Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie www.wsptwp.eu 8 Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie została założona w 1993 roku. Jest jedną z najdłużej istniejących niepublicznych uczelni humanistycznych w Polsce. Placówki dydaktyczne są zlokalizowane w siedmiu miastach: Warszawie, Katowicach, Olsztynie, Lublinie, Człuchowie, Szczecinie i Wałbrzychu. Bogata oferta edukacyjna obejmuje pięć kierunków studiów: pedagogikę, socjologię, politologię, pracę socjalną oraz filologię angielską. Uczelnia posiada uprawnienia do kształcenia na poziomie studiów I stopnia licencjackich, II stopnia magisterskich oraz podyplomowych. WSP TWP wykorzystuje w swojej działalności dydaktycznej nowatorskie rozwiązania edukacyjne, takie jak: tutoring i mentoring akademicki, coaching oraz przedsiębiorczość, stosowane w wiodących ośrodkach akademickich świata. Uczelnia rozwija system kształcenia na odległość (e-learning), w ramach którego kształci studentów i słuchaczy z Polski oraz innych krajów. Jako nowoczesna uczelnia wykorzystuje fundusze europejskie, realizując kilkanaście projektów edukacyjnych i badawczych. Aby zapewnić jak najlepszą ofertę edukacyjną, uczelnia prowadzi współpracę międzynarodową i krajową z ośrodkami naukowo- -badawczymi, innymi uczelniami, instytucjami kształcenia ustawicznego, organizacjami pozarządowymi oraz środowiskami biznesowymi. Dzięki aktywności Akademickiego Biura Karier prowadzi działania doradcze i aktywizujące absolwentów i studentów w celu zwiększenia ich szans na rynku pracy i w gospodarce opartej na wiedzy. Seria książek Współczesna polityka społeczna dotycząca rozwoju usług społecznych w Polsce powstała w ramach projektu Społecznie Odpowiedzialna Uczelnia, realizowanego przez Wyższą Szkołę Pedagogiczną TWP w Warszawie ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacje poruszają zagadnienia związane z teorią i praktyką wielosektorowej polityki społecznej, pedagogiki społecznej, gospodarki społecznej, społecznie odpowiedzialnego biznesu. Seria prezentuje prace uznanych zagranicznych ekspertów, którzy wnoszą nowe spojrzenie na zagadnienia społeczne. Zrozumieć wielosektorową gospodarkę dobrobytu Martin Powell Współczesna polityka społeczna redakcja Martin Powell Zrozumieć wielosektorową gospodarkę dobrobytu Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
ZROZUMIEĆ WIELOSEKTOROWĄ GOSPODARKĘ DOBROBYTU
Redakcja Martin Powell ZROZUMIEĆ WIELOSEKTOROWĄ GOSPODARKĘ DOBROBYTU Przekład Stanisław Kamiński
Rada Programowa prof. dr hab. Julian Auleytner, prof. dr hab. Andrzej Rejzner, dr hab. Ryszard Szarfenberg, dr hab. Mirosław Grewiński Podstawa przekładu Martin Powell (red.), Understanding the Mixed Economy of Welfare, The Policy Press, 2007. Redakcja naukowa przekładu dr hab. Mirosław Grewiński Redakcja językowa Anna Rzędowska Projekt okładki Sopocka Grupa Marketingowa Sp. z o.o. Copyright Albert The Policy Press, 2007. All rights reserved. Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie, Warszawa 2010 ISBN 978-83-61121-31-2 Realizacja wydawnicza: Dom Wydawniczy ELIPSA ul. Inflancka 15/198, 00-189 Warszawa tel./fax 22 635 03 01, 22 635 17 85 e-mail: elipsa@elipsa.pl, www.elipsa.pl Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie ul. Pandy 13, 02-202 Warszawa tel. +48-22 823-66-23, fax: +48-22 823-66-69 http://www.wsptwp.eu Książka powstała w ramach projektu Społecznie Odpowiedzialna Uczelnia współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet IV. Szkolnictwo Wyższe i Nauka, Działanie 4.2. Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym. Publikacja wydrukowana na papierze ekologicznym
PAMIĘCI HAZEL I MEGAN
Spis treści Wykaz skrótów................................................ 13 Wstęp do wydania polskiego................................... 15 Martin Powell Rozdział 1. Wielosektorowa gospodarka i społeczny podział dobrobytu........................................ 19 Przegląd....................................................... 19 Wprowadzenie................................................ 19 Polityka społeczna a wielosektorowość............................. 22 Społeczny podział dobrobytu..................................... 26 Elementy wielosektorowej gospodarki dobrobytu.................... 27 Wymiary wielosektorowej gospodarki dobrobytu..................... 29 Zakończenie.................................................. 36 Podsumowanie.................................................. 37 Zagadnienia do dyskusji........................................... 37 Warto przeczytać................................................. 37 Źródła elektroniczne.............................................. 37 Literatura.................................................... 37 John Stewart Rozdział 2. Wielosektorowa gospodarka dobrobytu w ujęciu historycznym..................................... 42 Przegląd....................................................... 42 Wprowadzenie................................................ 42 Państwo i dobrobyt w ujęciu historycznym.......................... 44 Rodzina i dobrobyt w ujęciu historycznym.......................... 48 Rynek i dobrobyt w ujęciu historycznym........................... 50 Sektor pozarządowy i dobrobyt w ujęciu historycznym................ 53 Historycznie zmienne relacje między podmiotami wielosektorowej gospodarki dobrobytu........................................ 56 Zakończenie.................................................. 57
8 Spis treści Podsumowanie.................................................. 58 Zagadnienia do dyskusji........................................... 58 Warto przeczytać................................................. 58 Źródła elektroniczne.............................................. 59 Literatura.................................................... 59 Brian Lund Rozdział 3. Państwo a dobrobyt............................... 61 Przegląd....................................................... 61 Wprowadzenie................................................ 61 Państwowe finansowanie i produkcja: władze centralne.............. 62 Państwowe finansowanie i produkcja: samorząd lokalny.............. 66 Państwowe finansowanie/rynkowa produkcja....................... 68 Państwowe finansowanie/pozarządowa produkcja................... 69 Państwowe finansowanie/nieformalna, sąsiedzka produkcja......... 70 Rynkowe finansowanie/państwowa produkcja....................... 71 Państwo i redystrybucja dochodów................................ 72 Nowa Partia Pracy nowe państwo?............................ 73 Integracja społeczna............................................ 73 Zakończenie.................................................. 76 Podsumowanie.................................................. 78 Zagadnienia do dyskusji........................................... 79 Warto przeczytać................................................. 79 Literatura.................................................... 79 Mark Drakeford Rozdział 4. Sektor prywatny a dobrobyt........................ 83 Przegląd....................................................... 83 Wprowadzenie................................................ 83 Idea prywatyzacji.............................................. 85 Prywatyzacja a dobrobyt społeczny............................... 86 Pierwsza kadencja nowej Partii Pracy........................... 89 Druga kadencja T. Blaira....................................... 90 W kierunku sektora prywatnego leczenie szpitalne................ 93 W kirunku sektora prywatnego: opieka instytucjonalna............... 95 Zakończenie.................................................. 101 Podsumowanie.................................................. 101 Zagadnienia do dyskusji........................................... 102 Warto przeczytać................................................. 102
Spis treści 9 Źródła elektroniczne.............................................. 102 Literatura.................................................... 103 Pete Alcock, Duncan Scott Rozdział 5. Dobrobyt a sektor wolontarystyczny i wspólnotowy..................................... 106 Przegląd....................................................... 106 Wprowadzenie................................................ 106 Rozwój lokalny................................................ 111 Kontekst praktyki politycznej................................... 113 Charakterystyka sektora wolontarystycznego i wspólnotowego......... 119 Perspektywy na przyszłość....................................... 124 Zakończenie.................................................. 125 Podsumowanie.................................................. 126 Warto przeczytać................................................. 127 Źródła elektroniczne.............................................. 127 Literatura.................................................... 127 Hilary Arksey, Caroline Glendinning Rozdział 6. Dobrobyt a sektor nieformalny..................... 131 Przegląd....................................................... 131 Wprowadzenie................................................ 131 Opiekunowie kim są?......................................... 134 Polityka nowej Partii Pracy wobec opiekunów..................... 136 Finansowe wsparcie dla opiekunów............................... 140 Jak zmieniła się sytuacja opiekunów pod wpływem polityki laburzystów?............................................... 142 Bariery efektywnego wsparcia opiekunów.......................... 143 Zakończenie.................................................. 146 Podsumowanie.................................................. 148 Zagadnienia do dyskusji........................................... 148 Warto przeczytać................................................. 149 Źródła elektroniczne.............................................. 149 Literatura.................................................... 150 Adrian Sinfeld Rozdział 7. Świadczenia podatkowe........................... 154 Przegląd....................................................... 154 Wprowadzenie................................................ 154
10 Spis treści W stronę kredytów podatkowych................................. 158 Emerytalne świadczenia podatkowe.............................. 162 Świadczenia podatkowe a państwo dobrobytu....................... 168 Zakończenie.................................................. 170 Podsumowanie.................................................. 171 Zagadnienia do dyskusji........................................... 172 Warto przeczytać................................................. 172 Źródła elektroniczne.............................................. 172 Literatura.................................................... 173 Edward Brunsdon Margaret May Rozdział 8. Świadczenia pracownicze.......................... 177 Przegląd....................................................... 177 Wprowadzenie................................................ 177 Czym są świadczenia pracownicze?................................ 179 Współczesne formy świadczeń pracowniczych...................... 181 Przykłady współczesnych świadczeń zatrudnieniowych................ 189 Zakończenie.................................................. 201 Podsumowanie.................................................. 201 Zagadnienia do dyskusji........................................... 202 Warto przeczytać................................................. 202 Źródła elektroniczne.............................................. 202 Literatura.................................................... 203 Michael Hill Rozdział 9. Wielosektorowa gospodarka dobrobytu w perspektywie porównawczej...................... 206 Przegląd....................................................... 206 Wprowadzenie................................................ 206 Teoria porównawcza a wielosektorowość........................... 207 Zabezpieczenie społeczne....................................... 210 Ochrona zdrowia.............................................. 214 Edukacja..................................................... 217 Świadczenia opiekuńcze........................................ 219 Zakup a produkcja świadczeń.................................... 224 Zakończenie.................................................. 226 Podsumowanie.................................................. 227 Zagadnienia do dyskusji........................................... 227
Spis treści 11 Warto przeczytać................................................. 227 Literatura.................................................... 227 Nicola Yeates Rozdział 10. Globalny i ponadnarodowy wymiar wielosektorowości w polityce społecznej............. 230 Przegląd....................................................... 230 Wprowadzenie................................................ 230 Skala zaangażowania organizacji międzynarodowych w politykę społeczną................................................. 232 Charakter wpływu organizacji międzynarodowych na politykę społeczną................................................. 234 Zalecenia i wpływy rządowych organizacji międzynarodowych dotyczące polityki społecznej.................................. 241 Zakończenie.................................................. 247 Podsumowanie.................................................. 249 Zagadnienia do dyskusji........................................... 249 Warto przeczytać................................................. 249 Źródła elektroniczne.............................................. 250 Literatura.................................................... 250 Martin Powell Rozdział 11. Wnioski końcowe dotyczące analizy wielosektorowej gospodarki dobrobytu i społecznego podziału dobrobytu.................. 253 Przegląd....................................................... 253 Wprowadzenie................................................ 253 Wielosektorowa gospodarka dobrobytu i społeczny podział dobrobytu w czasie i w przestrzeni............................ 254 Wielosektorowa gospodarka dobrobytu i społeczny podział dobrobytu pod rządami laburzystów........................... 258 Trzy wymiary wielosektorowej gospodarki dobrobytu................ 263 Analizowanie wielosektorowej gospodarki dobrobytu................ 265 Persona non grata związki wielosektorowej gospodarki dobrobytu z innymi zagadnieniami............................. 267 Wpływ wielosektorowej gospodarki dobrobytu i społecznego podziału dobrobytu.......................................... 269 Zakończenie.................................................. 271 Podsumowanie.................................................. 272
12 Spis treści Zagadnienia do dyskusji........................................... 272 Warto przeczytać................................................. 272 Źródła elektroniczne.............................................. 272 Literatura.................................................... 273 Spis ramek, rysunków i tabel..................................... 276 Noty o autorach............................................... 279
Wykaz skrótów ACAS komisja pojednawcza zajmująca się sprawami pracowniczymi BHP bezpieczeństwo i higiena pracy BHPS Badanie Panelowe Brytyjskich Gospodarstw Domowych BUPA największy brytyjski dostawca usług ochrony zdrowia CTC kredyty podatkowe związane z posiadaniem dziecka GATS układ ogólny w sprawie handlu usługami GHS Powszechne Badanie Gospodarstw Domowych ICNPO Międzynarodowa klasyfikacja organizacji pozarządowych INGO międzynarodowe organizacje pozarządowe IPPR Institute for Public Policy Research ISTC Independent Sector Treatment Centre MFW Międzynarodowy Fundusz Walutowy MHP Ministerstwo Handlu i Przemysłu MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy MSW Ministerstwo Spraw Wewnętrznych NCVO Narodowa Rada Organizacji Wolontarystycznych NDC New Deal for Communities Nowy Ład dla Społeczności Lokalnych NHS Państwowa Służba Zdrowia NSPCC National Society for the Prevention of Cruelty to Children OECD Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OM organizacje międzynarodowe
14 Wykaz skrótów ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych PPP Partnerstwo Publiczno-Prywatne PFI Private Finance Initiative Inicjatywy finansowane ze środków niepublicznych PUZ Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ROM rządowe organizacje międzynarodowe SPD społeczny podział dobrobytu UE Unia Europejska WGD Wielosektorowa gospodarka dobrobytu WFTC nadzorowany przez administrację skarbową kredyt podatkowy dla pracujących rodzin WTC kredyty podatkowe dla pracujących WTO Światowa Organizacja Handlu ZS zdefiniowana składka ZŚ zdefiniowane świadczenie
Wstęp do wydania polskiego Polityka społeczna w Polsce i Wielkiej Brytanii różni się, tak jak różne są Warszawa i Londyn. Zakres oraz jakość świadczeń i usług społecznych, kryteria dostępu, a także podmioty zaangażowane w ich dostarczanie są wypadkową zmiennych uwarunkowań społecznych, ekonomicznych i politycznych, charakterystycznych dla tych krajów. W drugiej połowie XX w. politykę społeczną w obu krajach wyraźnie zdominowało państwo, chociaż odmienne były tego przyczyny i formy. W Wielkiej Brytanii nastąpił rozkwit kapitalistycznego welfare state, zainicjowany przez Raport Społeczny W. Beveridge a z 1942 r. Państwo opiekuńcze mogło się tam rozwijać w kolejnych dekadach m.in. ze względu na szeroko upowszechnianą koncepcję praw obywatelskich T. H. Marshalla, który w 1949 r. w swoim dziele Citizenship and Social Class stwierdził, że prawa społeczne stały się nieuniknionym produktem kształtowania się systemu kapitalistycznego. Mniej więcej w tym samym czasie w Polsce rozpoczęła się monopolizacja działalności socjalnej i społecznej przez paternalistyczne państwo, które dosyć szybko zdominowało całą sferę publiczną. W Wielkiej Brytanii publiczne usługi społeczne dopełniały się z gospodarką rynkową, w Polsce aż do 1989 roku stanowiły one część gospodarki centralnie planowanej. Nic zatem dziwnego, że znaczna część opinii publicznej w obu krajach zaczęła utożsamiać usługi społeczne z działalnością państwa. Tymczasem polityka społeczna i dobrobyt społeczny nie muszą być kojarzone wyłącznie z sektorem publicznym. Jak pisze w jednym z rozdziałów książki Martin Powell, historycznie rzecz biorąc, sektory prywatny, pozarządowy i nieformalny były podstawowymi źródłami dobrobytu. W ujęciu historycznym sektory te odgrywały znaczącą rolę również w Polsce. Zarówno przed II wojną światową, jak i współcześnie, potrzeby ludności w Wielkiej Brytanii, w Polsce oraz wielu innych krajach były i są zaspokajane w sposób różnorodny dzięki niezwykle szerokiemu spektrum mechanizmów formalnych i nieformalnych; z zaangażowaniem podmiotów publicznych, niepublicznych (rynkowych, społecznych, kościelnych i innych) bądź w obrębie gospodarstw domowych; przy wykorzystaniu finansowania opartego na mechanizmach składkowych, fiskalnych bądź indywidualnych opłatach. Nie ma zatem krzty przesady w następującym stwierdzeniu Powella: w rzeczywistości mamy do
16 Wstęp do wydania polskiego czynienia z pasjonującą różnorodnością organizacyjnych i ekonomicznych rozwiązań z zakresu tworzenia, finansowania i regulowania dostępu do dóbr i usług społecznych. Prezentowana książka pt. Zrozumieć wielosektorową gospodarkę dobrobytu jest wieloaspektowym i pogłębionym studium dotyczącym nowego spojrzenia na politykę społeczną, zgodnie z którym nie jest ona utożsamiana tylko i wyłącznie z państwem i sektorem publicznym. Autorzy skupiają się na ukazaniu różnorodności producentów i dostawców usług społecznych, sposobów wielopoziomowego finansowania i wielosektorowego zarządzania zadaniami społecznymi. Naszym zdaniem jest to niezwykle ciekawa praca, zważywszy, że wielosektorowość jest bardzo istotnym, ale ciągle rzadko dyskutowanym w nauce o polityce społecznej zagadnieniem. W tradycyjnym podejściu do polityki społecznej bardzo często pomijano rolę organizacji pozarządowych w realizacji zadań społecznych, czy też rolę rynku i podmiotów prywatnych w kreowaniu ładu społecznego. Rzadko odwoływano się też do roli sektora nieformalnego i rodziny jako podmiotu polityki społecznej. Podejście wielosektorowe pozwala tymczasem dostrzec tych, którzy byli często niedostrzegani w produkcji usług społecznych, a więc społeczeństwo obywatelskie, podmioty rynkowe, kościelne i gospodarstwa domowe. Ponadto, o czym warto też pamiętać, wielosektorowość pozwala rozkładać ryzyka socjalne na większą sieć instytucji, w tym różnorodnych interesariuszy, którzy tworzą gęstszą sieć społecznych gwarancji. Wielosektorowość bardziej pasuje też do współcześnie realizowanej koncepcji governance aniżeli tradycyjnej government. Przygotowując książkę, którą mamy przyjemność przedstawić polskiemu czytelnikowi, Martin Powell, profesor Uniwersytetu w Birmingham, zaprosił do współpracy dwunastu brytyjskich polityków społecznych. Wspólnie opracowali oni niezwykle zajmującą analizę wielosektorowej gospodarki dobrobytu. John Stewart w swoim rozdziale przedstawił znaczenie podmiotów należących do poszczególnych sektorów w kontekście historycznym, ilustrując tym samym zmienność rozwiązań instytucjonalnych w polityce społecznej, czy też szerzej, w polityce publicznej. Fragment ten potwierdza tezę, że nawet w stabilnych demokracjach mechanizmy realizacji zadań społecznych stosowane w określonym czasie są w dużej mierze zwierciadłem bieżących uwarunkowań. W kolejnym rozdziale Brian Lund opisał ewolucję zakresu i mechanizmów zaangażowania państwa w zaspokajanie potrzeb ludności, zwracając również uwagę na relacje między sektorem publicznym a pozostałymi sektorami. Autor zobrazował bogactwo form oddziaływania przez sektor publiczny
Wstęp do wydania polskiego 17 na rzeczywistość społeczną, dowodząc jednocześnie, że posiada on potencjał przekształcania swych funkcji w odpowiedzi na wyzwania współczesności. Mark Drakeford poddał analizie procesy prywatyzacji i urynkowienia zachodzące w Wielkiej Brytanii nie tylko za konserwatywnych rządów Margaret Thatcher, ale również po przejęciu władzy przez nową Partię Pracy. Przedstawione przez autora przykłady wskazują m.in. na niezwykle istotne znaczenie tworzenia odpowiednich regulacji w przypadku powierzania zadań społecznych podmiotom prywatnym. Pete Alcock i Duncan Scott przedstawili sektor wolontarystyczny i wspólnotowy, zwracając uwagę na różnorodność podmiotów do niego zaliczanych oraz złożoność ich relacji z sektorem publicznym. Złożoność ta jest również wynikiem napięcia między fundamentalną cechą organizacji pozarządowych, jaką jest ich autonomia, a występowaniem tych organizacji w roli zleceniobiorcy zadań publicznych. Rozdział przygotowany przez Hilary Arksey i Caroline Glendinning pozwala uzmysłowić sobie fakt, że działalność socjalna organizowana przez państwo stanowi jedynie uzupełnienie funkcji rodziny, wspólnot lokalnych oraz wszelkiego rodzaju sieci społecznych. Autorki zilustrowały znaczenie sektora nieformalnego na przykładzie opieki sprawowanej nad osobami niesamodzielnymi przede wszystkim przez członków rodziny. W kolejnym rozdziale Adrian Sinfeld przeanalizował potencjał systemu podatkowego jako instrumentu polityki społecznej, charakteryzując jednocześnie szereg świadczeń podatkowych, stosunkowo rzadko stanowiących przedmiot zainteresowania polityków społecznych. Edward Brunsdon i Margaret May wyczerpująco opisali szerokie spektrum świadczeń pracowniczych, stanowiących ważne źródło dobrobytu pracowników i ich rodzin. Ten fragment książki jednoznacznie pokazuje, że w gospodarce rynkowej jest miejsce na socjalne/społeczne funkcje przedsiębiorstwa, które nie muszą być sprzeczne z interesem ekonomicznym jego właścicieli. Michael Hill w swoim tekście przedstawił obecne możliwości dokonywania porównań międzynarodowych, odnosząc się przy tym do zagadnienia modeli polityki społecznej. Z kolei Nicola Yeates wskazała na znaczenie procesu globalizacji dla kształtowania i realizacji polityki społecznej, opisując jednocześnie faktyczne możliwości wywierania przez organizacje międzynarodowe wpływu na rzeczywistość. Rozdziały przygotowane przez Martina Powella nadały książce spójne ramy. Autor przedstawił w nich obszernie koncepcje wielosektorowej gospodarki dobrobytu oraz społecznego podziału dobrobytu, a także dokonał syntezy zasadniczych wniosków zamieszczonych w książce przez poszczególnych autorów.
18 Wstęp do wydania polskiego Treści zamieszczone w książce nie odnoszą się zatem wyłącznie do Wielkiej Brytanii. Wiele z nich ma również swój wymiar uniwersalny, dzięki czemu z pewnością mogą być przydatne politykom społecznym oraz pozostałym czytelnikom, zainteresowanym kształtowaniem i realizacją polityki społecznej w naszym kraju. Książka pod redakcją Martina Powella stanowi kompleksową charakterystykę wielosektorowej gospodarki dobrobytu. W Polsce, po dwóch dekadach przemian, nadal nie doczekaliśmy się spójnego systemu i modelu polityki społecznej, w którym poszczególne cele i instrumenty byłyby ściśle ze sobą powiązane. Dążąc do stworzenia takiego systemu warto jednocześnie przyglądać się doświadczeniom krajów, które zdążyły już wcześniej przekonać się o wadach i zaletach różnorodnych rozwiązań, stanowiących bądź mogących stanowić inspirację dla rodzimych decydentów. Martin Powell i pozostali autorzy niniejszej książki znakomicie to umożliwiają, wnikliwie przedstawiając uwarunkowania i konsekwencje mechanizmów wielosektorowości stosowanych w Wielkiej Brytanii pod kolejnymi rządami. Różnice występujące między polityką społeczną w Polsce i Wielkiej Brytanii dotyczą również sfery dyskursu akademickiego i stosowanego w nim języka. Przez pojęcie wielosektorowej gospodarki dobrobytu autorzy niniejszej książki rozumieją sferę produkcji, finansowania oraz regulacji dóbr i usług społecznych, w której kluczowe role odgrywają podmioty należące do czterech sektorów publicznego, rynkowego, pozarządowego i nieformalnego. Pojęcie to jest najbliższe znaczeniowo stosowanemu obecnie w Polsce określeniu wielosektorowa polityka społeczna 1. Zastosowanie w tłumaczeniu wiernego oryginałowi pojęcia wielosektorowej gospodarki służy zaakcentowaniu intencji brytyjskich autorów, zgodnie z którą obszar tworzenia oraz dostarczania usług społecznych nie jest jedynie wypadkową decyzji i wyborów podejmowanych przez politycznych decydentów, ale szerzej rozumianym obszarem, w którym spotykają się potrzeby, interesy, cele oraz potencjał wszystkich aktorów życia publicznego. Stanisław Kamiński Autor przekładu Mirosław Grewiński Redaktor naukowy 1 M. Grewiński, Wielosektorowa polityka społeczna o przeobrażeniach państwa opiekuńczego, Warszawa 2009.
Rozdział 1 Wielosektorowa gospodarka i społeczny podział dobrobytu MARTIN POWELL Przegląd: W niniejszym rozdziale przedstawiono koncepcje wielosektorowej gospodarki (WGD) i społecznego podziału dobrobytu (SPD), ze szczególnym uwzględnieniem zmian, jakim ulegały one w zależności od czasu i miejsca. Omówione zostały w skrócie elementy WGD (państwo, rynek, sektor pozarządowy i nieformalny) oraz SPD (świadczenia publiczne, pracownicze i podatkowe). Ze względu na fakt, że większość autorów rozpatruje WGD jedynie w wymiarze produkcji świadczeń, niezbędne wydaje się postrzeganie ich w trzech wymiarach obok produkcji także finansowania i regulacji. Pojęcia kluczowe: wielosektorowa gospodarka dobrobytu (WGD), wielosektorowość, społeczny podział dobrobytu (SPD), produkcja, finansowanie, regulacja WPROWADZENIE Wielosektorowa gospodarka dobrobytu (mixed economy of welfare, WGD) i wielosektorowość stanowią bardzo istotne, a jednocześnie dość rzadko dyskutowane zagadnienia polityki społecznej. Zdaniem N. Johnsona (1999, s. 22), oba terminy mają to samo znaczenie i mogą być używane zamiennie. Twierdzi on, że pojęcie wielosektorowości weszło do powszechnego użycia w Wielkiej Brytanii po opublikowaniu raportu L. Wolfendena (Wolfenden, 1978) traktującego o przyszłości organizacji pozarządowych, natomiast koncepcja WGD pojawiła się nieco później. Pomimo licznych badań odnoszących się do WGD w Wielkiej Brytanii (Hadley i Hatch, 1981; Hatch i Mocroft, 1983; Beresford i Croft, 1984; Johnson, 1987; Pinker, 1992; Lund, 1993) oraz w ujęciu porównawczym (na przykład Evers i Wintersberger, 1990; Hantrais
20 Martin Powell i in., 1992; Evers i Svetlik, 1993), pojęcie to wciąż rodzi wiele pytań. W niniejszym opracowaniu przyjęto szerszą perspektywę, obejmującą nie tylko tradycyjne sektory WGD państwowy, rynkowy, pozarządowy i nieformalny ale również zagadnienie społecznego podziału dobrobytu (social division of welfare, SPD) i jego poszczególnych elementów świadczeń publicznych, pracowniczych i podatkowych. M. Knapp (1989, ss. 225 6) twierdzi, że dla ogromnej większości Brytyjczyków pojęcie dóbr i usług społecznych jest równoznaczne z państwowymi świadczeniami (state provision). Gdy wspomnimy o ochronie zdrowia, większość osób natychmiast pomyśli o Państwowej Służbie Zdrowia (National Health Service, NHS); praca socjalna i ośrodki pomocy społecznej są dla wielu tym samym; edukacja to nic innego jak publiczna szkoła średnia w sąsiedztwie. Takie widzenie spraw jest jednak zbytnim uproszczeniem, ponieważ w rzeczywistości mamy do czynienia z pasjonującą różnorodnością organizacyjnych i ekonomicznych rozwiązań z zakresu tworzenia, finansowania i regulowania dostępu do dóbr i usług społecznych. Jeżeli więc chcemy lepiej zrozumieć rzeczywistość, powinniśmy zwrócić uwagę na zapomniane wymiary polityki społecznej. Zdziwienie może budzić fakt, że niektóre z tych wymiarów są pomijane również w literaturze z zakresu polityki społecznej. Pojęcia WGD, SPD i wielosektorowości są albo nieobecne w indeksach publikacji o charakterze wprowadzającym (np. Alcock i in., 2000; Alcock, 2003), albo też ledwie się tam o nich wspomina (np. Page, Silburn, 1999; Alcock i in., 2003; Baldock i in., 2003; Blakemore, 2003; Ellison, Pierson, 2003; Alcock i in., 2002; Spicker, 1988, 1995). M. Lavalette i A. Pratt w pierwszym wydaniu swojej książki (1997) zamieścili co prawda rozdział o quasi-rynkach i wielosektorowej gospodarce dobrobytu, ale zrezygnowali z niego już w kolejnej edycji (2001). W niektórych przytoczonych poniżej publikacjach można znaleźć obszerne fragmenty dotyczące składowych WGD. Na przykład w pracach P. Alcocka (2003) oraz P. Alcocka i współautorów (2003) znajdują się rozdziały dotyczące dobrobytu tworzonego przez państwo, rynek, sektory pozarządowy i nieformalny. Książka B. Page a i R. Silburna (1999) zawiera rozdziały o dobrobycie powstającym dzięki organizacjom pozarządowym oraz w wyniku działania mechanizmów o charakterze nieformalnym, rynkowym i tych związanych z zatrudnieniem. W publikacjach o charakterze teoretycznym znajdziemy co prawda fragmenty dotyczące na przykład sektora pozarządowego, ale próżno szukać w ich indeksach haseł takich jak WGD, SPD czy wielosektorowość wystarczy zajrzeć do A. Fordera (1974), K. Jones i innych (1983), A. Fordera i innych (1984), T. Fitzpatricka (2001) oraz N. Malina i innych (2002). M. Hill i G. Bramley (1986) umieścili zaledwie stronicowe wzmianki na temat WGD i SPD, chociaż nawiązują w swej pracy do zjawisk takich jak prywatyzacja.