Łucja Maciejewska * Barbara Urbańczyk ** Politechnika Wrocławska Biblioteka Główna i OINT UDZIAŁ BIBLIOTEKI POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ W KRAJOWYCH INICJATYWACH TWORZENIA, DOSTĘPU I KORZYSTANIA Z ELEKTRONICZNYCH ŹRÓDEŁ INFORMACJI [THE INVOLVEMENT OF THE WROCŁAW UNIVERSITY OF TECHNOLOGY LIBRARY IN DOMESTIC INITIATIVES OF CREATING, GRANTING ACCESS TO AND USING E-INFORMATION RESOURCES] Abstrakt: Biblioteki akademickie w coraz większym stopniu zabiegają o swego czytelnika i jego zaufanie. Wykazując dużą troskę o jakość wizerunku instytucji, wykorzystują techniki Public Relations. Budowanie zaufania do biblioteki akademickiej dotyczy głównie relacji ze środowiskiem bliższym (pracownik, doktorant, student), ale podejmowane są także inicjatywy wykraczające poza mury uczelni. W artykule przedstawiono działania Biblioteki Politechniki Wrocławskiej na rzecz krajowego społeczeństwa informacyjnego. Scharakteryzowano takie inicjatywy regionalne i ogólnopolskie, jak Baza Czasopism Zagranicznych w Bibliotekach Wrocławia i Opola, Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa, Konsorcjum Chemical Abstracts oraz Kurs Czasopisma Elektroniczne. Podkreślono też udział Biblioteki w takich przedsięwzięciach międzyuczelnianych, jak BazTech oraz BazTol. Omówiono znaczenie tych działań dla budowy pozytywnego wizerunku instytucji oraz integracji biblioteki z otoczeniem społecznym. * St. kust. dypl. mgr inż. ŁUCJA MACIEJEWSKA, kierownik Oddziału Gromadzenia i Opracowania Wydawnictw Ciągłych Biblioteki Głównej i Ośrodka Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Wrocławskiej; absolwentka Wydziału Elektroniki PWr. Dwie najważniejsze publikacje: (2008) Zarządzanie czasopismami elektronicznymi w Bibliotece Politechniki Wrocławskiej. [W:] Zarządzanie marketingowe biblioteką. Poznań: Wydaw. Wyższej Szkoły Bankowej, s. 125 133; (2008) Czego oczekują użytkownicy biblioteki akademickiej w dobie informacji elektronicznej?, dok. elektr. CD [W:] M. Kocójowa red. (2008). Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. Kraków: Instytut INiB UJ, s. 42 52. E-mail: lucja.maciejewska@pwr.wroc.pl ** St. kust. dypl. mgr inż. BARBARA URBAŃCZYK, kierownik Oddziału Informacji Naukowej Biblioteki Głównej i Ośrodka Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Wrocławskiej; absolwentka Wydziału Informatyki i Zarządzania PWr. Dwie najważniejsze publikacje: (2009) Kompleksowa platforma oceny dorobku naukowego Politechniki Wrocławskiej projekt integracji bazy DONA-ALEPH z SCI, Listą Filadelfjską i innymi źródłami danych naukometrycznych, dok. elektr. [W:] II Wrocławskiej Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych. Wrocław [współaut.: A. Komperda, J. Wróbel]; (2008) Ogólnopolskie Konsorcjum Chemical Abstracts dziewięć lat działalności i nowe perspektywy rozwoju. [W:] [A. Nowakowski red.] (2008). INFOBAZY'2008 systemy, aplikacje, usługi. Materiały z konferencji. Sopot: Centrum Informatyczne TASK, s. 248 253 [wspólaut.: H. Szarski]. E-mail: barbara.urbanczyk@pwr.wroc.pl [ŁUCJA MACIEJEWSKA, Head of the Department of Periodicals and Serials Acquisition and Processing, Main Library and Scientific Information Centre of Wrocław University of Technology; MSc awarded by the Faculty of Electronics, WUT. Two the most important publications: (2008) Zarządzanie czasopismami elektronicznymi w Bibliotece Politechniki Wrocławskiej [Management of e-journals in the Library of WUT]. [In:] Zarządzanie marketingowe biblioteką [Marketing Management of Libraries]. Poznań: Wydaw. Wyższej Szkoły Bankowej, s. 125 133; (2008) Czego oczekują użytkownicy biblioteki akademickiej w dobie informacji elektronicznej? [What Do Academic Library Users Expect in the Era of Electronic Information?], e-doc. CD [In:] M. Kocójowa ed. (2008). Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników [Library: The Key To Users Success]. Kraków: Instytut INiB UJ, s. 42 52. E-mail: lucja.maciejewska@pwr.wroc.pl] [BARBARA URBAŃCZYK, Head of the Department of Scientific Information, Main Library and Scientific Information Centre of Wrocław University of Technology; MSc awarded by the Faculty of Informatics and Management, WUT. Two main publications: (2009) Kompleksowa platforma oceny dorobku naukowego Politechniki Wrocławskiej projekt integracji bazy DONA-ALEPH z SCI, Listą Filadelfjską i innymi źródłami danych naukometrycznych [Complex Platform for Assessing the Scholarly Output of WUT Project of Intergration of DONA-ALEPH with SCI, Philadelphia List and Other Sources of Scientometric Data], e-doc. [In:] II Wrocławskiej Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych [Second Wrocław Meeting of Librarians Working for Polish Diaspora]. Wrocław [co-authors: A. Komperda, J. Wróbel]; (2008) Ogólnopolskie Konsorcjum Chemical Abstracts dziewięć lat działalności i nowe perspektywy rozwoju [Polish Nationwide Chemical Abstracts Consortium Ten Years of Operation and Perspectives of Future Development]. [In:] [A. Nowakowski ed.] (2008). INFOBAZY'2008 systemy, aplikacje, usługi. Materiały z konferencji [INFODATABASES'2008 Systems, Applications, Services. Conference Proceedings]. Sopot: Centrum Informatyczne TASK, s. 248 253 [co-author: H. Szarski]. E-mail: barbara.urbanczyk@pwr.wroc.pl] 414
BIBLIOTEKA AKADEMICKA BIBLIOTEKA POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ ELEKTRONICZNE ŹRÓDŁA INFORMACJI PUBLIC RELATIONS SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE Abstract: The article discusses the importance of public relations activities in academic library for establishing a strong public image. It focuses on service to larger community as a very important PR tool. Significant attention is given to the wide activities of the Library of Wroclaw University of Technology supporting Polish information community, such as: Consortium Chemical Abstracts, Catalog: Foreign Journals in Wroclaw and Opole Libraries, Standards Information Point, BazTech, BazTol, EBIB, courses on e-journals, and Lower Silesia Digital Library. The importance of PR activities for community in academic library is discussed. Selected characteristic tendencies and facts are illustrated with tables and diagrams. ACADEMIC LIBRARY THE LIBRARY OF WROCŁAW UNIVERSITY OF TECHNOLOGY ELECTRONIC INFORMATION RESOURCES PUBLIC RELATIONS INFORMATION COMMUNITY * * * WPROWADZENIE Zapotrzebowanie na informację w ramach społeczeństwa informacyjnego przyczyniło się do wzrostu znaczenia usług bibliotek akademickich, związanych głównie z tworzeniem i sposobami korzystania z elektronicznych źródeł. Dzięki szerokim kompetencjom bibliotekarzy, ich kreatywności oraz znajomości nowoczesnych technik informacyjnych, pole działania bibliotek nie kończy się na własnym kampusie, ale też rozszerza się na całą społeczność bibliotekarską, środowisko naukowe a nawet całe społeczeństwo. Biblioteki zabiegając o użytkownika bliższego i dalszego, wykorzystują różne formy budowania jak najlepszego wizerunku firmy i jej wiarygodności, kształtowania dobrej opinii środowiska, zdobywania zaufania do jej usług, produktów oraz funkcji [Marshall 2001]. Tworzenie pozytywnych relacji między biblioteką a otoczeniem wpisuje się w całokształt działań Public Relations (PR), na bazie których powstało wiele cennych i trwałych inicjatyw, spełniających oczekiwania wielu grup odbiorców informacji, niekoniecznie z własnej instytucji [Black 2006]. Przedstawiono dlatego wybrane działania Biblioteki Politechniki Wrocławskiej (PWr) z tego obszaru, związane z dostępem do e- informacji i nowoczesnych technologii, realizowane od lat na rzecz społeczeństwa informacyjnego. KRAJOWE KONSORCJUM CHEMICAL ABSTRACTS Organizowanie ogólnopolskiego Konsorcjum Chemical Abstracts należy do działań zewnętrznych z zakresu Public Relations i skierowane jest do całego środowiska akademickiego w kraju. Biblioteka PWr jest od 11 lat koordynatorem tego konsorcjum [Szarski 2008]. W jego skład wchodzą 23 instytucje akademickie (tabela 1). Obecnie jest to najważniejsza w kraju usługa informatyczna dająca dostęp do jednego z najcenniejszych źródeł informacji bibliograficznej o uniwersalnym charakterze, z zakresu szeroko pojętej chemii i nauk pokrewnych. Wraz z pojawieniem się w ofercie Chemical Abstracts Service wersji bazy CA on CD, pracownicy Biblioteki PWr rozpoczęli starania w Komitecie Badań Naukowych o fundusze na dofinansowanie jej zakupu. W 1998 r. udało się kupić jej wersję sieciową, z możliwością równoczesnego dostępu dla 12 użytkowników. Bazę posadowiono na serwerze Biblioteki PWr i udostępniano poprzez Wrocławską Akademicką Sieć Komputerową (WASK) zainteresowanym uczelniom wrocławskim, co stało się zalążkiem Środowiskowego Systemu Udostęp- 415
niania Baz Danych. Udostępnianie bazy w tym trybie się podwaliną pod utworzenie w roku 2000 Krajowego Konsorcjum Chemical Abstracts unikalnego przedsięwzięcia w skali krajowej. W 2009 r. wersję bazy Chemical Abstracts on CD zastąpiła wersja online na platformie SciFinder, która została sfinansowana w 50% przez MNiSW. Jest ona oceniana bardzo wysoko przez chemików, a także specjalistów z innych dziedzin. Na platformie SciFinder baza CA daje dostęp online do pełnych zasobów informacyjnych od roku 1907, tzn. od chwili powstania Chemical Abstracts. Dostęp poprzez tę platformę czyni z bazy nowoczesne narzędzie o bardzo dużym zakresie czasowym, z codzienną aktualizacją, stwarzające dużo większe możliwości w porównaniu z wersją na CD, m.in. równoczesne przeszukiwanie wielu roczników, wyszukiwanie według wzorów strukturalnych oraz reakcji chemicznych, dostęp do pełnych tekstów artykułów. Od początku roku 2009 z tej wersji korzysta 13 instytucji w kraju. Szczególną rolę informacyjną pełni od lat serwis internetowy na stronie domowej Biblioteki poświęcony CA. Można tam znaleźć informacje na temat eksploatacji bazy, począwszy od wymagań związanych z konfiguracją sprzętu a skończywszy na szczegółowych instrukcjach korzystania z bazy. Ważne miejsce wśród działań zapewniających funkcjonowanie Konsorcjum zajmują kontakty z Chemical Abstracts Service producentem bazy, które oprócz negocjowania warunków zakupu obejmują wymianę szeregu dokumentów niezbędnych w procedurze z tzw. wolnej ręki, zgodnie z ustawą Prawo Zamówień Publicznych. 1 Tab. Uczestnicy Konsorcjum Chemical Abstracts w latach 2000 2010 Lata Lp. Nazwa instytucji 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1. Akademia Górniczo-Hutnicza - Kraków 2. Uniwersytet Jagielloński - Kraków 3. Uniwersytet Wrocławski 4. Politechnika Poznańska 5. Politechnika Warszawska 6. Politechnika Wrocławska 7. Polska Akademia Nauk - Warszawa 8. Politechnika Gdańska + + + + + + + + + + 9. Politechnika Śląska - Gliwice + + + + + + + + + + 10. Uniwersytet im. A. Mickiewicza - Poznań + + + + + + + + + 11. Uniwersytet Mikołaja Kopernika - Toruń + + + + + + + + + 12. Politechnika Łódzka + + + + + + + + 13. Politechnika Szczecińska 1) + + + + 14. Politechnika Rzeszowska + + + + 15. Akademia Podlaska - Siedlce + + + + 16. Akademia Rolnicza - Wrocław + + + + + + 17. Uniwersytet Łódzki + + + + + + 18. Uniwersytet Opolski + + + + + + 19. Uniwersytet Śląski - Katowice + + + + + 20. Akademia Techniczno-Rolnicza - Bydgoszcz + + + + + 21. Wyższa Szkoła Pedagog. Częstochowa 2) + + + + + 22. Śląska Akademia Medyczna - Katowice + + 23. Uniwersytet Warszawski + + 1) Od 2009 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie 2) Od 2004 Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie Źródło: opracowanie własne 416
BAZA ŚRODOWISKOWA CZASOPISM ZAGRANICZNYCH Współcześni poszukiwacze informacji są niecierpliwi i oczekują coraz większych uproszczeń w docieraniu do literatury naukowej. Obserwuje się duże zapotrzebowanie na szybkie i precyzyjne źródła, głównie tworzone w oparciu o dane dotyczące zasobów wielu wydawców lub bibliotek. Jednym słowem duże znaczenie dla społeczeństwa mają, wyposażone w jeden przyjazny interfejs, katalogi rozproszone lub centralne oraz bazy informacyjne o zasięgu regionalnym, krajowym lub światowym, które są wynikiem współpracy wielu instytucji naukowych. Doceniając korzyści z posiadania takiego multi-narzędzia oraz wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowiska naukowego Wrocławia, później także Opola, Biblioteka Główna PWr opracowała koncepcję zbudowania centralnej bazy czasopism zagranicznych, a następnie podjęła się koordynacji tego projektu. Dzięki tej inicjatywie funkcjonuje baza CZASOPISMA ZAGRANICZNE w BIBLIOTEKACH WROCŁAWIA i OPOLA, obejmująca od 1991 r. zasoby bibliotek uczestniczących w tym projekcie. Jest przeglądem stanu zaopatrzenia środowiska w czasopisma naukowe i spełnia istotną funkcję informacyjną przede wszystkim jako katalog środowiskowy, wykorzystywany także przez zainteresowanych z całego kraju. W projekcie uczestniczy 25 bibliotek, w tym z Wrocławia: 11 bibliotek szkół wyższych, 2 biblioteki instytutów Polskiej Akademii Nauk, 4 biblioteki innych instytutów naukowych, 2 biblioteki centrów badawczych oraz Ossolineum, Dolnośląska Biblioteka Publiczna, Biblioteka Kapitulna i Biblioteka Muzeum Narodowego, a także 2 opolskie biblioteki Uniwersytetu i Politechniki. Obecnie gromadzone są informacje o czasopismach zagranicznych nabywanych wyłącznie poprzez zakup, ale planowane jest rozszerzenie informacji o wartościowe tytuły nabywane w drodze wymiany. Rośnie też liczba indeksowanych w bazie serwisów e-czasopism oraz pojedynczych czasopism online (Tabela 2). 2. Tab. Udział różnych źródeł informacji w bazie CZASOPISMA ZAGRANICZNE W BIBLIOTEKACH WROCŁAWIA I OPOLA Nazwa źródła Zawartość bazy Tytuły/serwisy dostępne w 2010 r. Czasopisma drukowane 3 732 1 234 Serwisy i pojedyncze e-czasopisma Bazy bibliograficznoabstraktowe 427 386 64 24 Razem 4 223 1 644 Źródło: opracowanie własne Baza CZASOPISMA ZAGRANICZNE w BIBLIOTEKACH WROCŁAWIA i OPOLA funkcjonuje w zintegrowanym systemie bibliotecznym ALEPH i jest udostępniana w Internecie poprzez witrynę Biblioteki Głównej PWr (http://www.biblioteka.pwr.wroc.pl/katalogi_on_-_line). Wyszukiwanie w bazie nie jest skomplikowane dzięki jednemu formularzowi prostemu i dwóm zaawansowanym, które dają możliwość bardzo precyzyjnego opracowania zapytania. Pełny widok rekordu wyszukanej pozycji przedstawiono na Rysunku 1. 417
Internet Pełny tekst Po kliknięciu ikoki ukazują się dane tele-adresowe Biblioteki Politechniki Opolskiej Biblioteka Politechnika Opolska Tytuł Wind and Structures [Dokument elektroniczny]. Wydano Techno Press. Czę stotliwoś ć Pórocznik ISSN 1598-6225 Hasł o przedmiotowe Budownictwo. Inżynieria lądowa Uwagi Dostę p wył ą cznie w sieci komputerowej uprawnionej instytucji Nr systemowy 000004061 3 Rys. Rekord opisu bibliograficznego dokumentu elektronicznego w OPAC-u Biblioteki PWr. Źródło: http://aleph.bg.pwr.wroc.pl/f/-?func=file&file_name=find-b&local_base=tur04 Baza jest przeznaczona przede wszystkim dla środowiska akademickiego oraz bibliotek i ośrodków informacji w regionie. Stanowi również interesujące pole badawcze dla naukowców bibliotekoznawców zajmujących się problematyką czasopiśmiennictwa i informacji naukowej. Jest też dobrym źródłem informacji z zakresu czasopiśmienniczej literatury obcojęzycznej dla wielu grup odbiorców z kraju, jak: uczniowie szkół ponad podstawowych, założyciele organizacji społecznych, członkowie towarzystw naukowych i specjalistycznych klubów, pracownicy zakładów przemysłowych, biur projektowych i administracji państwowej, osoby kierujące polityką zakupów, zwierzchnicy zajmujący się analizą i oceną stanu posiadania zbiorów. Korzyści dla środowiska i różnych grup poszukiwaczy informacji zostały omówione szerzej w [Maciejewska 2002]. KURSY OGÓLNOPOLSKIE Biblioteki dużych ośrodków naukowych, przede wszystkim biblioteki akademickie, posiadające cenne zbiory, wykorzystujące nowoczesne technologie i narzędzia do ich udostępniania oraz dysponujące dobrze wyszkoloną kadrą powinny podejmować inicjatywy kształcenia osób mających ograniczony dostęp do nowoczesnych źródeł informacji. Biblioteka PWr od kilkudziesięciu lat organizuje kursy specjalistyczne o zasięgu krajowym [Makarska- Deszcz 2000]. Od momentu pojawienia się idei zorganizowania takich szkoleń naszym założeniem była chęć rozpowszechnianie kompleksowej wiedzy na tematy technologii informacyjnych, efektywnego korzystania z Internetu i doskonalenia umiejętności informacyjnych w zakresie e-źródeł. Kursy kierowane są do pracowników różnych typów placówek bibliotecznych, nauczycieli-bibliotekarzy, pracowników szeroko rozumianej informacji i dydaktyków-bibliotekoznawców, ale też do osób związanych z marketingiem i sferą zarządzania oraz pracowników samorządów terytorialnych, a także pracowników instytutów naukowych i zakładów przemysłowych. 418
Pierwszy kurs dotyczył zautomatyzowanych systemów biblioteczno-informacyjnych i z czasem zmieniono jego nazwę na Komputerowe systemy biblioteczno-informacyjne. Przez 16 lat (1985-2000) w ramach tej tematyki przeszkolono 455 osób. Następne kursy skupiały się wokół zagadnień usług Internetu i zastosowania jego w bibliotekach. Uczestnicy zdobywali wiedzę na temat działania Internetu, posługiwania się przeglądarkami i pocztą elektroniczną, tworzenia dokumentów hipertekstowych oraz dostępu do e- informacji. W okresie od roku 1996 2000 z tych dwóch kursów skorzystały 123 osoby. W 2000 r. Biblioteka opracowała nową ofertę szkolenia nt. czasopism elektronicznych. Dotychczas odbyło się 21 edycji tego kursu i ukończyło go 306 osób. W bieżącym roku zaplanowano kolejne dwie edycje w kwietniu i maju. Na przestrzeni lat pojawiły się, na życzenie użytkowników, nowe tematy kursów, prowadzone na marginesie tematów wiodących. W 1999 r. odbyło się jedno szkolenie skupiające się wokół zagadnień informacji naukowej, technicznej i patentowej w warunkach funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz w 2005 r. przeprowadzono dwie edycje 2-dniowego kursu w zakresie tworzenia listy e-czasopism od A do Z w języku HTML. Program aktualnie prowadzonego przez Bibliotekę PWr kursu Czasopisma elektroniczne był wielokrotnie modyfikowany i dostosowywany do potrzeb współczesnego odbiorcy informacji, które ulegają ciągłym zmianom, pozostając w ścisłym związku z rozwojem technologii informacyjnych na świecie. Organizatorzy na bieżąco śledzą literaturę tematu, a także rozpoznają i testują elektroniczne źródła informacji naukowej oraz narzędzia wspomagające korzystanie z nich. Każda edycja kursu wzbogacona jest dodatkowo prezentacjami przedstawicieli zagranicznych wydawców, np. ProQuest, Swets, Ebsco, Emerald, na temat dostępu do źródeł wiedzy oraz nowoczesnych narzędzi ułatwiających pracę z nimi. Tak zdobyta wiedza znajduje odzwierciedlenie w wykładach, materiałach dydaktycznych, ćwiczeniach w laboratorium komputerowym oraz w dyskusjach z prezenterami i wykładowcami. 4 Zdj. Kurs Czasopisma elektroniczne zajęcia w laboratorium komputerowym PWr. Fot. Agnieszka Wolańska 5 Zdj. Kurs Czasopisma elektroniczne dyskusja z wykładowcą. Fot. Agnieszka Wolańska Duże zainteresowanie kursem i jego wieloletnia obecność na rynku krajowym wskazują, że tego typu edukacja jest pożądana, oczekiwane są działania bibliotek przybliżające rolę informacji w szeroko pojętym życiu społecznym, a także propagujące źródła e-informacji i pomoc w sprawnym poruszaniu się w ich obrębie, przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. 419
DOLNOŚLĄSKA BIBLIOTEKA CYFROWA Kolejnym przedsięwzięciem realizowanym na rzecz środowiska jest Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa (DBC, http://www.dbc.wroc.pl/, dzięki której Politechnika Wrocławska wpisuje się w ogólnoświatowe tendencje budowania otwartych kolekcji cyfrowych [Wałek 2009]. Historia DBC sięga roku 2004, kiedy w listopadzie uruchomiono Bibliotekę Cyfrową Politechniki Wrocławskiej na platformie Libra. W rok później przekształcono ją w Dolnośląską Bibliotekę Cyfrową, a na mocy porozumienia zawartego w 2006 r. utworzono Konsorcjum DBC zrzeszające instytucje zainteresowane wspólnymi działaniami w regionie w zakresie tworzenia i szerokiego udostępniania zasobów cyfrowych. W projekcie uczestniczy obecnie 18 instytucji, w tym 16 uczelni wyższych Wrocławia, Opola, Jeleniej Góry, Legnicy, Nysy i Wałbrzycha. Od listopada 2009 r. zasoby DBC widoczne są w EUROPEANIE europejskiej multimedialnej bibliotece cyfrowej, udostępniającej ok. 5 mln obiektów cyfrowych ze zbiorów bibliotek i instytucji 27 państw członkowskich UE. W styczniu 2010 r. zasoby DBC zostały włączone, za pośrednictwem Federacji Bibliotek Cyfrowych (FBC), do międzynarodowego projektu DART-Europe. DBC zawiera 2 671 obiektów cyfrowych (stan na 14.03.2010) podzielonych na kolekcje poszczególnych instytucji, z czego największą jest kolekcja PWr licząca 1 255 pozycji, co stanowi 47% całości. Liczba czytelników, którzy odwiedzili bibliotekę cyfrową od listopada 2004 do marca 2010 r. wynosi blisko 5 mln (Rys. 2). Na duże zainteresowanie zasobami DBC ma wpływ rosnąca liczba zamieszczanych źródeł, budowa krajowych sieci rozproszonych bibliotek cyfrowych oraz repozytoriów, działanie FBC oraz współpraca o charakterze ponadregionalnym w ramach programów DART i EUROPEANA. 6 Rys. Liczba użytkowników DBC w latach 2004 2010 4500000 4 100 000 4 937 637 4000000 3500000 3000000 2500000 2000000 1 812 000 2 882 000 1500000 1000000 500000 0 11 500 810 000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: opracowanie własne DBC okazała się idealnym wyjściem naprzeciw oczekiwaniom środowiska na nowy standard udostępniania zbiorów w sieci. Umożliwia bezpłatny dostęp, o każdej porze i z dowolnego miejsca, do wybranych zasobów. Jest nie tylko platformą, na której można bezpiecznie udostępniać cenne zbiory biblioteczne, skrypty, książki, 420
dorobek naukowy, ale też ważnym ogniwem w procesie kształcenia na odległość, chętnie odwiedzanym przez naukowców i studentów. Stanowi element integrujący środowisko bibliotekarskie. Przyczyniając się do wspierania procesu dydaktycznego i optymalizacji czasu poszukiwania informacji, jest odpowiedzią na wciąż rosnące wymagania użytkowników w zakresie dostępności biblioteki - bez bariery czasu, miejsca i pieniędzy. PUNKT INFORMACJI NORMALIZACYJNEJ Informacja normalizacyjna jest integralną częścią informacji naukowo-technicznej, na którą notuje się coraz większe zapotrzebowanie. Użytkownicy oczekują kompletnej, szczegółowej i szybkiej informacji na temat aktualnych norm, ich zawartości, powiązań z normami europejskimi i międzynarodowymi, a także szybkiego dostępu do nich, także elektronicznego. Informacja normalizacyjna od lat wpisana jest w działalność Biblioteki PWr. Jej intensyfikacja nastąpiła w kwietniu 2002 r., kiedy na mocy umowy między Polskim Komitetem Normalizacyjnym i Politechniką Wrocławską został powołany Punkt Informacji Normalizacyjnej (PIN). Działa on w strukturze Oddziału Informacji Naukowej i pełni wiodącą rolę w środowisku akademickim Wrocławia, a także na Dolnym Śląsku, w zakresie promowania, dostarczania pełnej informacji normalizacyjnej oraz sprzedaży norm i innych produktów normalizacyjnych. Działalność ta skierowana jest do pracowników naukowych, studentów i uczniów oraz pracowników sfery przemysłowej, użytkowników z małych i średnich przedsiębiorstw, a także z urzędów państwowych. Każda z grup użytkowników ma inne potrzeby informacyjne. Przedstawiciele przemysłu, dzięki bogatemu zbiorowi norm, mogą znaleźć informacje pomagające rozwiązać problemy technologiczne. Dla naukowców i studentów normy są punktem wyjścia do przygotowania wykładów, referatów, projektów i publikacji naukowych. W Politechnice Wrocławskiej przywiązuje się duże znaczenie do wykorzystania informacji normalizacyjnej w procesie kształcenia. Zaowocuje to w przyszłości lepszym zrozumieniem potrzeby stosowania norm i wykorzystywania ich w pracy zawodowej. Zamówienia na normy można składać drogą elektroniczną dzięki wyszukiwarce umieszczonej na stronie domowej Biblioteki PWr, sprzężonej z interaktywnym formularzem i pocztą elektroniczną. Zbiór Polskich Norm dostępny jest w wersji elektronicznej z komputerów w Oddziale Informacji Naukowej. Rysunek 3 przedstawia grupy użytkowników, które w roku 2009 korzystały z usług informacji normalizacyjnej. 7 Rys. Grupy użytkowników PIN, korzystający z norm i informacji normalizacyjnej 11% 13% studenci PWr 58% pracownicy PWr studenci i pracownicy innych uczelni 18% Pracownicy firm komercyjnych Źródło: opracowanie własne 421
BAZTECH, BAZTOL, EBIB Bibliotekarze Politechniki Wrocławskiej angażują się również w prace ogólnopolskie związane z tworzeniem źródeł informacji dla społeczności bibliotekarskiej i akademickiej. Zdając sobie sprawę z wagi przedsięwzięcia, jakim było w 1998 r. powstanie bazy o zawartości polskich czasopism technicznych BazTech, Biblioteka PWr włączyła się aktywnie do współpracy i jest jedną z 22 instytucji zrzeszonych w Konsorcjum i współtworzących bazę. Pracownicy naszej Biblioteki realizują szereg zadań, które mają na celu dostarczenie kompletnego źródła informacji o publikacjach naukowych, ukazujących się w polskich czasopismach z zakresu szeroko pojętych zagadnień nauk technicznych, wspierania ruchu Open Access oraz promocji dorobku polskiej myśli naukowej. Dzięki wysiłkom instytucji współpracujących BazTech przekształca się w nowoczesną, wpisującą się w nurt otwartej nauki, bazę pełnotekstową z modułem cytowań. Na przestrzeni lat pracownicy PWr wykonywali wiele prac merytorycznych i organizacyjnych: wprowadzanie rekordów z czasopism wydawanych przez Oficynę Wydawniczą Politechniki, prace nad modułem Prenumeratorzy, wykonanie analizy liczby cytowań we wszystkich artykułach wprowadzanych do bazy, prace nad koncepcją indeksowania w bazie prac doktorskich i dyplomowych, uzupełnianie opisów bibliograficznych o bibliografię załącznikową, ujednolicanie sposobu zapisu danych bibliograficznych, testowanie oprogramowania VirLib, Yadda, udział w spotkaniach Konsorcjum. Kolejnym przedsięwzięciem, jakiego podjęli się pracownicy Biblioteki PWr, jest tworzenie portalu BazTol, w ramach którego wprowadzane są rekordy źródeł z zakresu matematyki, z zastosowaniem standardu opisu dokumentów sieciowych Dublin Core. Dzięki temu powstaje ogólnodostępne źródło elektroniczne dziedzinowy przewodnik po wartościowych rozproszonych zasobach sieciowych z zakresu nauk technicznych. Od momentu powstania serwisu informacyjnego Elektroniczna Biblioteka EBIB nasza Biblioteka wspiera czynnie tę cenną inicjatywę środowiskową. Udziałem jej pracowników jest: zarządzanie serwisami oraz tworzenie Bazy Polskich Bibliotek, redakcja wielu numerów na przestrzeni wszystkich lat, udział w organizowaniu konferencji pod wspólną nazwą Internet w bibliotekach, prace korektorskie, udział w naradach redakcyjnych i spotkaniach Zarządu EBIB, udział w pracach projektowych nad unowocześnianiem i doskonaleniem serwisu, reprezentowanie Redakcji EBIB na konferencjach zagranicznych. Wspomagając szeroko i aktywnie przedsięwzięcie, jakim jest EBIB, bibliotekarze PWr przyczyniają się zdecydowanie do realizacji takich ważnych celów, jak: dostarczanie, w ramach budowy społeczeństwa informacyjnego, nowoczesnej wiedzy, propagowanie idei biblioteki wirtualnej, e-learningu i nowych technologii informacyjnych, lobbingu na rzecz bibliotek oraz stworzenia miejsca wymiany poglądów, służącego integracji środowiska bibliotekarskiego. 422
WNIOSKI Pracownicy bibliotek naukowych podejmują szerokie działania na rzecz społeczeństwa informacyjnego i są poniekąd jego twórcami. To profesjonaliści z powodzeniem wykorzystujący formy działań PR na rzecz różnych grup odbiorców w zakresie tworzenia, gromadzenia i udostępniania odpowiednich źródeł informacji. Zjawiska, jakie występują w tym zakresie w relacji biblioteka jej otoczenie bliższe i dalsze, pozwalają na sformułowanie następujących wniosków: Rola PR w integracji instytucji typu non-profit, jaką jest biblioteka akademicka, z otoczeniem społecznym jest bardzo ważna oraz niezbędna przy realizacji misji rozpowszechniania, pełnej i profesjonalnie przygotowanej, informacji szerokiemu odbiorcy. Biblioteka aktywna, generująca nowe inicjatywy, zgodne z oczekiwaniem społecznym, wypracowuje swój pozytywny obraz w środowisku, a także przyczynia się do wzrostu prestiżu macierzystej uczelni. Przyczynia się do pełniejszego i lepszego wykorzystania swoich zasobów i usług, a także powiększa obszar swojego działania i tym samym pozyskuje nowych użytkowników. Organizacja kursów ogólnopolskich jest odpowiedzią na niesłabnące zapotrzebowanie na permanentne kształcenie w zakresie korzystania ze źródeł informacji. Biblioteki akademickie wnoszą istotny wkład w realizowanie koncepcji e-literacy i e-inclusion oraz budowę otwartych repozytoriów wiedzy, a także w propagowanie distance learning [Maciejewska 2008]. Rośnie znaczenie bibliotek naukowych jako centrów organizujących dostęp do informacji i zarządzających wirtualną wiedzą. Wzrasta udział bibliotek naukowych w pracach na rzecz środowiska w zakresie tworzenia i organizowania dostępu do źródeł elektronicznych (bazy danych, repozytoria, biblioteki cyfrowe, serwisy elektroniczne, punkty informacji specjalistycznej), a także propagowania takich inicjatyw w kraju. Wszystkie omawiane powyżej działania służą szerokiej rzeszy odbiorców, stanowią wkład w budowę nowoczesnego społeczeństwa informacyjnego i przyczyniają się w znacznym stopniu do integracji bibliotek naukowych z otoczeniem społecznym. WYKORZYSTANE OPRACOWANIA Black, S. (2006). Public relations. Kraków: Oficyna Ekonomiczna, 214 s. Jaskowska, M. (2007). Public relations bibliotek naukowych w Internecie. Kraków: Wydaw. UJ, 224 s. Maciejewska, Ł.; B. Urbańczyk (2002). Baza Czasopisma Zagraniczne w Bibliotekach Wrocławskich jako efekt współpracy bibliotek naukowych w środowisku. [W:] [L. Derfert-Wolf oprac. red.] (2002). Udział bibliotek akademickich w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego w Polsce potencjał, możliwości, potrzeby. Materiały z konferencji. Bydgoszcz: Wydaw. Uczel. ATR, s. 187 199. Maciejewska, Ł.; B. Urbańczyk, dok. elektr. CD (2008). Czego oczekują użytkownicy biblioteki akademickiej w dobie informacji elektronicznej? [W:] M. Kocójowa red. (2008). Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. Kraków: Instytut INiB UJ, s. 42 52. Makarska-Deszcz, B.; J. Wróbel (2000). Szkolenia komputerowe w Bibliotece Politechniki Wrocławskiej. Bibliotekarz nr 1, s. 11 14. 423
Marshall, N.J. (2001). Public Relations in Academic Libraries: A Descriptive Analysis. The Journal of Academic Librarianship Vol. 27, No. 2, p. 116 121. Szarski, H.; B. Urbańczyk (2008). Ogólnopolskie Konsorcjum Chemical Abstracts dziewięć lat działalności i nowe perspektywy rozwoju. [W:] [A. Nowakowski red.] (2008). INFOBAZY'2008 systemy, aplikacje, usługi. Materiały z konferencji. Sopot: Centrum Informatyczne TASK, s. 248 253. Wałek A.; P. Pinkawa; R. Rohleder, dok. elektr. (2009). Użytkownik biblioteki wśród wirtualnych regałów zasoby Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej: tematyka, dostęp, funkcjonalność. [W:] II Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych. Materiały z konferencji. Warszawa: SBP KWE. http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/mat20/walek.php [odczyt 26.02.2010]. Wojciechowska, M. red. (2007). Marketing biblioteczny: rozważania, dyskusje, konteksty. Gdańsk: Wydaw. Ateneum Szkoła Wyższa, 192 s. Zybert, E.B.; D. Grabowska red. (2008). Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji. Warszawa: Wydaw. SBP, 278 s. 424