzielni socjalnych z podziałem na lata (2001; 2003; 2005) oraz regiony. Tabela nr 1 Nazwa regionu 2001 2003 2005 Liczba % Liczba % Liczba % Piemont 434 7,9 407 6,6 445 6,0 Dolina Aosty 34 0,6 31 0,5 32 0,4 Lombardia 1.010 18,3 996 16,2 1.191 16,2 Trydent-Górna Adyga 118 2,1 136 2,2 156 2,1 Bolzano/Bozen 49 0,9 66 1,1 77 1,0

17 Trento 69 1,3 70 1,1 79 1,1 Veneto 462 8,4 528 8,6 564 7,7 Friuli-Wenecja Julijska 120 2,2 138 2,2 162 2,2 Liguria 163 3,0 203 3,3 311 4,2 Emilia-Romagna 444 8,1 487 7,9 584 7,9 Toskania 289 5,2 350 5,7 417 5,7 Umbria 99 1,8 109 1,8 104 1,4 Marche 148 2,7 185 3,0 191 2,6 Lacjum 454 8,2 591 9,6 719 9,8 Molise 79 1,4 58 0,9 67 0,9 Kampania 168 3,0 190 3,1 235 3,2 Puglia 387 7,0 487 7,9 545 7,4 Basilicata 83 1,5 118 1,9 131 1,8 Kalabria 163 3,0 153 2,5 235 3,2 Sycylia 431 7,8 528 8,6 589 8,0 Sardynia 294 5,3 295 4,8 484 6,6 Włochy 5.515 100,0 6.159 100,0 7.363 100,0 Północny-zachód 1.641 29,8 1.637 26,6 1.979 26,9 Północny-wschód 1.144 20,7 1.289 20,9 1.466 19,9 Centrum 990 18,0 1.235 20,1 1.431 19,4

18 Południe 1.740 31,5 1.998 32,4 2.487 33,8 Dane: Istat Le cooperative sociali In Italia rok 2005 Na podstawie powyższych danych zauważalny jest stały wzrost liczby nowopowstałych spółdzielni socjalnych. W porównaniu z rokiem 2001, w 2005 powstało ich o 1848 więcej. Największy wzrost nastąpił na południu kraju, kiedy to w 2005 roku było zarejestrowanych 2487 spółdzielni socjalnych w porównaniu do 2001 roku 1740 spółdzielni socjalnych. Tabela nr 2 Podział spółdzielni socjalnych ze względu na typ dane za rok 2005 Typ A 4.345 Typ B 2.419 Mieszany typ (A+B) 315 Konsorcja 284 Razem 7.363 Wg regionu Północny-zachód 1.979 Północny-wschód 1.466 Centrum 1.431 Południe 2.487 Włochy 7.363 Dane: Istat Le cooperative sociali In Italia rok 2005 Z powyższych danych wynika, iż w przewadze spółdzielni socjalnych działających w 2005 roku, to spółdzielnie Typu A (wykonujące działania w zakresie usług socjalno sanitarnych lub

19 edukacyjnych), co stanowi prawie 60% (4345) wszystkich spółdzielni socjalnych (7363). Następnie spółdzielnie socjalne typu B, stanowiące prawie 33% wszystkich działających spółdzielni socjalnych. Rozpatrując dane wg regionu ponad 33% spółdzielni działa na południu kraju, następnie na północnym-zachodzie prawie 27%, północny-wschód 20% i w centrum działa ponad 19% ogółu spółdzielni socjalnych. Tabela nr 3 Zasoby ludzkie wg regionu dane za 2005 Region Wolontari usze Przed st. kości oła Wolont. służby cywilnej Współpra cujące osoby Pracow nicy etatowi Pracow nicy tymcz asowi Razem Włochy 30.478 733 3.415 211.307 31.629 1.287 278.849 Pólnocnyzachód 14.054 219 646 73.362 10.928 139 99.348 Północnywschód 9.767 225 312 54.673 4.899 154 70.030 Centrum 3.007 97 822 43.765 6.803 788 55.282 Południe 3.650 192 1.635 39.507 8.999 206 54.189 Dane: Istat Le cooperative sociali in Italia rok 2005 Jak wynika z powyżej przedstawionych danych, w ramach spółdzielni socjalnych działa 278.849 osób, w tym 211.307 pracowników, 31.629 pracowników z umową o współpracy, 30.478 wolontariuszy, 3.415 wolontariusze służby cywilnej, 733 przedstawicieli kościoła i 1287 pracowników tymczasowych. Ogólnie 244.223 pracowników otrzymuje z tytułu działalności w spółdzielni socjalnej wynagrodzenie, natomiast 34.626 osób nie pobiera wynagrodzenia (wolontariusze). Tabela nr 4 - Wartość produkcji według typów spółdzielni oraz regionu. Dane za okres 2003-2005 (w tysiącach euro)

20 rok 2003 rok 2005 Typ spółdzielni Wartość produkcji Udział procentowy Wartość produkcji Udział procentowy Typ A 3.106.648 64,4 4.132.604 64,7 Typ B 1.019.792 21,1 1.353.616 21,2 Mieszany 169.580 3,5 214.638 3,4 typ (A+B) Konsorcjum 529.941 11,0 680.417 10,7 Razem 4.825.962 100,0 6.381.275 100,0 Wg regionu 1.687.176 35,0 2.253.012 35,3 1.313.305 27,2 1.736.399 27,2 Północnyzachód Północnywschód Centrum 1.065.018 22,1 1.417.003 22,2 Południe 759.796 15,7 974.860 15,3 Włochy 4.825.292 100,0 6.381.275 100,0

Nazwa usługi Rekreacja i rozrywka Organizacja wypoczynku letniego/zimowego 21 Płn- Płn.- Centrum Włochy Zach Wsch. Południe 7,7 2 6,4 18,1 30,9 23,6 3,8 14,1 17,8 6,0 11,8 Edukacja dorosłych 7,7 4,2 6,9 3,1 5,1 Wsparcie 19,2 13,2 19,8 16,7 17,1 edukacyjne Usługi przedszkolne 10,3 13,8 9,6 14,1 12,2 Usługi edukacyjne 23,1 32,1 22,4 20,1 24,1 dla osób niepełnosprawnych Kształcenie 15,4 15,2 12,7 6,1 11,4 zawodowe Powszechna służba 15,4 5,1 2,0 3,4 4,3 zdrowia Rehabilitacja 3,8 13,0 4,6 4,2 6,5 os.niepełnosprawnych Profilaktyka zdrowia - 1,3-2,2 1,0 Służby ratunkowe 7,7 1,3 3,0 1,5 2,5 i transport medyczny Szkolenia 7,7 17,7 9,1 3,8 9,4 autonomiczne Mentoring i 25,6 34,3 27,0 18,9 26,0 integracja społeczna Wsparcie I usługi 15,4 9,0 16,9 7,9 11,8 psychologiczne Usługi położnicze 11,5 5,1 10,4 3,5 6,9 Opieka domowa 33,3 11,8 34,8 52,4 34,7 Usługi ochrony 38,5 35,4 12,6 25,8 24,8 Usługi cateringowe 23,1 8,9 12,4 13,1 12,6 Usługi typu hotelu 3,8 3,8 4,5 1,0 3,1 Usługi socjalne 3,8 5,1 11,8 11,2 9,3 Inne usługi 3,8 4,6 6,5 5,4 5,5 Razem spółdzielnie* 26 79 106 104 315 Dane: Istat Le cooperative sociali In Italia rok 2005

22 Powyższe dane wskazują, iż wartość produkcji wytwarzanej przez spółdzielnie socjalne rozwija się i wzrósł w porównaniu z 2003 rokiem. Ponieważ spółdzielni typu A jest najwięcej (tabela nr 2) generują one największą wartość produkcji. Tabela nr 5 - Podział procentowy spółdzielni socjalnych ze względu na rodzaj oferowanych usług - rok 2005 *Suma przekracza 100%, ponieważ każda spółdzielnia może zaoferować więcej usług. Dane: Istat Le cooperative sociali In Italia rok 2005 Powyższe dane wskazują na główne rodzaje działalności podejmowane przez spółdzielnie socjalne i tak na pierwszym miejscu znajduje się Opieka domowa, następnie Mentoring i integracja społeczna, Usługi ochrony mienia i ludzi oraz Rozrywka i rekreacja.

23 Część II Dobre praktyki CESIE Na zdjęciu: Danilo Dolci Źródło: www.cesie.org Idea utworzenia CESIE zrodziła się w 2001 roku z doświadczeń i kontaktów niektórych z jej członków-założycieli wraz z Danilo Dolci. Danilo Dolci Przyjechał na Sycylię na początku lat 50. i odegrał bardzo ważną rolę w walce z mafią. Poświęcił swoje życie dla sprawy ubogich, na obszarach Trappeto i Partinico (Palermo). Praca Dolci charakteryzuje się głównie wykorzystaniem pokojowych metod (strajk głodowy, pokojowe marsze) oraz wsparciem prostych ludzi: rybaków, rolników. Później Dolci skupił swoją pracę na edukacji, we współpracy z nauczycielami, profesorami uniwersytetów, również z udziałem dzieci i rodziców, aby odnowić proces edukacyjny poprzez bardziej humanistyczne podejście (nacisk na świadomość potrzeb uczniów i ich motywacji). CESIE przeniósł trochę tych wszystkich doświadczeń w obszar swojej pracy, głównie w edukacji pozaformalnej z młodzieżą i dorosłymi. CESIE wykorzystuje metody oparte na niestosowaniu przemocy i koncentruje się na relacjach międzyludzkich. W 2001 CESIE uzyskała status oficjalnego partnera Uniwersytetu w Palermo. CESIE jest

24 pozarządową organizacją, działającą na zasadzie non-profit. Organizacja ma swoje oddziały w: Trappeto (Sycylia, Włochy); Palermo; Floriana (Malta), Aleksandrii (Egipt), Dakar (Senegal) Kathmandu (Nepal) i Bhubaneswar (Indie). CESIE (Palermo) koordynuje CESIE Federacją, w którym działa ponad 30 organizacji na całym świecie. Od 2001 roku zostało zrealizowane ponad 400 projektów. Aktualnie koordynują ponad 90 projektów na szczeblu lokalnym, europejskim, euro-śródziemnomorskim oraz na poziomie międzynarodowym, zapewniając bezpośrednie korzyści dla 100.000 ludzi. Na zdjęciu Dyrektor Cieślicki z wolontariuszką z Francji.

25 Na zdjęciu Vito la Fata Prezes CESIE Palermo Organizacja i jej projekty finansowane są z następujących źródeł: Program Daphne III; Programy Komisji Europejskiej: Uczenie się przez całe życie (Leonardo da Vinci, Erasmus, Grundtvig), Kultura, Młodzi w akcji URBACT II; Foundation with the South; National Civil Service; Uniwersytet w Palermo; Council of Europe: European Youth Foundation; Anna Lindh Euro-Mediterranean Foundation for the Dialogue between Cultures; Urząd Miasta Palermo