Czy Web 2.0 zagraża e-learning?

Czy Web 2.0 zagraża e-learning? doc. dr Zbigniew E. Zieliński Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach zzielinski@wsh-kielce.edu.pl Powstanie w Internecie nowego trendu i technologii nazwanej przez Tima O Relly Web 2.0 czyli serwisów społecznościowych, wywołało rewolucję w sposobie publikowania, komentowania, czy rozprzestrzeniania treści (danych). Powstają nowe (oparte na wolnym oprogramowaniu) technologie kooperacji dla użytkowników, którzy samoorganizują się w sieci (grid), platformy zasobów (YouTube), grupy sieciotwórcze z relacjami społecznymi (Nasza klasa), niejednokrotnie kreujące wiedzę (Wikipedia), blogosferę (pamiętniki czy dziennikarstwo społeczne). E-learning stara się zaadoptować rozwiązania Web 2.0, co może w skrajnych przypadkach spowodować rozproszenie treści edukacyjnych, stwarzać problem z jakością i weryfikacją wiedzy czy doprowadzić do zatarcia relacji między nauczycielem a uczniem. W artykule zaprezentowano zagrożenia jakie niesie za sobą otwarcie procesu tworzenia treści edukacyjnych wykorzystując do tego społeczność użytkowników opartych o Web 2.0. 1. Wstęp Przez dłuższy czas od powstania Internetu, aż do końca lat 90-tych XX wieku funkcjonowanie sieci było zinstytucjonalizowane, wręcz hierarchiczne. Wiązało się to ze sposobem dostępu do tego medium, a także formą publikacji materiałów. Tzw. Web 1.0 organizował pracę w sieci poprzez dostęp do tzw. gatekeeperów (wejść do sieci, od których pracę rozpoczynali użytkownicy), istniał monopol na rynku przeglądarek (Netscape, później Internet Explorer) i oligopol kilku wyszukiwarek zasobów internetowych (Archie, AltaVista, Yahoo!, Lycos, Infoseek, Excite!, Veronica). W oczach wielu osób, korzystanie z Internetu było domeną fachowców, dominacja tradycyjnych wyszukiwarek i portali powodowała bierność internautów, ale także sposób do dostępu i indeksowania zgromadzonych przez portale zasobów. W tym czasie webowe fora dyskusyjne były nieliczne, blogi praktycznie nie istniały, zaś prowadzenie własnej strony WWW wymagało od twórcy znajomości języków opisu strony (html). Do tego należy dodać brak skutecznego sposobu indeksowania zawartości Internetu nie tylko dużych serwisów, ale także tych małych, tworzonych przez amatorów. Dzięki zastosowaniu indeksowania (tagowania) w serwisach WWW (jak i innych zasobach) użytkownicy mają dostęp do rozmaitych zasobów: plików, stron WWW, serwisów, list i forów dyskusyjnych, plików rozprowadzanych w systemie peer-to-peer, treści edukacyjnych co przyczynia się do poszerzania wspólnie eksploatowanych zasobów przez 1

internautów. Jest to architektura uczestnictwa próba uspołecznienia sieci po udostępnieniu wolnego oprogramowania w środowisku GNU/Linux jak twierdzi Tim O Reilly 1. W obecną sytuację musi wpisać się nauczanie na odległość, z jednej tradycyjny model edukacji oparty na relacji nauczyciel uczeń, z drugiej strony nauczanie z wykorzystaniem nowej technologii e-learning. W przypadku użycia rozwiązań Web 2.0 w e-learning pojawiają się problemy natury selektywnej nie ma nadrzędnego twórcy treści edukacyjnych, zamiast tego powstaje rozproszony zbiór informacji, danych, wypowiedzi, komentarzy upodobniających treść do bloga opatrzonego tagiem identyfikatorem pozwalającym zakwalifikować treść do określonej kategorii. 2. Zastosowanie Web 2.0 zagrożenia i szanse e-learning Treści tworzone przez użytkowników sieci nie są niczym nowym w Internecie novum jest powstanie serwisów projektowanych tak, by internauci w coraz większym stopniu mieli możliwość własnej aktywności. Większość serwisów posiada także mechanizmy typu wiki czy weblog, pozwalające w łatwy sposób tworzyć i dodawać treści 2. Głównymi elementami Web 2.0 wpisującymi się aktywnie w wykorzystywanie sieci przez użytkowników są: Blogi dziennikarstwo społeczne, Serwisy społecznościowe (wiki, współdzielenie plików wideo, zdjęć, współdzielenie informacji, opinii, sieci znajomości), Wirtualne byty (Second Life). Blogi to jedyne narzędzia marketingowe, które angażują klientów do aktywnego komentowania wydarzeń w ramach danej organizacji, a także stwarzania pozytywnych relacji (doświadczeń) związanych z firmą (zmienia to zwykłych konsumentów w oddanych zwolenników firmy i jej produktów). Blogi pozwalają także na zarządzanie wiedzą poprzez udostępnianie w firmie olbrzymich zasobów wiedzy internautom 3. Są wykorzystywane w e- learningu do rozpowszechniania idei, informacji związanych z technologią nauczania poprzez Internet, mogą też być źródłem wiedzy o wydarzeniach np. konferencjach, seminariach. Przykładem dobrej praktyki publikowania treści w formie bloga związanej z danym tematem jest np. serwis e-learning na uczelni wyższej 4, prezentujący informacje nauczaniu zdalnym, 1 Andrew Keen, Kult amatora jak Internet niszczy kulturę, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007. 2 Dominik Kaznowski, Nowy marketing w Internecie, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007. 3 Jeremy Wright Blogowanie w biznesie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007. 4 http://przemyslaw.stencel.info - źródło sieć Internet, stan na dzień 01.02.2008. 2

książkach, konferencjach oraz wydarzeniach związanych z rozwojem i działalnością tego obszaru wiedzy. Dużą zaletą tego serwisu jest to, iż jego twórca jest uznaną postacią związaną z e-learningiem akademickim, przez co opublikowane materiały są zweryfikowane, rzetelne i prawdziwe. W świecie Web 2.0 blog stał się głosem amatorów, często ludzi bez większej wiedzy (czy wykształcenia), hyde parkiem, gdzie czyjaś tożsamość jest ukryta, a autorytet często budowany jest w oparciu o dużą ilość odnośników do danej strony (czy też głosami znajomych). Często jest to wynikiem działania wyszukiwarek (np. Google), które działają z wykorzystaniem algorytmów, które usprawniają wyniki w kolejności według liczby wcześniejszych zapytań (wyszukań), przez co odpowiadają tym, co jest najbardziej w danej chwili popularne w sieci, a nie wartościowe i rzetelne. Pojęcie stosowane w stosunku do bloggerów dziennikarstwo obywatelskie, jest swoistym eufemizmem, jak pisze Nicholas Lemann określającym to, co normalnie nazwalibyśmy dziennikarstwem uprawianym przez osoby nie będące dziennikarzami, którzy nie są zatrudnieni przez media, ale pełnią podobną funkcję 5. Problemem ostatnich lat staje się zawłaszczanie własności intelektualnej z wykorzystaniem technologii wytnij-wklej. Wielu nauczycieli spotkało się z tzw. mashing up, czyli treściami (pracami) stworzonymi w całości przez studentów z fragmentów innych treści. Web 2.0 oferuje dostęp m.in. do serwisów społecznościowych (np. wiki), tworzonych często w dobrej wierze, mających na celu propagację wiedzy, także z zastosowaniem i użyciem prawa autorskiego (np. z użyciem licencji Creative Commons wykorzystujących prawo autorskie, aby umożliwić przekazanie innym części praw przysługujących autorowi 6 ). W przypadku serwisów społecznościowych (w języku angielskim określane jako social media), będących przejawem funkcjonowania relacji międzyludzkich w Internecie, można przyjąć i wykorzystywać wiele form ich ekspresji 7 : Treści tekstowe (artykuły, wpisy na blogach, wiadomości na forach dyskusyjnych), Obrazy (fotografie, grafiki), Audio (muzyka, podcasty), Wideo (filmy, animacje). Technologie wykorzystywane do przygotowania i publikacji powyższych materiałów w formie elektronicznej to: blogi, wideoblogi, listy i fora dyskusyjne, mechanizmy wiki, podcast. Rozwiązania te niejednokrotnie wspomagają e-learning, pozwalając na np. 5 http://www.newyorker.com/archive/2006/08/07/060807fa_fact1 - Nicholas Lemann, Amateur Hour: Journalism Without Journalists, The New Yorker, stan na dzień 02.02.2008. 6 http://creativecommons.pl - źródło sieć Internet, stan na dzień 03.02.2008. 7 Dominik Kaznowski, Nowy marketing w Internecie, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007. 3

publikację wyników doświadczeń (wizualizację ich samych oraz rozpowszechnienie w serwisie YouTube), otrzymanie informacji zwrotnej na forum i zdefiniowanie problemu we własnej bazie wiki. Jednym z przykładów serwisów w których użytkownicy są producentami treści jest Wikipedia. Motto Wikipedii to "wolna encyklopedia, którą każdy może edytować", wielojęzyczny projekt internetowej encyklopedii, działającej na zasadzie otwartej treści. Działa w oparciu o oprogramowanie wiki, dzięki czemu pozwala na edycję każdemu użytkownikowi odwiedzającemu stronę 8. Wikipedia określa siebie jako bezpłatną encyklopedię, którą każdy może redagować. Według twórców serwisu, rządzi się on demokratycznymi zasadami, gdyż wszyscy jej anonimowi redaktorzy (w liczbie dwustu tysięcy) współpracują bezpłatnie, jako ochotnicy 9. Obecnie Wikipedia posiada ponad 7 milionów haseł w wielu językach (w tym i polskim), część artykułów została stworzona przez boty internetowe, które generują np. hasła geograficzne inteligentnie pobranych z innych źródeł. Jak mówi Paweł Wimmer, znany polski wikipedysta wartość informacyjna automatycznie generowanych haseł jest oczywiście dyskusyjna, bo trudno je np. porównywać z "ręcznie" pisanymi biogramami czy innymi kategoriami haseł. Stawia to pod znakiem zapytania wiarygodność i wartość zamieszczonych haseł w wolnej encyklopedii. Powszechnie znany jest przypadek jednego z najaktywniejszych współpracowników Wikipedii Essjay, który zredagował w otwartej encyklopedii tysiące haseł (ponad 20 tysięcy), podając fałszywą tożsamość. Okazało się, że Essjay to nie etatowy profesor teologii, wykładowca na jednej z prywatnych uczelni na wschodzie Stanów Zjednoczonych, a jedynie dwudziestoczteroletni absolwent liceum ze stanu Kentucky, Ryan Jordan, bez referencji akademickich i zawodowych 10. Analizując powyższy przypadek można wysnuć tezę, iż materiały przygotowane w Wikipedii przez nastolatka mają taką samą wartość jak informacje opublikowane przez uczonego. W innej sytuacji są natomiast projekty wiki (encyklopedie) tworzone w ramach jednostek edukacyjnych. Zaletą otwartych encyklopedii tworzonych w ramach uczelni, szkół jest to, iż definicje zawarte na ich łamach poddane zostaną weryfikacji przez profesjonalnych redaktorów, weryfikatorów informacji. Przykładem pozytywnego zastosowania systemu Web 2.0 wiki, jest Encyklopedia Zarządzania 11 wdrożona w ramach Uniwersytetu 8 http://pl.wikipedia.org/wiki/wikipedia - źródło sieć Internet, stan na dzień 02.02.2008. 9 Andrew Keen, Kult amatora jak Internet niszczy kulturę, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007. 10 Ibidem. 11 http://mfiles.ae.krakow.pl/pl/index.php - źródło sieć Internet, stan na dzień 02.02.2008. 4

Ekonomicznego w Krakowie. Do jej powstania przyczyniło się kilkuset autorów: studentów i pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie oraz innych uczelni. W ciągu ostatnich miesięcy każdy artykuł został ponownie sprawdzony i zatwierdzony, aby wyeliminować wszelkie błędy. Powstanie masowych gier sieciowych takich jak Second Life (Drugie życie), gdzie użytkownicy tworzą wirtualne postacie, angażują się we wszystkie możliwe czynności prawdziwego życia komunikowania się (czat, głos), zakładania firmy, kupowania domu, nawiązywania relacji czy sprzedaży produktów i usług dało szansę stworzenia wirtualnego środowiska edukacyjnego. Obecność blisko 10 mln użytkowników Second Life (z czego 1,5 mln aktywnych) przyciągnęło zainteresowanie różnych instytucji, które zainstalowały w wirtualnym świecie swoje biura. Swoje przedstawicielstwa w SL posiadają już takie firmy jak CISCO, IBM, Toyota, Pontiac, Adidas oraz uniwersytety: Cambridge, Oxford czy MIT. Niektóre kraje otwierają w nich swoje ambasady (np. Szwecja), swoje biuro ma też Reuters, a ostatnio osiedlili tam się przedstawiciele zakonu jezuitów 12. W roku 2007 platforma Second Life zaczęła być używana do nauczania języków obcych. Zarówno w Second Life jak i w realnym świecie, nauczyciele zaczęli używać wirtualnej rzeczywistości do celów nauczania języków. Angielski jest w Second Life reprezentowany przez wiele szkół - włączając w to British Council, która to skupiła się na obecności w tzw. Teen Grid (odpowiednik Second Life dla osób w wieku pomiędzy 13 i 17 lat). Hiszpańskie szkoły językowe i Instytut Kulturalny Instituto Cervantes mają swoją własną wyspę w Second Life 13. Także polskie uczelnie zaczynają otwierać swe filie w SL: Wyższa Szkoła Biznesu National Louis University z Nowego Sącza, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Fenomen Second Life znalazł swe odzwierciedlenie w implementacji systemu e-learning Moodle, który otrzymał swoją wtyczkę do wirtualnego świata poprzez projekt Sloodle 14 (Second Life Object-Oriented Distributed Learning Environment). W świecie SL można tworzyć repozytoria multimediów cyfrowych: użytkownicy mogą tam czytać książki, odwiedzać strony WWW, oglądać filmy czy też słuchać muzyki oraz przeglądać prezentacje 12 http://www.e-edukacja.net/czwarta/_referaty/sesja_i/03_e-edukacja.pdf - Andrzej Wodecki, Second Life Uniwersytetu, E-edukacja, stan na dzień 02.02.2008. 13 http://pl.wikipedia.org/wiki/second_life - źródło sieć Internet, stan na dzień 02.02.2008. 14 http://www.sloodle.com źródło sieć Internet, stan na dzień 02.02.2008. 5

PowerPoint. Nie ma też większych problemów z przeprowadzeniem wirtualnego wykładu (kombinacja komunikacji głosowej, prezentacji PPT i mowy ciała ) 15. Opisane zastosowanie technologii Web 2.0 pozwala na rozszerzenie możliwości dostępu do materiałów i treści e-learningowych dostępnych nie tylko poprzez systemy LMS/LCMS ale także i inne alternatywne serwisy. Pozwala to na rozszerzenie przekazywanych treści edukacyjnych, kształtuje umiejętność wyszukiwania wiedzy (co jest kluczową zdolnością w społeczeństwie informacyjnym) i pozwala tworzyć materiały edukacyjne każdemu, kto posiada wiedzę i chce się nią dzielić. 3. Podsumowanie Istota Web 2.0 jest taka, że nie ma skutecznego mechanizmu kontroli nad treścią ponieważ jest ona tworzona w sposób chaotyczny i rozproszony. Powoduje to z jednej strony powstanie dużej ilości spersonalizowanej treści, z drugiej zaś brak selekcji przekazu, gdzie trudno o weryfikację treści, brak dowodu na poparcie opublikowanych czyichś twierdzeń, czy dopuszczenie do publikacji anonimowych postów. Dlatego w przypadku zastosowania elementów Web 2.0 w e-learningu, istotnym czynnikiem jest stworzenie systemu kontroli jakości. Bibliografia 1. Andrew Keen, Kult amatora jak Internet niszczy kulturę, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007. 2. Dominik Kaznowski, Nowy marketing w Internecie, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007. 3. Jeremy Wright Blogowanie w biznesie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007. Netografia 1. http://creativecommons.pl - źródło sieć Internet, stan na dzień 03.02.2008. 2. http://przemyslaw.stencel.info - źródło sieć Internet, stan na dzień 01.02.2008. 3. http://www.newyorker.com/archive/2006/08/07/060807fa_fact1 - Nicholas Lemann, Amateur Hour: Journalism Without Journalists, The New Yorker, stan na dzień 02.02.2008. 15 http://www.e-edukacja.net/czwarta/_referaty/sesja_i/03_e-edukacja.pdf - Andrzej Wodecki, Second Life Uniwersytetu, E-edukacja, stan na dzień 02.02.2008. 6

4. http://mfiles.ae.krakow.pl/pl/index.php - źródło sieć Internet, stan na dzień 02.02.2008. 5. http://www.e-edukacja.net/czwarta/_referaty/sesja_i/03_e-edukacja.pdf - Andrzej Wodecki, Second Life Uniwersytetu, E-edukacja, stan na dzień 02.02.2008. 6. http://pl.wikipedia.org/wiki/second_life - źródło sieć Internet, stan na dzień 02.02.2008. 7. http://pl.wikipedia.org/wiki/wikipedia - źródło sieć Internet, stan na dzień 02.02.2008. 8. http://www.sloodle.com źródło sieć Internet, stan na dzień 02.02.2008. 7