Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 305, ISSN 2083-8697 - - - - - ANALIZA ILOŚCIOWO-FINANSOWA ENDOPROTEZOPLASTYK DUŻYCH STAWÓW PRZEPROWADZONYCH W POLSCE W ROKU 2010 SPORZĄDZONA NA PODSTAWIE DANYCH ZGROMADZONYCH W CENTRALNEJ BAZIE ENDOPROTEZOPLASTYKI NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA QUANTITATIVE-FINANCIAL ANALYSIS OF LARGE JOINTS ARTHROPLASTY CONDUCTED IN POLAND IN 2010 BASED ON THE DATA COLLECTED IN CENTRAL ARTHROPLASTY REGISTER OF THE NATIONAL HEALTH FUND Arkadiusz Kosowski, Zbigniew Teter, Jacek Paszkiewicz Narodowy Fundusz Zdrowia Centrala; ul. Grójecka 186; 02-390 Warszawa. Streszczenie: Analiza zawiera informacje o wszczepach endoprotez stawów biodrowego, kolanowego, wykonanych w 2010 roku w Polsce oraz poniesionych przez Narodowy Fundusz Zdrowia kosztach tych świadczeń. Analiza została sporządzona na podstawie szczegółowych danych o zrealizowanych zabiegach zgromadzonych w Centralnej Bazie Endoprotezoplastyk prowadzonej przez Narodowy Fundusz Zdrowia od 2005 roku. Summary: The analysis provides information on the hip and knee joints endoprosthesis implants performed in 2010 in Poland and costs of these services incurred by the National Health Fund. The analysis was conducted on the basis of detailed data on implemented treatment gathered in the Central Arthroplasty Register maintained by the National Health Fund since 2005 year. Słowa kluczowe: endoprotezoplastyka stawowa, Narodowy Fundusz Zdrowia, Centrala Baza Endoprotezoplastyki, świadczenia opieki zdrowotnej finansowane ze środków publicznych. Keywords: joint arthroplasty, the National Health Fund, Central Arthroplasty Register, health care services financed from public funds Wstęp Przez szereg lat w Polsce nieznana była liczba wykonywanych zabiegów endoprotezoplastyki stawowej, ponieważ nie istniało narzędzie do ewidencjonowania przeprowadzonych wszczepów, a co za tym idzie niemożliwe było również przeprowadzenie kompleksowej analizy w tym zakresie. W związku z tym, wzorem innych krajów, Narodowy Fundusz Zdrowia w 2005 roku utworzył rejestr o nazwie Centralna Baza Endoprotezoplastyk, umożliwiający gromadzenie szczegółowych danych o przeprowadzonych zabiegach. Podobne rejestry prowadzone są m.in. w Szwecji, Norwegii, Danii, Szkocji. Gromadzone w Centralnej Bazie Endoprotezoplastyk dane służą nie tylko do ewidencji wykonanych zabiegów, ale także umożliwiają wykonywanie szeregu analiz jakościowych, ilościowych i finansowych zjawiska. Niniejsze opracowanie jest analizą ilościowo-finansową endoprotezoplastyk dużych stawów - biodrowych i kolanowych, przeprowadzonych w Polsce w 2010 roku w oparciu o dane zgromadzone przez Fundusz w Centralnej Bazie Endoprotezoplastyk. 305
Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 306, ISSN 2083-8697 - - - - - Materiał Niniejsza analiza została sporządzona na podstawie danych zgromadzonych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) w Centralnej Bazie Endoprotezoplastyki (CBE), obejmujących endoprotezoplastyki stawowe zrealizowane w 2010 roku wg. stanu na dzień 10 marca 2011 r. Całość zebranych w CBE danych jest stuprocentową informacją o ilości wykonanych i zapłaconych wczepów stawów biodrowych i kolanowych. Informacje gromadzone w CBE są uzupełnieniem sprawozdawczości jaką świadczeniodawca wykonuje w związku z rozliczaniem udzielonych świadczeń opieki zdrowotnej. Centralna Baza Endoprotezoplastyki prowadzona jest przez NFZ w celach ewidencyjno-analitycznych od 2005 roku. Wyniki W roku 2010 w Polsce wykonano łącznie 49 076 procedur wszczepów endoprotez stawowych (około 4 090 zabiegów miesięcznie) z czego większość, bo ponad 75% stanowiły endoprotezoplastyki stawu biodrowego. Liczba wykonanych zabiegów ze względu na rodzaj wszczepu wyglądała następująco: 36 854 - wszczepy endoprotez stawu biodrowego (28 412 endoprotez całkowitych, 8 442 endoprotezy częściowe), 11 795 - wszczepy endoprotez stawu kolanowego (10 998 endoprotez całkowitych, 797 endoprotez częściowych), 74 - wszczepy endoprotez stawu łokciowego, 277 - wszczepy endoprotez stawu ramiennego, 76 - wszczepy endoprotez innego stawu. Świadczenia endoprotezoplastyki stawowej wykonywane były ogólem przez 289 świadczeniodawców. 286 placówek przeprowadzało zabiegi endoprotezy stawu biodrowego, 217 stawu kolanowego, 53 stawu ramiennego, 22 stawu łokciowego a 25 innego stawu. Liczbę świadczeniodawców, wykonujących wszczepy endoprotez stawowych w 2010 r. w podziale na oddziały wojewódzkie Narodowego Funduszu Zdrowia prezentuje tabela nr 1. Tabela 1. Liczba świadczeniodawców wykonujących wszczepy endoprotez stawowych w 2010 r. w podziale na OW NFZ. Oddziałał wojewódzki NFZ Liczba świadczeniodawców wykonujących wszczepy Dolnośląski 21 Kujawsko-Pomorski 11 Lubelski 22 Lubuski 6 Łódzki 20 Małopolski 26 Mazowiecki 33 Opolski 8 Podkarpacki 16 Podlaski 11 Pomorski 13 Śląski 41 Świętokrzyski 10 Warmińsko-Mazurski 14 Wielkopolski 26 Zachodniopomorski 11 306
Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 307, ISSN 2083-8697 - - - - - Wszczepy endoprotez stawowych w 2010 roku, podobnie jak w latach poprzednich, były wykonywane zarówno przez publiczne jak i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Wśród 289 świadczeniodawców realizujących świadczenia endoprotezoplastyki stawowej 48 placówek to zakłady niepubliczne, które przeprowadziły prawie 11% (5 189 wszczepów) wszystkich endoprotezoplastyk stawowych przeprowadzonych w 2010 roku. Najwięcej procedur wszczepów endoprotez stawowych wykonano na terenie województw: mazowieckiego, śląskiego, wielkopolskiego. Łączna realizacja endoprotezoplastyk stawowych przez świadczeniodawców z wymienionych powyżej województw stanowi około 40% wszystkich wykonanych w 2010 r. wszczepów. Szczegółowe dane, dotyczące liczby wszczepionych endoprotez stawowych w podziale na oddziały wojewódzkie Narodowego Funduszu Zdrowia, przedstawia tabela nr 2. Tabela 2. Liczba wszczepionych endoprotez stawowych w 2010 r. w podziale na OW NFZ. Nazwa OW NFZ Liczba wszczepionych endoprotez 307 stawu: biodrowego kolanowego łokciowego ramiennego innego razem Dolnośląski 2 723 677 2 8 5 3 415 Kujawsko-Pomorski 1 673 544 1 9 0 2 227 Lubelski 2 170 564 0 2 0 2 736 Lubuski 972 239 2 13 4 1 230 Łódzki 2 281 707 1 17 0 3 006 Małopolski 2 972 1 112 4 21 6 4 115 Mazowiecki 6 137 2 202 30 57 4 8 430 Opolski 1 102 345 0 0 1 1 448 Podkarpacki 1 649 414 1 14 1 2 079 Podlaski 1 034 318 0 3 0 1 355 Pomorski 1 732 496 3 26 0 2 257 Śląski 4 382 1 363 7 37 18 5 807 Świętokrzyski 1 147 254 1 1 0 1 403 Warmińsko-Mazurski 1 425 433 1 3 0 1 862 Wielkopolski 3 801 1 574 13 30 12 5 430 Zachodniopomorski 1 654 553 8 36 25 2 276 Razem 36 854 11 795 74 277 76 49 076
Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 308, ISSN 2083-8697 - - - - - Endoprotezoplastyka stawu biodrowego. W 2010 roku zrealizowano w Polsce łącznie 36 854 wszczepy endoprotez stawu biodrowego. Najwięcej endoprotezoplastyk stawu biodrowego tj. 1 379 procedur wykonał Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. A. Grucy CMKP w Otwocku. Dużą liczbę procedur zrealizowały również Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej im. dr. J. Daaba w Piekarach Śląskich tj. 995 procedur i Ortopedyczno-Rehabilitacyjny Szpital Kliniczny im. W. Degi Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu 790 procedur. Podział świadczeniodawców ze względu na liczbę wszczepionych w 2010 r. endoprotez stawu biodrowego przedstawia rycina nr 1. Rycina 1. Podział świadczeniodawców ze względu na liczbę wszczepionych w 2010 r. endoprotez stawu biodrowego. Liczba wszczepów do 25 31 25-49 29 50-74 39 75-99 36 100-124 35 125-149 30 od 150 86 Razem 286 Liczba świadczeniodawców Liczba świadczeniodawców 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 308 do 25 25-49 50-74 75-99 100-124 Liczba wszczepów Głównymi rozpoznaniami chorobowymi, będącymi przyczyną pierwotnej endoprotezoplastyki stawu biodrowego w 2010 r. były: pierwotna, obustronna koksartroza (M16.0), złamanie szyjki kości udowej (S72.0), inne pierwotne koksartrozy (M16.1). Pacjenci ze wskazanymi powyżej rozpoznaniami stanowili około 88% wszystkich osób, u których wykonano w 2010 r. pierwotną endoprotezoplastykę stawu biodrowego. Warto również podkreślić, iż 77% wszystkich pierwotnych wszczepów endoprotez stawu biodrowego stanowiły endoprotezoplastyki całkowite. Operacje pierwotne stawu biodrowego były wykonywane u pacjentów w przedziale od 16 do 103 lat. W 50% przypadków wiek operowanego pacjenta nie przekraczał 70 roku życia. Należy również podkreślić, że aż 63% wszczepów endoprotez stawu biodrowego wykonanych było u kobiet. Średni czas hospitalizacji w przypadku operacji pierwotnych wynosił 13 dni, z czego 10 dni jest to czas po wykonanym zabiegu. Najczęstszą (85% przypadków) przyczyną operacji rewizyjnych stawu biodrowego było mechaniczne powikłanie wewnętrznych protez stawów. Zabiegi rewizyjne były wykonywane u osób w przedziale wiekowym od 20 do 96 lat. Średni wiek operowanego pacjenta wynosił 68 lat. W przypadku rewizji czas hospitalizacji wynosił 18 dni. 125-149 od 150
Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 309, ISSN 2083-8697 - - - - - Najwięcej tj.145 procedur rewizyjnych wykonał Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. A. Grucy CMKP w Otwocku oraz Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus Centrum Leczenia Obrażeń w Warszawie tj. 139 wszczepów. Podział endoprotezoplastyk stawu biodrowego ze względu na rodzaj operacji (pierwotna, rewizyjna, całkowita, częściowa) przedstawiają rycina nr 2 oraz tabela nr 3. Rycina nr 3 ilustruje udział procentowy poszczególnych rodzajów endoprotez stawu biodrowego w 2010 roku (bezcementowa, cementowa, hybryda). Rycina 2. Endoprotezoplastyka stawu biodrowego w podziale na rodzaj operacji w 2010 r. Tabela 3. Liczba wszczepionych endoprotez stawu biodrowego w 2010 r. w podziale na rodzaj operacji. pierwotna rewizyjna 7,75 % Rodzaj operacji 309 92,25 % Pierwotna Rewizyjna Liczba wszczepionych endoprotez całkowita 27 059 częściowa 6 938 całkowita 1 353 częściowa 1 504 Razem 36 854 Rycina 3. Udział procentowy poszczególnych rodzajów endoprotez stawu biodrowego w 2010 r. 28,99% 3,19% 67,82% Bezcementowa Cementowa Hybryda
Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 310, ISSN 2083-8697 - - - - - Powikłania po wszczepach endoprotez stawu biodrowego wystąpiły u 564 pacjentów. Największą grupę stanowiły tzw. powikłania niedookreślone. Pozostałe powikłania były najczęściej związane ze zwichnięciem protezy (48 przypadków), złamaniem wokół protezy (39 przypadków) oraz krwiakami (33 przypadki). Zgon pacjenta w następstwie powikłań takich jak krwotok, niewydolność krążeniowo-oddechowa, zaburzenia rytmu serca, zapalenie płuc, zawał mięśnia sercowego, udar mózgowy lub zator płucny wystąpił w 42 przypadkach. Endoprotezoplastyka stawu kolanowego. W 2010 roku zrealizowano w Polsce ogółem 11 795 endoprotez stawu kolanowego (wg. stanu danych w CBE na dzień 10 marca 2011 r.). Najwięcej świadczeń w zakresie endoprotezoplastyki stawu kolanowego zrealizowali Ortopedyczno-Rehabilitacyjny Szpital Kliniczny im. W. Degi Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu tj. 453 procedury, Krakowskie Centrum Rehabilitacji w Krakowie tj. 391 procedur oraz Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. A. Grucy Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Otwocku 363 procedury. Podział świadczeniodawców ze względu na liczbę wszczepionych w 2010 r. endoprotez stawu kolanowego ilustruje rycina nr 4. Rycina 4. Podział świadczeniodawców ze względu na liczbę wszczepionych w 2010 r. endoprotez stawu kolanowego. Liczba wszczepów do 25 85 25-49 46 50-74 35 75-99 22 100-124 14 125-149 2 od 150 13 Razem 217 Liczba świadczeniodawców Liczba świadczeniodawców 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 310 do 25 25-49 50-74 75-99 100-124 Liczba wszczepów Wśród zrealizowanych procedur endoprotez stawu kolanowego 10 607 stanowiły pierwotne wszczepy całkowite, natomiast 577 wszczepy częściowe. Endoprotezy częściowe stanowiły zatem około 5% wszystkich pierwotnych wszczepów endoprotez stawu kolanowego. W przypadku operacji rewizyjnych udział endoprotezoplastyki częściowej był wyraźnie wyższy i kształtował się na poziomie 36%. Dane dotyczące endoprotezoplastyki stawu kolanowego w podziale na rodzaj operacji (pierwotna, rewizyjna, całkowita, częściowa) prezentują rycina nr 5 i tabela nr 4, Natomiast rycina nr 6 przedstawia udział procentowy poszczególnych typów endoprotez stawu kolanowego w 2010 r. (bezcementowa, cementowa, hybryda). 125-149 od 150
Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 311, ISSN 2083-8697 - - - - - Rycina 5. Endoprotezoplastyka stawu kolanowego w podziale na rodzaj operacji w 2010 r. Tabela 4. Liczba wszczepionych endoprotez stawu kolanowego w 2010 r. w podziale na rodzaj operacji. Rodzaj operacji pierwotna rewizyjna 7,75 % całkowita 10 607 częściowa 577 całkowita 391 częściowa 220 Razem 11 795 311 92,25 % Pierwotna Rewizyjna Liczba wszczepionych endoprotez Rycina 6. Udział procentowy poszczególnych rodzajów endoprotez stawu kolanowego w 2010 r. 93,74% 0,36% 5,89% Bezcementowa Cementowa Hybryda Najczęstszymi rozpoznaniami chorobowymi będącymi przyczyną pierwotnej endoprotezoplastyki stawu kolanowego w 2010 roku były: pierwotna obustronna gonartroza (M17.0), inne pierwotne gonartrozy (M17.1). Pacjenci z powyżej wskazanymi rozpoznaniami stanowili ponad 92% wszystkich osób, u których w 2010 roku przeprowadzono pierwotną endoprotezoplastykę stawu kolanowego.
Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 312, ISSN 2083-8697 - - - - - Najczęstszą przyczyną rewizji po endoprotezoplastyce stawu kolanowego były mechaniczne powikłania wewnętrznych protez stawów (T84.0). Rozpoznanie to dotyczyło 77% pacjentów, u których przeprowadzono operacje rewizyjne stawu kolanowego. Najwięcej tj. 49 rewizji stawu kolanowego zrealizowano w Specjalistycznym Szpitalu im. prof. A. Sokołowskiego oraz w Samodzielnym Publicznym Wojewódzkim Szpitalu Chirurgii Urazowej im. Dr. J. Daaba w Piekarach Śląskich 33 wszczepy rewizyjne. Operacje stawu kolanowego najczęściej przeprowadzane były u osób w przedziale wiekowym 70-79 lat oraz 60-69 lat, a zatem pacjenci w wieku 60-79 lat stanowili 75% wszystkich osób, u których w 2010 roku wykonano endoprotezoplastykę stawu kolanowego. Warto również zaznaczyć, iż rodzaj zastosowanej endoprotezy stawu kolanowego nie jest już tak uzależniony od wieku pacjenta jak w przypadku endoprotezoplastyki stawu biodrowego, ponadto, podobnie jak w przypadku operacji stawu biodrowego, zabiegi były wykonywane przede wszystkim u kobiet (79% wszystkich wszczepów kolanowych). Analizując czas hospitalizacji związanej ze wszczepieniem endoprotezy stawu kolanowego należy zauważyć, iż średni czas pobytu związany z wykonaniem pierwotnego wszczepu wynosił 12 dni, natomiast zabiegi rewizyjne wiązały się z dłuższym pobytem pacjenta w szpitalu, który wynosił średnio 17 dni. Powikłania po wszczepach endoprotez stawu kolanowego dotyczyły 109 przypadków. Poza grupą innych powikłań (35 przypadków), najczęstszym powikłaniem występującym u pacjentów był krwiak (19 przypadków). Podsumowanie Dane gromadzone przez Narodowy Fundusz Zdrowia w CBE od 2005 roku pokazują, iż liczba i koszt wykonanych świadczeń endoprotezoplastyk stawowych rokrocznie wzrastają, natomiast liczba placówek medycznych, zarówno publicznych jak i niepublicznych, wykonujących wszczepy w zasadzie się nie zmienia. Aby przybliżyć skalę wczepów endoprotezoplastyki stawowej w 2010 r. należy zaznaczyć, iż w ciągu ostatnich 6-ciu lat przeprowadzono: 192 073 endoprotezoplastyk stawu biodrowego (177 409 endoprotez pierwotnych, 14 664 endoprotez rewizyjnych),46 956 endoprotezoplastyk stawu kolanowego (44 627 endoprotez pierwotnych, 2 329 endoprotez rewizyjnych), 331 endoprotezoplastyk stawu łokciowego,981 endoprotezoplastyk stawu ramiennego, 527 endoprotezoplastyk stawu innego, co daje łączną liczbę 240 848 wszczepów. Środki finansowe jakie Narodowy Fundusz Zdrowia w latach 2005-2010 przeznaczył na pokrycie kosztów tych świadczeń to 2 705 620 266,22 złotych. Zestawienie liczby wszczepów oraz poniesionych kosztów w latach 2005-2010 na świadczenia endoprotezoplastyki stawowej ilustruje rycina nr 7. 312
Kwart. Ortop. 2011, 4, str. 313, ISSN 2083-8697 - - - - - Rycina 7. Zestawienie liczby wszczepów oraz poniesionych kosztów w latach 2005-2010 na świadczenia endoprotezoplastyki stawowej. Całkowity koszt zrealizowanych świadczeń w mln zł 700 600 500 400 300 200 100 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 koszt endoprotez 313 liczba endoprotez 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 Adres do korepondencji: Arkadiusz Kosowski, Departament ds. Służb Mundurowych Narodowy Fundusz Zdrowia Centrala ul. Koszykowa78, 00-671 Warszawa. Liczba wszczepów