Polskie lasy prywatne w badaniach leśnych wybrane zagadnienia Instytut Badawczy Leśnictwa Zakład Zarządzania Zasobami Leśnymi Piotr Gołos Wydział Leśny SGGW
Struktura powierzchniowa lasów prywatnych wg formy własności [%] spółdzielnie; 0,42 wspólnoty; 4,18 inne; 1,46 osoby fizyczne; 93,94
Struktura pozyskania surowca drzewnego (grubizny) wg rodzajów drewna i sortymentów w lasach prywatnych i lasach PGL LP w 2006 r. 80 77 75 70 60 56 50 [%] 40 39 35 30 21 23 25 20 13 9 10 16 10 0 grubizna iglasta dłuŝyce stosowe grubizna liściasta sortymenty dłuŝyce stosowe lasy prywatne lasy PGL LP
Wykorzystanie liściastego surowca drzewnego w klasach wielkości powierzchni leśnej oszacowane na podstawie wyników badań ankietowych na ogólnopolskiej próbie 520 gospodarstw rolnych posiadających las 100% 3,00 2,92 1,43 0,00 4,09 21,39 80% [%] 60% 40% 93,67 86,15 69,83 98,57 76,67 88,09 20% 23,33 0% 3,33 do 1,00 ha 10,92 8,78 od 1,01 do 5,00 ha od 5,01 do 10,00 ha 0,00 od 10,01 do 20,00 ha powyŝej 20 ha 7,82 średnia Klasa wielkości powierzchni lasów [ha] potrzeby gospodarstwa opał sprzedaŝ
Przeznaczenie pozyskanego w 2003 r. surowca drzewnego oszacowane na podstawie wyników badań w ogólnopolskiej próbie 520 ankietowanych gospodarstwach rolnych posiadających las 100% 4,09 5,36 80% [%] 60% 88,09 70,32 40% 20% 0% 24,31 7,82 Przeznaczenie drewna liściastego Przeznaczenie drewna iglastego Rodzaj drewna potrzeby gospodarstwa opał sprzedaŝ
Wykorzystanie liściastego surowca drzewnego w klasach wielkości powierzchni leśnej oszacowane na podstawie wyników badań ankietowych na ogólnopolskiej próbie 520 gospodarstw rolnych posiadających las 100% 3,00 2,92 1,43 0,00 4,09 21,39 80% [%] 60% 40% 93,67 86,15 69,83 98,57 76,67 88,09 20% 23,33 0% 3,33 do 1,00 ha 10,92 8,78 od 1,01 do 5,00 ha od 5,01 do 10,00 ha 0,00 od 10,01 do 20,00 ha powyŝej 20 ha 7,82 średnia Klasa wielkości powierzchni lasów [ha] potrzeby gospodarstwa opał sprzedaŝ
Województwo Ogólna charakterystyka przedmiotu badań ogółem [ha] Lasy prywatne wg województw w 2006 r. Lasy prywatne ochronne [ha] % lasy z dokumentacją urządzeniową [%} osób fizycznych Gospodarstwa leśne [ha] wspólnot gruntowych spółdzielni pozostałe Dolnośląskie 14 363 637 4,40 67,00 12 712 0 650 1 001 Kujawsko-pomorskie 44 702 1 033 2,30 79,40 42 644 584 324 1 151 Lubelskie 222 211 938 0,40 77,50 212 051 9 239 220 701 Lubuskie 8 009 4 0,10 84,10 7 528 8 68 405 Łódzkie 124 052 225 0,20 69,90 116 891 6 150 182 829 Małopolskie 187 115 15 081 8,10 18,70 168 889 14 259 276 3 691 Mazowieckie 337 610 21 230 6,30 43,70 324 737 10 120 420 2 334 Opolskie 11 240 1 329 11,80 85,00 10 311 5 686 238 Podkarpackie 99 250 7 978 8,00 61,20 89 038 7 072 479 2 661 Podlaskie 193 158 10 601 5,50 58,60 187 464 4 192 468 1 035 Pomorskie 69 780 142 0,20 69,80 68 413 45 141 1 182 Śląskie 78 242 15 978 20,40 46,20 69 216 7 690 439 897 Świętokrzyskie 87 694 891 1,00 57,60 79 629 7 038 270 757 Warmińsko-mazurskie 39 363 264 0,70 44,90 36 934 19 189 2 221 Wielkopolskie 78 832 3 363 4,30 71,40 74 632 757 1 437 2 005 Zachodniopomorskie 11 600 249 2,10 62,30 8 680 0 560 2 360 Razem 1 607 221 79 940 5,00 55,60 1 509 768 67 179 6 806 23 466
NajwaŜniejsze badania w lasach prywatnych XX i XXI w. 1. Badania prof. T. Marszałka lata 60 XX w. 2. Badania GUS województwo wielkopolskie w 2000 r. oraz województwa: podkarpackie, podlaskie i wielkopolskie w 2004 r. 3. Badania Instytutu Badawczego Leśnictwa (IBL) -próba ogólnopolska rolników właścicieli lasów oraz wspólnot gruntowych w 2004 r., -badania reprezentacyjnej ogólnopolskiej losowej próby rolników wylosowanej z danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. 4. Powszechny Spis Rolny (Główny Urząd Statystyczny GUS) w 2002 i 2010 r. 5. Wielkoobszarowa Inwentaryzacja Stanu Lasów (WISL) wyniki pierwszego cyklu zakończonego w 2009 r. (Biuro Urządzania i Geodezji Leśnej) 6. System Sieci Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych - FADN (Farm Accountancy Data Network) - Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej
Badania prof. T. Marszałka lata 60 XX w. Badania dotyczyły: 1. Lasów prywatnych w województwie krakowskim. 2. Regulacji prawnych oraz form organizacyjnych lasów prywatnych (wspólnot). 3. Podstaw gospodarki leśnej - charakterystyki przyrodniczej i gospodarczej lasów oraz samych gospodarstw.
Badania Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w Warszawie (Urząd Statystyczny w Poznaniu Oddział w Pile) województwo wielkopolskie w 2000 r. oraz województwa: podkarpackie, podlaskie i wielkopolskie w 2004 r. Badania ankietowe w 2000 r. (dane za 1999 r.) Próba 1280 gospodarstw wylosowana z populacji 32 tys. uŝytkowników indywidualnych gospodarstw i działek rolnych którzy w 1996 r. uŝytkowali grunty leśne (wykaz przygotowany na podstawie Powszechnego Spisu Rolnego z 1996 r. Hodowla lasu: Zabiegi pielęgnacyjne wykonano na 6,9% powierzchni lasów, TrzebieŜe na 22,6% powierzchni lasów Pozyskanie drewna: 81,2% pozyskanego drewna wykorzystano w gospodarstwie rolnym Ekonomiczne aspekty gospodarki leśnej: Średnie dochody właścicieli lasów w województwie wielkopolskim w 1999 r. wynosiły 306 zł/ha lasów
Badania Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w Warszawie (Urząd Statystyczny w Poznaniu Oddział w Pile) województwo wielkopolskie w 2000 r. oraz województwa: podkarpackie, podlaskie i wielkopolskie w 2004 r. Badania ankietowe w 2004 r. (dane za 2003 r.) Próbę gospodarstw rolnych uŝytkujących grunty leśne wylosowano z wykazu 180 tys. uŝytkowników (82 tys. podkarpackie, 65 tys. podlaskie i 33 tys. wielkopolskie) ustalonego na podstawie wyników Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. W badanych województwach ankietowano odpowiednio jak wyŝej 2296, 2015 i 2871 gospodarstw. Sumaryczna próba liczyła ponad 7 tys. gospodarstw Hodowla lasu: Zabiegi pielęgnacyjne wykonano na 7,7% powierzchni lasów, TrzebieŜe na 20,2% powierzchni lasów Pozyskanie drewna: 87,6% pozyskanego drewna wykorzystano w gospodarstwie rolnym Ekonomiczne aspekty gospodarki leśnej: Średnie dochody właścicieli lasów w 2003 r. wyniosły 387, 247 i 234 zł/ha, odpowiednio w województwach podkarpackim, podlaskim i wielkopolskim.
Badania IBL próba ogólnopolska rolników właścicieli lasów oraz wspólnot gruntowych w 2004 r. oraz badania reprezentacyjnej ogólnopolskiej losowej próby rolników wylosowanej z danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. Badania ankietowe z 2004 r. (dane za 2003 r.) Hodowla lasu: Zabiegi pielęgnacyjne wykonano na 28,9% powierzchni lasów, TrzebieŜe na 51,2% powierzchni lasów Pozyskanie drewna: 94,63% pozyskanego drewna wykorzystano w gospodarstwie rolnym, w tym 70,32 jako opał Ekonomiczne aspekty gospodarki leśnej: Średnie dochody właścicieli lasów w 2003 r. wyniosły 242 zł/ha i 107 zł/m 3 pozyskanego drewna, przy kosztach 130 zł/ha i 57 zł/m 3 pozyskanego drewna Czas pracy: Ankietowani rolnicy przepracowali w swoim lesie średnio 31 godzin/ha oraz 14 godzin/m 3 pozyskanego drewna Inne wyniki: Ankietowani podejmując próbę zrzeszania się największe korzyści upatrywaliby w: -ObniŜeniu kosztów poprzez wspólne gospodarowanie, -Wspólną sprzedaŝ surowca drzewnego. Wskazana przez ankietowanych powierzchnia gruntów z lasem znajdująca się poza ewidencją wskazuje, Ŝe rzeczywista powierzchnia lasów prywatnych w 2003 r. mogła wynosić około 1 800 tys. ha.
Badania IBL próba ogólnopolska rolników właścicieli lasów oraz wspólnot gruntowych w 2004 r. oraz badania reprezentacyjnej ogólnopolskiej losowej próby rolników wylosowanej z danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. Sposoby uŝytkowania zasobów drzewnych Sposób zagospodarowania pozyskanego surowca drzewnego 100% 90% 16,08 16,11 20,21 13,05 16,73 100% 3,21 2,57 9,49 14,00 25,36 Udział [%] 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 28,39 19,47 25,63 39,14 58,64 25,83 49,9 51,75 41,51 37,97 23,99 1,29 3,24 8,66 2,41 do 1 ha od 1 do 5 ha od 5 do 10 ha od 10 do 20 ha powyŝej 20 ha Klasa wielkości powierzchni lasów [ha] Udział [%] 80% 60% 40% 20% 0% 70,72 73,30 57,00 71,54 53,21 26,07 29,00 24,13 18,97 21,43 do 1 ha od 1 do 5 ha od 5 do 10 ha od 10 do 20 ha pow yŝej 20 ha Klasy w ielkości pow ierzchni lasów [ha] Pozyskanie na zrębie TrzebieŜe Pojedyńcze drzew a Inne sposoby (cięcia sanitarne) Potrzeby gospodarstwa Opał SprzedaŜ
Badania IBL próba ogólnopolska rolników właścicieli lasów oraz wspólnot gruntowych w 2004 r. oraz badania reprezentacyjnej ogólnopolskiej losowej próby rolników wylosowanej z danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. Badania ankietowe z 2007 r. (dane za 2006 r.) Hodowla lasu: Zabiegi pielęgnacyjne wykonano na 9,2% powierzchni lasów, TrzebieŜe na 22,0% powierzchni lasów Pozyskanie drewna: 97% pozyskanego drewna wykorzystano w gospodarstwie rolnym, w tym około 80% jako opał Ekonomiczne aspekty gospodarki leśnej: Średnie dochody właścicieli lasów w 2003 r. wyniosły 219 zł/ha i 113 zł/m 3 pozyskanego drewna, przy kosztach 135 zł/ha i 53 zł/m 3 pozyskanego drewna Czas pracy: Ankietowani rolnicy przepracowali w swoim lesie średnio 23 godzin/ha oraz 9 godzin/m 3 pozyskanego drewna Inne wyniki: Ankietowani podejmując próbę zrzeszania się największe korzyści upatrywaliby, podobnie jak w badaniach z 2004 r. w: -obniŝeniu kosztów poprzez wspólne gospodarowanie, -wspólną sprzedaŝ surowca drzewnego.
Badania IBL próba ogólnopolska rolników właścicieli lasów oraz wspólnot gruntowych w 2004 r. oraz badania reprezentacyjnej ogólnopolskiej losowej próby rolników wylosowanej z danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. Sposoby uŝytkowania zasobów drzewnych Sposób zagospodarowania pozyskanego surowca drzewnego 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % zrąb trzebieŝe pojedyńcze drzewa inne potrzeby opał sprzedaŝ
Wspólnoty gruntowe Liczba oraz stan prawny wspólnot gruntowych według województw Województwo Liczba wspólnot gruntowych Liczba spółek Liczba wójtów dysponujących które w których w których które przyjęły wykazem ogółem utworzyły powołano zatwierdzon przymusowych statut uprawnionych spółkę organy o statut Liczba przypadków zbycia, zamiany, przeznaczenia nja cele publiczne lub społeczne Kujawsko-pomorskie 38 4 4 4 4 0 4 1 Lubelskie 1089 247 247 246 229 12 320 105 Łódzkie 634 97 94 88 84 19 137 59 Małopolskie 321 217 217 217 216 3 301 51 Mazowieckie 1573 196 196 193 180 9 262 82 Opolskie 9 3 1 1 0 0 0 0 Podkarpackie 177 109 109 109 101 1 127 28 Podlaskie 394 40 40 40 37 2 171 26 Pomorskie 12 1 1 1 1 0 2 0 Śląskie 228 81 79 80 80 5 96 23 Świętokrzyskie 506 59 59 59 57 3 71 20 Warmińsko-mazurskie 28 0 0 0 0 0 9 0 Wielkopolskie 117 26 26 26 25 0 27 7 Polska 5126 1080 1073 1064 1014 54 1527 402 Źródło: Informacja o wynikach kontroli aktualizacji stanu faktycznego i prawnego nieruchomości przez organy gospodarujące mieniem stanowiącym zasób nieruchomości Skarbu Państwa, gminny zasób nieruchomości i mienie gminne. NIK, Departament Administracji Publicznej, marzec 2009
Województwo Wspólnoty gruntowe Liczba wspólnot gruntowych według województw z uwzględnieniem głównego sposobu uŝytkowania gruntów Liczba gmin Wspólnoty ogółem rolne leśne wodne inne Kujawsko-pomorskie 18 38 15 2 1 20 Lubelskie 156 1089 498 90 5 496 Łódzkie 119 634 272 73 16 273 Małopolskie 74 321 145 101 0 75 Mazowieckie 200 1573 636 164 31 742 Opolskie 5 9 6 1 0 2 Podkarpackie 48 177 45 98 0 34 Podlaskie 81 394 170 55 10 159 Pomorskie 5 12 9 0 0 3 Śląskie 50 228 25 71 0 132 Świętokrzyskie 69 506 201 60 10 235 Warmińsko-mazurskie 6 28 8 2 0 18 Wielkopolskie 34 117 74 12 6 25 Polska 865 5126 2104 729 79 2214 Źródło: Informacja o wynikach kontroli aktualizacji stanu faktycznego i prawnego nieruchomości przez organy gospodarujące mieniem stanowiącym zasób nieruchomości Skarbu Państwa, gminny zasób nieruchomości i mienie gminne. NIK, Departament Administracji Publicznej, marzec 2009
Badania IBL próba ogólnopolska rolników właścicieli lasów oraz wspólnot gruntowych w 2004 r. oraz badania reprezentacyjnej ogólnopolskiej losowej próby rolników wylosowanej z danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. Wspólnoty gruntowe Liczba oraz powierzchnia wspólnot gruntowych wg województw na podstawie badań ankietowych w gminach przeprowadzonych w latach 2003-2005 w IBL dane dla 2006 gmin (81% wszystkich gmin w kraju) Województwo N powiaty N gmin N wspólnot Powierzchnia wspólnot wg kategorii uŝytkowania gruntów [ha] Średnia powierzchnia wspólnoty wg kategorii uŝytkowania gruntów [ha] ogółem lasów rolnych ogółem lasów rolnych 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 mazowieckie 32 80 298 12 168,61 6 539,51 5 629,10 40,83 21,94 18,89 lubelskie 20 90 362 15 610,75 7 009,35 8 601,39 43,12 19,36 23,76 podkarpackie 18 29 138 9 452,89 6 414,51 3 038,38 68,50 46,48 22,02 łódzkie 17 48 156 6 163,96 4 093,55 2 070,41 39,51 26,24 13,27 małopolskie 17 56 157 11 650,75 8 986,31 2 664,44 74,21 57,24 16,97 podlaskie 14 55 169 8 336,22 3 383,06 4 953,16 49,33 20,02 29,31 świętokrzyskie 12 37 168 8 279,78 6 072,10 2 207,68 49,28 36,14 13,14 wielkopolskie 11 17 38 3 116,68 512,66 2 604,02 82,02 13,49 68,53 śląskie 10 29 81 5 786,12 4 701,61 1 084,51 71,43 58,04 13,39 opolskie 3 2 10 1 007,36 492,85 514,51 100,74 49,29 51,45 warmińsko-mazurskie 2 2 9 163,37 75,37 88,00 18,15 8,37 9,78 kujawsko-pomorskie 1 1 1 54,21 18,54 35,67 54,21 18,54 35,67 pomorskie 1 1 1 84,73 39,74 44,99 84,73 39,74 44,99 razem 158 447 1588 81 875,43 48 339,17 33 536,26 51,56 30,44 21,12
Powszechny Spis Rolny (PSR) 2002 i 2010 r. Stracone szanse uzyskania pełnego obrazu gospodarki w lasach prywatnych znaczenie gospodarcze i społeczne rolnictwa skutecznie wypiera problematykę leśną z pełnych badań obszarów wiejskich Zakres problematyki leśnej w programie PSR sprowadza się w do ustalenia udziału powierzchni lasów [ha i %] w grupach obszarowych uŝytków rolnych [ha] Nadal niewiele wiadomo równieŝ na temat rosnącej grupy tzw. miejskich właścicieli lasów (liczba, oraz udział powierzchniowy tych lasów, sposób prowadzenia gospodarki) jak dotychczas nie przeprowadzono w tym zakresie Ŝadnych analiz.
Wielkoobszarowa Inwentaryzacja Stanu Lasów (WISL) wyniki pierwszego cyklu zakończonego w 2009 r. Dane dotyczące lasów prywatnych w trzech układach przestrzennych: 1. Województwa 2. Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych 3. Krainy przyrodniczo-leśne Zakres danych: 1. Powierzchniowa struktura zasobów leśnych 2. Wiekowa oraz miąŝszościowa struktura zasobów drzewnych 3. Drzewa i krzewy przed osiągnięciem 7 cm pierśnicy 4. Szkody w lasach 5. Pniaki i drzewa martwe w lasach 6. Stan zdrowotny lasów 7. Siedliska i sposoby zagospodarowania lasów 8. Ogólny stan hodowlany lasów Źródło: Inwentaryzacja wielkoobszarowa lasów kraju wszystkich form własności według stanu na dzień 1 stycznia 2006 r. Opracowanie wyników z prac terenowych całego 5-letniego cyklu inwentaryzacji wielkoobszarowej (lata 2004-2009). Raport końcowy. Biuro Urządzania i Geodezji Leśnej. Sękocin Stary 2010 r.
System Sieci Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych FADN (Farm Accountancy Data Network Podstawą prawną Polskiego FADN jest Ustawa o zbieraniu i wykorzystywaniu danych rachunkowych z gospodarstw rolnych z 29 listopada 2000 r. z późniejszymi zmianami (Dz. U. Nr 3 z 2001 r. poz. 20). Dane dotyczące gruntów leśnych (powierzchnia lasów [ha], koszty bezpośrednie produkcji leśnej [zł] oraz pośrednio związane z gospodarką leśną dopłaty rolno-środowiskowe [zł] w 783 tys. gospodarstwach rolnych w układzie: 1. Typów rolniczych (dominujący profil produkcji) 2. Wielkości ekonomicznej wyraŝonej w ESU (Europejska Jednostka Wielkości) - parametr słuŝącym do określania wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego ustalonej na podstawie standardowych nadwyŝek bezpośrednich gospodarstwa. Jedno ESU odpowiada równowartości 1200 euro. 3. Powierzchni uŝytków rolnych [ha]
Edukacja, szkolenia, publikacje
Wnioski ustalone na podstawie przeprowadzonych badań: 1. W przeciętny gospodarstwie rolnym z lasami znajduje się 1,41 ha lasów (dwie działki leśne). Najliczniejszą grupę gospodarstw stanowią takie w których powierzchni 6,40 ha gruntów rolnych towarzyszy 0,88 ha lasów w postaci jednej działki. 2. Około 30% miąŝszości drewna pozyskiwane jest w postaci pojedyńczych drzew. 3. Pozyskanie kształtuje się na poziomie około 2m 3 /ha/rok. Taka wielkość wskazuje, Ŝe w lasach prywatnych średnio pozyskuje się w ostatnich latach około 3 mln m 3 drewna, z których około 50% jest pozyskiwanych poza ewidencją. 4. MoŜna przyjąć, Ŝe około 80-90% pozyskanego drewna wykorzystywane jest w gospodarstwach rolników, w tym przewaŝająca część jako opał.
Wnioski ustalone na podstawie przeprowadzonych badań cd: 5. Powszechnym narzędziem leśnym jakie posiadają rolnicy jest pilarka 74% ankietowanych rolników. 6. Rozmiar kradzieŝy drewna kształtuje się w wysokości około 1 m 3 drewna na ha, natomiast w przeliczeniu na 1 m 3 pozyskanego drewna jest to wielkość około 0,16 m 3 drewna. 7. Powierzchnia gruntów z lasem (naturalne procesy odnowienia) znajdujących się poza ewidencją (grunty nieprzeklasyfikowane) wskazuje, Ŝe w Polsce powierzchnia lasów prywatnych moŝe być większa o około 300 tys. ha, czyli zbliŝa się do 2 mln ha. 8. Wyniki Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasów radykalnie zmieniają opinie o stanie lasów prywatnych, szczególnie pod względem zasobności, która jest zbliŝona do stawianych za wzór (punkt odniesienia) lasów własności Skarbu Państwa zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe
Działania na rzecz lasów prywatnych Przeprowadzone badania w lasach prywatnych wskazują, Ŝe do najpilniejszych zadań, które powinny pozytywnie wpływać na gospodarkę leśną i stan lasów prywatnych naleŝą: 1. Poprawa sprawności i dokładności ewidencji pozyskania drewna 2. Konieczność aktualizacji systemu ewidencji uŝytkowania gruntów 3. Działania mające na celu wzrost udziału dochodów z lasu w strukturze dochodów rolników 4. Zmiana struktury uŝytkowania zasobów leśnych z uŝytkowania incydentalnego na uŝytkowanie planowane 5. Działania pozwalające podnieść efektywność ekonomiczną gospodarki leśnej (m.in. zorganizowane formy prowadzenia gospodarki leśnej) 6. Uwzględnienie w szerszym zakresie w programach rolnych, statystyki publicznej aspektów lasów prywatnych współpraca Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Głównego Urzędu Statystycznego oraz Ministerstwa Środowiska 7. Przygotowanie systemu szkoleń dla pracowników starostw oraz nadleśnictw sprawujących nadzór nad lasami prywatnymi. 8. Opracowanie publikacji poradnikowej, która na podstawie doświadczeń i opinii Instytutu Badawczego Leśnictwa mogłaby odnieść sukces rynkowy oraz jednocześnie stanowić źródło wiedzy o gospodarce leśnej. 9. Pomoc prawna, organizacyjna oraz finansowa wszystkim zorganizowanym podmiotom prowadzącym gospodarkę leśną (wspólnoty, zrzeszenia).
Czy widziałby(ałaby) Pan(i) potrzebę lub korzyści z łączenia się gospodarstw leśnych w większe grupy np. gminne stowarzyszenia leśne, które reprezentowałyby interesy prywatnych właścicieli? Proszę wskazać, maksymalnie trzy odpowiedzi. (Jeśli odpowiedź TAK, proszę pokazać respondentowi kartę z odpowiedziami i zapisać maksymalnie trzy wskazania). Jako jedną z korzyści tworzenia zrzeszeń rolnicy wskazali (udział rolników, którzy odpowiedzieli twierdzącą na pytanie o potrzebie tworzenia zrzeszeń): - wspólne gospodarowanie w celu obniżenia kosztów gospodarki leśnej 54%, - wspólna sprzedaż surowca drzewnego 49%, -aktywny udział w ustalaniu podatku leśnego 35%, - inicjatywy gospodarcze związane z przerobem drewna 23%, - próby uzyskania wspólnego certyfikatu dla lasów prywatnych 22%. W następnym pytaniu ankiety rolnicy mogli wskazać jakiej pomocy oczekiwaliby od instytucji sprawującej nadzór nad lasami prywatnymi - starostwa lub nadleśnictwa. Spośród pięciu zaproponowanych zakresów pomocy rolnicy wskazywali następujące: - doradztwo w zakresie prowadzenia gospodarki leśnej 53%, - pomoc w zakresie przygotowania dokumentów(zalesienia, pozyskanie) 36%. - dostęp do ważnych informacji związanych z lasami 28%, -pomocprawną 25%, - szkolenia dla właścicieli lasów 23%.
Wnioski Przeprowadzone badania oraz analiza literatury, opracowań i dostępnych danych opisujących lasy prywatne stanowiące część gospodarstw rolnych pozwala sformułować następujące wnioski: 1. Dominująca formą użytkowania gruntów w badanych gospodarstwach są grunty orne, które stanowiły 57% powierzchni ankietowanych gospodarstw. Lasy zajmowały 20% powierzchni ankietowanych gospodarstw. 2. W przeciętnym gospodarstwie rolnym z lasami znajdują się dwie małe działki leśne o łącznej średniej powierzchni 1,41 ha, oddalone od miejsca zamieszkania właściciela o około 2,4 km. Najliczniejszą grupę gospodarstw leśnych stanowią takie, w których jest jedna działka leśna o średniej powierzchni około 0,88 ha. Takiej powierzchni lasów towarzyszy średnio około 6,40 ha gruntów rolnych. 3. Badane gospodarstwa w 2006 r. wykonały zabiegi pielęgnowania upraw na powierzchni prawie 274 ha, co stanowi 9,2% powierzchni ogólnej lasów. Jest to wynik zbliżony do wyników badań GUS z 2004 r. w których dla trzech badanych województw (podkarpackie, podlaskie i wielkopolskie) otrzymano wynik odpowiednio 10,1; 4,3 oraz 8,6% powierzchni lasów. Uzyskany wynik jest znacznie niższy niż dane ustalone w badaniach IBL w 2004 r. w których zabiegi pielęgnacyjne objęły powierzchnię 28% ogólnej powierzchni lasów w badanych gospodarstwach. 4. W przypadku trzebieży zabieg wykonano na powierzchni 648 ha, co stanowi prawie 22% powierzchni lasów i jest wartością wyższą niż wyniki tych badań GUS (2004) dla województwa podkarpackiego (14,8%), podlaskiego (18,6%) oraz niższą niż wyniki dla województwa wielkopolskiego (27,2%). W badaniach IBL w 2004 r. udział powierzchni lasów objętych zabiegiem trzebieżowym wyniósł 31% powierzchni ogólnej lasów.
5. W latach 2004-06 w badanych gospodarstwach pozyskano ponad 19 tys. m 3 drewna. Największą miąższość drewna pozyskano wycinając pojedyncze sztuki (6,2 tys. m 3 ), co stanowi 32,7% ogólnej miąższości pozyskanego drewna. Następnym pod względem wielkości pozyskania, było użytkowanie w ramach trzebieży, w którym pozyskano prawie 5,7 tys. m 3 drewna (29,6% miąższości). Na zrębach pozyskanozaledwie1,4tys.m 3 drewna(7,3%). 6. Średnio należy przyjąć, że pozyskanie kształtowało się w badanym okresie (lata 2004-2006) w przeliczeniu na gospodarstwo w wielkości prawie 6 m 3 rocznie, natomiast w przeliczeniu na 1 ha powierzchnilasówniecoponad2m 3 /ha. 7. Przeważająca część drewna została wykorzystana na potrzeby własne jako opał oraz drewno użytkowe w gospodarstwie domowym i rolny. Porównując uzyskane wyniki z badaniami IBL z 2004 r. można uznać, że sposób zagospodarowania pozyskanego drewna nie zmienia się. W 2004 r. ponad 94% miąższości drewna było wykorzystane przez rolników, a tylko 5% zostało sprzedane. Uzyskane wyniki w 2007 r. są również porównywalne z wynikami badań GUS z 2004 r. przeprowadzonymi w trzech województwach, według których w województwie podkarpackim, podlaskim i wielkopolskim wykorzystanie drewna w gospodarstwie wyniosło odpowiednio 89,5; 89,7 oraz 83,5%.
8. Jedynym narzędziem typowo leśnym, jakie powszechnie znajduje się w gospodarstwach rolnych posiadających las jest piła łańcuchowa pilarka. Jej posiadanie zadeklarowało ponad 74% ankietowanych rolników. W przeważającej części są to pilarki produkcji skandynawskiej, przede wszystkim dwóch producentów- Husqvarny oraz Sthila. 9. Sumaryczne wydatki związane z gospodarką leśną w badanych gospodarstw w 2006 r. wyniosły ponad 401 tys. zł. Wśród wyróżnionych wydatków największe związane były z zakupem maszyn i urządzeń (35,43%), następnie z zakupem materiałów i energii (30,01%) oraz podatki i opłaty (18,39%). Gospodarka na powierzchni 1 ha była średnio związana z koniecznością poniesienia kosztów w wysokości 135 zł. 10. Ankietowani rolnicy ich rodziny oraz inne osoby gospodarując w 2006 r. na powierzchni 2965 halasuipozyskującwtymczasie7593m 3 drewnaprzepracowali67tys.godzin.średniowjednym gospodarstwie spędzono w lesie prawie 44 godziny (5,5 dnia). W przeliczeniu na m 3 pozyskanego drewna oraz hektar lasu średnio przepracowali odpowiednio prawie 9 i ponad 23 godziny.
11. Badane gospodarstwa osiągnęły w 2006 r. sumaryczne dochody w wysokości ponad 858 tys. zł. 1 hektar lasu znajdujący się w posiadaniu rolników był źródłem dochodów w wysokości 289 zł. 12. Głównym źródłem dochodu dla ankietowanych rolników jest gospodarka rolna - średnio dla rolników w ośmiu województwach prowadzenie gospodarstwa rolnego jest źródłem prawie 43% łącznych dochodów gospodarstw domowych rolników. Spośród analizowanych regionów, gospodarka rolna ma największe znaczenie dla rolników województwa podlaskiego i wielkopolskiego, gdzie stanowi ona odpowiednio źródło prawie 70% i 56% dochodów. Najmniejsze znaczenie rolnictwo ma dla mieszkańców wsi w województwie podkarpackim oraz śląskim, w których rolnicy uzyskują z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego odpowiednio prawie 8 i ponad 15% dochodów. 13. Ankietowani rolnicy planują do końca 2013 r. zalesić ponad 300 ha gruntów, wśród których 78% stanowią grunty rolne. Zalesienia na gruntach rolnych planuje 145 gospodarstw, w których powierzchnia gruntów rolnych wynosi 2163 ha. Tak więc zalesienia obejmą w sumie 11,4% powierzchni gruntów którymi gospodarowały ankietowane gospodarstwa. Jeśli plany gospodarstw zostałyby zrealizowane, średnia powierzchnia gruntów leśnych wzrosłaby w tych gospodarstwa z 2,58 ha lasów do4,28ha.
14. Tylko 152 (15% badanych) rolników przyznało, że posiada uproszczony plan urządzania lasu, natomiast 356 rolników (35%) jednoznacznie przyznało, że ich lasy nie posiadają dokumentacji urządzeniowej. Najwięcej osób nie wiedziało czy dla ich lasów istnieje uproszczony plan urządzania lasu 491 ankietowanych(50%). 15. W latach 2004-2006 w 251 badanych gospodarstwach miały miejsce kradzieże drewna. W sumie w ciągu trzech lat skradziono ponad 3,2 tys. m 3 drewna, co stanowi ponad 16% miąższości pozyskanego w tym czasie drewna. Ponad 50% miąższości skradzionego drewna (prawie1600m 3 ), tosurowiecskradzionywlasów wwojewództwiemazowieckim.średniona jedno ankietowane gospodarstwo przypada 2,8 m 3 skradzionego drewna, przy czym wielkość te są zróżnicowane regionalnie. Na 1 ha lasów średnio przypada ponad 1 m 3 skradzionego drewna,natomiastwprzeliczeniuna1m 3 pozyskanegodrewnajesttowielkośćokoło0,16m 3 drewna.
Wnioski najwaŝniejsze problemy lasów prywatnych 1. DuŜe rozdrobnienie lasów 2. Brak planów urządzania lasów 3. Brak wystarczającej ilości środków finansowych w starostwach przeznaczonych na nadzór nad lasami prywatnymi 4. Brak spójnego i systemowego doradztwa dla właścicieli lasów 5. Brak szerszego zakresu pomocy (poza zalesieniami) w PROW 6. Brak aktualnej i szczegółowej ewidencji gruntów leśnych (brak środków na jej aktualizację w geodezji) 7. Brak środków na przeklasyfikowanie gruntów (np. zalesień z Funduszu Leśnego) brak pomocy finansowej, brak mechanizmów prawnych przymuszających właścicieli lasów 8. Nieefektywne wykorzystanie pozyskanego surowca drzewnego 9. Nieuregulowany stan prawny wielu nieruchomości leśnych (współwłasności) 10. Represyjne efekty kontroli nadzoru nad lasami prywatnymi sprawowanego przez PGL LP wskazane przez NIK 11. Brak rozsądnej nowelizacji Ustawy o lasach (1991 r.) w zakresie lasów prywatnych oraz Ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (1963 r.)