BIULETYN INFORMACYJNY WPHI ANKARA 8/2011 r :13:01

BIULETYN INFORMACYJNY WPHI ANKARA 8/2011 r. 2011-07-26 15:13:01

2 NOWY RZĄD TURCJI: Zgodnie z przewidywaniami, dzięki sukcesom gospodarczym ostatniej dekady, Partia Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) premiera Erdogana wygrała po raz 3. wybory parlamentarne 12 czerwca 2011 r. i wprowadziła 326 deputowanych do 550-miejscowego parlamentu. NOWY RZĄD TURCJI: Zgodnie z przewidywaniami, dzięki sukcesom gospodarczym ostatniej dekady, Partia Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) premiera Erdogana wygrała po raz 3. wybory parlamentarne 12 czerwca 2011 r. i wprowadziła 326 deputowanych do 550-miejscowego parlamentu. Jak wcześniej zapowiadano, konstrukcja nowego rządu Turcji została zmieniona przez utworzenie nowych ministerstw i połączenie kilku resortów (szczegółowe informacje na http://ankara.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/article/a,17439,.html). Ogłoszony 06.07.2011 r. pełny skład nowego rządu Premiera Recepa T. Erdogana po przeprowadzonej reorganizacji, w którym teki objęli w większości ministrowie poprzedniego gabinetu, przedstawia się następująco: Premier - Recep Tayyip Erdoğan Wicepremier - Bülent Arınç Wicepremier - Ali Babacan[1] Wicepremier - Beşir Atalay Wicepremier - Bekir Bozdağ Minister Sprawiedliwości - Sadullah Ergin Minister Polityki Społecznej i Rodzin - Fatma Şahin Minister ds. Unii Europejskiej - Egemen Bağış (główny negocjator członkostwa Turcji w UE) Minister Nauki, Przemysłu i Technologii - Nihat Ergün Minister Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Faruk Çelik Minister Środowiska i Urbanistyki - Erdoğan Bayraktar Minister Spraw Zagranicznych - Ahmet Davutoğlu Minister Gospodarki - Mehmet Zafer Çağlayan (Szef Podsekretariatu ds. Handlu Zagranicznego, Minister Stanu w poprzednim gabinecie, wcześniej prezes Ankarskiej Izby Handlowej (ASO) oraz wiceprezes TOBB) Minister Energetyki i Zasobów Naturalnych - Taner Yıldız Minister Sportu i Młodzieży - Suat Kılıç Minister Żywności, Rolnictwa i Hodowli - Mehmet Mehdi Eker Minister Ceł i Handlu - Hayati Yazıcı (Minister Stanu, Podsekretarz ds. Ceł w poprzednim gabinecie) Minister Spraw Wewnętrznych - İdris Naim Şahin Minister Rozwoju - Cevdet Yılmaz Minister Kultury i Turystyki - Ertuğrul Günay Minister Finansów - Mehmet Şimşek Minister Edukacji Narodowej - Ömer Dinçer

3 Minister Obrony Narodowej - İsmet Yılmaz Minister Leśnictwa i Gospodarki Wodnej - Veysel Eroğlu Minister Zdrowia - Recep Akdağ Minister Transportu - Binali Yıldırım Nowy gabinet objął oficjalne urzędowanie o godz. 11:00 dn. 7 lipca 2011 r. W komentarzach po prezentacji składu rządu podkreśla się fakt pozostawienia na stanowiskach ministrów poprzedniego gabinetu odpowiedzialnych za resorty związane z gospodarką, co nie zapowiada zasadniczych zmian polityki w tym zakresie. Zgodnie z deklaracjami premiera, zadaniem nowego rządu będzie utrzymanie stabilności makroekonomicznej oraz zrównoważonego rozwoju. Po blisko dekadzie sprawowania władzy, rząd AKP zdobył znaczące doświadczenie w przezwyciężaniu recesji i skutków zewnętrznych wstrząsów ekonomicznych. W latach 2002-2007 tempo wzrostu PKB Turcji wyniosło średnio 6%, a po spowolnieniu o 4,7% w 2009 r. na skutek światowego kryzysu, w 2010 r. gospodarka turecka odbiła się o 8,9% (3-cie tempo wzrostu na świecie), przyspieszając do 11% w I kw. br. Głównym problemem stojącym obecnie przed rządem Turcji jest schłodzenie przegrzanej gospodarki, sygnalizowane rosnącym deficytem rachunku bieżącego oraz przyspieszeniem inflacji średniorocznej inflacji (do 7,2% w maju br.). 8 lipca br. premier Erdogan przedstawił w parlamencie 61. program rządowy, w którym nakreślono zamierzenia gabinetu do 2015 r. W odniesieniu do kwestii gospodarczych, w planie potwierdzono wolę realizacji zaprezentowanych wcześniej ambitnych przedsięwzięć infrastrukturalnych (m.in. Kanal Istanbul), utrzymanie inflacji na poziomie jednocyfrowym, wspieranie innowacyjności w przemyśle i podniesienia produktywności sektora rolniczego. Wiele uwagi poświęcono projektom w dziedzinie transportu do 2015 r. przeważający obszar kraju zostanie objęty połączeniami szybkiej kolei (łączna długość linii kolei wysokich prędkości wyniesie 3500 km), powstanie kolejny po projekcie Marmaray tunel pod Bosforem, Stambuł otrzyma 3. port lotniczy, rozpocznie się realizacja projektów portów morskich Galataport i Haydarpasaport. (TODAY S Zaman 08 i 11.07.2011 r., strona internetowa gazety Hurriyet z dn. 07.06.2011r. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/18191418.asp?gid=381) INFORMACJE MAKROEKONOMICZNE: Wzrost gospodarczy: W I kw. 2011 r. turecki PKB wzrósł o 11% (w cenach stałych) w porównaniu do tego samego okresu 2010 r., co stanowi najszybsze w omawianym okresie tempo wzrostu gospodarczego na świecie. W czołówce najszybciej rosnących gospodarek znalazły się ponadto Argentyna (9,9%) i Chiny (9,7%). Prywatna konsumpcja wzrosła w Turcji o 12,1%, a inwestycje o 38,3% rdr i przyczyniły się łącznie o 15,9 pp. do wspomnianego wzrostu PKB w I kw. br. Eksport netto odnotował ujemną kontrybucję do PKB na poziomie 5,5 pp. (import rósł szybciej niż eksport). Produkcja przemysłowa przyspieszyła we wszystkich sektorach (ogółem 8,3% w czerwcu br.), z 2-cyfrowym tempem wzrostu w sektorach handlu, budownictwa, transportu i komunikacji. Stopień wykorzystania mocy produkcyjnych osiągnął w czerwcu poziom 76,7%, wyższy o 1,5 pp. w stosunku do tego samego miesiąca 2010 r. Sezonowo wyrównany wzrost PKB wyniósł 1,4% w porównaniu do IV kw. ub.r. Inflacja: Wg komunikatu TurkStat, w czerwcu br. odnotowano spadek inflacji w odniesieniu do cen detalicznych (CPI) o 1,43% w stosunku do maja (prognozy rynkowe zakładały -0,73%), a w konsekwencji inflacja średnioroczna spowolniła do 6,24%. W czerwcu najbardziej spadły ceny żywności i napojów bezalkoholowych (- 6,40%), natomiast wzrosły ceny w grupie wydatków na wypoczynek i kulturę (1,19%), różnych towarów i usług (1,07%), uslug telekomunikacyjnych (0,71%), odzieży i obuwia (0,64%) oraz mebli i wyposażenia mieszkań (0,55%). Indeks cen produkcyjnych /fabrycznych (PPI) wzrósł jednocześnie w czerwcu o 0,01%, podnosząc poziom inflacji rocznej w odniesieniu do PPI do 10,19%. Jak wskazują dane PPI, największe wzrosty cen fabrycznych wystąpiły w sektorze metali podstawowych (4,95%), sektorze wyposażenia dla komunikacji (3,22%)

4 i produkcji sprzętu medycznego (2,22%), natomiast najwięcej spadły czerwcowe ceny w sektorze wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego (-5,63%), produkcji żywności i napojów (-0,62%) oraz w sektorze maszyn i urządzeń (- 0,24%). Rynek pracy: Sytuacja na rynku pracy poprawia się w bardzo wolnym tempie w marcu bezrobocie spadło z poziomu 13,7% do 10,8% rdr. W marcu sezonowo wyrównana stopa bezrobocia spadła do 9,9% w stosunku do lutego 2011 r. Handel zagraniczny: Deficyt wymiany zagranicznej pogłębił się w maju br. powyżej oczekiwań. W stosunku do maja 2010 r. eksport wzrósł o 11,7% i osiągnął poziom 10,9 mld USD, podczas gdy tempo wzrostu importu było blisko 4-krotnie wyższe (42,6%), a jego wolumen wyniósł 21 mld USD. W konsekwencji, miesięczny deficyt wymiany handlowej wzrósł w maju do 10,1 mld USD (4,9 mld USD w kwietniu br.), natomiast pokrycie importu przez eksport spadło z 66,5% do 52,1%. Udział obszaru UE w rocznym eksporcie Turcji znacznie wzrósł z 42,3% w 2010 r. do 46,8% w 2011 r. Głównymi rynkami eksportowymi Turcji pozostały w czerwcu br. Niemcy (1,1mld USD), Włochy (709 mln USD), Irak (640 mln USD), Wlk. Brytania (624 mln USD ) i Francja (601 mln USD). Import również pochodził głównie z Niemiec (2,3 mld USD, wzrost o 71% wobec kwietnia), Chin (1,9 mld USD), Rosji (1,7 mld USD) i USA (1,6 mld USD). Bez zmian pozostaje również 5 głównych pozycji eksportowych Turcji: pojazdy samochodowe; żelazo i stal; kotły/bojlery, maszyny i urządzenia; maszyny i wyposażenie elektryczne; art. odzieżowe (w tym dzianiny). Z wyjątkiem odzieży, Turcja była również w analizowanym okresie importerem netto wszystkich wymienionych grup towarów. Deficyt rachunku bieżącego: W kwietniu br. deficit rachunku bieżącego (CAD) wzrósł ponownie do 7,7 mld USD (4,3 mld USD rok wcześniej). Podobnie jak dotychczas, główną przyczynę wzrostu CAD stanowiło ujemne saldo wymiany zagranicznej (7,5 mld USD w kwietniu 2011 r.). Wpływy z sektora usług (turystyka, transport, budownictwo, itp.) na poziomie 0,6 mld USD nie były w stanie znacząco wpłynąć na zmniejszenie CAD, a uzyskana nadwyżka nie zrównoważyła nawet kwoty wypłaconych odsetek i odprowadzonych za granicę zysków z inwestycji bezpośrednich w Turcji. Finansowanie kwietniowego CAD nie stanowiło problemu ponieważ do Turcji wpłynął strumień inwestycji portfelowych o wartości 5,4 mld USD (głównie inwestycje w instrumenty dłużne skarbu państwa), inwestycje innego rodzaju na poziomie 3 mld USD (obniżenie wielkości depozytów zagranicznych) oraz 0,6 mld USD netto w postaci BIZ. Oficjalne rezerwy zwiększyły się o kwotę 1,2 mld USD. W okresie 4 pierwszych miesięcy br. CAD wzrósł ogółem o 114% w stosunku do tego samego okresu ub.r. (z 13,9 do 29,6 mld USD). Deficyt sfinansowano głównie z inwestycji portfelowych (14,9 mld USD), innych inwestycji takich jak pożyczki krótkoterminowe (12,3 mld USD), niezidentyfikowanych wpływów (4 mld USD) oraz BIZ (3,6 mld USD). Skumulowany CAD 12-mies. osiągnął w kwietniu rekordowy poziom 63,3 mld USD. Budżet: W maju br. przychody budżetowe wzrosły w stosunku do kwietnia o 9,1% a wydatki o 19,8%. W porównaniu do kwietnia br., deficyt budżetu centralnego zwiększył z 26,9 mld TL do 29,8 mld TL w maju br. Po wyłączeniu wpływów z restrukturyzacji zadłużenia sektora prywatnego (amnestia podatkowa), średnioroczny wzrost wpływów podatkowych spadł do 6,3%.Tymczasem, wg danych tureckiego Ministerstwa Finansów, w I poł. br. osiągnięto najwyższą na przestrzeni ub. 41 lat nadwyżkę budżetu centralnego w wysokości 1,8 mld USD (2,9 mld TL). Wydatki budżetowe w pierwszych 6 mies. br. wyniosły 143,2 mld TL (wzrost o 4,9% w stosunku do tego samego okresu ub.r.), natomiast przychody wzrosły o 20,7%, do poziomu 146,1 mld TL. (TODAY S Zaman 16.07.2011 r.)inne: Turecki Urząd Regulacji i Nadzoru Bankowego (BRSA) podwyższył wymogi progowe i adekwatności kapitałowej dla kredytów konsumpcyjnych ogólnego przeznaczenia, z wyłączeniem kredytów na zakup nieruchomości i samochodów. (EDI Fortnightly 06.07.2011 r., za komunikatem TurkStat z 04.07.2011 r.oraz materiały oprac. Przez Delegaturę UE w Ankarze, spotkanie ECOCOM 19.07.2011 r.) FINANSE: Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) przyznał Turcji 4 nowe kredyty o łącznej wartości 445 mln EUR. Zgodnie z umową zawartą pomiędzy EBI a Podsekretariatem Skarbu Republiki Turcji, pożyczka od EBI przeznaczona zostanie na finansowanie projektów inwestycyjnych małych i średnich przedsiębiorstw oraz na realizację projektów energetycznych w kontekście walki ze zmianami klimatycznymi. Umowę w Ankarze 4.07.2011 r. podpisali: wiceprezes EBI Matthias Kollatz-Ahnen, Podsekretarz Skarbu Turcji Ibrahim Canakci,

5 Dyrektor Generalny Tureckiego Banku Rozwoju (TKB) Metin Pehlivan oraz Zastępca Dyrektora Generalnego Tureckiego Banku Rozwoju Przemysłu (TSKB) Orhan Beskok. Przemawiając w Ankarze podczas ceremonii podpisania umowy Podsekretarz Canakci podkreślił wkład EBI w rozwój gospodarczy Turcji poprzez finansowanie dużych inwestycji w kluczowych sektorach i potwierdził, że EBI jest głównym międzynarodowym partnerem Turcji od 1960 r. Wiceprezes EBI Kollatz-Ahnen dodał, że Turcja jest największym beneficjentem pożyczek EBI poza granicami UE. (Strona internetowa gazety Dunya z dn. 04.07.2011 r. http://www.dunya.com/aybden-445-milyon-euroluk-destek_126487_haber.html) CŁA: Od 24.03.2011 r., tj. od daty publikacji w tureckim monitorze rządowym (Official Gazette), na polecenie RM prowadzono badanie wpływu importu tkanin i określonych rodzajów odzieży gotowej na turecki sektor tekstylnoodzieżowy, pod kątem wprowadzenia dodatkowych ceł ochronnych. W efekcie, od 21 lipca br. dodatkowym opłatom celnym w wysokości 20% dla tkanin i 30% na wyszczególnione rodzaje odzieży podlegać będzie import nie tylko z krajów Dalekiego Wschodu ale również z USA. Rozporządzenie wdrażające określa również progi minimalny i maksymalny opłaty celnej pobieranej od każdej sztuki importowanej odzieży. Od ww. daty importerzy obowiązani będą uiszczać tymczasowo cła w podwyższonej wysokości, natomiast w mało prawdopodobnym przypadku ustalenia w dalszym dochodzeniu, że import nie ma negatywnego wpływu na tureckich producentów, cła podlegałyby zwrotowi. Tzw. środek zabezpieczający ( safeguard measure ) nie powinien funkcjonować dłużej niż 4 lata z wliczeniem okresu próbnego. Okres stosowania tymczasowych środków ochrony może zostać przedłużony jeśli utrzymują się warunki zagrożenia rynku krajowego uzasadniające jego wprowadzenie. Przedłużenie okresu obowiązywania środków ochrony wymaga ponownego badania oraz wprowadzenia po zakończeniu dochodzenia środków o charakterze mniej restrykcyjnym niż poprzednio. Łączny okres obowiązywania takich środków wraz z okresami przedłużenia (1 lub więcej) nie może przekroczyć 10 lat. Rząd USA monitoruje tę kwestię i zarejestrował się jako strona zainteresowana badaniem zasadności stosowania podwyższonych ceł w imporcie tkanin i odzieży. (EDI Fortnightly 06.07.2011 r., na podst. informacji Departamentu Ceł USA, 23.06.2011 r.) SEKTOR ROPY I GAZU: Powołując się na międzyrządowy charakter umowy, Rosyjski Gazprom odrzucił propozycję Tureckiej Korporacji Przesyłu Surowców Energetycznych BOTAS (Turkish Pipeline Corporation) dot. włączenia tureckich firm prywatnych do transakcji zakupu gazu ziemnego o wartości ogółem 40 mld USD, przewidzianego jako zaopatrzenie gazociągu South Stream. BOTAS zapowiadał wcześniej przekazanie prywatnemu sektorowi prawa zakupu 6 spośród ogółem 16 mld m 3, na jakie opiewa wspomniana umowa, warunkiem było jednakże uzyskanie zgody Gazpromu w formie licencji SCP (Seller s Consent Protocol). Nie spodziewając się sprzeciwu ze strony Gazpromu, BOTAS ogłosił przetarg na cesję kontraktów, obecnie jednak przetarg ten nie dojdzie do skutku. W przypadku zgody Gazpromu na dopuszczenie firm prywatnych do zakupu gazu w ramach projektu South Stream, Turcja zapłaciłaby w okresie obowiązywania umowy (do 2026 r.) o 40 mld USD mniej za gaz dostarczany do gazociągu. Zgodnie z przypuszczeniami, przyczyną negatywnej decyzji Gazpromu była niepewność co do wywiązywania się firm prywatnych z terminowej zapłaty za dostarczony gaz. (TODAY S Zaman 19.07.2011 r.) 20 czerwca br. odbyła się w Ankarze, zorganizowana przez turecki USAK (International Strategic Research Organization), 2. konferencja nt. ochrony krytycznej infrastruktury energetycznej, podczas której wskazano na istotne braki w ustawodawstwie tureckim dot. samej definicji jak i regulacji zapewniających bezpieczeństwo systemu przesyłu surowców energetycznych na terytorium Turcji. Sprawa ta nabiera znaczenia wraz z wzrastającą rolą Turcji w światowym systemie energetycznym i jej przekształcaniem w regionalny korytarz tranzytu energii po realizacji takich projektów strategicznych jak rurociąg Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC), ropociąg Kirkuk (Irak)-Ceyhan (Turcja) oraz gazociąg Nabucco. Za ochronę infrastruktury przesyłowej odpowiada w Turcji BOTAS (Turkish Pipeline Corporation) i żandarmeria, brak jest natomiast instytucji koordynującej. Wśród zagrożeń dla infrastruktury przesyłowej wymienia się kradzież ropy lub gazu poprzez nielegalne podłączanie się do rurociągów, akty wandalizmu i terroryzmu, potencjalne implikacje wypadków i strajków personelu obsługi. (TODAY S Zaman 11.07.2011 r.)

6 7 lipca 2010 r. przywódcy Azerbejdżanu i Turcji podpisali umowy na sprzedaż Turcji azerskiego gazu ziemnego z pola Shah Deniz. Umowy dotyczyły tzw. Fazy I projektu rozbudowy infrastruktury wydobycia i przesyłu, obecnie oba kraje negocjują porozumienia Fazy II. W rozmowach pomiędzy tureckim BOTAS i azerskim SOCAR (Państwowa Kompania Naftowa Republiki Azerbejdżanu), które dotyczą m.in. stworzenia możliwości realizacji dostaw gazu przez terytorium Turcji do Syrii (Aleppo), Jordanii, a w dalszej perspektywie również Izraela, uzgodniono najważniejsze postanowienia kontraktu, m.in. opłaty tranzytowe, ilości i opcje transportu gazu. Przeszkodą dla finalizacji kontraktu okazało się porozumienie w kwestiach dot. prawa umowy i jurysdykcji. W opinii strony azerskiej, w związku z inwestycjami rzędu 25-30 mld USD, jakie pociągnie za sobą budową gazociągu w ramach Fazy II, w interesie obu partnerów wymagane są odpowiednie zabezpieczenia prawne. Ponieważ w realizacji przedsięwzięcia oprócz tureckiego TPAO uczestniczyć będą firmy międzynarodowe brytyjski BP, norweski Statoil, francuski Total, konsorcjum LukAgip oraz irański NIOC strona azerska proponuje aby umowę regulowało prawo brytyjskie lub szwajcarskie. Strona turecka skłania się ku legislacji brytyjskiej, przyjętej wcześniej dla umów Fazy I. Turcja odgrywa kluczową rolę w realizacji projektu przez jej terytorium biegną wszystkie 3 alternatywne trasy gazociągu, którym azerski gaz dostarczany będzie do Europy zachodniej, partnerzy liczą na udział Turcji w budowie poszczególnych odcinków i/lub udostępnienie istniejącej bądź planowanej infrastruktury przesyłowej, obejmującej m.in. popierany przez USA i UE gazociąg Nabucco, Interconnector (ITGI, łączący Turcję, Grecję i Włochy) oraz Trans Adriatic Pipeline (TAP). Azerbejdżan jest zainteresowany dostawami surowców energetycznych do Syrii (po ustabilizowaniu się sytuacji w tym kraju) i innych krajów Bliskiego Wschodu. W kwietniu ub.r. Azerbejdżan podpisał protokół dot. współpracy gospodarczej z Jordanią, który obejmuje dostawy bliżej niesprecyzowanych ilości ropy i gazu. Tranzyt gazu byłby możliwy po ukończeniu przez turecki BOTAS w przyszłym roku budowy rurociągu prowadzącego do syryjskiego Aleppo. SOCAR rozważa także plany uruchomienia w dalszej przyszłości dostaw gazu ziemnego do Grecji. Azerski SOCAR jest właścicielem 51% udziałów w Petkim, tureckim kompleksie petrochemicznym w Aliaga (prowincja Izmir), zakupionych w 2008 r. w drodze prywatyzacji wspólnie z Turcas Petrol za kwotę 2,04 mld USD. W br. inwestycje SOCAR w Petkim wyniosą 100 mln USD, jesienią rozpoczną się m.in. prace przy budowie rafinerii ropy naftowej w Aliaga (pozwolenie uzyskano w ub.r.). W dalszej perspektywie SOCAR planuje rozbudowę zakładu petrochemicznego w Aliaga pod kątem zwiększenia jego zdolności produkcyjnych oraz budowę elektrowni. Koszt tych inwestycji szacuje się łącznie na 5 mld USD. Zatrudnienie przy budowie rafinerii Petkim znajdzie 10 tys. pracowników, po zakończeniu budowy w 2015 r. personel rafinerii liczyć będzie 1000 osób. Rafineria będzie zdolna do przetwarzania 10 mln t. surowca rocznie, sprzedaż ma osiągnąć poziom 15 mld USD do 2015 r. i 20 mld USD do 2020 r. Trwają prace nad planem inwestycji do 2040 r., które mają przekształcić Aliaga w specjalną strefę ekonomiczną dla inwestycji długoletnich (25-30 lat). Wspólnie z duńskim operatorem terminala Petkin zamierza dokonać rozbudowy portu morskiego Aliaga, który do 2018 r. uzyska zdolność przeładunkową wyższą od portu Izmir 1 mln jednostek równoważnych kontenerów 20-stopowych (TEU) oraz 20-25 mln t. ładunków płynnych. W planach znajduje się również budowa elektrowni wiatrowej wytwarzającej 25 MW energii elektrycznej rocznie. (TODAY S Zaman 25.07.2011 r.) SEKTOR BANKOWY: W oparciu o odnotowany w czerwcu br. spadek średniorocznej inflacji do poziomu 6,24%, prezes Centralnego Banku Turcji (TCB) Erdem Basci przewiduje stopniową redukcję deficytu rachunku bieżącego w efekcie obniżenia popytu krajowego, bez konieczności podwyższania podstawowych stóp procentowych. Wprowadzone w ostatnim okresie przez CBT podwyższenie wymaganego poziomu rezerw minimalnych odbiło się negatywnie na rentowności tureckich banków komercyjnych, które utraciły część dochodów związaną z zamrożeniem wyższych kwot nieoprocentowanych rezerw (w maju zyski tureckiego sektora bankowego spadły o 18,4% w stosunku do maja ub.r.). W konsekwencji tych i innych działań CBT, Ministerstwa Finansów i BDDK (Komisji Regulacji i Nadzoru Bankowego) ograniczono dostępność kredytów konsumpcyjnych, banki podniosły m.in. wysokość odsetek dla kredytów hipotecznych, co przełożyło się na znaczący spadek zainteresowania zakupem nieruchomości. (TODAY S Zaman 7.07.2011 r.)

7 Kryzys związany z zadłużeniem Grecji zmusza greckie banki do wycofywania się z rynków zagranicznych i koncentracji na operacjach krajowych. Drugi co do wielkości bank kredytowy Grecji EFG Eurobank rozpoczął negocjacje dot. sprzedaży pakietu większościowego (70,13%) udziałów w swej tureckiej placówce Eurobank Tekfen. EFG liczy na uzyskanie z transakcji ok. 260 mln USD (wartość księgowa Tekfen wynosi 613 mln TL, 70,13% odpowiada kwocie 430 mln TL). W ten sposób EFG Eurobank pozbywa się 2. już oddziału zagranicznego w lutym br. należący do EFG Eurobank polski Polbank sprzedano austriackiemu Raiffeisen za sumę 490 mln Euro (698 mln USD). Przeważają opinie, że aktywa EFG Eurobank w Turcji zakupi inwestor zagraniczny, najprawdopodobniej ze strefy Euro lub z rejonu Zatoki Perskiej. EFG Eurobank nabył udziały w Tekfenbank w 2007 r., w efekcie tej transakcji turecki bank podwoił obroty do 1,4 mld Euro i zwiększył liczbę oddziałów do 58. W związku ze zmianą głównego udziałowca Tekfenbank liczy się z ewentualnością rewizji planów dalszej ekspansji (planowano otworzyć 2 nowe oddziały w br. i kolejne 10 w 2012 r.). Grupa Eurobank prowadzi działalność w Bułgarii, Rumunii, Serbii, na Cyprze, w Albanii oraz na Ukrainie, wartość jej aktywów sięga 83,2 mld Euro. Grupa Eurobank zatrudnia ogółem 22.500 pracowników w 1600 oddziałach. (TODAY S Zaman 20.07.2011 r.) Po wprowadzeniu przez ONZ sankcji przeciwko przywódcy Libii, turecki rząd podjął decyzję (zatwierdzoną następnie przez prezydenta) o zamrożeniu aktywów 8 członków rodziny płk. Kadafiego i 5 libijskich korporacji w Turcji (m.in. Libyan Foreign Bank). Decyzja ta otwarła drogę do konfiskaty przez turecki Fundusz Ubezpieczeń Depozytów i Oszczędności (TMSF) banku A&T, w którym 62,37% udziałów należy do Libyan Foreign Bank, natomiast pozostałe do banków tureckich Is Bankasi (20,58%) i Ziraat Bankasi (15,43%) oraz do Kuwait Investment Co. (1,62%). A&T Bank posiada 6 oddziałów w prowincjach Stambuł, Ankara, Kayseri, Konya i Gaziantep. Po przejęciu przez TMSF stanowiska utracili dyrektor generalny banku oraz wszyscy członkowie zarządu reprezentujący Libyan Foreign Bank, zastąpiły ich osoby mianowane przez Fundusz. Zgodnie z zapowiedzią bank będzie kontynuować działalność na dotychczasowych zasadach. Aktywa Libyan Foreign Bank pozostaną pod kontrolą TMSF do końca okresu obowiązywania sankcji nałożonych przez ONZ. (TODAY S Zaman 04 i 05.07.2011 r.) HANDEL DETALICZNY: Agencja Research and Markets (http://www.researchandmarkets.com) przedstawiła raport nt. handlu detalicznego w Turcji, który w oparciu o dane z III kw. br. prognozuje do 2015 r. wzrost sprzedaży detalicznej w Turcji o blisko 15% (średnio 3,2% rocznie w okresie prognozy), z poziomu 229,91 mld USD w 2011 r. do 259,28 mld USD. Za decydujący atut rynku tureckiego, który zapewni prognozowaną dynamikę wzrostu uznano dużą, szybko rosnącą i młodą populację Turcji. Do ważnych czynników zaliczono wzrost gospodarczy, połączony z szybkim przyrostem liczby mieszkańców miast, wzrost dochodów i zamożności gospodarstw domowych oraz stały rozwój infrastruktury handlu zorganizowanego. Wartość nominalna tureckiego PKB na koniec 2011 r. prognozowana jest na poziomie 825,9 mld USD (prognoza zakłada wzrost gospodarczy rzędu 4,3%, wobec 8,9% w 2010 r.). Na lata 2011-2015 BMI prognozuje średnie tempo wzrostu PKB na poziomie 4,9% rocznie. W 2011 r. liczba ludności Turcji osiągnie 76,6 mln i wzrośnie do 79,9 mln osób w 2015 r., natomiast PKB per capita w horyzoncie prognozy zwiększy się o ogółem 58% i wyniesie 17.076 USD. Warto przypomnieć, że w 2010 r. turecki PKB per capita w relacji do średniej UE-27 wzrósł o 2pp. w porównaniu do 2009 r. i odpowiada obecnie 48% średniej (powyżej Bułgarii i Rumunii, jak również wszystkich krajów kandydujących do UE z wyjątkiem Chorwacji, której PKB per capita stanowi 61% średniej UE). Turcja posiada młodą, rosnącą populację, corocznie na rynek pracy trafia ok. 750 tys. młodych ludzi. Wobec postępującej urbanizacji, obszary wiejskie opuszcza coraz więcej osób, które porzucają sektor rolniczy na rzecz znacznie lepiej płatnej pracy w przemyśle i usługach. Bezrobocie nadal stanowi jeden z najpoważniejszych problemów tureckiej gospodarki prognoza zakłada spadek poziomu bezrobocia z 11% w 2010 r. do 10% w 2011 r. oraz do 6,5% do końca okresu prognozy. (EDI Fortnightly 20.07.2011 r., za R&M 17.07) Prognozy R&M potwierdza m.in. oddział turecki niemieckiej sieci Metro, wg którego rynek sprzedaży detalicznej w Turcji wygenerował w ub.r. przychody rzędu 187 mld USD, do 2014 r. wzrosną one prawdopodobnie do poziomu 250 mld USD. Największy udział w ub.r. sprzedaży detalicznej osiągnął w Turcji sektor spożywczy (wartość sprzedaży 96 mld USD), a następnie AGD (26,5 mld USD) i tekstylno-odzieżowy (24,3 mld USD).

8 Przychody tureckiej sieci Metro wyniosły za ub.r. 1,4 mld USD, otwarto 4 nowe sklepy na terenie Turcji, w br. ich liczba wzrośnie o kolejne 6. Sieć Metro w Turcji liczy obecnie 19 sklepów (20. zostanie otwarty do końca lipca br.), zatrudnia ogółem 3615 osób personelu. (TODAY S Zaman 09.07.2011 r.) BILATERALNE RELACJE GOSPODARCZE: Po zapowiedzi libijskiej rady rewolucyjnej przeprowadzenia po objęciu władzy szczegółowej weryfikacji wszystkich kontraktów z podmiotami zagranicznymi zwłaszcza w odniesieniu do lukratywnych kontraktów na eksploatacje libijskich złóż ropy naftowej w Turcji pojawiły się obawy o przyszłość tureckich inwestycji w Libii. W szczególności dotyczy to tureckich firm budowlanych, które deklarują wartość kontraktów budowlanych w trakcie realizacji w Libii na poziomie 23 mld USD. W przypadku stwierdzenia przejawów korupcji lub nadmiernej wysokości prowizji, kontrakty zostaną unieważnione, a firmy uznane za winne otrzymają możliwość zwrotu nieuczciwie pozyskanych funduszy. Kapitał turecki zainwestowany w Libii szacuje się ogółem 16 mld USD. (TODAY S Zaman 01.07.2011 r.) SEKTOR OBRONNY: Turcja i Indonezja rozpoczęły rozmowy bezpośrednie w sprawie zamówienia przez Indonezję 2 okrętów podwodnych klasy 209. Wg nieoficjalnych informacji, Indonezję przekonał wysoki poziom technologiczny tureckiego sektora okrętowego po ostatnich modernizacjach oraz konstruktywne podejście Turcji do polityki zagranicznej. Realizacja kontraktu ma być powierzona tureckiej firmie sektora obronnego STM (Savunma Teknolojileri Muhendislik ve Ticaret A.S.), która podejmie współpracę z niemieckim Howaldtswerke- Deutsche Werft GmbH (HDW). Okręty zostaną zbudowane w stoczni Golcuk. Podwodne okręty szturmowe klasy 209 posiadają napęd hybrydowy, rozwijają prędkość maksymalną 11 węzłów (20 km/h) na powierzchni i 22,5 węzłów w zanurzeniu. Uzbrojenie stanowi 8 wyrzutni torped 533 mm, okręt zabiera na pokład 14 pocisków torpedowych i 38-osobową załogę. Okręty tego typu znajdują się również na wyposażeniu tureckiej marynarki wojennej. (TODAY S Zaman 1.07.2011 r.) INWESTYCJE: Przetarg na budowę w Ankarze największego kompleksu opieki medycznej w Europie Ankara Etlik Health Campus wygrało konsorcjum włosko-tureckie Astaldi-Turkerler. Kompleks, którego budowa kosztować będzie ok. 1,6 mld USD przez 25 lat po ukończeniu należeć będzie do Astaldi-Turkerler, a następnie przejdzie na własność państwa. Państwo będzie również prowadzić działalność centrum płacąc właścicielowi przez 25 lat czynsz w wysokości ok. 213 mln USD, podwyższany corocznie o wskaźnik inflacji w Turcji. Kompleks obejmie 8 szpitali (7 przeniesionych z innych dzielnic Ankary) z bazą 3000 łóżek oraz hotel, które usytuowane będą na terenie o pow. ogółem 1,55 mln m 2. Centrum ma rozpocząć działalność w II poł. 2014 r. Konsorcjum Astaldi-Turkerler przedstawiło najniższą ofertę czynszu dzierżawnego. Astaldi to jedna z największych włoskich firm budujących infrastrukturę transportową złożone z 6 firm międzynarodowe konsorcjum z udziałem Astaldi zbudowało w Turcji 25,5-km tunel górski w Bolu, obecnie buduje linię stambulskiego metra o długości 21,7 km oraz najdłuższą w Turcji autostradę Stambuł Izmir. (TODAY S Zaman 02.07.2011 r.) BIOTECHNOLOGIE: W dorocznym rankingu Organizacji Branży Biotechnologii (BIO) Turcja znalazła się ponownie wśród krajów najsłabiej ocenianych pod względem poziomu innowacyjności we wdrażaniu biotechnologii (Turcja zajęła 39. miejsce w stawce 48 ocenianych krajów, wyprzedziły ją m.in. Arabia Saudyjska i Malezja). Pozycja w rankingu opracowanym przez Scientific American, w którym ocenia się m.in. dostępność wykwalifikowanych kadr, poziom wykształcenia oraz stan ochrony praw własności intelektualnej w kontekście istniejącego w danym kraju potencjału kreowania innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie biotechnologii, decyduje w dużym stopniu o inwestycjach w sektorze B+R. Pula dostępnych środków na inwestycje w badania i rozwój biotechnologii wynosi ogółem 100 mld USD rocznie. Turcja zaliczyła biotechnologie do sektorów strategicznych, które w zamierzeniu rządu miały stworzyć korzystniejszy klimat dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jak wynika z analiz, nakłady firm biotechnologicznych na badania i rozwój są nieproporcjonalnie wyższe w porównaniu do takich sektorów jak

9 motoryzacja czy obronność. Na niskiej ocenie Turcji zaważyły: niewielka liczba patentów pochodzących z Turcji, słaby poziom ochrony IPR, a przede wszystkim wydane w ub.r. przez Turcję zarządzenie o regulacji cen, które silnie uderzyło w sektor biofarmaceutyczny. Na mocy ww. zarządzenia Turcja odstąpiła od uznawania europejskiego certyfikatu GMP (Good Manufacturing Practices), warunkując dopuszczenie leków na rynek turecki przedstawieniem świadectwa tureckiego. Proces uzyskiwania tureckiego certyfikatu GMP jest uciążliwy i przewlekły w czasie, wymaga przeprowadzenia przez tureckie ministerstwo zdrowia inspekcji zakładu produkcyjnego oraz przedstawienia masy dokumentów w j. tureckim. Międzynarodowe koncerny farmaceutyczne posiadające w Turcji zarówno zakłady produkcyjne jak i/lub laboratoria badawcze wycofały się z planowanych inwestycji, natomiast rodzimy sektor prywatny nie wydaje się zainteresowany inwestycjami w tej dziedzinie. (TODAY S Zaman 02.07.2011 r.) RYNEK ZŁOTA: Złoto, uznawane na całym świecie za najbezpieczniejszą lokatę oszczędności, w Turcji posiada szczególne, wzmocnione tradycją znaczenie kulturowe jako środek zabezpieczenia finansowego. Domowe rezerwy złota tureckich obywateli szacuje się na 5 tys. t., a ich wartość na 255 mld USD, podczas gdy łączne aktywa banków tureckich wynoszą 657 mld USD. Na fali kryzysu finansowego, w związku z wzrostem cen złota na rynkach międzynarodowych, w 2009 r. zwiększył się gwałtownie skup złota na rynku krajowym, który w konsekwencji przyniósł podaż złota rzędu 122 t. (2010 r.) oraz spadek importu złota do Turcji z poziomu 200 t. w 2008 r. do zaledwie 40 t. w 2009 r. i 42,5 t. w ub.r. W I poł. br. import złota do Turcji wzrósł o 14,4% w stosunku do tego samego okresu 2010 r. i wyniósł 23,3 t.; podobnie rósł import kamieni szlachetnych o 34,6% w I kw. 2011 r. w stosunku do pierwszych 3 mies. 2010 r. Zwiększył się również znacząco popyt na złote monety bite przez mennicę państwową (tzw. republikanki, oryg. Cumhuriyet altini), których produkcja i sprzedaż w pierwszych 5 mies. br. zwiększyła się w Turcji o 73% rdr. Wg prognozy, turecki import złota wyniesie w br. ogółem ok. 50 t. W ślad za wzrostem popytu na przestrzeni ub. kilku lat obserwuje się rekordowy wzrost cen złota, przypisywany utrzymywaniu się niepewności gospodarczej i politycznej (problemy z zadłużeniem niektórych krajów strefy euro, kryzys w krajach arabskich) w 2010 r. 1g. złota kosztował w Turcji 36 USD, obecnie trzeba za niego zapłacić 51,60 USD. (TODAY S Zaman 19.07.2011 r., na podst. Informacji Istanbul Gold Exchange z 18.07) SEKTOR TURYSTYKI: Jak podaje tureckie ministerstwo turystyki, pomimo rekordowo wysokiego napływu turystów zagranicznych do Turcji w związku z destabilizacją w Egipcie i Tunezji, w okresie styczeń-maj br. liczba turystów izraelskich zmniejszyła się o 59% w stosunku do tego samego okresu 2010 r. Liczby te zaskakują w porównaniu do danych za ub.r., kiedy to odnotowano 133% wzrost liczebności turystów izraelskich wypoczywających w Turcji wobec porównywalnego okresu 2009 r. Spadek napływu turystów izraelskich do Turcji jest prawdopodobnie związany z wzrostem napięcia w stosunkach dyplomatycznych Turcja-Izrael po zatrzymaniu przez Izrael konwoju (pod banderą turecką) z pomocą dla Strefy Gazy, które jednak nie przeniosło negatywnych implikacji dla dwustronnej wymiany handlowej. W latach 2009-2010 wolumen wymiany bilateralnej Turcja-Izrael wzrósł o 25% i wyniósł 3,44 mld USD na koniec ub.r. (2,58 mld USD w 2009 r.), natomiast w I kw. 2011 r. nastąpił wzrost o 40% w porównaniu do tego samego okresu ub.r. (EDI Fortnightly 06.07.2011 r., za Hurriyet 28.06) TRANSPORT LOTNICZY: Port lotniczy w Antalii został uznany przez Międzynarodową Radę Portów Lotniczych (ACI) za najlepszy w Europie w kategorii 10-25 mln pasażerów. Wysoko oceniono wysoką jakość obsługi podróżujących oraz poziom bezpieczeństwa i odpowiedzialności społecznej (również w odniesieniu do ochrony środowiska naturalnego) zarządu lotniska i jego personelu. W corocznej klasyfikacji ACI poddaje ocenie ok. 400 portów lotniczych w 46 krajach europejskich, przydziela nagrody w 4 kategoriach, wg liczby obsługiwanych pasażerów: 1-5 mln; 5-10 mln; 10-25 mln oraz powyżej 25 mln. W I poł. 2011 r. port lotniczy Antalya obsłużył 10 mln pasażerów ponad 2,1 mln krajowych i 7,8 mln zagranicznych. (TODAY S Zaman 20.07.2011 r.) INFRASTRUKTURA: Generalna Dyrekcja Autostrad zapowiedziała przełożenie na koniec br. terminu ogłoszenia

10 przetargu na realizację projektu budowy 3. mostu w Stambule. Decyzję uzasadniono wnioskami firm, które już zgłosiły się do przetargu (ogółem 16, w tym firmy tureckie, rosyjskie, japońskie, hiszpańskie, wloskie i austriackie), jak również zamiarem wzmocnienia konkurencji i rozszerzenia stawki firm startujących w przetargu. Projekt, którego koszt szacowany jest na 6 mld USD, obejmuje budowę 3. mostu przez Cieśninę Bosfor (na północ od mostu nr 2) oraz połączenie go z odcinkami autostrad po stronie zachodniej (prowincja Tekirdag) i azjatyckiej (Gebze, prowincja Kocaeli), a w późniejszym okresie z budowaną obecnie autostradą Izmir-Stambuł. (TODAY S Zaman 19.07.2011 r.) HOTELARSTWO: JW Marriott zapowiada wkrótce oficjalne otwarcie w Ankarze pierwszego hotelu tej sieci w Turcji, którym zarządzać będzie znana turecka firma deweloperska i budowlana Ozkar Insaat. Budynek hotelu liczy 24 piętra i 413 pokojów (30 apartamentów, w tym 2 prezydenckie), jego lokalizacja w sercu politycznego i biznesowego centrum Ankary wydaje się optymalna z punktu widzenia dogodnego dojazdu do i z portu lotniczego Esenboga, bliskości obiektów wykorzystywanych do organizacji ważnych wydarzeń, konwencji i konferencji, ośrodków uniwersyteckich i placówek kultury, jak również zabytków i terenów wykopalisk archeologicznych. Hotel posiada salę balową o powierzchni 1378 m 2, hotelowy taras mieści 1800 osób i zapewnia jedną z największych w Ankarze przestrzeni dla imprez na otwartym powietrzu. Ankarski JW Marriott ma funkcjonować w zgodzie z ekologią cała woda zużywana przez hotel będzie oczyszczana i poddawana uzdatnieniu w drodze recyklingu, w budynku zainstalowano wyłącznie żarówki typu LED. Sieć JW Marriott posiada 3500 hoteli w 70 krajach świata. (TODAY S Zaman 11.07.2011 r., EDI Fortnightly 20.07.2011 r.) NIELEGALNY IMPORT: Na 10 mld USD rocznie szacuje Turecka Unia Rolna (TZD) wartość pochodzących z przemytu art. rolno-spożywczych, głównie mięsa, wwożonych nielegalnie do Turcji z krajów ościennych. Wartość importu rolno-spożywczego do Turcji za 2010 r. podana w najnowszym raporcie SITC (Smuggling Interdiction and Trade Compliance) wynosi 12,9 mld USD, podczas gdy oficjalne dane rządowe wskazują kwotę 23 mld USD. Wg TZD, corocznie trafia na rynek turecki ok. 500 tys. szt. bydła (również owiec i kóz) wwożonych nielegalnie z Iranu, Iraku i Syrii. Koszt wynikający z tego przemytu dla gospodarki tureckiej, podobnie jak w przypadku cukru, ocenia się na 750 mln USD. Straty ponoszą także tureccy producenci herbaty, której nielegalnie wwozi się do Turcji ok. 60 tys. ton rocznie (wartość - 75 mln USD). Wg danych TZD, 30% mięsa konsumowanego w Turcji pochodzi z przemytu, wskaźnik ten dla Stambułu wynosi 40%. Jak podkreślono w komunikacie TZD, o ile 30-40 lat temu do Turcji przemycano głównie elektronikę, obecnie dotyczy to wszystkich grup towarów. (TODAY S Zaman 04.07.2011 r.) NOMINACJE: Zgodnie z przewidywaniami, powiązany z rządzącą partią AKP Can Akin Caglar, który niedawno zrezygnował ze stanowiska dyrektora generalnego państwowego banku Ziraat Bankasi, otrzymał nominację na członka tureckiej Agencji Regulacji i Nadzoru Bankowego (BDDK). W marcu 2012 r. Caglar ma zastąpić na stanowisku obecnego przewodniczącego/prezesa BDDK Tevflika Bilgina. Miejsce Caglara w Ziraat Bankasi zajął dotychczasowy prezes banku Halk Bankasi Huseyin Aydin, którego funkcje powierzono zastępcy - Suleymanowi Aslanowi. (TODAY S Zaman 19.07.2011 r.) Stanowisko wiceprezesa dyrektora ds. skarbu, relacji z inwestorami i instytucjami finasowymi w Bank Asya objął Feyzullah Egriboyun. Absolwent wydziałów inżynieryjnego (elektronika) i matematyki uniwersytetu Bogazici w Stambule, uzyskał stopień magistra matematyki stosowanej, a następnie doktorat z matematyki finansowej na Uniwersytecie Carnegie Mellon w USA. Egriboyun pracował w bankach inwestycyjnych (Credit Suisse First Boston, BNP Paribas i UBS w Nowym Yorku), a następnie w oddziałach Deutsche Bank w Londynie i Stambule. Bank Asya, który założono w 1996 r. jako bank wspierający rozwój produkcji lecz przestrzegający zasad bankowości islamskiej (interest-free), zdobył prominentną pozycję w tureckim sektorze bankowym i cieszy się dobrą reputacją ze względu na wysoką rentowność, światowej klasy obsługę, technologiczną innowacyjność infrastruktury oraz zdywersyfikowany zakres produktów. Bank posiada 181 oddziałów w Turcji i 2 za granicą. (TODAY S Zaman 13.07.2011 r.)

11 Źródła: Materiały udostępnione przez Delegaturę KE/UE w Turcji dla wydziałów ekonomiczno-handlowych placówek dyplomatycznych krajów UE akredytowanych w Ankarze (http://www.avrupa.info.tr), dzienniki Today s ZAMAN i Hurriyet lipiec 2011 r., EDI Fortnightly (http://www.atid-edi.com), wyd. 06 i 20.07.2011 r. [1] Członek rządu od 2002 r., zajmował kolejno stanowiska ministra gospodarki, głównego negocjatora ds. UE, szefa MSZ, wicepremier odpowiedzialny za gospodarkę od rekonstrukcji gabinetu w 2009 r. Ceniony za sprawne kierowanie gospodarką turecką w czasie ostatniego światowego kryzysu finansowego, obecne wyzwania to przede wszystkim opanowanie wzrostu deficytu rachunku bieżącego oraz konsekwencji napięć w strefie Euro dla gospodarki tureckiej.

12