Popyt turystyczny w polskich regionach nadmorskich ze szczególnym uwzględnieniem miast portowych

HĄCIA Ewa 1 Popyt turystyczny w polskich regionach nadmorskich ze szczególnym uwzględnieniem miast portowych WSTĘP Rozpatrywanie turystyki jako zjawiska ekonomicznego wiąże się z zaspokajaniem potrzeb osób podróżujących w celach turystycznych, uwarunkowane prowadzeniem działalności gospodarczej, wywołującej określone skutki ekonomiczne. Podmioty działające w ramach gospodarki turystycznej zaspokajają potrzeby kreowane przez turystów. Odbywa się to głównie w miejscach koncentracji ruchu turystycznego, którego uczestnicy kształtują popyt na produkt turystyczny. Zaspokojenie potrzeb turystycznych jest warunkowane odpowiednimi składowymi podaży turystycznej. Regiony recepcyjne o wysokiej gęstości ruchu turystycznego określa się jako atrakcyjne turystycznie, czyli charakteryzujące się nieprzeciętnymi walorami, zagospodarowaniem turystycznym oraz dostępnością komunikacyjną. Potencjał regionów atrakcyjnych turystycznie jest szansą na rozwój turystyki na danym obszarze. Odpowiednio planowany, w ramach polityki turystycznej i strategii rozwoju, może sprzyjać rozwojowi całego regionu. Celem artykułu jest analiza oraz ocena popytu turystycznego w polskich regionach nadmorskich. Szczególną uwagę zwrócono na miasta portowe. Analiza popytu turystycznego została przeprowadzona na podstawie ruchu turystycznego. Artykuł jest wynikiem przeprowadzonych badań, w ramach których zastosowano elementy procedury badawczej typu diagnostycznego, umożliwiającej ustalenie stanu obecnego. Analiza popytu turystycznego w polskich regionach nadmorskich, czyli województwach pomorskim i zachodniopomorskim została przeprowadzona w odniesieniu do 2013 r. W tym celu skorzystano z danych statystycznych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny w ramach Banku Danych Lokalnych [23] oraz innych opracowań [16, 18, 19]. 1. TURYSTYKA W REGIONACH NADMORSKICH W POLSCE Województwa pomorskie i zachodniopomorskie, czyli dwa polskie regiony nadmorskie należą do najbardziej atrakcyjnych turystycznie regionów kraju. Charakteryzują się znacznym ruchem turystycznym, są najchętniej odwiedzane przez turystów krajowych i zagranicznych, szczególnie w dłuższych podróżach. Stopień wykorzystania bazy noclegowej jest wysoki. Jako jednostki administracyjne województwa te są regionami położonymi w północnej części Polski, nad Morzem Bałtyckim. Z punktu widzenia turystyki nie są to obszary jednorodne. Granice województw nie pokrywają się z granicami tzw. regionów turystycznych. Od wielu lat prowadzona jest dyskusja wśród badaczy zajmujących się zagadnieniami związanymi z delimitacją oraz nazewnictwem regionów turystycznych. Dominuje podejście, w którym wyznaczanie granic tych regionów uzależnione jest od kryteriów fizjograficznych, czyli jest to obszar o wysokich walorach turystycznych, na których koncentruje się ruch turystyczny. Na tej podstawie już w latach 60. XX wieku Mileska wyróżniła 21 regionów turystycznych [7, s. 190 194]. Natomiast według Lijewskiego i in. jest 7 dużych regionów turystycznych [10, s. 193]. Przegląd wielu podobnych koncepcji podziału Polski na regiony turystyczne przedstawił Kruczek [8, s. 59 61]. Niezależnie od autora obszary w granicach województw pomorskiego i zachodniopomorskiego są określane między innymi jako region: nadmorski, Wybrzeże, bałtycki, Pobrzeże, pomorski, Pojezierze Pomorskie, 1 Akademia Morska w Szczecinie, Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu, Instytut Zarządzania Transportem, Zakład Organizacji i Zarządzania, e-mail: ehacia@op.pl 1762

Ziemie (Szczecińska, Koszalińska, Gdańska), makroregiony północno-zachodni i północno-środkowy. Podziały te wynikają głównie z aspektu geograficznego tych obszarów. Większość koncepcji delimitacji polskich regionów turystycznych nie uwzględniała regionów administracyjnych. Kozak wskazuje na dwie przyczyny takiej sytuacji [7, s. 190 194]. Po pierwsze zmienność polskich granic administracyjnych. Po drugie centralizacja władzy (ograniczająca prowadzenie polityki rozwoju na szczeblu wojewódzkim). Dopiero po reformie terytorialnej oraz wejściu Polski do Unii Europejskiej wzrosło znaczenie układu regionalnego, który ma szczególne znaczenie w zakresie dysponowania funduszami unijnymi. Poza tym podział administracyjny kraju jest kluczowy w przypadku polityki regionalnej oraz gromadzenia niektórych danych statystycznych. Kryterium statystyczne pozwalające na zbieranie informacji w odniesieniu do wydzielonych regionów, odpowiadających województwom, powiatom i gminom umożliwia prowadzenie analiz niezbędnych w procesie programowania rozwoju danego regionu. Podejście utożsamiające regiony turystyczne z jednostkami podziału administracyjnego kraju popierają także Zmyślony [25, s. 12 15] i Niezgoda, według której obszar recepcji turystycznej jest dowolnie ograniczoną przestrzenią pełniącą funkcję turystyczną, a wyznaczanie jej granic powinno być uzależnione od celu i zakresu prowadzonych rozważań [14, s. 54]. Dotychczas prowadzone były badania w zakresie turystyki, wskazując na jej osobliwość w regionach nadmorskich. Dotyczyły różnych aspektów, między innymi: oceny atrakcyjności turystycznej województwa zachodniopomorskiego [13, s. 90 156], identyfikacji regionów turystycznych, w tym województw nadmorskich zachodniopomorskiego i pomorskiego [4, s. 158 163], konkurencyjności regionów oferujących turystykę morską na przykładzie województwa pomorskiego [11, s. 93 99], analizy funkcjonowania gospodarki turystycznej w gminach nadmorskich [17, s. 189 252]. Nadal istnieje potrzeba analizy zjawiska turystyki na tych obszarach. Jego znaczenie jest również podkreślane w dokumentach unijnych. Ze względu na ogłoszenie w 2010 r. przez Komisję Europejską komunikatu Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu jako kontynuacji Strategii lizbońskiej, podjęto decyzję o sformułowaniu działań w celu wspierania zwiększania potencjału rozwojowego turystyki. W tym samym roku został wydany komunikat Europa najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego [3]. W dokumencie wskazano kierunki europejskich działań, mających na celu stworzenie korzystnych warunków rozwoju turystyki w Europie [24, s. 292]. Podkreślono, że rozwój turystyki uzależniony jest również od działań podejmowanych w ramach innych dziedzin polityki europejskiej. Wskazano przede wszystkim na politykę rozwoju regionalnego, transportową i morską, konkurencji, podatkową, ochrony środowiska, kultury i rozwoju obszarów wiejskich. Pełniejsze uwzględnienie turystyki w tych obszarach politycznych uznano za priorytet dla Komisji Europejskiej. Natomiast znaczenie regionów przybrzeżnych podkreślono w Rezolucji Parlamentu Europejskiego Wpływ turystyki w regionach przybrzeżnych [22]. 2. ANALIZA POPYTU TURYSTYCZNEGO Charakter rynku turystycznego kształtowany jest przez cechy popytu turystycznego, który można określić jako wielkość zapotrzebowania na produkt turystyczny w określonej cenie i danym okresie [21, s. 47]. Pojęcie to jest związane z zaspokajaniem potrzeb turysty. W tym kontekście popytem turystycznym jest zapotrzebowanie na określone dobra i usługi, które turyści są skłonni nabyć w określonej cenie w celu zaspokojenia swoich potrzeb, związanych z ruchem turystycznym [6, s. 25]. Ze względu na podaż turystyczną, zlokalizowaną w konkretnym miejscu, to turysta musi się przemieścić w celu realizacji potrzeby turystycznej. Stąd popyt turystyczny cechuje mobilność oraz koncentracja w przestrzeni. Lokalizacja walorów turystycznych wpływa na kierunki wyjazdów turystycznych i wynikający z tego układ przestrzenny ruchu turystycznego. Poza tym popyt turystyczny jest sezonowy i restytucyjny (odnawialny). Pierwsza z tych cech objawia się zmiennością wielkości ruchu turystycznego i jest to zależne od rodzaju turystyki, położenia geograficznego oraz warunków klimatycznych. Restytucyjny charakter popytu może 1763

przejawiać się poprzez ponowny zakup podobnego produktu turystycznego lub lepszego (droższego) w wyniku na przykład wzrostu dochodów. Rezygnacja z jakiejkolwiek formy turystyki jest ostatecznością. Turysta zakłada, że ponownie pojawią się u niego potrzeby turystyczne, które będzie chciał zaspokoić. Wiedza na temat wielkości i struktury popytu turystycznego wspomaga proces kształtowania polityki turystycznej oraz podejmowania decyzji przez podmioty działające w sferze podaży. Podstawowym miernikiem popytu turystycznego jest wielkość i struktura ruchu turystycznego [21, s. 77]. Ruchem turystycznym nazywa się czasowe migracje ludności poza miejsce stałego zamieszkania, wynikające ze społecznie uwarunkowanych potrzeb, określonych różnego rodzaju motywacją [9, s. 13]. Można też określić szerzej jako ogół zjawisk i efektów przestrzennego przemieszczania się ludzi w trakcie podróży turystycznych [12, s. 66]. Analiza ruchu turystycznego jako miernika popytu w polskich regionach nadmorskich została przeprowadzona etapowo. Najpierw w odniesieniu dla województw zachodniopomorskiego i pomorskiego z ukazaniem skali zjawiska na tle całej Polski. W kolejnym kroku dokonano selekcji mniejszych jednostek administracyjnych (powiatów), charakteryzujących się znaczną koncentracją ruchu turystycznego na tle województwa. Wielkość ruchu turystycznego została oceniona na podstawie danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego, będących wynikiem badań pierwotnych pełnych przeprowadzonych w bazie noclegowej. Dane te dotyczyły liczby turystów korzystających z obiektów noclegowych i liczby udzielonych im noclegów oraz stopnia wykorzystania miejsc noclegowych w 2013 r. W odniesieniu do ruchu turystycznego stosuje się wskaźniki, będące miarą jego intensywności. Do najczęściej stosowanych można zaliczyć wskaźnik Schneidera (liczba turystów korzystających z noclegów na 100 mieszkańców) oraz wskaźnik Charvata (liczba udzielonych noclegów na 100 mieszkańców) [20, s. 69]. W analizach przestrzennych wykorzystuje się również np. iloraz liczby turystów do powierzchni [9, s. 41], nazywany wskaźnikiem gęstości ruchu turystycznego. W tabeli 1 scharakteryzowano wielkość ruchu turystycznego oraz wybrane wskaźniki jego intensywności i gęstości w Polsce oraz dwóch analizowanych województwach w 2013 r. Dane dotyczą liczby turystów i udzielonym im noclegów w turystycznych obiektach noclegowych. Oba województwa charakteryzują się ponadprzeciętną intensywnością i gęstością ruchu turystycznego na tle całego kraju. Przedstawione wskaźniki potwierdzają wyższą intensywność w województwie zachodniopomorskim, natomiast pod względem gęstości korzystniej wypada pomorskie. W bazie noclegowej obu województw udzielono 28,22% wszystkich noclegów w całej Polsce, z tym, że 17,82% w zachodniopomorskim, a 10,40% w pomorskim. Pod względem noclegów udzielonych turystom zagranicznym jest to jeszcze wyższy udział 29,33% (odpowiednio 21,67 i 7,66%). W województwie zachodniopomorskim zaobserwowano wyższy udział turystów zagranicznych w ogólnej liczbie turystów, szczególnie w przypadku liczby udzielonych noclegów. Oba nadmorskie polskie województwa charakteryzują się zróżnicowanym obciążeniem ruchem turystycznym. W 2013 r. obszar tylko siedmiu powiatów województwa zachodniopomorskiego (kołobrzeski, m. Szczecin, kamieński, m. Świnoujście, gryficki, koszaliński, sławieński) było celem podróży i pobytu 85,35% turystów (krajowych i zagranicznych) korzystających z obiektów noclegowych całego województwa. Rozpatrując tylko turystów zagranicznych udział ten wyniósł 93,64%. Natomiast 93,33% noclegów udzielonych turystom ogółem w całym województwie zostało zrealizowanych w bazie noclegowej zlokalizowanej na terenie tych powiatów. W przypadku turystów zagranicznych było to 96,63%. 1764

Tab. 1. Charakterystyka ruchu turystycznego w Polsce, województwach zachodniopomorskim i pomorskim w 2013 r. Wyszczególnienie Polska Województwo Województwo zachodniopomorskie pomorskie Liczba turystów korzystających z noclegów ogółem 23 401 138 2 090 104 1 966 831 Liczba turystów zagranicznych korzystających z noclegów 5 242 972 501 830 384 098 Liczba turystów zagranicznych w ogólnej liczbie korzystających z noclegów [%] 22,4 24,0 19,5 Liczba udzielonych noclegów ogółem 62 959 662 11 221 437 6 546 610 Liczba udzielonych noclegów turystom zagranicznym 12 471 268 2 703 072 955 086 Udział noclegów udzielonych turystom zagranicznym w ogólnej ich liczbie [%] 19,8 24,1 14,6 Stopień wykorzystania miejsc noclegowych [%] 33,8 44,4 35,6 Liczba turystów korzystających z noclegów na 100 mieszkańców (wskaźnik Schneidera) 60,7 121,4 85,9 Liczba udzielonych noclegów na 100 mieszkańców (wskaźnik Charvata) 163,4 651,9 285,9 Liczba turystów korzystających z noclegów na 1 km 2 powierzchni (wskaźnik gęstości ruchu) 74,8 91,3 107,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie [16, 19] W województwie pomorskim, podobnie jak w zachodniopomorskim (wyjątkiem jest tylko m. Szczecin), najwyższa koncentracja ruchu turystycznego wystąpiła na terenie siedmiu powiatów nadmorskich (m. Gdańsk, pucki, m. Sopot, słupski, m. Gdynia, nowodworski, lęborski). Obszar ten był miejscem recepcji turystycznej 77,38% turystów korzystających z bazy noclegowej całego województwa. Zdecydowanie wyższe udziały zaobserwowano w pozostałych rozpatrywanych przypadkach, mianowicie: turystów zagranicznych korzystających z noclegów 88,67%, udzielonych noclegów 83,48%, noclegów udzielonych turystom zagranicznym 90,63%. Na rysunku 1 przedstawiono procentowy udział wyróżnionych powiatów województwa zachodniopomorskiego pod względem liczby udzielonych noclegów ogółem oraz udzielonych turystom zagranicznym w 2013 r. W obu przypadkach zdecydowanym liderem był powiat kołobrzeski. Poza tym miasto Świnoujście i powiat kamieński cieszyły się znacznym zainteresowaniem turystów krajowych i zagranicznych. Analiza danych, będących podstawą wyliczeń, których wyniki ilustruje rysunek 1 prowadzi do ciekawych wniosków. Powiat sławieński jest chętniej odwiedzany przez turystów krajowych niż zagranicznych. Udział tych drugich w ogólnej liczbie korzystających z noclegów na tym terenie wynosi niecałe 7%, czyli dużo poniżej średniej dla całego województwa (24%). Najwyższy udział turystów zagranicznych zaobserwowano w Świnoujściu (44,68%). Podobne zależności odnotowano pod względem liczby udzielonych noclegów. Na rysunku 2 przedstawiono procentowy udział wyróżnionych powiatów województwa pomorskiego pod względem liczby udzielonych noclegów ogółem oraz udzielonych turystom zagranicznym w 2013 r. W obu przypadkach miasto Gdańsk zajęło czołową pozycję. Szczególnie spektakularny jest wynik w kategorii liczby noclegów udzielonych turystom zagranicznym (60,16%). Podobnie jak w województwie zachodniopomorskim, zaobserwowano pewne upodobania turystów zagranicznych. Powiat pucki (głównie Hel, Jastarnia, Władysławowo) jest zdecydowanie bardziej popularny wśród rodaków niż obcokrajowców, których udział w ogólnej liczbie korzystających z noclegów na tym terenie nie przekracza 2%, czyli dużo poniżej średniej dla całego województwa (19,5%). Na uwagę zasługuje niemały udział pozostałych powiatów pod względem liczby udzielonych noclegów turystom ogółem (16,52%). Oznacza to, że ruch turystyczny w województwie pomorskim charakteryzuje się mniejszą koncentracją w wybranych powiatach niż w województwie zachodniopomorskim. 1765

Rys. 1. Procentowy udział powiatów w ogólnej wielkości dla województwa zachodniopomorskiego pod względem liczby udzielonych noclegów ogółem (z lewej) oraz noclegów udzielonych turystom zagranicznym (z prawej) w 2013 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie [23, 15.03.2015 r.] Rys. 2. Procentowy udział powiatów w ogólnej wielkości dla województwa pomorskiego pod względem liczby udzielonych noclegów ogółem (z lewej) oraz noclegów udzielonych turystom zagranicznym (z prawej). Źródło: opracowanie własne na podstawie [23, 15.03.2015 r.] Dalsza analiza ruchu turystycznego w polskich regionach nadmorskich została zawężona do wyróżnionych powiatów o największej koncentracji ruchu turystycznego w 2013 r. Pod względem zarówno liczby turystów korzystających z noclegów, jak i udzielonych im noclegów liderem w województwie zachodniopomorskim był powiat kołobrzeski (518 966 osób, 3 857 221 noclegów), natomiast w drugim z regionów nadmorskich miasto Gdańsk (628 428 osób, 1 537 077 noclegów). Porównując rankingi według obu kryteriów w województwie pomorskim były one zbliżone. Natomiast rozbieżności zaobserwowano w przypadku województwa zachodniopomorskiego. Szczecin zajmował drugą lokatę pod względem liczby turystów, natomiast dopiero siódmą według liczby udzielonych noclegów. Świadczy to o tym, że sporo turystów nocuje w szczecińskiej bazie noclegowej, ale są to krótsze pobyty, niż na przykład w Świnoujściu, gdzie jest mniej turystów, ale znacznie wyższa liczba udzielonych noclegów. Aby zbadań stopień koncentracji ruchu turystycznego odniesiono zaobserwowane wielkości do liczby mieszkańców i powierzchni każdego z powiatów. W tabelach 2 i 3 przedstawiono wskaźniki intensywności i gęstości ruchu turystycznego oraz stopień wykorzystania miejsc noclegowych w powiatach województwa zachodniopomorskiego i pomorskiego w 2013 r. Na podstawie przedstawionych danych w odniesieniu do wyróżnionych powiatów w obu województwach łącznie nie trudno zauważyć, że różnią się one pod względem 1766

intensywności i gęstości ruchu turystycznego. W województwie zachodniopomorskim najwyższą gęstością charakteryzowały się miasta Szczecin i Świnoujście (obszary o porównywalnie najmniejszych powierzchniach wśród rozpatrywanych powiatów), najmniejszą powiat koszaliński, który z kolei zajmuje największą powierzchnię wśród analizowanych. Dla wszystkich powiatów wskaźnik ten był wyższy od średniej dla całego województwa oraz kraju. Zdecydowanym rekordzistą, czyli obszarem o najwyższej gęstości ruchu turystycznego był Sopot. Natomiast powiat słupski, zajmujący największy obszar wśród analizowanych powiatów województwa pomorskiego charakteryzował się najniższą gęstością i była to wielkość niższa niż średnia dla województwa i kraju. Wyznaczona w tabeli 2 i 3 wartość wskaźnika Schneidera odzwierciedla intensywność ruchu turystycznego. Wysoki poziom intensywności odnotowano w powiatach: kołobrzeskim (około 6 turystów na 1 mieszkańca), m. Sopot (około 5), m. Świnoujście (około 5), kamieńskim (około 4). Najmniejszy w Gdyni i Szczecinie (poniżej 1). Są to obszary o dość dużym zaludnieniu, szczególnie Szczecin (ponad 400 000 mieszkańców). Tab. 2. Charakterystyka wybranych parametrów ruchu turystycznego w siedmiu powiatach województwa zachodniopomorskiego w 2013 r. Wyszczególnienie Powiat Powiat Powiat Powiat Powiat Powiat Powiat kołobrzeski m. Szczecin kamieński m. Świnoujście gryficki koszaliński sławieński wskaźnik Schneidera 651,7 93,6 474,4 507,1 276,9 239,1 198,1 wskaźnik Charvata 4 843,7 182,3 2 844,5 3 412,6 1 699,8 1 471,6 1 837,9 wskaźnik gęstości ruchu 715,8 1 271,7 227,6 1 068,5 168,3 95,2 110,1 Stopień wykorzystania miejsc noclegowych [%] 62,1 38,1 39,2 49,5 30,3 42,2 47,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie [16;23, 15.03.2015 r.] Tab. 3. Charakterystyka wybranych parametrów ruchu turystycznego w siedmiu powiatach województwa pomorskiego w 2013 r. Wyszczególnienie Powiat Powiat Powiat Powiat Powiat Powiat Powiat m. Gdańsk pucki m. Sopot słupski m. Gdynia nowodworski lęborski wskaźnik Schneidera 136,5 329,7 513,8 143,9 45,5 252,0 129,5 wskaźnik Charvata 333,8 1 453,6 1 584,9 924,6 108,5 1 390,7 712,4 wskaźnik gęstości ruchu 2 398,6 465,4 11 550,8 60,8 837,9 136,7 121,4 Stopień wykorzystania miejsc noclegowych [%] 42,1 36,0 50,6 46,7 33,9 37,7 36,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie [16;23, 15.03.2015 r.] W bazie noclegowej na terenie powiatów o największej intensywności ruchu turystycznego, czyli kołobrzeskiego i Sopotu stopień wykorzystania miejsc noclegowych był również bardzo wysoki, odpowiednio 62,1 i 50,6%. Są to wielkości przekraczające średnie wartości dla obu województw i całego kraju. Poza tym ze względu na sezonowość popytu turystycznego, wskaźnik ten jest znacznie wyższy w okresach tzw. szczytu. W 2013 r. rekordowy był miesiąc lipiec, w którym odnotowano wyższy stopień wykorzystania miejsc noclegowych o następującą liczbę punktów procentowych w stosunku do średniej dla całego roku: [23, 15.03.2015 r.] 12,4 w całej Polsce, 15,5 w województwie zachodniopomorskim, 20,9 w województwie pomorskim. Informacja o stopniu wykorzystania miejsc noclegowych dostarcza wiedzy na temat relacji popytu turystycznego do podaży turystycznej, której jedną ze składowych jest baza noclegowa. Analiza stanu bazy noclegowej w nadmorskich powiatach województwa zachodniopomorskiego połączona z identyfikacją gmin o największej jej koncentracji przestrzennej była również przedmiotem badań i została zaprezentowana w innym artykule [6, s. 13330 13335]. 3. TURYSTYKA W MIASTACH PORTOWYCH Rozwój turystyki, szczególnie morskiej i przybrzeżnej, uwarunkowany jest również polityką morską państwa, która będąc integralną częścią polityki gospodarczej, określa strategiczne cele 1767

i kierunki dalekosiężnych działań, prowadzących do wszechstronnego i racjonalnego wykorzystania nadmorskiego położenia kraju, z uwzględnieniem preferencji wynikających z warunków politycznych, społecznych i ekonomicznych [2, 69 70]. Z położeniem polskich regionów nadmorskich wiąże się istniejący potencjał rozwojowy w obszarze turystyki na tych terenach. Zostało to uwzględnione w dokumencie o charakterze strategicznym pt. Polityka morska Rzeczypospolitej Polskiej do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.), przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 17 marca 2015 r. W ramach kierunku Racjonalne korzystanie z zasobów naturalnych środowiska morskiego sformułowano między innymi cel dotyczący podniesienia atrakcyjności turystycznej polskiego wybrzeża [15, s. 44 45]. Dlatego też zasadne jest działanie w zakresie tworzenia, modernizowania i rozwijania terminali pasażerskich w portach morskich, ze szczególnym wskazaniem na infrastrukturę i logistykę obsługi statków pasażerskich (wycieczkowych) i turystów [1, s. 189]. Na terenie analizowanych powiatów województw zachodniopomorskiego i pomorskiego zlokalizowane są cztery porty morskie o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej oraz wiele małych portów o znaczeniu dla gospodarki lokalnej. Według danych statystycznych GUS [18, s. 259 260] procentowy udział portów, w których odbywał się międzynarodowy ruch pasażerski w 2013 r. był następujący: 54,27% Świnoujście, 32,28% Gdynia, 7,88% Gdańsk, 3,63% Międzyzdroje, 1,77% Kołobrzeg, 0,07% Szczecin i około 0,1% inne. Wysoki udział Świnoujścia w ogólnej liczbie pasażerów kształtuje się na podobnym poziomie od kilku lat. Przy niewielkim (o około 1%) spadku ogólnej liczby pasażerów we wszystkich portach w porównaniu do 2012 r., nastąpił zauważalny wzrost w portach o mniejszym ruchu pasażerskim, tzn. w Międzyzdrojach (11,85%), Kołobrzegu (6,83%) i Szczecinie (5,06%). Wyraźny spadek nastąpił w Gdańsku aż o 14,28%. Natomiast stały coroczny wzrost odnotowywany jest w Gdyni. Porównując liczbę pasażerów z 2010 r., to w 2013 r. nastąpił wzrost o aż 19,12%. Tendencje w ruchu pasażerskim w portach mogą sprzyjać rozwojowi turystyki, ponieważ turyści korzystający z obiektów noclegowych na terenie powiatów nadmorskich obu badanych województw często korzystają z transportu morskiego. Poza tym wielu turystów, szczególnie ze Skandynawii i Niemiec nocuje poza bazą noclegową rejestrowaną przez GUS, tj. u rodziny, znajomych lub w tzw. drugich domach. Ze względu na dogodne połączenia transportowe wielu z nich nie korzysta w ogóle z noclegu i wtedy są odwiedzającymi jednodniowymi, którzy zwiększają intensywność i gęstość ruchu turystycznego. W 2013 r. mieszkańcy dwóch krajów europejskich stanowili prawie 98% osób generujących ruch pasażerski we wszystkich polskich portach: Szwedzi (89,19%) i Niemcy (8,60%). Około 91% wszystkich Szwedów korzystających z portów polskich było w Świnoujściu (55,44%) i Gdyni (35,73%). Natomiast 42,36% Niemców wybrało Międzyzdroje i była to jedyna narodowość generująca ruch pasażerski w tym porcie. Zdecydowana większość Duńczyków wybrała Kołobrzeg (około 97%) i również była to jedyna narodowość. Analiza intensywności ruchu turystycznego dla wymienionych portów została przeprowadzona według wskaźnika Schneidera odnotowanego w 2013 r. W przypadku Szczecina, Świnoujścia, Gdańska i Gdyni wzięto pod uwagę dane dotyczące miast na prawach powiatu, natomiast dla Kołobrzegu i Międzyzdrojów informacji w odniesieniu do gmin. Są to gminy przyjmujące większość ruchu turystycznego istniejącego w obrębie całego powiatu, w skład którego wchodzą. Około 59% turystów nocujących w obiektach na terenie powiatu kamieńskiego wybrało gminę Międzyzdroje. Natomiast około 89% nocujących w bazie powiatu kołobrzeskiego korzystało z obiektów gminy Kołobrzeg. Wysoki poziom intensywności ruchu turystycznego zaobserwowano w: gminie Międzyzdroje (około 20 turystów na 1 mieszkańca), gminie Kołobrzeg (około 8), m. Świnoujście (około 5). Natomiast odnosząc liczbę turystów korzystających z noclegów w 2013 r. do powierzchni danego obszaru, czyli wyznaczając gęstość ruchu turystycznego, wyniki przedstawiają nieco odmienną sytuację. Najwyższą gęstość zaobserwowano w gminie Kołobrzeg i m. Gdańsk. Niższa była w m. Szczecin, gminie Międzyzdroje i m. Świnoujście, ale na porównywalnym poziomie. 1768

WNIOSKI 1. Analiza ruchu turystycznego jako miernika popytu turystycznego może być narzędziem wspomagającym proces podejmowania decyzji przez podmioty odpowiedzialne za kształtowanie polityki, a także działające w sferze podaży turystycznej. 2. Wielkość, struktura, intensywność i gęstość ruchu turystycznego pozwala ocenić popyt, natomiast stopień wykorzystania bazy noclegowej, świadczący o relacji z podażą, wskazać możliwość w zakresie wykorzystania istniejącego potencjału. 3. Polskie regiony nadmorskie charakteryzują się zróżnicowanym obciążeniem ruchem turystycznym. Więcej turystów korzysta z obiektów noclegowych na terenie województwa zachodniopomorskiego, na terenie którego jest również wyższa intensywność ruchu turystycznego. Natomiast w województwie pomorskim jest wyższa jego gęstość. 4. W 2013 r. w województwie zachodniopomorskim siedem powiatów (głównie nadmorskich) było miejscem recepcyjnym dla 85,35% turystów korzystających z obiektów noclegowych całego województwa. Zdecydowanym liderem był powiat kołobrzeski. W drugim z analizowanych województw udział siedmiu powiatów wynosił 77,38%, z najwyższą pozycją m. Gdańsk. Jednakże pod względem liczby turystów w Gdańsku było ich zdecydowanie więcej niż w powiecie kołobrzeskim. 5. Biorąc pod uwagę analizowane powiaty w obu województwach najwyższą intensywnością ruchu turystycznego charakteryzował się powiat kołobrzeski, najwyższą gęstością m. Sopot. 6. W 2013 r. Szwedzi i Niemcy stanowili prawie 98% osób generujących ruch pasażerski w polskich portach. Biorąc pod uwagę fakt, że są to dominujące narodowości wśród turystów zagranicznych odwiedzających oba województwa, nie można tego pominąć w kontekście wpływu na ruch turystyczny, szczególnie w Świnoujściu, którego udział w międzynarodowym ruchu pasażerskim jest największy. Streszczenie Celem artykułu jest analiza oraz ocena popytu turystycznego w polskich regionach nadmorskich. Szczególną uwagę zwrócono na miasta portowe. Analiza popytu turystycznego została przeprowadzona na podstawie ruchu turystycznego. Słowa kluczowe: popyt turystyczny, regiony nadmorskie, miasta portowe Tourist demand in the Polish coastal regions with particular attention to the port cities Abstract The main aim of the article is the analysis and assessment of tourist demand in the Polish coastal regions. A particular attention has been paid to the port cities. Analysis of tourist demand has been carried out on the basis of tourist traffic. Keywords: tourist demand, coastal regions, port cities BIBLIOGRAFIA 1. Christowa Cz., Działania dedykowane polskim portom morskim wynikające z syntezy najlepszych praktyk stosowanych w wybranych portach europejskich. Sfera administracyjno-zarządcza, eksploatacyjno-usługowa i inwestycyjna, w: Analiza najlepszych praktyk w zakresie zarządzania w portach morskich Unii Europejskiej. Red. Cz. Christowa, Wydawnictwo Naukowe Akademii Morskiej, Szczecin 2010. 2. Christowa Cz., Systemy zarządzania i eksploatacji w polskich portach morskich (ze szczególnym uwzględnieniem portów w Szczecinie i Świnoujściu). Wydawnictwo Naukowe Akademii Morskiej, Szczecin 2011. 3. Europe, the world s No 1 tourist destination a new political framework for tourism in Europe, COM(2010) 352, 30.06.2010. 1769

4. Godlewska-Majkowska H., Regiony turystyczne, w: Atrakcyjność inwestycyjna regionów Polski a kształtowanie lokalnych i regionalnych specjalizacji gospodarczych. Red. H. Godlewska- Majkowska. Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2009. 5. Gołembski G., Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce wolnorynkowej. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 1998. 6. Hącia E., Analysis of tourist supply and demand in West Pomeranian voivodeship. Logistyka, 6/2014. 7. Kozak M.W., Regiony turystyczne: aspekty użyteczności pojęcia. Folia Turistica 21, Kraków 2009. 8. Kruczek Z., Region turystyczny jako przedmiot edukacji. Folia Turistica 21, Kraków 2009. 9. Kurek W., Mika M., Turystyka jako przedmiot badań naukowych, w: Turystyka. Red. W. Kurek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. 10. Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., Geografia turystyki Polski. PWE, Warszawa1985. 11. Marciszewska B., Oferta turystyki morskiej a konkurencyjność regionu na przykładzie województwa pomorskiego, w: Turystyka jako czynnik wzrostu konkurencyjności regionów w dobie globalizacji. Red. G. Gołembski. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań 2008. 12. Mazurski K. F., Geneza i przemiany turystyki. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, Wrocław 2006. 13. Milewski D., Regionalne uwarunkowania rozwoju turystyki na przykładzie województwa zachodniopomorskiego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005. 14. Niezgoda A., Obszar recepcji turystycznej w warunkach rozwoju zrównoważonego. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006. 15. Polityka morska Rzeczypospolitej Polskiej do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.). Międzyresortowy zespół ds. polityki morskiej RP, Warszawa 2014. 16. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2013. 17. Szwichtenberg A., Gospodarka turystyczna polskiego wybrzeża. Wydawnictwo Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2006. 18. Transport wyniki działalności w 2013 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014. 19. Turystyka w 2013 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014. 20. Warszyńska J., Jackowski A., Podstawy geografii turyzmu. PWN, Warszawa1979. 21. Wodejko S., Ekonomiczne zagadnienia turystyki. Wyższa Szkoła Handlowa, Warszawa 1997. 22. Wpływ turystyki w regionach przybrzeżnych, Rezolucja Parlamentu Europejskiego (Dz. Urz. UE 2010/C 45 E/01). 23. www.stat.gov.pl/bdl Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. 24. Zielińska-Szczepkowska J., Polityka turystyczna, w: Polityka gospodarcza (zagadnienia wybrane). Red. R. Kisiel i R. Marks-Bielska. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2013. 25. Zmyślony P., Partnerstwo i przywództwo w regionie turystycznym. Wydaw. AE, Poznań2008. 1770