Zaburzenia identyfikacji, roli i psychoorientacji płciowej Prof. dr hab. med. Krzysztof Kula Katedra Andrologii i Endokrynologii Płodności Uniwersytet Medyczny w Łodzi
BIOLOGIA PŁEĆ GENETYCZNA PŁEĆ GONADALNA (hormonalna) PŁEĆ SOMATYCZNA PŁEĆ PSYCHICZNA
PŁEĆ PSYCHICZNA A) Identyfikacja płciowa - męska - żeńska B) Rola płciowa - męska - żeńska C) Psychoorientacja płciowa - heteroseksualna - homoseksualna - biseksualna
Płeć biologiczna (genetyczna, gonadalna, somatyczna)? Zachowania typowe dla płci (gender behaviour) tożsamość (identyfikacja) płciowa błąd błąd rola płciowa Zaburzenie identyfikacji płciowej (ZIP)
Podział zaburzeń identyfikacji płciowej wg. ICD-10(1992) w dziale zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (F60-F69) I. Transseksualizm (F64.0) II. Transwestycyzm z podwójną rolą (F64.1) III. Zaburzenie identyfikacji płciowej w dzieciństwie (F64.2) IV. Inne zaburzenia identyfikacji płciowej (F64.8) V. Zaburzenie identyfikacji płciowej, nie określone (F64.8)
Kryteria diagnostyczne różnych typów zaburzeń identyfikacji płciowej wg. ICD-10 I. Transseksualizm (F 64.0) ma 3 kryteria: Pragnienie życia i bycia akceptowanym jako osoba o płci przeciwnej, czemu zwykle towarzyszy życzenie upodobnienia jego lub jej ciała, jak tylko jest to możliwe, do preferowanej dla siebie płci poprzez operację i leczenie hormonalne. Identyfikacja transseksualna jest obecna ciągle od co najmniej 2 lat. Zaburzenie nie jest objawem innego zaburzenia psychicznego lub anomalii genetycznych, interseksualnych lub chromosomalnych. (nie tłumaczone w polskiej wersji językowej). II. Transwestycyzm o typie podwójnej roli (F 64.1) ma 3 kryteria: 1. Osoba nosi ubrania płci przeciwnej w celu osiągnięcia przyjemności (dla przeżycia przejściowego doświadczenia) z chwilowego odczuwania przynależnosci do płci przeciwnej. 2. Przebieraniu nie towarzyszy podniecenie seksualne (nie ma motwacji seksualnej przebierania się). 3. Osoba nie pragnie operacyjnego potwierdzenia tej zmiany (nie pragnie trwałej zmiany płci).
ICD-10 c.d. III. Zaburzenie identyfikacji płciowej w dzieciństwie (F64.2) Zaburzenia te rozpoczynają się zazwyczaj we wczesnym dzieciństwie (zawsze przed pokwitaniem) i charakteryzują się uporczywym głębokim niezadowoleniem z własnej płci wraz z chęcią posiadania cech płci przeciwnej. Cechują się stałym zainteresowaniem ubraniem i postępowaniem płci przeciwnej i odrzuceniem własnej płci. Rozpoznanie wymaga ustalenia głebokich zaburzeń identyfikacji płci; nie wystarczy stwierdzenie u dziewczynek zachowania chłopięcego a u chłopców zachowania dziewczęcego. Tego rozpoznania nie należy stawiać u osoby na początku lub podczas pokwitania (wtedy kategoria F66.-) F66 Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane z rozwojem i orientacją seksualną Uwaga: orientacja seksualna jako taka- nie powinna być uważana za zaburzenie F66.1 Zaburzenia dojrzewania seksualnego Pacjent cierpi z powodu niepewności dotyczącej własnej identyfikacji czy orientacji seksualnej, co powoduje lek lub depresję. Występuje najczęściej w okresie pokwitania u osób, które mają trudność co do określenia orientacji seksualnej homoseksualna, heteroseksualna czy biseksualna; może także wystąpić u osób, które po okresie pozornie ustalonej orientacji seksualnej (pozostając w dłuższych związkach) zauważyły zmianę swojej orientacji.
ICD-10 c.d. III. Zaburzenie identyfikacji płciowej w dzieciństwie (F64.2) ma osobne kryteria dla dziewcząt i dla chłopców. Dla dziewcząt: 1. Dziecko wykazuje trwałe i intensywne niezadowolenie z bycia dziewczyną i ma trwałe pragnienie bycia chłopcem (bez wpływu kulturowych zalet bycia chłopcem) lub oznajmia, że ona jest chłopcem. 2. Muszą być obecne następujące cechy: a. Trwała, wyraźna awersja do normatywnych ubiorów żeńskich i nieustępliwe ubieranie się w stereotypowe ubiory męskie. b. Trwała niechęć do swojej żeńskiej budowy anatomicznej przy obecności jednego z następujących objawów: i. przeświadczenie, że ona ma albo urośnie jej prącie, ii. odrzucenie oddawania moczu w pozycji siedzącej, iii. przeświadczenie, że nie wystąpi u niej wzrost biustu i miesiączkowanie. 3. Dziewczyna nie rozpoczęła dojrzewania płciowego. 4. Zaburzenie musi trwać przynajmniej od 6. miesięcy.
ICD-10 c.d. Dla chłopców: 1. Dziecko wykazuje trwałe i silne niezadowolenie z bycia chłopcem i ma pragnienie bycia dziewczyną lub rzadziej, oznajmia że jest dziewczyną. 2. Musi być obecne następujące cechy: a. Nadmierne, stereotypowo żeńskie zachowania w postaci albo preferencji dla przebierania się, albo żeńskich cechy zachowań, albo w postaci silnego pragnienia uczestnictwa w grach i zabawach dziewcząt z odrzuceniem stereotypowo męskich zabawek, gier i zachowań. b. Trwała niechęć do własnej męskiej anatomii przy obecności przynajmniej jednej z następujących cech : i. Że on rozwija się aby zostać kobietą (nie tylko w roli kobiecej), ii. Że jego prącie lub jądra są obrzydliwe lub zanikną, iii. Że byłoby lepiej nie mięć prącia lub jąder. 3. Chłopiec nie rozpoczął dojrzewania płciowego. 4. Zaburzenie musi trwać przynajmniej od 6. miesięcy.
ICD-10 c.d. IV. Inne zaburzenia identyfikacji płciowej (F 64.8) nie mają specyficznych kryteriów. V. Zaburzenia identyfikacji płciowej, nie określone (F 64.9) Zaburzenia ról płciowych. Nie mają specyficznych kryteriów. Kryteria dla dziewcząt lub chlopców z ZIP mogą być zastosowane w przypadkach osób z interseksualizmem.
Podział zaburzeń identyfikacji płciowej wg. DSM-IV(1994, 2000) Zaburzenie identyfikacji płciowej u dzieci Nastolatków Osób dorosłych Inne, niespecyficzne zaburzenie identyfikacji płciowej Transgenderyzm (transseksualizm)
homoseksualizm ZIP u nastolatków znika (%?) transseksualizm 6% (Zucker & Bradley 95) 20-30% (Cohen Kettenis, 2001)
Marzenia ZIP u nastolatków Zakochują się W rówieśnikach tej samej płci Na dystans Ze współż. płc. Bez udzialu cech plciowych Zachowania typowe dla plci Korekcja narządów Współż. płciowe
Podtypy transseksualizmu Wczesnorozwojowy (głęboki, pierwotny, główny, homoseksualny ): Głębokie odwrócenie poczucia płci Przebieranie nie wywołuje podniecenia płciowego Budzą zainteresowanie tej samej płci homoseksualne Wcześnie żądają korekcji operacyjnej Nie mają problemów psychologicznych przed leczeniem Późnorozwojowy (powierzchowny, wtórny, fetyszystyczny, nie-homoseksualny ): Przebieranie wywołuje podniecenie plciowe Budzą zainteresowanie płci przeciwnej Późno żądają korekcji operacyjnej Mają dzieci Są mało stabilni psychologicznie
Diagnostyka różnicowa 1. 1) Młodzi mężczyźni z homoseksualizmem mogą mylić swój homoseksualizm z ZIP (w dzieciństwie mogą u nich występować epizody przebierania się w stereotypowe ubiory żeńskie, które jednak już nie występują w okresie postpubertalnym). 2. Fetyszyzm transwestytyczny: mężczyźni heteroseksualni lub biseksualni ulegają podnieceniu płciowemu przy przebieraniu się. 3. Transwestytyzm z podwójną rolą: noszą ubrania przeciwnej płci dla przejściowego, a nie stałego, doświadczenia przynależności do płci przeciwnej, bez motywacji seksualnej przebierania się.
4. Osoby aseksualne: żądają operacji dla pozbycia się narządów płciowych, ale nie pragną uzyskać cech płciowych innej płci. 5. Zaburzenia psychiczne (np. schizofrenia), którym towarzyszą omamy przynależności do płci przeciwnej. 6. Przy słabo wyrażonych ZIP nie ma dążenia do pełnej korekcji narządów płciowych. Osoby te podejmują próby integracji swoich męskich i żeńskich pierwiastków i tylko chcą zastosowania hormonów lub niewielkich korekcji chirurgicznych. Tylko osoby z krańcowymi formami ZIP mogą być poddane chirurgicznej korekcji płci.