NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DEPARTAMENT PRACY, SPRAW SOCJALNYCH I ZDROWIA Nr kontroli: KPZ-41005-2007 Nr ewid. 94/2007/P/06/098/KPZ Informacja o wynikach kontroli wykonania budŝetu państwa w 2006 roku część 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz wykonania w 2006 roku planów finansowych Funduszu Emerytalno-Rentowego, Funduszu Prewencji i Rehabilitacji oraz Funduszu Administracyjnego W a r s z a w a m a j 2 0 0 7 r.
Misją NajwyŜszej Izby Kontroli jest dbałość o gospodarność i skuteczność w słuŝbie publicznej dla Rzeczypospolitej Polskiej Wizją NajwyŜszej Izby Kontroli jest cieszący się powszechnym autorytetem najwyŝszy organ kontroli państwowej, którego raporty będą oczekiwanym i poszukiwanym źródłem informacji dla organów władzy i społeczeństwa Informacja o wynikach kontroli wykonania budŝetu państwa w 2006 roku część 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz wykonania w 2006 roku planów finansowych Funduszu Emerytalno Rentowego, Funduszu Prewencji i Rehabilitacji oraz Funduszu Administracyjnego Dyrektor Departamentu Pracy, Spraw Socjalnych i Zdrowia: Lech Rejnus Zatwierdzam: Jacek Jezierski Wiceprezes NajwyŜszej Izby Kontroli Warszawa, dnia maja 2007 r. NajwyŜsza Izba Kontroli ul. Filtrowa 57 00-950 Warszawa tel./fax: 0-22- 444 50 00 www.nik.gov.pl
1. Wprowadzenie... 5 2. Podsumowanie wyników kontroli... 6 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalności 6 2.2. Synteza wyników kontroli 6 2.2.1. Sprawozdawczość budŝetowa części 72 KRUS oraz funduszy celowych: Emerytalno-Rentowego, Prewencji i Rehabilitacji oraz Administracyjnego 6 2.2.2. Część 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego 7 2.2.2.1. Dochody 7 2.2.2.2. Wydatki 7 2.2.2.3. Dotacje 7 2.2.2.4. Inne ustalenia kontroli 7 2.2.3. Fundusz Emerytalno Rentowy 7 2.2.3.1. Przychody 7 2.2.3.2. Wydatki 8 2.2.4. Fundusz Prewencji i Rehabilitacji 9 2.2.4.1. Przychody 9 2.2.4.2. Wydatki 9 2.2.5. Fundusz Administracyjny 10 2.2.5.1. Przychody 10 2.2.5.2. Wydatki 10 2.2.5.3. Zatrudnienie i wynagrodzenia 10 2.2.5.4. Inne ustalenia kontroli 10 2.2.6. Finansowe rezultaty kontroli 11 2.3. Uwagi końcowe i wnioski 11 3. WaŜniejsze wyniki kontroli... 13 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomicznych i organizacyjnych 13 3.1.1. Stan prawny 13 3.1.2. Uwarunkowania ekonomiczno - organizacyjne 15 3.2. Księgi rachunkowe i sprawozdawczość budŝetowa 16 3.2.1. Opinia o księgach rachunkowych 16 3.2.2. Opinia o rocznych sprawozdaniach budŝetowych 17 3.3. Analiza wykonania budŝetu państwa w części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego 17 3.3.1. Dochody 18 3.3.2. Wydatki 18 3.3.3. Dotacje 20 3
3.4. Fundusz Emerytalno Rentowy 20 3.4.1. Przychody 21 3.4.2. Wydatki 24 3.5. Fundusz Prewencji i Rehabilitacji 27 3.5.1. Przychody 27 3.5.2. Wydatki 28 3.6. Fundusz Administracyjny 29 3.6.1. Przychody 30 3.6.2. Wydatki 30 3.6.3. Zatrudnienie i wynagrodzenia 33 3.6.4. Inne ustalenia kontroli Funduszu Administracyjnego 34 3.7. Inne ustalenia kontroli 36 3.7.1. Wykonanie wniosków pokontrolnych 36 3.7.2. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową 37 4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli... 39 4.1. Przygotowanie kontroli 39 4.2. Postępowanie kontrolne i działania podjęte po zakończeniu kontroli 41 4
Wprowadzenie 1. Wprowadzenie NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Pracy, Spraw Socjalnych i Zdrowia - w okresie od 4 stycznia 2007 r. do 6 kwietnia 2007 r. przeprowadziła, na podstawie art. 2 ust.1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, kontrolę Nr P/06/098 Wykonanie budŝetu państwa w 2006 r. przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz planów finansowych Funduszu Emerytalno Rentowego, Funduszu Prewencji i Rehabilitacji i Funduszu Administracyjnego. Celem kontroli była ocena wykonania ustawy budŝetowej na rok 2006 2 w części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz oceny wykonania w 2006 roku planów finansowych Funduszu Emerytalno Rentowego, Funduszu Prewencji i Rehabilitacji oraz Funduszu Administracyjnego. Kontrolę przeprowadzono w Centrali Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (zwanej dalej Kasą lub KRUS ). Kontrola obejmowała okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2006 r. 1 Dz. U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937 ze zm. 2 Ustawa budŝetowa na rok 2006 z dnia 17 lutego 2006 r. (Dz. U. Nr 35, poz. 244). 5
Podsumowanie wyników kontroli 2. Podsumowanie wyników kontroli 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalności Ocena wykonania budŝetu państwa za 2006 r. w części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego pozytywna. Ocena wykonania planu finansowego Funduszu Emerytalno Rentowego za 2006 r. - pozytywna z uchybieniami. Ocena wykonania planu finansowego Funduszu Prewencji i Rehabilitacji za 2006 r. pozytywna. Ocena wykonania planu finansowego Funduszu Administracyjnego za 2006 r. pozytywna z uchybieniami. 2.2. Synteza wyników kontroli 2.2.1. Sprawozdawczość budŝetowa części 72 KRUS oraz funduszy celowych: Emerytalno-Rentowego, Prewencji i Rehabilitacji oraz Administracyjnego W wyniku przeprowadzonego badania w zakresie wiarygodności ksiąg rachunkowych (w tym dokonanego przeglądu analitycznego) w odniesieniu do sprawozdawczości bieŝącej i rocznej wydane zostały opinie bez zastrzeŝeń. Roczne sprawozdania Rb-23 o stanie środków na rachunkach bankowych, Rb-27 z wykonania planu dochodów budŝetowych, Rb-28 z wykonania planu wydatków budŝetu państwa, Rb-N o stanie naleŝności, Rb-Z o stanie zobowiązań sporządzone przez Centralę KRUS przekazują prawdziwy i rzetelny obraz dochodów i wydatków, naleŝności i zobowiązań w 2006 r. zgodnie z zasadami rachunkowości. Szczegółowym badaniem objęto zapisy księgowe, z których wynikają kwoty zawarte w sprawozdaniach Rb-23, Rb-27, Rb-28, Rb-N i Rb-Z sporządzonych przez Centralę KRUS. Zdaniem NIK roczne sprawozdania z wykonania określonego w ustawie budŝetowej na dany rok planów finansowych państwowych funduszy celowych: Emerytalno- Rentowego, Prewencji i Rehabilitacji oraz Administracyjnego (Rb-33, Rb-40, Rb-N i Rb-Z), sporządzone przez KRUS na podstawie 49 sprawozdań jednostkowych z jednostek podległych i własnego sprawozdania jednostkowego przekazuje prawdziwy i rzetelny obraz przychodów i wydatków w 2006 r., a takŝe zobowiązań i naleŝności na dzień 31 grudnia 2006 r., zgodnie z zasadami rachunkowości. 6
Podsumowanie wyników kontroli 2.2.2. Część 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego 2.2.2.1. Dochody W ustawie budŝetowej na rok 2006 nie ustalono dochodów dla części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego 3. Zrealizowane dochody z tytułu odsetek i wpływów z róŝnych dochodów wyniosły 52,1 tys. zł. (str. 18) 2.2.2.2. Wydatki W ustawie budŝetowej na rok 2006 ustalono wydatki w części 72 - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w wysokości 14.968.845 tys. zł. W ciągu 2006 r. wydatki w części 72 zwiększono o 26 tys. zł do wysokości 14.968.871 tys. zł. Zrealizowane wydatki wyniosły 14.967.077 tys. zł, tj. 99,99% planu po zmianach. Na koniec 2006 r. wystąpiły zobowiązania w wysokości 1.880,0 tys. zł. W trakcie oraz na koniec roku nie było zobowiązań wymagalnych. (str. 18) 2.2.2.3. Dotacje Dotacja według ustawy budŝetowej wyniosła 14.968.845 tys. zł i stanowiła 100,0% planowanych wydatków w części 72. (str. 20) 2.2.2.4. Inne ustalenia kontroli W ocenie Izby Kasa nie wykorzystywała w pełni wyników przeprowadzanych kontroli wewnętrznych w oddziałach regionalnych. Kontrole w dwóch oddziałach regionalnych ujawniły nieprawidłowości mające znamiona czynów naruszających dyscyplinę finansów publicznych. W wyniku kontroli NIK, Prezes Kasy podjął decyzję o skierowaniu zawiadomień o naruszeniu przez dwóch dyrektorów oddziałów regionalnych dyscypliny finansów publicznych. (str. 38) Do działalności audytu wewnętrznego Izba nie wnosi zastrzeŝeń. (str. 38) 2.2.3. Fundusz Emerytalno Rentowy 2.2.3.1. Przychody W ustawie budŝetowej na 2006 r. ustalono przychody Funduszu Emerytalno- Rentowego wg przypisu 4 w wysokości 16.135.469 tys. zł, tj. o 1,6% wyŝsze od wykonania w 2005 r. 3 Przychody były ustalone w planach finansowych państwowych funduszy celowych: Fundusz Emerytalno Rentowy, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji, Fundusz Administracyjny. 4 Przypis jest realizowany w ujęciu memoriałowym co oznacza, Ŝe przychody i koszty dotyczące danego roku obrotowego ujmuje się w tym roku, niezaleŝnie od terminu ich zapłaty. 7
Podsumowanie wyników kontroli Zrealizowane przychody wyniosły wg przypisu 16.204.850 tys. zł i w stosunku do ustawy budŝetowej na 2006 r. były wyŝsze o 69.381 tys. zł, tj. o 0,4%. Dotacja z budŝetu państwa została zrealizowana w 100,0%, a przychody własne w 102,9% planowanej kwoty. (str. 21) Kwota naleŝności FER odpisanych z powodu przedawnienia zwiększyła się z 5.729 tys. zł w 2005 r. do 5.983,1 tys. zł w 2006 r. Z 56,6% kwoty naleŝności odpisanych w 2005 r. do 59,0% w 2006 r. wzrosło zabezpieczenie ich dochodzenia hipoteką wpisaną do ksiąg wieczystych. (str. 23) Umorzono naleŝności składkowe w kwocie 34.888,2 tys. zł, tj. o 98,2% więcej niŝ w 2005 r. (str. 22) 2.2.3.2. Wydatki W ustawie budŝetowej na rok 2006 ustalono wydatki Funduszu Emerytalno Rentowego w wysokości 16.157.841 tys. zł, tj. o 0,8% wyŝsze od wykonania w 2005 r. (str. 24) Zrealizowane wydatki wyniosły 16.039.483 tys. zł i w stosunku do planu na 2006 r. były one niŝsze o 0,7%. W stosunku do 2005 r., zrealizowane wydatki były wyŝsze o 1,1%. (str. 24) Na koniec 2006 r. wystąpiły zobowiązania w kwocie 373.982 tys. zł; były one niŝsze od przewidzianych w ustawie budŝetowej o 33,8%, a w porównaniu do 2005 r. były wyŝsze o 12,2%. NajwyŜsze zobowiązania wystąpiły wobec NFZ 229.999 tys. zł oraz wobec budŝetu 76.000 tys. zł. (str. 26) Zapłacone przez KRUS odsetki za opóźnioną wypłatę świadczeń zmniejszyły się o 53,7% z 156,5 tys. zł w 2005 r. do 72,4 tys. zł w 2006 r. W tym odsetki od świadczeń refundowanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zmniejszyły się o 50,1%, a odsetki za zwłokę w załatwianiu świadczeń rolnych zmalały o 39,6%. Odsetki płatne z FER zmalały o 61,3%, z 81,8 tys. zł w 2005 r. do 31,6 tys. zł w 2006 r. (str. 26) Kwota nowoujawnionych nadpłat świadczeń emerytalno rentowych wzrosła o 99,27% (z 24.092,0 tys. zł w 2005 r. do 48.870,6 tys. zł w 2006 r.). Nadpłaty z winy pracowników KRUS wzrosły o 193,9% z 1.082,2 tys. zł w 2005 r. do 3.180,7 tys. zł w roku 2006. Kwota nadpłat świadczeń emerytalno-rentowch umorzonych i odpisanych wzrosła o 161,5% z 11.711,8 tys. zł w 2005 r. do 30.619,3 tys. zł w 2006 r., w tym o 154,5% (z 9.550,6 tys. zł do 24.307,8 tys. zł) zwiększyła się suma odpisanych nadpłat, których nie 8
Podsumowanie wyników kontroli moŝna dochodzić. Kwota nadpłat spłacona ze świadczeń bieŝących wzrosła z 5.714,4 tys. zł w 2005 r. do 6.547,3 tys. zł w 2006 r. tj. o 14,6%. (str. 25) 2.2.4. Fundusz Prewencji i Rehabilitacji 2.2.4.1. Przychody W ustawie budŝetowej na 2006 r. ustalono przychody w wysokości 25.532 tys. zł, tj. o 10,0% niŝsze od wykonania 2005 r. Zrealizowane przychody wyniosły 25.655 tys. zł, tj. 100,5% planu według ustawy budŝetowej. WyŜsze o 123 tys. zł przychody, osiągnięto z tytułu pozostałych przychodów. W strukturze zrealizowanych przychodów największy udział miał odpis z Funduszu Składkowego w kwocie 21.532 tys. zł z tytułu, którego udział w przychodach ogółem wyniósł 82,7% oraz dotacji z budŝetu państwa w kwocie 4.000 tys. zł, której udział w przychodach ogółem wyniósł 15,4%. Nie dokonywano zmian w planie przychodów Funduszu. NaleŜności według stanu na koniec grudnia 2006 r. nie wystąpiły. (str.27) 2.2.4.2. Wydatki Zrealizowane wydatki w kwocie 27.581 tys. zł były niŝsze od planowanych w ustawie budŝetowej o 2,6%. W porównaniu do 2005 r., wydatki były wyŝsze o 2,7%. W strukturze zrealizowanych wydatków, największy udział miały wydatki bieŝące w kwocie 25.486 tys. zł, które stanowiły 92,4% wydatków ogółem. W stosunku do wykonania w 2005 r., były one wyŝsze o 3,2%. Wydatki te stanowiły 97,2% planu według ustawy budŝetowej. W strukturze wydatków bieŝących największą pozycję stanowił zakup usług zdrowotnych w kwocie 23.349 tys. zł (84,7% wydatków ogółem). Wydatki te były niŝsze o 1,8 % od planu według ustawy budŝetowej. Wydatki inwestycyjne wyniosły 2.095 tys. zł i stanowiły 7,6% wydatków ogółem. Wydatki te stanowiły 100,0% planu według ustawy budŝetowej (652 tys. zł). W stosunku do wykonania w 2005 r. wydatki inwestycyjne były niŝsze o 2,4%. Największą pozycję (1.600 tys. zł) stanowiły wydatki ujęte w 626 Dotacje z funduszy celowych na finansowanie zakupów inwestycyjnych jednostek sektora finansów publicznych. Zobowiązania na dzień 31.12.2006 r. wynosiły 1.794 tys. zł, co oznacza wzrost w porównaniu do stanu na koniec grudnia roku poprzedniego o 3,5%. NajwyŜsze zobowiązania wystąpiły z tytułu rozrachunków z dostawcami 1.395 tys. zł i z tytułu rozrachunków wewnątrzoddziałowych (z oddziałami regionalnymi) 375 tys. zł. (str.28) 9
Podsumowanie wyników kontroli 2.2.5. Fundusz Administracyjny 2.2.5.1. Przychody W ustawie budŝetowej na rok 2006 ustalono przychody Funduszu Administracyjnego w wysokości 492.324 tys. zł, tj. o 3,1% niŝsze od wykonania w 2005 r. Zrealizowane przychody wyniosły 496.002 tys. zł i w stosunku do ustawy budŝetowej na rok 2006 były wyŝsze o 0,7%. W porównaniu do 2005 r. przychody były niŝsze o 2,3%. (str. 30) 2.2.5.2. Wydatki Wydatki Funduszu Administracyjnego ustalono w ustawie budŝetowej w wysokości 505.434 tys. zł. Kwota ta nie podlegała zmianom w ciągu roku budŝetowego. Zrealizowane wydatki wyniosły 492.805 tys. zł tys. zł, tj. 99,5% planu wg ustawy budŝetowej. W porównaniu do 2005 r. wydatki były niŝsze o 3,4%. W strukturze zrealizowanych wydatków największy udział (95,6%) miały wydatki bieŝące (wg działu IV planu sklasyfikowane jako wydatki na zadania wynikające z ustawy tworzącej fundusz celowy) w wysokości 470.893 tys. zł, tj. niŝsze o 2,0% od zaplanowanych wg ustawy budŝetowej. W porównaniu do 2005 r. wydatki bieŝące były niŝsze o 3,4%. (str. 30) W 2006 r. po raz pierwszy od kilku lat spadły koszty jednostkowe obsługi ubezpieczonych i świadczeniobiorców (o 2,3% w stosunku do roku 2005), choć przyczyniło się do tego nie tylko oszczędne wydatkowanie środków publicznych, ale równieŝ ogólny spadek o 1,1% łącznej liczby ubezpieczonych i świadczeniobiorców. (str. 32) Zobowiązania ogółem na koniec roku wyniosły 45.163 tys. zł i były wyŝsze o 35,8% niŝ planowane w ustawie budŝetowej i o 9,8% wyŝsze od stanu na koniec 2005 r. (str.32) 2.2.5.3. Zatrudnienie i wynagrodzenia Przeciętne zatrudnienie w 2006 r., w przeliczeniu na pełne etaty, wynosiło 6.385,2 etatów i było niŝsze o 48,5 etatu tj. o 0,75% w stosunku do zatrudnienia w 2005 r. oraz o 84,8 etatu tj. o 1,31% niŝsze od zatrudnienia planowanego. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto przypadające na 1 etat w 2006 r. wyniosło 2.174,52 zł, a więc było o 2,8% wyŝsze niŝ w 2005 r. (str. 33) 2.2.5.4. Inne ustalenia kontroli Stan funduszu na koniec roku wyniósł 17.682 tys. zł i w stosunku do planu wg ustawy budŝetowej (525 tys. zł) był wyŝszy o 3.368%. Sytuacja ta powtarza się po raz 10
Podsumowanie wyników kontroli kolejny, co wskazuje, iŝ opracowanie planu finansowego na rok 2006 r. nie było poprzedzone rzetelną analizą. (str. 29) Stan przygotowań do wdroŝenia kompleksowej informatyzacji KRUS w ramach projektu Poakcesyjny Program Wsparcia Obszarów Wiejskich 5 był opóźniony, choć przyczyna opóźnienia leŝy takŝe po stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Zintegrowany system wymagać będzie m. in. przeglądu i analizy dotychczasowego modelu organizacyjnego oraz dostosowania polityki zarządzania zasobami ludzkimi. Mimo posiadanych moŝliwości, w Kasie dotychczas zbyt rzadko przeprowadzano analizy zatrudnienia oraz aktualizacji potrzeb kadrowych. (str. 34) Nagrody kwartalne z Funduszu Motywacyjnego, przypadające na poszczególne oddziały nie miały dostatecznie motywacyjnego charakteru. Stanowiły uzupełnienie zasadniczego wynagrodzenia pracowników. (str. 35) 2.2.6. Finansowe rezultaty kontroli Na finansowe rezultaty kontroli złoŝyły się: - nielegalne wydatkowanie z Funduszu Administracyjnego kwoty 115,4 tys. zł, na druk ulotek i informacji nie związanych bezpośrednio z działalnością Kasy, co stanowiło naruszenie dyscypliny finansów publicznych określone w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 6 (str. 34), - inne nieprawidłowości finansowe w Funduszu Emerytalno Rentowym w kwocie 3.180,7 tys. zł z tytułu nadpłaty świadczeń emerytalno rentowych z winy pracowników KRUS, ocenione przez NIK jako działanie nierzetelne. (str. 26) 2.3. Uwagi końcowe i wnioski W celu wyeliminowania stwierdzonych uchybień i nieprawidłowości, NajwyŜsza Izba Kontroli przedstawiła w wystąpieniu pokontrolnym skierowanym do Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego następujące wnioski: 1. Zintensyfikowanie bieŝącej kontroli w zakresie wydawania decyzji emerytalnorentowych, w celu zminimalizowania przypadków dokonywania nadpłat świadczeń, 5 Projekt będzie realizowany ze środków pochodzących z kredytu udzielonego przez Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju na podstawie umowy zawartej pomiędzy Bankiem a Rzeczpospolitą Polską.; za nadzór nad realizacją projektu odpowiada Minister Pracy i Polityki Społecznej. 6 Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114 ze zm. 11
Podsumowanie wyników kontroli 2. Podjęcie działań pozwalających na okresową wymianę informacji z innymi organami rentowymi i instytucjami, w celu uniknięcia nienaleŝnych wypłat świadczeń, 3. Podjęcie działań mających na celu poprawę ściągalności nienaleŝnie pobranych świadczeń, 4. Uwzględnienie przy opracowywaniu kolejnych planów finansowych Funduszu Administracyjnego i Funduszu Prewencji i Rehabilitacji nadwyŝki środków posiadanych przez Fundusz. 5. Podjęcie działań mających na celu wyeliminowanie opóźnień w przekazywaniu dowodów księgowych do Biura Finansowo Księgowego Centrali Kasy. NiezaleŜnie od wniosków skierowanych do Prezesa KRUS, ustalenia kontroli wskazują na potrzebę podjęcia działań o charakterze legislacyjnym. Niezbędne jest wydanie przez ministra właściwego do spraw rozwoju wsi, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, rozporządzenia określającego zasady prowadzenia gospodarki finansowej Kasy. Art. 83 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników zawiera upowaŝnienie dla ministra właściwego do spraw rozwoju wsi do określenia, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, sposobu prowadzenia gospodarki finansowej Kasy, w tym sporządzania planu rzeczowofinansowego Kasy, państwowych funduszy celowych i funduszu składkowego, będących w dyspozycji Prezesa Kasy i dokonywania w nich zmian oraz gromadzenia i wydatkowania środków z tych funduszy, mając na względzie zapewnienie prawidłowego przepływu tych środków. Obecnie gospodarkę finansową Kasy reguluje rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 31 marca 2005 r. w sprawie sposobu prowadzenia gospodarki finansowej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Od dnia 19 maja 2006 r. Prezes Kasy podlega Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Niektóre przepisy rozporządzenia są sprzeczne z ustawą z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych i przepisami ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu obowiązującym od 19 maja 2006 r.). Kontrolujący zasięgał informacji u Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zdaniem Ministra, zmiany miałyby bardzo ograniczony charakter, a rozporządzenie moŝe funkcjonować w dotychczasowym brzmieniu. W Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi trwają prace analityczne i studyjne zmierzające do opracowania załoŝeń nowej ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, która w sposób kompleksowy ureguluje materię dotyczącą m.in. zasad prowadzenia gospodarki finansowej KRUS. 12
3. WaŜniejsze wyniki kontroli 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomicznych i organizacyjnych 3.1.1. Stan prawny Gospodarka finansowa części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego podlega rygorom wynikającym z ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych 7, ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych 8, ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości 9, ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników 10, rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 31 marca 2005 r. w sprawie sposobu prowadzenia gospodarki finansowej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego 11, a takŝe ze stosownych przepisów wykonawczych, wydanych na podstawie ww. ustawy z dnia 30 czerwca 2006 r. oraz aktów prawa wewnętrznego, ustanowionych przez Prezesa KRUS. W myśl art.103 ust. 4 ustawy o finansach publicznych Prezes Kasy jest dysponentem części 72 budŝetu państwa. Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników Prezes Kasy jest centralnym organem administracji rządowej, podległym od 19 maja 2006 r. Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi 12. Do dnia 18 maja 2006 r. Prezes Kasy podlegał ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 75), Kasa prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, a podstawami finansowymi ubezpieczenia społecznego i jej działalności są fundusze: emerytalno-rentowy, administracyjny, prewencji i rehabilitacji, które są państwowymi funduszami celowymi, których dysponentem jest Prezes Kasy (art. 76 ust. 2 i art. 76 ust. 2a) oraz fundusz składkowy wyposaŝony w osobowość prawną, w którym funkcję zarządu pełni z urzędu Prezes Kasy pod nadzorem Rady Rolników (art. 76 ust. 1). Prezes Kasy dysponuje takŝe funduszem motywacyjnym na dodatkowe wypłaty (nagrody) dla pracowników Kasy, które są realizowane poza limitami wynikającymi z przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budŝetowej 7 Dz. U. Nr 249, poz. 2104 ze zm. 8 Dz. U. Nr 19, poz. 177 ze zm. 9 Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm. 10 Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm. 11 Dz. U. Nr 68, poz. 599 12 Zgodnie z ustawą z dnia 23 marca 2006 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z 2006 r. Nr 75, poz. 519. 13
(art. 81a ust. 1-3). Państwo gwarantuje wypłatę świadczeń finansowanych z funduszu emerytalno-rentowego (art. 76 ust. 3). 1) Fundusz emerytalno-rentowy Fundusz ten, zgodnie z art. 78 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, jest przeznaczony na finansowanie świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, emerytur i rent z innego ubezpieczenia społecznego, wypłacanych łącznie ze świadczeniami z ubezpieczenia emerytalno-rentowego wraz z dodatkami, refundacji określonych kosztów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeŝeli przepisy emerytalne przewidują taką refundację oraz ubezpieczeń zdrowotnych rolników i pracujących z nimi domowników podlegających ubezpieczeniu społecznemu, osób pobierających świadczenia emerytalno-rentowe w części składkowej, rolników, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu a podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu. Fundusz ten, w myśl art. 78 ust. 2 cyt. ustawy, tworzy się ze składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, uzupełniającej dotacji z budŝetu państwa, dotacji budŝetu państwa przeznaczonej na składki na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których mowa w art. 78 ust. 1 pkt 5 13, refundacji ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na pokrycie wydatków na świadczenia z innego ubezpieczenia społecznego o których mowa w art. 78 ust. 1 pkt 2 14 i wydatków wynikających z art. 25 ust. 2 a pkt 1 w związku z art. 25 ust. 4 15. 2) Fundusz prewencji i rehabilitacji Fundusz ten, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przeznaczony jest na finansowanie kosztów rzeczowych wynikających z realizacji zadań Kasy, o których mowa w art. 21 b ust.5 16, art. 63 17 i art. 64 ust.1,2 cyt. ustawy 18. 13 Rolników i pracujących z nimi domowników podlegających ubezpieczeniu społecznemu, osób pobierających świadczenia emerytalno-rentowe w części składkowej, rolników, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznego, a podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu. 14 Emerytur i rent z innego ubezpieczenia społecznego wypłacanych łącznie ze świadczeniami z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, wraz z dodatkami. 15 Wydatków wynikających z podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz podlegania zaopatrzeniu emerytalnemu przypadającemu po tej dacie. 16 Koszty przekwalifikowania zawodowego rencisty i koszty rolniczej renty szkoleniowej. 17 Działalność na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej oraz rolniczym chorobom zawodowym. 18 Działania na rzecz pomocy ubezpieczonym i osobom uprawnionym do świadczeń z ubezpieczenia wykazującym całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym ale rokującym jej odzyskanie w wyniku leczenia i rehabilitacji, albo zagroŝonym całkowitą niezdolnością do pracy w gospodarstwie rolnym obejmujące w szczególności: prowadzenie zakładów rehabilitacji leczniczej, kierowanie na rehabilitację leczniczą do zakładów rehabilitacyjnych, wspieranie rozwoju rehabilitacji ambulatoryjnej na obszarach wiejskich, promocję zdrowia, działania dotyczące profilaktyki zdrowotnej w środowisku wiejskim, prowadzenie we własnym zakresie badań i analiz przyczyn niezdolności do pracy, odpłatne zlecanie badań naukowych i ekspertyz dotyczących przyczyn niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym oraz metod jej przeciwdziałania. 14
Fundusz prewencji i rehabilitacji tworzy się z odpisów od funduszu składkowego w wysokości do 5% planowanych wydatków tego funduszu oraz z dotacji budŝetu państwa (art. 80 ust. 2). W razie powstania niedoboru funduszu prewencji niedobór ten pokrywa się ze środków funduszu składkowego (art. 80 ust. 3). 3) Fundusz administracyjny Fundusz administracyjny jest przeznaczony na finansowanie kosztów obsługi ubezpieczenia, z wyjątkiem kosztów pokrywanych ze środków funduszu składkowego lub funduszu prewencji i rehabilitacji. Ponadto ze środków funduszu administracyjnego finansowane są koszty obsługi zadań z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego (art. 79 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Fundusz administracyjny jest tworzony z odpisów od funduszu składkowego i z funduszu emerytalno-rentowego, w wysokości do 9% planowanych wydatków funduszu składkowego i do 3,5% planowanych wydatków funduszu emerytalno-rentowego oraz z refundacji przez właściwe instytucje kosztów związanych z realizacją ubezpieczenia zdrowotnego oraz realizacją innych zadań powierzonych Prezesowi Kasy na podstawie odrębnych przepisów (art. 79 ust. 2). W razie powstania niedoboru funduszu administracyjnego, niedobór ten pokrywa się ze środków funduszu składkowego (art. 79 ust. 3). 3.1.2. Uwarunkowania ekonomiczno - organizacyjne W skład Kasy wchodzi Centrala, 49 oddziałów regionalnych oraz 220 placówek terenowych. Jednostki organizacyjne Kasy wydatkują wyłącznie środki państwowych funduszy celowych, których dysponentem jest Prezes Kasy. Przeciętne zatrudnienie w KRUS w 2006 r. wyniosło 6.385,2 etatu. Łączne wydatki Funduszu Administracyjnego na finansowanie kosztów obsługi ubezpieczenia wyniosły 492.805 tys. zł. W 2006 r. średnioroczna liczba ubezpieczonych w Funduszu Emerytalno-Rentowym wynosiła 1.586.583 i w porównaniu do stanu z 2005 r. była wyŝsza o 53.879 osób, tj. o 2,2%. Liczba osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników, która jednocześnie prowadziła działalność gospodarczą, wg stanu na koniec 2006 r. wynosiła 78.871 osób i w porównaniu do 2005 r. wzrosła o 27,8%; osoby te płacą składkę kwartalną w podwójnej wysokości. 15
Zadania Kasy w zakresie gromadzenia przychodów własnych ze składek na ubezpieczenie emerytalno - rentowe są realizowane przez oddziały regionalne. Kwartalna składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe stanowi 30% emerytury podstawowej, obowiązującej w ostatnim miesiącu poprzedniego kwartału. W I kwartale 2006 r. kwartalna składka wynosiła 168,80 zł, w pozostałych kwartałach 179 zł. Przeciętna wysokość kwartalnej składki wyniosła 176,45 zł i w porównaniu do 2005 r. wzrosła o 4,5%. Emerytura podstawowa w I kwartale 2006 r. wynosiła 562,58 zł, a w pozostałych kwartałach 579,46 zł. Centrala Kasy dokonuje przelewów redystrybucyjnych Funduszu z dotacji budŝetowej. W 2006 r. 92,2% wpływów FER stanowiła dotacja budŝetu państwa, a 7,8% przychody własne. W 2006 r. przeciętna liczba wszystkich wypłacanych przez KRUS emerytur i rent wyniosła 1.583.552 i była o 3,6% niŝsza niŝ 2005 r. Przeciętne świadczenie emerytalno rentowe finansowane z FER wyniosło 681,47 zł, finansowane z FUS 800, 43 zł, a renty strukturalne 892,20 zł. Ustalona w ustawie budŝetowej dotacja dla KRUS w części 72 budŝetu państwa wynosiła łącznie 14.968.845 tys. zł, co stanowiło 6,6% planowanych wydatków budŝetu państwa (225.828.675 tys. zł). Zrealizowana dotacja z budŝetu państwa wyniosła 14.967.077 tys. zł, tj. 99,99% planu według ustawy budŝetowej i budŝetu po zmianach. 3.2. Księgi rachunkowe i sprawozdawczość budŝetowa 3.2.1. Opinia o księgach rachunkowych Na podstawie badania ksiąg rachunkowych, w odniesieniu do organizacji systemu księgowości, w tym księgowości komputerowej oraz kontroli finansowej stwierdzono uchybienia w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych, jak niŝej: W celu oceny skuteczności systemu księgowości i kontroli finansowej (badanie zgodności) oraz oceny rzetelności ksiąg rachunkowych (badanie wiarygodności), wybrano przy pomocy narzędzia informatycznego, z zastosowaniem metod statystycznych łącznie 120 dowodów księgowych na kwotę 94.474.003,66 zł, które wraz z 24 dowodami dobranymi metodami niestatystycznymi na łączną kwotę 23.567.309,32 zł zostały zbadane pod kątem: - poprawności formalnej oraz prawidłowości kontroli wewnętrznej i dekretacji, - prawidłowości ewidencji transakcji w urządzeniach księgowych wpływającej na sprawozdawczość bieŝącą i sprawozdania roczne. 16
Przegląd analityczny oraz dobór i badanie próby dowodów księgowych prowadzone były zgodnie z metodyką przedstawioną w rozdziale 4.1. W badaniu zastosowano statystyczny dobór próby tzw. metodą monetarną. Dobór niestatystyczny dotyczył 23 umów, dotyczących 14 największych zamówień publicznych, udzielonych z Funduszu Administracyjnego. W zakresie poprawności formalnej (zgodności) dowodów i zapisów księgowych w badanej próbie stwierdzono uchybienia dotyczące łącznie 6 dowodów na kwotę 7.356.887,17 zł. Wykryte uchybienia polegały w szczególności na: - w 5 dowodach o łącznej wartości 7.355.643,10 zł stwierdzono zaksięgowanie ich w niewłaściwych miesiącach, co stanowiło naruszenie art. 20 ust.1 ustawy o rachunkowości, co spowodowane było usprawiedliwionym opóźnieniem w merytorycznym zatwierdzeniu faktur przez właściwe biura Centrali Kasy, - nieujęcie 1 dowodu o wartości 1.244,07 zł w rejestrze faktur. PowyŜsze uchybienia posiadały charakter formalny, które nie miały wpływu na sprawozdawczość bieŝącą i roczną oraz nie doprowadziły do zapłaty odsetek za zwłokę. Na podstawie przeprowadzonego badania wydano opinię bez zastrzeŝeń. W zakresie rzetelności zapisów księgowych mających wpływ na bieŝące oraz roczne sprawozdania budŝetowe (badanie wiarygodności) wydano opinię bez zastrzeŝeń. Izba pozytywnie oceniła prowadzenie w Biurze Finansowo Księgowym rejestru wpływających do Biura faktur, podkreślając jednocześnie, iŝ w rejestrze tym są odnotowywane jedynie faktury, które wpływają do Biura z Kancelarii Kasy, nie są natomiast ujmowane faktury doręczone przez dostawcę bezpośrednio do biura merytorycznego. 3.2.2. Opinia o rocznych sprawozdaniach budŝetowych Uwzględniając opinię na temat wiarygodności ksiąg w odniesieniu do sprawozdawczości rocznej wydana została opinia bez zastrzeŝeń. 3.3. Analiza wykonania budŝetu państwa w części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Wykonanie budŝetu państwa w części 72 KRUS prezentują dane zawarte w tabeli stanowiącej załącznik Nr 1 do informacji. 17
3.3.1. Dochody W ustawie budŝetowej na rok 2006 nie ustalono dochodów dla części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Przychody były ustalone w planach finansowych państwowych funduszy celowych (Fundusz Emerytalno Rentowy, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji, Fundusz Administracyjny). W cz. 72 zrealizowane dochody z tytułu odsetek i wpływów z róŝnych dochodów wyniosły 52,1 tys. zł (dział 753 obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, dział 853 pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej). W porównaniu do 2005 r. były one niŝsze o 93,8%. NaleŜności i zobowiązania stwierdzono w funduszach celowych, rentach strukturalnych i naleŝnościach od rolników z tytułu składki na ubezpieczenie zdrowotne z działów specjalnych (KRUS wykonuje funkcję płatnika składek na ubezpieczenie zdrowotne). W KRUS w 2006 r. wystąpiły naleŝności wymagalne ogółem (krajowe) w kwocie 310.652,9 tys. zł. NaleŜności wymagalne w 2006 r. były niŝsze w stosunku do roku 2005 o 42,4 %. W 2006 r. umorzono, odroczono bądź rozłoŝono na raty naleŝności pienięŝne, do których nie stosuje się przepisów ustawy Ordynacja podatkowa 19 na łączną kwotę 21 tys. zł, tj. o 87,9% mniej niŝ w 2005 r. Pobrane dochody były terminowo przekazywane na rachunek budŝetu państwa. 3.3.2. Wydatki W ustawie budŝetowej na rok 2006 ustalano wydatki w części 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w wysokości 14.968.845 tys. zł. W ciągu roku wydatki zostały zwiększone o 26 tys. zł do łącznej wysokości 14.968.871 tys. zł. Zmiany dotyczyły wydatków w rozdziale 85395 Pozostała działalność (w ustawie budŝetowej taka pozycja nie wystąpiła) W okresie od 27 lutego do 28 grudnia 2006 r. Minister Finansów wydał 12 decyzji na pokrycie zobowiązań wymagalnych Skarbu Państwa wynikających z ustawy z dnia 20 maja 2005 r. 20 Decyzje Minister Finansów wydał na podstawie ustawy 19 Stosuje się rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu umarzania, odraczania lub rozkładania na raty spłat naleŝności pienięŝnych, do których nie stosuje się przepisów ustawy Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 117 poz. 791). 20 Ustawa z dnia 20 maja 2005 r. o dodatku pienięŝnym dla niektórych emerytów, rencistów i osób pobierających świadczenie przedemerytalne albo zasiłek przedemerytalny (Dz. U. Nr 102, poz. 852 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do 26 lutego 2007 r. 18
o finansach publicznych, wyroków Sądów Okręgowych Sądów Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, decyzji Prezesa KRUS o ustaleniu wysokości i wypłacie dodatku pienięŝnego, a takŝe pozytywnej opinii Komisji Finansów Publicznych w sprawie utworzenia (zmian przeznaczenia) nowej rezerwy celowej 21. Zrealizowane wydatki wyniosły 14.967.077 tys. zł, tj. 99,99% budŝetu po zmianach. W porównaniu do 2005 roku wydatki były niŝsze o 2,6%. W strukturze zrealizowanych w 2006 r. wydatków największy udział miały wydatki w działach: a) dział 753 Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne 14.944.116 tys. zł. Wykonanie wydatków było niŝsze od planu według ustawy budŝetowej o 0,01%. Udział tej kwoty stanowił 99,8% ogółu zrealizowanych wydatków w części 72, w tym: - rozdz. 75305 Fundusz Emerytalno-Rentowy 14.932.671 tys. zł. Wykonanie wydatków wynosiło 100% planu według ustawy budŝetowej. Stanowiło to 99,77% ogółu zrealizowanych wydatków w części 72. - rozdz. 75306 Fundusz Prewencji i Rehabilitacji 4.000 tys. zł. Wykonanie wydatków wynosiło 100% planu według ustawy budŝetowej. Udział tej kwoty stanowił 0,03% ogółu zrealizowanych wydatków w części 72, - rozdz. 75311 Renty strukturalne - 7.445 tys. zł. Wykonanie wydatków było niŝsze o 7,3% od planu według ustawy budŝetowej, zmian nie dokonano w planie wydatków. Udział tej kwoty stanowił 0,05% ogółu zrealizowanych wydatków w części 72, b) dział 851 Ochrona zdrowia rozdz. 85156 - składka na ubezpieczenie zdrowotne oraz świadczenia dla osób nieobjętych obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego 22.868 tys. zł. Wykonanie wydatków było niŝsze o 1.072 tys. zł od planu według ustawy budŝetowej (o 4,5%), w 2006 r. nie dokonano zmian w planie wydatków. Udział tej kwoty stanowił 0,15% ogółu zrealizowanych wydatków w części 72, c) dział 853 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 93 tys. zł. Wykonanie wydatków było niŝsze o 107 tys. zł od planu według ustawy budŝetowej i niŝsze o 133 tys. zł od planu po zmianach. Udział tej kwoty stanowił 6,2% ogółu zrealizowanych wydatków w części 72, w tym: 21 Nowe rezerwy celowe utworzone w dniach 23 maja, 21 września, 29 listopada oraz 15 grudnia 2006 r. 19
- rozdz. 85335 Refundacja ulg dla inwalidów wojennych i wojskowych z tytułu ubezpieczeń OC i AC - 67 tys. zł. Wykonanie wydatków było niŝsze o 133 tys. zł od planu według ustawy budŝetowej (o 86,5%); w 2005 r. nie dokonano zmian w planie wydatków, - rozdz. 85395 Pozostała działalność 26 tys. zł. Pozycja ta nie wystąpiła w ustawie budŝetowej. Wykonanie wydatków było równe wydatkom w budŝecie po zmianach. NiŜsze o 7,3% wykonanie wydatków w rozdz. 75311 związane było z brakiem nowych wniosków w zakresie rent strukturalnych. NiŜsze wykonanie wydatków w rozdz. 85335 (o 66,5%) było niezaleŝne od Kasy (refundacja na wniosek osoby zainteresowanej). Izba zauwaŝa, Ŝe w 2006 r., podobnie jak w latach poprzednich, wykonanie wydatków w tym rozdziale znacznie odbiegało od planu i oscylowało w przedziale 13,5% - 21,3%. Na koniec 2006 r. wystąpiły zobowiązania w wysokości 1.880,0 tys. zł (dział 851 ochrona zdrowia). Zobowiązania wymagalne nie wystąpiły. 3.3.3. Dotacje Zrealizowana dotacja zgodnie z ustawą budŝetową wyniosła 14.968.845 tys. zł i stanowiła 100,0% planowanych wydatków w części 72, w tym dla Funduszu Emerytalno- Rentowego 14.932.671 tys. zł oraz dla Funduszu Prewencji i Rehabilitacji 4.000 tys. zł. 3.4. Fundusz Emerytalno Rentowy Wykonanie planu finansowego Funduszu Emerytalno-Rentowego prezentują dane zawarte w tabeli stanowiącej załącznik nr 2 do informacji. Stan funduszu na początek 2006 r. wynosił 114.081 tys. zł, tj. o 111,2% więcej niŝ planowano w ustawie budŝetowej na rok 2006, w tym: - środki pienięŝne w kwocie 40.376 tys. zł, - naleŝności netto w kwocie 331.263 tys. zł, naleŝności brutto w kwocie 693.943 tys. zł, (naleŝności przeterminowane 535.959 tys. zł, w tym z tytułu składek i odsetek 533.271 tys. zł), naleŝności netto były wyŝsze od zaplanowanych w ustawie budŝetowej o 41.263 tys. zł, tj. o 14,2% i o 14,3% wyŝsze od naleŝności na początek 2005 r., - zobowiązania w kwocie 333.204 tys. zł, które były niŝsze niŝ zaplanowano w ustawie budŝetowej o 40,0% i o 39,5% niŝsze od zobowiązań na początek 2005 r. 20
Na koniec 2006 r. stan funduszu wynosił 279.448 tys. zł, tj. o 145,0% więcej niŝ na początku roku i w stosunku do ustawy budŝetowej na rok 2006 był wyŝszy o 783,4%, w tym: - środki pienięŝne w kwocie 230.952 tys. zł, tj. o 1.452,1% większej od planowanej i o 472,0% wyŝszej niŝ na koniec 2005 r., - naleŝności netto w kwocie 347.117 tys. zł, naleŝności brutto w kwocie 681.127 tys. zł, w tym z tytułu składek i odsetek w kwocie 654.911 tys. zł (w tym przeterminowane 307.732 tys. zł, a z tytułu składek i odsetek 305.033 tys. zł). NaleŜności netto były wyŝsze niŝ planowano o 13,2%. r. W porównaniu do stanu na koniec 2005 r. wzrosły one o 4,8%, - zobowiązania w wysokości 373.982 tys. zł, które były niŝsze niŝ przewidziane w ustawie budŝetowej o 33,8%. W porównaniu do 2005 r. były one wyŝsze o 12,2%. 3.4.1. Przychody W ustawie budŝetowej na rok 2006 ustalono przychody wg przypisu w wysokości 16.135.469 tys. zł, tj. o 2,0% wyŝsze od wykonania w 2005 r., ustalone przychody wg wpływów wynosiły 16.113.165 tys. zł, tj. o 2,3% więcej od wykonania w 2005 r. W planie przychodów nie dokonywano zmian. Zrealizowane przychody wg przypisu wyniosły 16.204.850 tys. zł i w stosunku do ustawy budŝetowej były wyŝsze o 69.381 tys. zł, tj. o 0,4%. W porównaniu do 2005 r. przychody te były wyŝsze o 2,0%. Zrealizowane przychody wg wpływów wyniosły 16.192.304 tys. zł i w stosunku do ustawy budŝetowej były wyŝsze o 0,5%. W porównaniu do 2005 r. były one wyŝsze o 2,3%. WyŜsze niŝ planowane w ustawie budŝetowej przychody osiągnięto z tytułu przychodów własnych wg przypisu o 2,9%, a wg wpływów o 6,7% oraz inne przychody własne wg przypisu o 0,6%, a wg wpływów o 37,8%. W strukturze zrealizowanych przychodów największy udział miały przychody z tytułu dotacji z budŝetu państwa, których udział w przychodach wg przypisu wyniósł 92,1%, a w przychodach wg wpływów 92,2%. Przychody te wyniosły 14.932.671 tys. zł (100,0% planu). W stosunku do wykonania 2005 r. przychody te były wyŝsze o 1,5%. Dotacja uzupełniająca w kwocie 12.818.831 tys. zł była wyŝsza od przewidzianej w ustawie budŝetowej o 0,2%. W porównaniu do 2005 r. była ona wyŝsza o 3,8%. 21
Dotacja celowa w wysokości 756.145 tys. zł była niŝsza od przewidzianej w ustawie budŝetowej o 1,0%. W porównaniu do 2005 r. była ona niŝsza o 1,5%. Dotacja na sfinansowanie składki na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 1.357.695 tys. zł była niŝsza od przewidzianej w ustawie budŝetowej o 0,9%. W porównaniu do 2005 r. była ona niŝsza o 14,6%. Przychody własne w ujęciu memoriałowym (wg przypisu) w kwocie 1.238.184 tys. zł stanowiły 7,6% przychodów FER. W stosunku do planu wg ustawy budŝetowej były one wyŝsze o 2,9%. W stosunku do wykonania 2005 r. przychody te były wyŝsze o 11,9%. Przychody własne wg wpływów w kwocie 1.259.633 tys. zł stanowiły 7,8% przychodów FER w ujęciu kasowym. W stosunku do planu wg ustawy budŝetowej były one wyŝsze o 6,7%. W stosunku do wykonania 2005 r. przychody te były wyŝsze o 12,1%. Wśród przychodów własnych dominującą pozycję stanowiły wpływy ze składek. Przychody ze składek stanowiły 7,5% przychodów FER wg przypisu i 7,4% przychodów wg wpływów. Przychody ze składek wg przypisu w kwocie 1.212.022 tys. zł w stosunku do planu według ustawy budŝetowej były wyŝsze o 3,0%, a w stosunku do wykonania 2005 r. przychody te były wyŝsze o 12,5%. Przychody ze składek wg wpływów w kwocie 1.205.909 tys. zł, w stosunku do planu według ustawy budŝetowej były wyŝsze o 5,6%, a w stosunku do wykonania 2005 r. były wyŝsze o 12,6%. NaleŜności brutto według stanu na dzień 31 grudnia 2006 r. wyniosły 681.127 tys. zł i w porównaniu do stanu na koniec grudnia 2005 r. były niŝsze o 1,8%. Największe naleŝności na koniec 2006 r. wystąpiły z tytułu: - składek i odsetek w kwocie 654.911 tys. zł, co stanowiło 96,2% ogólnej kwoty naleŝności, - rozliczenia z Funduszem Składkowym w kwocie 489 tys. zł, - rozliczenia z Funduszem Administracyjnym w kwocie 3.914 tys. zł, - windykacji nienaleŝnie pobranych świadczeń w kwocie 177 tys. zł, - z ZUS z tytułu świadczeń zbiegowych w kwocie 13.113 tys. zł. W 2006 r. umorzono naleŝności składkowe w kwocie 34.888,2 tys. zł, tj. o 98,2% więcej niŝ w 2005 r. Podjęte decyzje dotyczyły 58.717 rolników, tj. o 354,4% więcej niŝ w 2005 r. Z kwoty 34.888,2 tys. zł umorzonych naleŝności, odsetki za zwłokę stanowiły 52,3%, a naleŝność główna 47,7%. 22
Spośród umorzonych w 2006 r. naleŝności FER 41,0% stanowiły umorzenia dokonane z powodu strat wynikających z anomalii pogodowych. Składki umorzone z powodu suszy i powodzi stanowiły ok. 82,0% ogółu umorzonych składek. W 2006 r. skierowano do egzekucji administracyjnej 27.816 tytułów wykonawczych dotyczących naleŝności na kwotę 24.926,2 tys. zł, tj. o 13,0% więcej niŝ w 2005 r. Zrealizowano w drodze egzekucji administracyjnej 35.263 tytuły wykonawcze na kwotę 24.469,8 tys. zł, tj. o 43,7% więcej niŝ w 2005 r. Z protokołem nieściągalności zwrócono 4.017 tytułów egzekucyjnych na kwotę 1.942,4 tys. zł, tj. o 26,3% więcej niŝ w 2005 r. Egzekucją administracyjną objęto 4,93% zadłuŝenia. Stan zadłuŝenia rolników z tytułu składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe na koniec 2006 r. wyniósł 466.935,1 tys. zł i był wyŝszy od stanu na koniec 2005 r. o 1,8%. W 2006 r. oddziały regionalne KRUS udzieliły ulg w postaci układu ratalnego 70.315 rolnikom, tj. o 5,7% więcej niŝ w 2005 r. Wg stanu na koniec 2006 r. trwające układy ratalne w FER obejmowały kwotę 161.521,0 tys. zł, tj. o 11,9 % wyŝszą niŝ w analogicznym okresie 2005 r. W 2006 r. naleŝności rozłoŝone na raty stanowiły 34,59% kwoty zadłuŝenia (w 2005 r. 31,47%). Odroczono termin płatności bieŝącej składki 25.752 rolnikom tj. o 14,5% mniej niŝ w roku ubiegłym, na kwotę 347,2 tys. zł, tj. o 106,7% większą niŝ w 2005 r. Dokonano potrąceń naleŝności składkowych ze świadczeń przysługującym rolnikom z ubezpieczenia na kwotę 99.069,5 tys. zł, tj. o 2.956,1 tys. zł (3,08%) więcej niŝ w 2005 r. Kwoty dokonanych potrąceń stanowiły 21,22% kwoty zadłuŝenia (w 2005 r. 20,95%). W 2006 r. z powodu przedawnienia dokonano odpisania naleŝności składkowych w wysokości 5.983,1 tys. zł, tj. o 4,4% więcej niŝ w 2005 r. Są to roszczenia z tytułu niezapłaconych składek ubezpieczeniowych, które ulegają przedawnieniu po 10 latach od dnia, w którym stały się wymagalne. Wzrost kwot odpisanych w porównaniu do 2005 r. spowodowany był, m.in. wzrostem składki o 23% w 1996 r. w porównaniu do 1995 r. Przeciętna wysokość kwartalnej składki w 1996 r. wynosiła - 87,10 zł, a w 1995 r. 70,80 zł. Odpisywane przedawnione naleŝności zabezpieczone były hipoteką; wpisem tym objętych było 56,65 % kwoty naleŝności odpisanych w 2005 r. i 59,0% w 2006 r. W 49 oddziałach regionalnych i 220 placówkach terenowych KRUS prowadzona była imienna ewidencja osób objętych ubezpieczeniem społecznym rolników oraz osób zobowiązanych do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Ewidencję 23
prowadzono w postaci zapisów elektronicznych w przystosowanym do tego celu systemie komputerowym. Ewidencję prowadzono odrębnie dla kaŝdego ubezpieczonego. Obejmowała ona dane identyfikacyjne oraz dane dotyczące okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, wysokości wymierzonych i opłaconych składek na ubezpieczenie, przysługujących zwolnieniach bądź ulgach w opłacaniu składek, zgodnie z obowiązującym w tym zakresie stanem prawnym. Wskaźnik ściągalności składek ubezpieczenia rolniczego wzrósł z 99,30% w 2005 r. do 99,42% w 2006 r. Przypis naleŝności FER z tytułu składek zwiększył się z 1.077.715 tys. zł w 2005 r. do 1.212.022 tys. zł w 2006 r., tj. o 12,5%. W tym samym okresie wpływy naleŝności wzrosły z 1.070.986 tys. zł do 1.205.909 tys. zł, tj. o 12,6%. Było to spowodowane, m. innymi, wzrostem w 2006 r. przeciętnej wysokości kwartalnej składki o 4,5% oraz wzrostem liczby płatników składek o 2,2%. NIK nie stwierdza nieprawidłowości w realizacji planu przychodów. 3.4.2. Wydatki W ustawie budŝetowej na rok 2006 ustalono wydatki w wysokości 16.157.841 tys. zł. Plan wydatków nie został zmieniony. Zrealizowane wydatki wyniosły 16.039.483 tys. zł i były niŝsze o 0,7% od planowanych w ustawie budŝetowej. W porównaniu do 2005 r. wydatki były wyŝsze o 4.009 tys. zł, tj. o 1,1%. W strukturze zrealizowanych w 2006 r. wydatków największy udział miały wydatki dotyczące: - emerytur i rent rolnych ( 3110 klasyfikacji budŝetowej) w wysokości 13.252.239 tys. zł. Stanowiły one 82,6% ogółu wydatków funduszu. W stosunku do ustawy budŝetowej na rok 2006 wydatki te były niŝsze o 0,4%; a w porównaniu do wykonania 2005 r. były wyŝsze o 1,8%, - składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowanej z budŝetu państwa ( 4130 klasyfikacji budŝetowej) w wysokości 1.357.695 tys. zł (8,5% ogółu wydatków funduszu); wydatki te w stosunku do ustawy budŝetowej były niŝsze o 0,9%. W porównaniu do wykonania 2005 r. były one niŝsze o 14,6%, - świadczeń zleconych do wypłaty (świadczenia kombatanckie, dodatki za pracę przymusową i dodatki górnicze) w łącznej kwocie 737.515 tys. zł stanowiły 4,6% ogółu wydatków funduszu. Świadczenia kombatanckie w kwocie 637.946 tys. zł (100,5 % planu) 24
były niŝsze od wypłaconych w 2005 r. o 1,7%. Dodatki za pracę przymusową i dodatki górnicze w łącznej kwocie 99.569 tys. zł (90,1% planu), były niŝsze od wypłaconych w 2005 r. o 0,3%, - odpis na Fundusz Administracyjny ( 2960 klasyfikacji budŝetowej) wynosił 370.000 tys. zł, tj. 100,0% planu wg ustawy budŝetowej. W stosunku do wykonania 2005 r. był on wyŝszy o 1,1%. Odpis na Fundusz Administracyjny stanowił 2,3% wydatków FER, - zasiłki pogrzebowe rolne ( 3110 klasyfikacji budŝetowej) zrealizowano w kwocie 296.674 tys. zł, tj. o 15,7% niŝszej niŝ planowano w ustawie budŝetowej. W stosunku do wykonania 2005 r. były one wyŝsze o 1,1%. Wypłata zasiłków pogrzebowych stanowiła 1,8% wydatków FER, - koszty obsługi świadczeń zleconych KRUS do wypłaty ( 2960 klasyfikacji budŝetowej) zrealizowano w planowanej w ustawie budŝetowej na 2006 r. kwocie 18.629 tys. zł; stanowiły one 0,12 % wydatków FER. W stosunku do wykonania 2005 r. były niŝsze o 1,1%. Fundusz Emerytalno-Rentowy prowadzi obsługę świadczeń dla około 231 tys. rolników z pracowniczego systemu ubezpieczeń społecznych. Świadczenia te, wraz z kosztami ich obsługi, refunduje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wydatki i przychody związane z tymi świadczeniami nie są ujmowane w planie finansowym Funduszu Emerytalno-Rentowego. W 2006 r. ZUS refundował Kasie wypłacone świadczenia w kwocie 2.246.953 tys. zł oraz koszty ich obsługi w wysokości 56.174 tys. zł. W porównaniu do 2005 r. łączna kwota refundacji była wyŝsza o 3,3%. NaleŜności KRUS od ZUS z tytułu wypłaty powyŝszych świadczeń wyniosły na koniec 2006 r. 13.113 tys. zł, tj. o 123,4% więcej niŝ w 2005 r. Zadania określone w poz. IV planu wg ustawy budŝetowej Zadania wynikające z ustawy tworzącej fundusz celowy stanowiły 89,1% wydatków ogółem FER. Plan FER wg ustawy budŝetowej przewidywał na te zadania 14.399.707 tys. zł, tj. o 341.590 tys. zł więcej od wykonania 2005 r. Wykonanie wyniosło 14.286.428 tys. zł, tj. o 113.279 tys. zł (o 0,8%) mniej niŝ przewidziano w ustawie budŝetowej. W porównaniu do 2005 r. na realizację tych zadań wydatkowano o 228.311 tys. zł (o 1,6%) więcej. Kwota nowoujawnionych nadpłat świadczeń emerytalno-rentowych wzrosła o 99,27 % z 24.092,0 tys. zł w 2005 r. do 48.870,6 tys. zł w 2006 r. Wzrost ten związany 25
był, przede wszystkim z ujawnianiem przypadków pobierania świadczeń, mimo jednoczesnego prowadzenia gospodarstwa rolnego i pobierania świadczeń na podstawie przedłoŝonych nieprawdziwych dokumentów. W 2005 r. nadpłaty powstałe bez winy pracowników KRUS wzrosły o 95,5%, z 23.009,8 tys. zł do 44.988,9 tys. zł. Nadpłaty z winy pracowników KRUS wzrosły o 193,9%, z 1.082,2 tys. zł w 2005 r. do 3.180,7 tys. zł w 2006 r. W tym, najbardziej (o 918,2%) wzrosła kwota nadpłat wynikająca z podwójnego wypłacania renty lub emerytury. Kwota umorzonych i odpisanych nadpłat świadczeń emerytalno-rentowych wzrosła o 161,5%, z 11.711,8 tys. zł w 2005 r. do 30.619,3 tys. zł w 2006 r. W tym o 154,5%, (z 9.550,6 tys. zł do 24.307,8 tys. zł), zwiększyła się suma odpisanych nadpłat, których nie moŝna dochodzić. Dotyczy to przede wszystkim przypadków upływu okresu, w którym moŝna Ŝądać zwrotu nadpłaconych świadczeń emerytalno-rentowych. Kwota nadpłat spłacona ze świadczeń bieŝących wzrosła z 5.714,4 tys. zł w roku 2005 r. do 6.547,3 tys. zł w 2006 r., tj. o 14,6%. Kasa podjęła m. in. następujące działania: - opracowano oprogramowanie umoŝliwiające sprawdzenie, we współpracy z ZUS oraz innymi organami rentowymi, czy nie są pobierane jednocześnie świadczenia z KRUS i innych organów, - utworzono (od lutego 2007 r.) centralną bazę danych emerytów i rencistów KRUS, pozwalającą na automatyczne wykrywanie przypadków wypłaty emerytur i rent rolniczych tej samej osobie z więcej niŝ jednego oddziału regionalnego KRUS. Zobowiązania ogółem na koniec grudnia 2006 r. wyniosły 373.982 tys. zł. W porównaniu do stanu na koniec grudnia poprzedniego roku były one o 33,8% niŝsze. Zobowiązania długoterminowe nie występowały. NajwyŜsze zobowiązania wystąpiły wobec: - NFZ w kwocie 229.999 tys. zł, - budŝetu w kwocie 76.000 tys. zł, - budŝetu z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych w kwocie 59.694 tys. zł. Zapłacone przez oddziały regionalne Kasy odsetki z tytułu opóźnionej wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego wyniosły w 2006 r. 31,6 tys. zł (w 361 sprawach). Odsetki zapłacone z Funduszu Emerytalno Rentowego KRUS były w 2006 r. o 61,4 % niŝsze niŝ w 2005 r. 26