Wprowadzenie................................................................. 8 Spo eczeƒstwo............................................................ 11 I. Jednostka i spo eczeƒstwo.................................................. 11 1. Cz owiek jako istota spo eczna............................................ 11 2. Powiàzania jednostki ze spo eczeƒstwem................................... 14 A. Role spo eczne jednostki.............................................. 14 B. Aspiracje spo eczne jednostki.......................................... 16 3. Proces socjalizacji jednostki............................................... 18 II. Grupy spo eczne........................................................... 24 1. Poj cie grupy spo ecznej.................................................. 24 2. Wi ê spo eczna i jej rodzaje............................................... 25 3. Stosunki spo eczne i ich rodzaje........................................... 25 4. Klasyfikacja grup spo ecznych............................................. 27 A. Grupy ma e i du e.................................................... 27 B. Grupy pierwotne i wtórne............................................. 27 C. Grupy formalne i nieformalne......................................... 28 D. Grupy w sobie i grupy dla siebie........................................ 28 E. Grupy celowe i autoteliczne............................................ 29 III. Struktura spo eczna........................................................ 31 1. Poj cie struktury spo ecznej............................................... 32 2. Funkcjonalne, dychotomiczne i gradacyjne uj cie struktury spo ecznej........ 34 3. Klasy i warstwy spo eczne................................................. 39 4. Zró nicowanie spo eczne a idea sprawiedliwoêci............................ 41 5. RuchliwoÊç spo eczna a zmiana struktury spo ecznej........................ 44 IV. Spo eczeƒstwo polskie i jego problemy........................................ 48 1. Spo eczeƒstwo polskie w Êwietle ostatniego spisu powszechnego.............. 48 2. Przemiany spo eczeƒstwa polskiego w warunkach transformacji ustrojowej.... 50 3. Nast pstwa reform politycznych i gospodarczych w Polsce................... 52 V. Kultura i jej rola w yciu spo ecznym......................................... 59 1. Sposób rozumienia kultury............................................... 59 2. Kulturowe podstawy etyki ycia spo ecznego................................ 61 3. Podkultura m odzie owa................................................. 62 VI. Polityka jako zjawisko spo eczne............................................. 66 1. Ró ne rozumienia poj cia polityka......................................... 66 2. PodmiotowoÊç polityczna................................................. 67 3. Przedmiotowe uj cie polityki.............................................. 68 4. Konflikty spo eczne i sposoby ich rozwiàzywania............................ 71 5. Kultura polityczna....................................................... 72 6. Rola opinii publicznej w yciu politycznym................................. 73 3
Polityka.................................................................... 78 I. Czym jest demokracja...................................................... 78 1. Istota demokracji........................................................ 78 2. Fundamentalne zasady demokracji........................................ 80 A. Antyczne i chrzeêcijaƒskie korzenie demokracji........................ 80 B. Kszta towanie si wspó czesnych zasad demokracji..................... 83 II. Demokracja w naszych czasach............................................ 86 1. Rozwój wspó czesnej demokracji....................................... 86 2. Zasady wspó czesnych demokracji...................................... 88 3. Rodzaje demokracji................................................... 91 III. Demokracja i wolnoêci. Konflikty wartoêci w yciu publicznym................. 94 IV. Formy uczestnictwa obywateli w yciu publicznym............................ 97 1. Spo eczeƒstwo obywatelskie............................................ 97 2. Organizacje spo eczne i polityczne w yciu obywatela..................... 98 3. BezpoÊrednie i poêrednie uczestnictwo obywateli w rzàdzeniu paƒstwem... 100 A. Referendum...................................................... 100 B. Inicjatywa ludowa.................................................. 103 C. Weto ludowe...................................................... 103 D. Samorzàd spo eczny............................................... 103 E. Prawo do zgromadzeƒ.............................................. 104 F. Wybory do cia przedstawicielskich................................... 104 G. Inne formy uczestnictwa obywateli w yciu publicznym................ 107 V. Obywatel a w adza w systemie demokratycznym, totalitarnym i autorytarnym.... 111 1. System demokratyczny................................................ 111 2. System totalitarny.................................................... 112 3. System autorytarny................................................... 115 VI. WolnoÊci, prawa i obowiàzki cz owieka i obywatela........................... 119 1. Historia rozwoju praw cz owieka....................................... 120 2. Czym sà prawa cz owieka i obywatela?.................................. 121 3. Katalog wolnoêci, praw i obowiàzków cz owieka i obywatela.............. 123 4. Czynniki ograniczajàce stosowanie praw................................ 125 5. Obowiàzki obywatelskie............................................... 126 6. Prawa i wolnoêci obywateli w RP....................................... 127 VII. Wspó czesne doktryny polityczne.......................................... 131 1. Definicja doktryny politycznej......................................... 131 2. Doktryna a partia polityczna........................................... 133 3. Doktryna a program partii politycznej.................................. 134 4. Funkcje doktryn politycznych.......................................... 136 5. G ówne wspó czesne doktryny polityczne............................... 137 A. Konserwatyzm..................................................... 137 B. Liberalizm........................................................ 140 C. MyÊl chrzeêcijaƒsko-demokratyczna................................. 142 D. MyÊl socjaldemokratyczna.......................................... 145 E. Nacjonalizm....................................................... 147 F. Populizm.......................................................... 148 VIII. Konstytucje w Polsce..................................................... 150 1. Historia i charakterystyka polskich konstytucji........................... 150 2. Konstytucja RP z 1997 r............................................... 154 4
IX. Konstytucyjne zasady ustroju paƒstwowego RP.............................. 157 X. Partie polityczne wspó czesnej Polski....................................... 162 1. Status prawny partii politycznych....................................... 162 2. Klasyfikacja polskich partii politycznych................................ 164 3. Cechy systemu partyjnego Polski....................................... 165 XI. System organów paƒstwowych.............................................. 167 1. W adza ustawodawcza Sejm, Senat, Zgromadzenie Narodowe........... 167 2. W adza wykonawcza Prezydent RP, Rada Ministrów................... 179 A. Prezydent RP..................................................... 179 B. Rada Ministrów................................................... 184 3. W adza sàdownicza. Organy ochrony prawnej i kontroli.................. 190 A. Organy orzekajàce................................................. 190 B. Trybuna Konstytucyjny. Trybuna Stanu.............................. 193 C. Organy kontroli przestrzegania prawa............................... 195 4. W adze terenowe. Podzia terytorialny kraju............................ 198 A. Administracja rzàdowa w województwie.............................. 200 B. Samorzàd terytorialny.............................................. 200 XII. Zwiàzki zawodowe i organizacje pracodawców................................ 205 1. Zwiàzki zawodowe.................................................... 205 2. Organizacje pracodawców............................................. 206 3. Komisja Trójstronna ds. Spo eczno-gospodarczych...................... 207 Prawo..................................................................... 208 I. Co to jest prawo?........................................................ 208 1. Prawo a uprawnienie.................................................. 211 2. Prawo a praworzàdnoêç i sprawiedliwoêç................................ 211 II. Potrzeba istnienia norm.................................................. 213 1. Prawo wêród innych norm post powania................................ 213 2. Zasadnicze sposoby pojmowania prawa................................. 215 III. Funkcje prawa........................................................... 218 1. Funkcje stabilizacyjne................................................. 219 2. Funkcje dynamizacyjne................................................ 219 IV. Rodzaje prawa........................................................... 222 V. èród a prawa tworzonego w Polsce.......................................... 226 1. Akty normatywne powszechnie obowiàzujàce w RP...................... 227 A. Konstytucja, czyli ustawa zasadnicza................................. 227 B. Ustawy........................................................... 227 C. Umowy mi dzynarodowe........................................... 228 D. Rozporzàdzenia Prezydenta RP z mocà ustawy....................... 228 E. Rozporzàdzenia wykonawcze....................................... 228 F. Akty prawa miejscowego............................................ 229 2. Akty normatywne wewn trznie obowiàzujàce............................ 229 VI. Wyszukiwanie aktów prawnych............................................. 231 1. Dzienniki publikacyjne................................................ 231 2. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.............................. 231 5
3. Dziennik Urz dowy RP Monitor Polski.............................. 232 4. Dzienniki urz dowe ministrów i innych urz dów centralnych............ 232 5. Wojewódzkie dzienniki urz dowe..................................... 233 6. Dzienniki urz dowe i dokumenty rzàdowe paƒstw obcych oraz Unii Europejskiej............................................... 233 7. Zbiory orzecznictwa................................................. 234 8. Nieoficjalne publikacje ksià kowe i prasowe........................... 234 9. Informacja elektroniczna............................................ 235 10. Internetowy System Informacji Prawnej Sejmu RP..................... 235 11. Baza Komitetu Integracji Europejskiej................................ 235 12. Bazy komercyjne.................................................... 236 13. Komputerowe bazy danych na Êwiecie................................. 236 VII. Rozumienie przepisu prawnego............................................ 238 1. Co to jest przepis prawny?........................................... 238 2. Wyk adnia prawa.................................................... 239 3. Rodzaje wyk adni przepisów prawnych................................ 242 4. Rozumienie norm prawnych.......................................... 243 VIII. Normy prawne przeciwdzia ajàce korupcji.................................. 245 IX. Kodeksy etyczne ró nych grup zawodowych................................. 249 Polska, Europa, Êwiat..................................................... 252 I. Wspó czesne stosunki mi dzynarodowe..................................... 252 1. Istota stosunków mi dzynarodowych.................................. 252 2. Uczestnicy stosunków mi dzynarodowych.............................. 255 A. Organizacja Narodów Zjednoczonych.............................. 257 B. Rada Europy..................................................... 259 II. Integracja europejska.................................................... 263 1. Poj cie i obszary integracji europejskiej................................ 263 2. Historyczne formy integracji europejskiej.............................. 264 3. Idea integracji europejskiej po II wojnie Êwiatowej...................... 266 A. Uwarunkowania integracji europejskiej po II wojnie Êwiatowej........ 266 B. Koncepcje integracji europejskiej................................... 266 C. Instytucjonalizacja idei integracji europejskiej....................... 269 D. Proces rozszerzania Wspólnot i Unii Europejskiej................... 272 E. Obywatelstwo Unii Europejskiej................................... 275 III. System prawa Unii Europejskiej........................................... 279 IV. Polska na drodze do Unii Europejskiej..................................... 283 V. ad mi dzynarodowy..................................................... 288 1. Poj cie adu mi dzynarodowego i jego podstawy....................... 288 2. Czynniki kszta tujàce ad mi dzynarodowy............................. 289 3. Konflikty mi dzynarodowe........................................... 291 A. Spory o ziemi................................................... 292 B. Konflikty etniczne................................................ 294 C. Konflikty o w adz................................................ 295 D. Konflikty lokalne................................................. 296 E. Wojny z terroryzmem............................................. 297 6
4. Sposoby rozwiàzywania sporów mi dzynarodowych....................... 298 A. Ârodki dyplomatyczne............................................... 298 B. Ârodki sàdowe...................................................... 300 5. Systemy bezpieczeƒstwa mi dzynarodowego.............................. 301 A. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ).......................... 302 B. Organizacja Paktu Pó nocnoatlantyckiego (NATO)..................... 304 C. Unia Zachodnioeuropejska (UZE)................................... 306 D. Organizacja Bezpieczeƒstwa i Wspó pracy w Europie (OBWE).......... 307 VI. Problemy wspó czesnego Êwiata............................................. 311 1. Problemy polityczne................................................... 311 A. Integracja a dezintegracja w stosunkach mi dzynarodowych............. 311 B. Konflikty lokalne.................................................... 312 C. StabilnoÊç ustrojów politycznych...................................... 313 2. Problemy spo eczno-ekonomiczne....................................... 314 A. Dysproporcje w rozwoju gospodarczym............................... 314 B. Zad u enie......................................................... 316 C. Bezrobocie......................................................... 317 D. G ód i niedo ywienie................................................ 319 E. Kwestie zdrowotne.................................................. 320 3. Problemy cywilizacyjno-kulturowe....................................... 322 A. Zagro enie Êrodowiska naturalnego.................................. 322 B. Problemy demograficzne............................................. 323 C. Analfabetyzm....................................................... 324 4. Problemy zwiàzane z terroryzmem....................................... 325 7