STUDIA EUROPEJSKIE 2/2006 Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie STUDIA EUROPEJSKIE 4/2006 Zeszyt branżowy Instytut Gospodarki Wy szej Szko y Informatyki i Zarz dzania - informatyka w Rzeszowie Zeszyt bran owy - lotnictwo Pod redakcją Pod redakcj Piotra Klimczaka Moniki Dąbrowskiej We współpracy z :. We wspó pracy z : Rzeszów, kwiecie 2006 Rzeszów, kwiecień 2006 1 1
Komitet redakcyjny serii: Prof. WSIiZ, dr hab. inż. TADEUSZ POMIANEK Prof. WSIiZ, dr hab. inż. STANISŁAW PASZCZYŃSKI Współpraca: Agnieszka Góra Małgorzata Janiec Dominik Łazarz Monika Oślizło Bernadetta Staniek Katarzyna Szajna Katarzyna Szczepanik Projekt okładki Patryk Bury Publikacja powstała w wyniku projektu realizowanego w ramach priorytetu 2.6 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Regionalne strategie innowacji i transfer wiedzy współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. ISBN 83-87658-92-8 Copyright by IG WSIiZ w Rzeszowie Wydawca: Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania ul. Sucharskiego 2; 35-225 Rzeszów tel.(0-17) 86-61-202 fax (0-17)86-61-230 e-mail:instytut@wsiz.rzeszow.pl www.ig.wsiz.edu.pl Druk i oprawa: MultiDruk ul. Bielska 61/1, 09-400 Płock tel./fax 024 26 82 441 Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny) włącznie z fotokopiowaniem, nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów, bez pisemnej zgody Instytutu Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie 2
Spis treści Spis treści Prof. WSIiZ, dr hab. inż. STANISŁAW PASZCZYŃSKI... 5 Wprowadzenie MONIKA DĄBROWSKA... 8 I Analiza sektora informatycznego na Podkarpaciu na tle Polski MICHAŁ GÓRZYŃSKI, WOJCIECH PANDER... 10 1.1 Charakterystyka branży informatycznej w województwie podkarpackim... 10 1.2 Prezentacja rynku sektora IT w Polsce... 14 II Fora technologiczne... 16 2.1. Streszczenia z forów technologicznych branży informatycznej MONIKA OŚLIZŁO, BERNADETTA STANIEK, KATARZYNA SZCZEPANIK... 16 2.2 Wspólne działania firm branży informatycznej - wnioski z warsztatów KRZYSZTOF WITKOWSKI... 20 III Branża informatyczna wyniki ankiet ewaluacyjnych ELŻBIETA WOJNICKA... 27 IV Efekty wspólnych działań w branży informatycznej RITA SCHULTZ... 31 V Korzyści ze współdziałania przedsiębiorstw informatycznych JERZY WAWRO... 38 VI Źródła finansowania działań w sektorze informatycznym WOJCIECH PANDER... 43 VII Rola informatyki w procesie komunikacji przedsiębiorstw z otoczeniem TOMASZ SOLIŃSKI... 52 VIII Korzyści ze współpracy w ramach grona na przykładzie Doliny Lotniczej PAWEŁ WACNIK... 56 IX System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji MARCIN SUŁKOWSKI... 60 Spis tabel i wykresów... 63 3
4
Wstęp (Prof. WSIiZ, dr hab. inż. Stanisław Paszczyński) Kilkanaście pierwszych lat rozwoju w Polsce gospodarki rynkowej to okres wielkich przekształceń własnościowych, powstanie dużej liczby prywatnych podmiotów gospodarczych oraz silna, czasami bezwzględna, konkurencja i walka o klienta oraz podział rynku. Moim zdaniem, wszyscy główni aktorzy występujący na tym rynku zaczynają być nieco zmęczeni, a często i zniechęceni tą sytuacją. Okazuje się bowiem, że mnożenie podmiotów gospodarczych, które będą konkurować z już istniejącymi w danej branży nie daje już tak dużego zwrotu z zainwestowanego kapitału jak jeszcze kilka lat wcześniej tym bardziej, że poprawa wydajności jest coraz trudniejsza. Dodatkowo globalizacja gospodarki i coraz szybsze otwieranie się rynku polskiego powodują, że nasze przedsiębiorstwa zaczynają konkurować z tanimi produktami z krajów, gdzie koszty pracy są znacznie niższe, a które mają dostęp do takich samych albo porównywalnych technologii. W tej sytuacji jednym z sensownych rozwiązań, które zresztą skutecznie stosują kraje najbardziej rozwinięte, jest inwestowanie w nowe - szeroko rozumiane - technologie, czyli innowacje. Pozwalają one na ucieczkę do przodu i przez pewien czas, kiedy są jeszcze bezkonkurencyjne w swoim obszarze, pozwalają na osiąganie nadzwyczajnych zysków. Niestety innowacyjność jest kosztowna. Wymaga bowiem dużych nakładów na badania i rozwój a następnie szybkie wdrożenie nowej technologii (produktu). W regionach relatywnie biednych, jakim jest Podkarpacie, które jest mało atrakcyjne dla inwestorów zewnętrznych, głównie ze względu na słabo rozwiniętą infrastrukturę komunikacyjną, szansy na przyspieszony rozwój powinniśmy poszukiwać paradoksalnie wewnątrz regionu i wykorzystać te jego atuty, które mogą przy właściwym wykorzystaniu być silnym prorozwojowym czynnikiem. Obecnie na Podkarpaciu istnieje wiele podmiotów gospodarczych, które działają w obszarach nowoczesnych technologii (lotnictwo, informatyka, ekologiczny przemysł spożywczy), ale większość z nich nie dysponuje takim kapitałem, który by pozwolił na samodzielne podejmowanie działań innowacyjnych. Istnieje również zaplecze badawczo rozwojowe skoncentrowane głównie w kilku największych uczelniach, ale badania tam realizowane są rozproszone na wiele drobnych tematów realizowanych przez zespoły 3-5 osobowe i zwykle wyniki tych badań nie mogą być bezpośrednio wykorzystane w praktyce. Wymagają etapu rozwoju ( inkubacji ), a na to już środków nie ma. W tej sytuacji najbardziej sensowną propozycją jest integracja tematyczna, zarówno sił i środków istniejących przedsiębiorstw i instytucji dysponujących możliwościami badawczo-rozwojowymi w celu wykorzystania wspólnego potencjału powiększonego znacznie dzięki efektowi synergii. 5
Inicjatywy, które powinny doprowadzić do jakichś form integracji, nazywanych dzisiaj gronami przedsiębiorczości, podejmowane są na Podkarpaciu od kilku lat, głównie w branży lotniczej. Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie włączył się bardzo aktywnie w ten proces organizując szereg spotkań i szkoleń osób zainteresowanych takimi rozwiązaniami z kilku obszarów gospodarowania, a których dorobkiem jest między innymi wiedza zawarta w tym opracowaniu naukowym. Proces tworzenia gron przedsiębiorczości na Podkarpaciu zapewne nie będzie procesem szybkim i łatwym. Moim zdaniem głównymi przeszkodami i zagrożeniami, na które zresztą wskazywali uczestnicy spotkań i szkoleń, to oprócz przeszkód formalnych (przepisy prawne) będą: brak zaufania pomiędzy przedsiębiorcami, niewielka wiedza o gronach przedsiębiorczości, obawy i ryzyko związane z inwestowaniem w przedsięwzięcia innowacyjne, a także brak stabilnej polityki gospodarczej państwa. W związku z tym, mimo że proces tworzenia gron musi być oddolny, w celu przyśpieszenia tego procesu potrzebne są instytucje, ewentualnie osoby pełniące rolę tzw. facylitatorów (z ang. facilitator: ułatwiacz ) pozwalających na szybsze pokonywanie tych barier, zwłaszcza poprzez wymianę informacji i wspomaganie organizacyjne gron przynajmniej do czasu aż osiągną dojrzałość. Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania włącza się aktywnie w proces tworzenia gron przedsiębiorczości zarówno poprzez deklaracje udostępnienia im swojego potencjału B+R (udział czynny), jak również wzmacnianie kapitału intelektualnego firm poprzez nowoczesne programy kształcenia i kształtowanie sylwetki absolwentów zgodnie z potrzebami gron, a także pełnienie roli facylitatora. Jednocześnie zachęcamy wszystkich zainteresowanych tą formą rozwoju Podkarpacia do współpracy. Wszystkie pomysły i działania, które będą służyć powstawaniu i wzrostowi gron przedsiębiorczości znajdą w naszej Uczelni właściwe miejsce i osoby, które będą w stanie je ocenić i odpowiednio wykorzystać. W imieniu Władz Uczelni i Komitetu Redakcyjnego Stanisław Paszczyński 6
Składamy serdeczne podziękowania osobom, które były uczestnikami forów branży informatycznej tj.: Zdzisław Fura - Furexs Skup-Usług-Handel-Produkcja-Eksport, Marek Obidowicz- r-bit, Janusz Guziewicz - Astach Gig, Bogdan Michałem - BMM, Łukasz Krzanik - E-sernice, Zygmunt Bajda - Etob-res, Wiesław Brodowski - Info-Centrum, Wojciech Mandzyn - Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości, Ziemowit Micho - Kapitał Plus, Krzysztof Witkowski - K-Counsalting, Marek Jagusiak - Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju, Marek Nowak- MBANK, Grzegorz Jezierski i Bogdan Niziołek - Opatem, Andrzej Maciorek - P.P.U.H Biuro-Mat, Jarosław Kosoń - Podkarpacki Urząd Wojewódzki, Dawid Bruchnicki, Anna Ferfecka, Aldona Gronek i Stanisław John, - Podkarpackie Studenckie Forum Business Centr Club, Łukasz Sikora - Przedsiębiorstwo Handlowe Elmat, Ryszard Kapusta- Regionalna Izba Gospodarcza, Jacek Florsz - Rzeszowskie Zakłady Graficzne, Piotr Miara Softbank, Żaklina Pawlak-Iwińska - Spółdzielnia Mieszkaniowa Nowe Miasto, Irma Pęciak - Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Teresa Pasterz - Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Dariusz Chmiel Starostwo Powiatowe w Ropczycach, Damian Świst- Starostwo Powiatowe w Rzeszowie, Rafał Piela - Stowarzyszenie Promocji Przedsiębiorczości, Wojciech Materna - TOP, Stanisław Baj - Urząd Gminy Grodzisko Dolne, Michał Balicki - Urząd Gminy Jarosław, Stanisław Szost - Urząd Gminy Jeżowe, Wiesław Kornafel, Piotr Sarnowski i Damian Laskowski - Urząd Gminy Zaleszany, Adam Niedzielski- Urząd Miasta Rzeszowa, Grzegorz Wrona - Urząd Miasta Sędziszów Małopolski, Krzysztof Szumielewicz - VIRTUAL S.C, Paweł Trojanowski - Webservice Paweł Trojanowski, Maciej Piotrowski- Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie. 7
8 Wprowadzenie Publikacja ta zawiera materiały forów technologicznych branży informatycznej realizowanych w ramach projektu System wspierania gron przedsiębiorczości w województwie podkarpackim współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego Unii Europejskiej oraz budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (działanie 2.6). Fora technologiczne odbywały się w miesięcznym odstępie czasowym. Głównymi celami organizowanych forów technologicznych branży informatycznej było: nawiązanie współpracy pomiędzy przedsiębiorcami branży informatycznej, przedstawicielami nauki oraz przedstawicielami władzy samorządowej biorącymi udział w projekcie, przedstawienie źródeł finansowania, które mogłyby wspierać rozwój firm działających w ramach tworzonego klastra branży informatycznej, określenie głównych barier rozwoju firm branży informatycznej, które wywierają wpływ na ich konkurencyjność, wyciągnięcie wniosków z przeprowadzonego badania wśród przedsiębiorców branży informatycznej województwa podkarpackiego oraz wspólne opracowanie metod ułatwiających funkcjonowanie w ramach struktury klastrowej, wypracowanie poprzez pracę zespołową przedstawicieli branży informatycznej sposobu nawiązania współpracy w ramach tworzonego klastra. Zorganizowane przez Wyższą Szkołę Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie fora technologiczne stały się dla przedsiębiorstw branży informatycznej miejscem wymiany doświadczeń, wiedzy, oraz nawiązania nowych kontaktów przedsiębiorców ze sferą naukowo-badawczą oraz władzą samorządową. Podczas forów technologicznych zostały przedstawione przez przedstawicieli firm branży informatycznej obszary tematyczne zadań dla władz publicznych. Spotkania te pokazały jak władze publiczne mogą przyczyniać się do stymulowania współpracy pomiędzy przedsiębiorcami danej branży w województwie. Ponadto fora technologiczne branży informatycznej zakończyły się sukcesem dla projektu, jak i dla regionu, ponieważ został osiągnięty zamierzony cel, a mianowicie powstało stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka, która stanie się podłożem powstania klastra firm informatycznych w województwie podkarpackim. Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka zostało formalnie powołane przez blisko 30 członków.
W organizowanych forach technologicznych brały udział: przedsiębiorcy z branży informatycznej, przedstawiciele instytucji naukowo-badawczo-szkoleniowych (m.in. Politechniki Rzeszowskiej, Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie) przedstawiciele instytucji wspierającej rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w regionie (m.in. Podkarpackie) Studenckie Forum Business Centre Club Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości w Rzeszowie, Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju, Jarosławska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości) przedstawiciele instytucji okołobiznesowych (firm doradczych, szkoleniowych) przedstawiciele władz regionalnych i lokalnych (Urzędu Marszałkowskiego, Urzędów Gmin, Urzędów Pracy). Niniejsza publikacja zawiera referaty prezentowane na forach technologicznych oraz materiały nadesłane przez uczestników. Przedstawione w publikacji materiały są powiązane z tematyką forów technologicznych branży informatycznej. Monika Dąbrowska 9
MICHAŁ GÓRZYŃSKI WOJCIECH PANDER I Analiza sektora informatycznego na Podkarpaciu na tle Polski 1.1 Charakterystyka branży informatycznej w województwie podkarpackim W województwie podkarpackim w 2004 roku, według Głównego Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, w sektorze IT zatrudnione były 684 osoby. Stanowi to 2,3% ogółu zatrudnionych w grupach 721, 722 oraz 726 w Polsce 1. Najwięcej osób zatrudnionych jest w grupie 722 Działalność w zakresie oprogramowania. Pracuje w niej, wg statystyki GUS, 601 osób, co stanowi 87,9% ogółu zatrudnionych w firmach informatycznych w województwie podkarpackim (analogiczny wskaźnik dla Polski kształtuje się na poziomie 84,6%). Tabela 1. Pracujący w sektorze informatycznym w województwie na tle zatrudnienia w kraju w 2004 roku Grupy PKD Pracujący w woj. Podkarpackim Pracujący w gospodarce narodowej w tys. Udział Ogółem Sekcja D 346451 7670,2 4,5% 721 Doradztwo w zakresie sprzętu komputerowego 39 1,9 2,1% 722 Działalność w zakresie oprogramowani 601 24,8 2,4% 726 Działalność związana z informatyką, pozostał 44 2,6 1,7% Źródło: GUS Rzeszów, 2005 1 Analizie poddano jedynie te trzy grupy, ponieważ nie zostały zidentyfikowane statystycznie firmy, które zadeklarowały jako swoją podstawową działalność w pozostałych trzech grupach wchodzących w skład działu 72 informatyka (chodzi o grupy: 72.30.Z Przetwarzanie danych, 72.40.Z Działalność związana z bazami danych oraz 72.50.Z Konserwacja i naprawa maszyn biurowych, księgujących i sprzętu komputerowego). 10
Największą firmą informatyczną zlokalizowaną w województwie podkarpackim jest Comp Rzeszów (obecnie firma zmienia nazwę na Assesco Poland). Jest to spółka akcyjna notowana od września 2004 roku na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Głównym udziałowcem spółki jest Softbank wchodzący w skład grupy Prokom największej krajowej firmy informatycznej. Comp Rzeszów zatrudnia 250 osób i osiągnął w ostatnim roku przychody w wysokości 65 milionów złotych. Warto nadmienić, że jest to jedna z najdynamiczniej rozwijających się firm informatycznych w kraju. Według raportu TELEINFO 500 spółka jest największym krajowym producentem oprogramowania dla sektora bankowego. Spółka w 2004 roku przejęła słowacką spółkę informatyczną Asset Soft a.s jednego z liderów oprogramowania na rynku słowackim. Do innych większych spółek z sektora IT zlokalizowanych w województwie zaliczyć należy Mikrotech S.A. z Krosna (190 zatrudnionych), Softsystem Sp. z o.o. z Rzeszowa (160 zatrudnionych), OPTeam z Rzeszowa (100 zatrudnionych dawniej Optimus Comfort), ZETO Rzeszów (90 zatrudnionych), Computerland Mielec (80 zatrudnionych). Szacunkowe przychody największych firm informatycznych w województwie kształtowały się w 2004 roku na poziomie 150 milionów złotych. Przychody sektora w wymiarze wojewódzkim w tym czasie szacować należy na poziomie około 250 milionów złotych. Lista najważniejszych podkarpackich firm informatycznych wraz z prezentacją przychodów i zatrudnienia w 2004 roku oraz opisem działalności przedstawiona jest w tabeli 2. 11
Tabela 2. Najważniejsze firmy IT zlokalizowane w województwie podkarpackim Nazwa firmy Comp Rzeszów S.A. Mikrotech S.A. Softsystem Sp. z o.o. OPTeam S.A. ZETO Rzeszów Computerland Mielec Główni udziałowcy Spółka akcyjna Własność prywatna Spółka z udziałem kapitału zagranicznego Własność prywatna Własność prywatna Własność prywatna Przedsiębiorstwo Informa- prywatna Własność tyki ETOBRES Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Zastoso- prywatna Własność wań Informatyki TARAN Sp. z o.o. COMP SOFT Siedziba Zatrudnienie w 2004 r. Przychody Działalność w 2004 r. w mln PLN Rzeszów 250 65,0 Budowa i wdrażanie autorskich, kompleksowych systemów informatycznych dla banków, przedsiębiorstw i szpitali; budowa i wdrażanie systemów wspomagających podejmowanie decyzji w przedsiębiorstwach; projektowanie i budowa sieci rozległych; integracja rozwiązań informatycznych; projektowe i konsultingowe Krosno 190 22,7* Produkcja i sprzedaż komputerów klasy PC przeznaczonych dla biura i biznesu; sprzedaż sprzętu komputerowego, oprogramowania, drukarek, kas fiskalnych; integracja systemów informatycznych (konsulting, projektowanie, instalacja i serwis w zakresie okablowania strukturalnego, telekomunikacji oraz sieci LAN i WAN); serwis urządzeń komputerowych; usługi szkoleniowe; leasing operacyjny, leasing środków trwałych, sprzedaż ratalna; usługi internetowe; organizacja ogólnopolskiej giełdy gospodarczej (udostępnianie baz danych przy pomocy internetu); monitoring mediów Rzeszów 160 b.d. Tworzenie oprogramowania dla medycyny Rzeszów 100 18,1 Integracja systemów informatycznych, wdrożenia i produkcja systemów opartych o karty chipowe; produkcja oprogramowania; instalacje sieci komputerowych LAN, MAN, WAN; sprzedaż hurtowa i detaliczna sprzętu komputerowego, kas fiskalnych i kserokopiarek Rzeszów 90** 10,2 Usługi w zakresie outsourcingu, informatyzacji przedsiębiorstw; dobór i sprzedaż sprzętu i oprogramowania; wdrożenia systemów informatycznych; szkolenia, serwis i wsparcie eksploatacyjne; projektowanie i wykonawstwo sieci logicznych, zaawansowanych rozwiązań telefonicznych (centrale cyfrowe); dostęp do Internetu; usługi internetowe Mielec 80 5,1* Produkcja i sprzedaż oprogramowania - systemów wspomagania zarządzania (Klasy ERP) dla średnich i dużych przedsiębiorstw; usługi programistyczne na zamówienie; dostawa sprzętu i baz danych Rzeszów 35** 4,8* Produkcja oprogramowania użytkowego do obsługi przedsiębiorstw; wdrożenia systemów do zarządzania przedsiębiorstwem; integracja systemów; sprzedaż sprzętu komputerowego; instalacja sieci komputerowych; organizowanie szkoleń; usługi internetowe (projektowanie stron internetowych, serwery) Mielec 29 7 Produkcja i wdrażanie oprogramowania dla przedsiębiorstw komunikacyjnych, urzędów; sprzedaż hurtowa i detaliczna oraz serwis sprzętu komputerowego i kas fiskalnych, akcesoriów Własność prywatna Mielec 30 b.d. Informatyzacja przedsiębiorstw produkcyjnych Comp Rzeszów 12
Systemy Własność Informatyczne prywatna SYKOM Sp. z o.o. Studio Komputerowe prywatna Własność GALKOM Sp. z o.o. G.W. Pelczar S.j. BIT In Fast Sp. z o.o. Spectra Comp Sp. z o.o. TOP S.A. Własność prywatna Własność prywatna Własność prywatna Własność prywatna Info Bi Własność prywatna Systemy Własność Informatyczne prywatna SET (H) Sp. z o.o. Pro Kom Sp. z o.o. Własność prywatna * dane za 2003 ** dane za 2005 Źródło: HBI Łańcut 20 1,2* Dostarczanie oprogramowania; doradztwo, projektowanie i wykonywanie sieci; sprzedaż sprzętu komputerowego i akcesoriów Rzeszów 20 b.d. Produkcja oprogramowania komputerowego Krosno 20 b.d. Sprzedaż komputerów i oprogramowania oraz kas fiskalnych; doradztwo i szkolenia komputerowe; leasing Rzeszów 14 8,8* Integracja systemów informatycznych; sprzedaż komputerów i oprogramowania; instalacja sieci komputerowych Krosno 12 b.d. Sprzedaż hurtowa, detaliczna sprzętu komputerowego, oprogramowania, części zamiennych; usługi serwisowe; instalowanie sieci Rzeszów 10 b.d. Produkcja i sprzedaż oprogramowania i komputerów wspomagających prace administracyjne przedsiębiorstw; wdrożenia systemów kompleksowej informatyzacji przedsiębiorstw; usługi szkoleniowe w zakresie użytkowania programów komputerowych i systemów operacyjnych Brzozów 10 b.d. Sprzedaż systemów informatycznych; usługi informatyczne dla medycyny Rzeszów 8* 1,53* Produkcja, wdrożenia i serwis oprogramowania komputerowego; sprzedaż, instalacja i serwis sprzętu komputerowego i telekomunikacyjnego; usługi przetwarzania danych Rzeszów 7 b.d. Tworzenie, sprzedaż, montaż, serwis sprzętu, akcesoriów i oprogramowania komputerowego Do innych firm, niewymienionych w tabeli 7 zaliczyć należy: ABMmedia Centrum Baz Danych Firm i Analiz Rynku, QUATRO Computers, Intertele, Biuro Usług Komputerowych SOFTRES Sp. z o.o., QUATRO COMPUTERS Iwona Zachara, r-bit Informacja Gospodarcza, NIKOM SYSTEM S.j., BUDIMEX SOFT RZESZÓW S.A. Szacuje się, że w województwie podkarpackim zlokalizowanych jest około 80-90 firm prowadzących działalność z zakresu informatyki. Poza kilkoma największymi firmami (Comp, Mikrotech, Softsystem) większość firm informatycznych koncentruje swoją ofertę na rynku regionalnym. W regionie nie odnotowano znaczących (czyli powyżej 1 miliona USD) bezpośrednich inwestycji zagranicznych 2. Województwo charakteryzuje się natomiast dobrze rozwiniętym zapleczem naukowo-badawczym sektora informatycznego. Do najważniejszych palcówek zaliczyć należy: Politechnikę Rzeszowską oraz Wyższą Szkołę Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. 2 Jedynie inwestycje powyżej 1 miliona dolarów są przedmiotem monitoringu Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ). 13
1.2 Prezentacja rynku sektora IT w Polsce Według firmy PMR wartość rynku IT w Polsce w 2004 roku osiągnęła wartość 16 miliardów złotych. Firma prognozuje w 2005 roku wzrost rynku o kolejne 2 miliardy i podobną dynamikę wzrostu w 2006 roku (zob. tabela 5). Z kolei według szacunków firmy badawczej IDC wartość rynku w 2004 roku wyniosła 4,15 miliardów dolarów. Według SITSI Poland Market Analisys and Trends 2004, 39% wydatków sektora zostało przeznaczonych na zakup sprzętu, a 38% na zakup usług oraz oprogramowania. W ostatnich latach wyraźnie obserwuje się wzrost udziału w rynku tej drugiej kategorii. Rynek oprogramowania powiększa się w tempie przekraczającym 10% i szacuje się, że może w najbliższych dwóch trzech latach osiągnąć roczną dynamikę na poziomie około 20%. Główną część tego rynku stanowi oprogramowanie dla przedsiębiorstw, np. systemy ERP wspierające zarządzanie 3. Największy udział w krajowym rynku systemów ERP mają firmy zagraniczne: SAP oraz Oracle (udziały w granicach ponad 30%). Dopiero na czwartym miejscu, z udziałem 6,3%, znajduje się pierwsza krajowa firma w tym zestawieniu Comarch S.A. z Krakowa. Tabela 3. Wartość dynamika rynku IT w Polsce w latach 2002-2004 2003 2004 2005 Wartość w mld złotyc 15,2 16,0 18,0 Dynamika 11,2 15,0 12,5 Źródło: PMR Najważniejszymi klientami branży IT są sektor bankowy, telekomunikacyjny, administracja oraz energetyka (wzrost popytu dwóch ostatnich sektorów wynika przede wszystkim z naszego wejścia do UE i konieczności dostosowania się do wymogów unijnych). Wyspecjalizowane firmy badawcze szacują, że w najbliższych latach najważniejszymi klientami branży będą sektor publiczny, a w następnej kolejności energetyka. W 2004 roku wydatki administracji na informatyzację kształtowały się na poziomie około 2,6 mld złotych. Oczekuje się, że w następnych latach będzie następował wzrost wydatków na informatyzację administracji, zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej. Popyt ze strony sektora energetycznego, w związku z koniecznością implementacji dyrektyw unijnych oraz nowelizacji przepisów wynikających z nowego prawa energetycznego, w następnych latach jest szacowany na poziomie około 2 miliardów złotych rocznie. 3 Według IDC polski rynek aplikacji biznesowych w 2004 roku zwiększył się o 17,5% w złotych, a w dolarach o 25,3% i osiągnął wartość 135,5 mln dolarów (tyle wynosi jedynie koszt samego oprogramowania bez kosztów wdrażania systemów). 14
Około jedna trzecia wartości rynku informatycznego w Polsce, to zakupy sprzętu i usług informatycznych stu największych krajowych firm 4. W 2004 roku firmy te generowały w sumie popyt na produkty i usługi sektora IT o wartości 5,1 miliarda złotych. Uwagę jednak zwraca coraz dynamiczniej rozwijający się popyt ze strony małych i średnich firm. Przykładowo według firmy DiS rynek licencji ERP, wyrażony w dolarach w 2004 r., wzrósł w segmencie tzw. średnich systemów ERP o 37%, podczas gdy w segmencie dużych systemów ERP jedynie o 1,6%. Aktualnie w Polsce jest około 105 tysięcy dużych i około 80 tysięcy średnich użytkowników tego typu systemów. Głównymi dostawcami sprzętu, oprogramowania i usług dla największych firm są duże krajowe i zagraniczne firmy informatyczne (IBM, SAP, HP, Oracle, Prokom, Comarch, ComputerLand). Z kolei według DiS rynek oprogramowania dla małych i średnich firm, od początku swego istnienia, znajduje się głównie w rękach polskich producentów. Tworzą oni ponad 80 proc. oprogramowania skierowanego dla tego segmentu rynkowego. Z 217 obecnych na rynku aplikacji i modułów, oferowanych przez 192 firmy, tylko 19 aplikacji to produkty zagraniczne. Ten segment rynku zdominowany jest przez następujące firmy InsERT, WA-Pro, Matrix.pl (obecnie SageSymfonia.pl), dgcs, Comarch, Graf-Soft, Kamsoft, MSM, Varico i Ramzes. Firmy te przejęły ponad 80 procent rynku. Szacuje się, że wraz ze wzrostem popytu ze strony administracji, energetyki nastąpi dalszy wzrost rynku na produkty i usługi sektora IT. Dodatkowym czynnikiem przemawiającym za wzrostem rynku IT w następnych latach jest obecny, niski poziom nasycenia technologiami informatycznymi w porównaniu do najbardziej rozwiniętych krajów UE. W Polsce wydatki na informatykę na jedną zatrudnioną osobę są około 5-krotnie niższe niż w krajach UE, a firmy przeznaczają na ten cel przeciętnie 0,5% swych przychodów, podczas gdy średnia europejska to 2,5 proc. W relacji do PKB w Polsce wydatki na informatyzację kształtują się na poziomie 2,0%, podczas gdy średnia dla UE wynosi 3,0%. W przeliczeniu na osobę w Polsce na zakup sprzętu i usług IT wydaje się około 110 euro rocznie na obywatela, podczas gdy w Unii średnio siedmiokrotnie więcej. 4 firm sklasyfikowanych w pierwszej setce listy 500 największych firm dziennika Rzeczpospolita. 15
II Fora technologiczne 2.1. Streszczenia z for technologicznych branży informatycznej (Monika Oślizło, Bernadetta Staniek, Katarzyna Szczepanik) Dobór tematów i poruszanych zagadnień w trakcie tych spotkań wynikał z oczekiwań zgłaszanych przez ich uczestników już na etapie prowadzenia badań firm branży informatycznej oraz w trakcie prowadzonych forów. Pierwsze Forum Informatyczne poświęcone było tematowi Potencjał rozwoju grona informatycznego na Podkarpaciu. W forum uczestniczyli: z Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania - Prorektor WSIiZ dr Andrzej Szelc, z Instytutu Gospodarki WSIiZ - dr Elżbieta Wojnicka - kierownik projektu i mgr Monika Dąbrowska z Urzędu Marszałkowskiego - Dyrektor Departamentu Rozwoju Regionalnego- Teresa Pasterz, z firmy CASE Doradcy Sp. z o.o. z Warszawy - wiceprezes Michał Górzyński oraz reprezentanci przedsiębiorstw działających w branży informatycznej na obszarze województwa podkarpackiego. Podczas tego forum został zaprezentowany stan zasobów informatycznych w województwie podkarpackim, na który składają się: kapitał w postaci firm wytwórczo- dystrybucyjnych oraz kapitał naukowy w postaci kadry uczelnianej, a także absolwentów specjalistycznych kierunków. Podkreślona została konieczność ciągłego podnoszenia kwalifikacji w tak dynamicznie rozwijającej się branży. Zwrócona została uwaga na możliwości stworzenia zagłębia informatycznego w naszym regionie. Wszelkie przedsięwzięcia zespalające przedsiębiorców w danej branży (u nas w branży informatycznej) wymagają, prócz doświadczenia i wkładów kapitałowych, także oddolnej inicjatywy oraz konkretnego planu działania, który zagwarantowałby przyciągnięcie inwestorów i uzyskanie korzyści. Klastry, czyli lokalne systemy innowacji, będą prowadziły do powstania silnego, regionalnego systemu innowacji podnoszącego konkurencyjność i poziom gospodarki regionalnej i każdego przedsiębiorstwa. Dyrektor Pasterz zaznaczyła, że region podkarpacki jest na jak najlepszej drodze do wypracowania sztandarowych produktów będących wynikiem utworzenia grona informatycznego. Przybliżona została także działalność województwa w zakresie polityki innowacyjnej- Regionalna Strategia Innowacji uchwalona przez sejmik województwa na okres 2005-2013. RSI - Transfer Wiedzy to instrument, z którego można finansować przedsięwzięcia mające na celu podnoszenie innowacyjności regionu gospodarki, innowacyjnych firm, przedstawicieli nauki, ekspertów w zakresie innowacji oraz przedstawicieli samorządu wojewódzkiego i samorządów lokalnych. 16
Jest to grupa pełniąca funkcje ciała doradczego dla Zarządu - Biuro Wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w ramach którego będą oceniane efekty wdrażania strategii innowacji w życiu gospodarczym. W ramach Regionalnej Strategii Innowacji powołanych zostanie 6 paneli celów strategicznych: panel ds. podkarpackiego systemu innowacji, ds. finansowego wsparcia innowacji, ds. innowacyjności sektora B+R, ds. kreowania kultury innowacji mieszkańców regionu, ds. rozwoju firm innowacyjnych oraz panel ds. współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej w zakresie innowacji. Następnym było wystąpienie Pana Michała Górzyńskiego wiceprezesa z Firmy CASE - Doradcy Sp. z o.o. z Warszawy Grona przedsiębiorczości jako sposób wzrostu konkurencyjności firm informatycznych. Celem prezentacji było przedstawienie znaczenia struktur klastrowych w warunkach postępującej globalizacji oraz doświadczeń zagranicznych w zakresie wspierania gron przedsiębiorczości. Zagadnienie klastrów pojawiło się relatywnie niedawno tj. ok. 20-30 lat temu. Jest to pewna koncepcja stymulowania konkurencyjności firm i regionów, a w szczególności firm małych i średnich. Celem jest przeciwstawienie się pewnym zjawiskom globalizacji, które stawiają regiony słabsze, czy też mniejsze firmy w dość trudnej pozycji w stosunku do firm dużych, które są dla nich coraz większym wyzwaniem. Owe klastry przejawiają się w koncentracji firm reprezentujących te same, bądź zbliżone branże, zarówno w zakresie produkcji, jak i sprzedaży. Takie powiązania stwarzają możliwość wspólnego przezwyciężania problemów zaistniałych na rynku oraz wypracowywanie nowych technologii, rozwój specjalistycznych kompetencji, umiejętności, a także poprawę jakości towarów i usług poprzez wzajemną współpracę i konkurencję. Klastry, jako system powiązań stymulujący efekty synergii, tworzą łańcuch kompetencji na linii produkcja - dystrybucja - marketing. System ten ma charakter horyzontalny, który nie ogranicza się tylko do jednego obszaru; wyróżnia się tutaj także obecność przedstawiciela administracji publicznej oraz instytucji wspierających. Klastry powstają również w oparciu o koncentrację geograficzną, która stwarza możliwości rozwoju technik komunikacyjnych, internetowych, co wpływa pozytywnie na mobilność społeczeństwa. Przykładem jest globalny sektor usług finansowych lub sektor farmaceutyczny. Idea gron skierowana jest przede wszystkim do małych i średnich firm, które swoją szansę w warunkach gospodarki globalnej powinny upatrywać w specjalizacji, koncentrowaniu się na pewnych obszarach działalności, które nie będą mogły być objęte przez globalnych producentów czy firmy usługowe. Błędnym jest pojmowanie klastrów jako sieci powiązań dotyczących wyłącznie sektorów nowych technologii, bowiem innowacyj- 17
ne mogą być także mniejsze podmioty, nie zawsze wysoko zaawansowane technologiczne. Doświadczenie Unii Europejskiej wskazuje na to, iż struktury klastrowe nie zawsze muszą być bardzo rozbudowane, mogą one liczyć do 200 członków, ale spotyka się i takie, w których funkcjonuje ok. 50 firm charakteryzujących się różnym poziomem innowacji. Istotnym elementem są tutaj wspólne działania skoncentrowane na rozwoju nowych produktów i innowacji rynkowych. Warto podkreślić, że nie ma uniwersalnego modelu prowadzenia polityki, która wspomagałaby struktury klastrowe, bowiem powstanie klastrów uzależnione jest od wielu czynników zewnętrznych: otoczenia prawno-administracyjnego, rozwoju infrastruktury, jakości instytucji okołobiznesowych, stopnia wykorzystania technologii informatycznych i komunikacyjnych, struktury społecznej i demograficznej oraz poziomu kompetencji i zasobów ludzkich. Niska jakość infrastruktury, niedostateczne otwarcie firm na zewnątrz, brak dostępu do kapitału, a także niedostateczne kwalifikacje zasobów ludzkich - to tylko niektóre czynniki mogące stanowić bariery w tworzeniu i funkcjonowaniu klastrów. Aby skutecznie wspierać klastry należy: analizować otoczenie gospodarcze - konkurencję, podejmować wspólne działania na rzecz tworzenia otoczenia instytucjonalnego grona, stworzyć profesjonalną ofertę usług wspierających działalność struktur klastrowych, podnosić jakość kształcenia i działalności szkoleniowej oraz wspomagać proces pozyskiwania wyspecjalizowanych kadr, podjęcie działań promujących region i przyciągających inwestycje, stymulować proces innowacyjności. Podczas zacieśniania wzajemnych powiązań między przedsiębiorcami należy brać pod uwagę doświadczenia innych podmiotów gospodarczych (głównie zagranicznych), które odniosły sukces w swojej branży i stanowią najlepszy przykład na tworzenie i sprawne funkcjonowanie struktur klastrowych. Uzupełnieniem części poświęconej klastrom było wystąpienie Pani Moniki Dąbrowskiej, która przedstawiła wyniki badań grona informatycznego dotyczące warunków funkcjonowania przedsiębiorstw z branży informatycznej w województwie podkarpackim, a także instytucji otoczenia biznesu, jednostek naukowo-badawczych. 5. Prezentacja zawierała informacje na temat czynników koncentracji firm informatycznych, do których zaliczyć należy: dostępność wykwalifikowanej kadry, instytucji B+R, młodość demograficzną, sprawną infrastrukturę telekomunikacyjną, istnienie dużego rynku zbytu, obecność klientów i inwestorów, przedsiębiorczość lokalną, aktywność społeczną, obecność 5 Wyniki badań grona informatycznego w województwie podkarpackim zamieszczone są w publikacji Analizy - wspieranie gron przedsiębiorczości na Podkarpaciu pod red. E. Wojnickiej, Studia Europejskie 1/2006 18
instytucji wsparcia. Celem przeprowadzonego badania było zbadanie przedsiębiorstw w branży informatycznej i przeanalizowane ich działalności w województwie podkarpackim. Wyniki badań zawierały informacje na temat: czynników lokalizacji przedsiębiorstw grona informatycznego na Podkarpaciu, zmiany, jakie zaszły w poszczególnych obszarach działalności firm w ostatnich 2 latach, intensywność i dziedziny współpracy między firmami z branży informatycznej Określone zostały także stymulanty rozwoju branży informatycznej. Przybliżono temat transferu wiedzy poprzez pracowników oraz wskazano na bariery rozwoju gron z punktu widzenia przedsiębiorców. W drugiej części forum odbyły się warsztaty prowadzone przez Krzysztofa Witkowskiego z Stowarzyszenia Project Management, których celem było wypracowanie, przez uczestników, macierzy interesariuszy przy zastosowaniu technik projektowych oraz określenie stopnia konfliktowości ich interesów we wzajemnych relacjach. Drugie Forum Informatyczne poświęcone zostało tematowi Potencjalne obszary współpracy w gronie informatycznym na Podkarpaciu. W forum uczestniczyli: z Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania Kierownik Katedry Systemów Rozproszonych prof. Stanisław Paszczyński, z Instytutu Gospodarki WSIiZ - dr Elżbieta Wojnicka - kierownik projektu, z Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Dyrektor Zespołu ds. Innowacji i Technologii Irma Pęciak, Redaktor Naczelna miesięcznika ekonomicznego Home & Market - Rita Schultz, ekspert z firmy CASE - Doradcy Sp. z o.o. w Warszawie Wojciech Pander oraz Przewodniczący Stowarzyszenia Project Management w Regionie Podkarpackim, pracownik Instytutu Gospodarki WSIiZ Krzysztof Witkowski. Dyrektor Zespołu ds. Innowacji i Technologii Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Irma Pęciak przedstawiła profil Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, jako instytucji rządowej zajmującej się dystrybucją środków pomocowych dla podmiotów gospodarczych. Przedmiotem działania Agencji jest realizacja polityki innowacyjnej państwa - udzielanie grantów przedsiębiorcom na doradztwo i inwestycje, wspieranie instytucji okołobiznesowych poprzez wzmacnianie funduszy pożyczkowych, poręczeniowych itp. Uczestnicy forum zostali poinformowani o przygotowanych programach pilotażowych dostosowanych do struktury funduszy unijnych na lata 2007-2013 skupiających się na promocji klastrów oraz wspieraniu nowopowstałych firm osadzonych w branży nowoczesnych technologii. W następnej kolejności Pani Rita Schultz - Redaktor Naczelna miesięcznika ekonomicznego Home & Market zaprezentowała efekty wspólnych działań firm informatycznych( artykuł w dalszej części publikacji). Trzecie Forum Informatyczne poświęcone tematowi Dolina informatyczna na Podkarpaciu jak osiągnąć ten cel. W forum uczestniczyli: z Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania prof. dr hab. inż. Stanisław 19
Paszczyński, z Instytutu Gospodarki WSIiZ - kierownik projektu dr Elżbieta Wojnicka, z Centrum Transferu Technologii RARR - Paweł Wacnik, z firmy CASE Doradcy Sp. z o.o. z Warszawy Wojciech Pander, TUV NORD POLSKA Sp. z o.o. - Marian Sułkowski oraz reprezentanci przedsiębiorstw działających w branży informatycznej. Przybliżona została tematyka oraz charakteryzacja Certyfikacji Systemów (systemy zarządzania jakością oraz systemy zarządzania środowiskowego), certyfikacji branży IT (systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, systemy zarządzania środkami spożywczymi, branżą motoryzacyjną, służbą zdrowia), certyfikacji wyrobów (wyposażenie techniczne, maszyny, dźwigi, urządzenia przeciwwybuchowe, bezpieczeństwo biotechnologiczne, dobra konsumpcyjne, produkty medyczne). 2.2 Wspólne działania firm branży informatycznej wnioski z warsztatów (Krzysztof Witkowski) Zaufanie to środek zmniejszający tarcie wewnątrz systemu społecznego. Jest to niezwykle wydajny instrument; możliwość polegania na słowie partnera w interesach pozwala nam oszczędzić wielu problemów. Niestety nie jest to towar, który łatwo kupić. 6 Kenneth Arrow, ekonomista, laureat Nagrody Nobla Jednym z kluczowych wyróżników grona jest istniejąca sieć współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami stanowiącymi części składowe grona. O ile całkowicie naturalna jest współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami będącymi kolejnymi elementami łańcucha dystrybucji towarów i usług, gdzie sukces każdego z ogniw pośrednio zależny jest od sukcesu jego kontrahentów, to w przypadku przedsiębiorstw będących de facto bezpośrednimi konkurentami względem siebie, nawiązanie współpracy wymaga zbudowania nowej platformy porozumienia. Porozumienia opartego na zaufaniu. Francis Fukuyama właśnie zaufanie wskazuje jako główny składnik kapitału społecznego, a kapitał społeczny jako czynnik wzmacniający zdolność adaptacyjną przedsiębiorstw do zmieniających się dynamicznie warunków otoczenia. A brak zaufania wskazuje jako jedno ze źródeł spadku wydajności i konkurencyjności przedsiębiorstw 7. Słuszność poglądów w/w autorów można było bez trudu zauważyć w trakcie warsztatów prowadzonych przeze mnie w ramach forów technologicznych przedsiębiorstw branży informatycznej. Warsztaty były przeprowadzone w oparciu o metodykę stosowaną przy zarządzaniu pro- 6 K. J. Arrow, The Limits of Organization, Norton, New York 1974, s.23. 7 F. Fukuyama, Zaufanie Kapitał społeczny a droga do dobrobytu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Wrocław 1997, s.43. 20