Część zbiorczej analizy przesłanej do KRIR i Komisji Rolnictwa Sejmu RP pt. Aktualna analiza sytuacji w małopolskim rolnictwie 1) Gospodarka ziemią: W województwie małopolskim występuje paradoksalna sytuacja na rynku ziemi rolniczej. Z jednej strony brakuje ziemi dla gospodarstw rozwijających się i ceny w obrocie między rolnikami sięgają kwot 100 tys. zł za hektar, z drugiej zaś strony ponad 80 tys. ha (wg Urzędu Marszałkowskiego) stanowią ziemie źle użytkowane, na których zaniechano produkcji rolnej. Stanowią one potencjalne zagrożenie rozprzestrzeniania się chwastów, a w ostateczności zatracenie swojego rolniczego charakteru. W zasobach ANR znajduje się około 5 tys. ha, które systematycznie są oferowane na przetargach, ze względu jednak na niewielkie powierzchnie działek oraz brak dróg dojazdowych do nich, nie znajdują zainteresowania wśród rolników. - umożliwić na warunkach preferencyjnych sprzedaż rolnikom niewielkich działek będących w zasobach ANR na powiększenie swoich gospodarstw pod warunkiem użytkowania ich rolniczo. - w działaniu scalanie gruntów rolnych należy wprowadzić nowe kryteria i zasady. Wprowadzić możliwość skorzystania z dostępu do tego działania grupie rolników, którzy między sobą mogą wymienić grunty graniczące ze sobą i tym samym powiększyć powierzchnie działek ewidencyjnych i rolnych. - uruchomić instytucję Bank Ziemi. W miejsce biur nieruchomości, które zajmują się również sprzedażą gospodarstw rolnych, w Banku Ziemi rolnicy mogliby bez prowizji sprzedawać i kupować grunty rolne. - przygotować akt prawny zmuszający właścicieli gruntów do utrzymania ich w dobrej kulturze rolnej. - uchwalić ustawę o długoterminowej dzierżawie gruntów rolnych. Płatności obszarowe: - zwiększyć wysokość dopłat do produkcji zwierzęcej nawet kosztem jednolitej płatności obszarowej -wprowadzić degresywność w płatnościach bezpośrednich uwzględniając powierzchnię gospodarstwa rolnego według proponowanych stawek: - wprowadzić wymóg dołączania umowy dzierżawy gruntów rolnych przy składaniu wniosków o płatności obszarowe, aby dopłaty zostały wypłacane rolnikom faktycznie użytkującym grunty.
- powszechne spisy rolne odbywają się w kraju co 5 lat. Dane statystyczne nie są aktualne w okresach między spisami w danym roku. Nie jest znana powierzchnia zasiewów oraz upraw, dane które są potrzebne do przygotowania analiz, również opracowań. Należałoby wprowadzić zmiany w druku wniosku o płatności obszarowe. Proponujemy wprowadzić dodatkowe rubryki, w których podawana byłaby powierzchnia upraw poszczególnych upraw poszczególnych odmian zbóż oraz roślin okopowych i innych upraw. 2) Produkcja roślinna: Ze względu na uwarunkowania przyrodniczo-glebowe województwa małopolskiego jesteśmy netto importerem zbóż, systematycznie następuje zmiana struktury zasiewów, w której zwiększa się powierzchnia uprawy kukurydzy kosztem uprawy ziemniaków. Wzrasta zainteresowanie uprawami roślin przemysłowych, w tym przede wszystkim rzepaku oraz uprawami roślin strączkowych ze względu na system preferencyjnych dopłat oraz możliwość wykorzystania ich w bilansie paszowym. 3) Produkcja ogrodnicza: Tradycyjnie województwo małopolskie ze względu na rozdrobnienie gospodarstw oraz duże zaludnienie (3,5 mln w tym 1 mln mieszkańców Krakowa) stwarza naturalne warunki do intensyfikacji produkcji warzyw i owoców. Produkcja ogrodnicza będzie się unowocześniała oraz będzie produkowała produkty zgodnie z potrzebami konsumentów. Zauważamy wzrost zapotrzebowania na produkty ekologiczne (wysokiej jakości warzywa i owoce) oraz wzrost powierzchni upraw winogron. Obserwujemy brak powiązań producent- zakład przetwórczy. - w pracach badawczych główny nacisk położyć na opracowanie odmian drzew i krzewów owocowych odpornych na choroby. Zmniejszy się wówczas zakres oraz częstotliwość (obecnie średnio wykonuje się około 25 zabiegów) stosowania środków chemicznych w uprawach sadowniczych, dodatnio wpłynie na ochronę środowiska i zdrowie ludzi, - wprowadzić obowiązek zawierania wieloletnich umów kontraktacyjnych pomiędzy producentami rolnymi oraz zakładami przetwórstwa, które korzystają ze wsparcia PROW. Wieloletnie umowy kontraktacyjne gwarantują stabilizację cen oraz gwarantują odbiór płodów rolnych, - zwiększyć wsparcie dla gospodarstw ekologicznych prowadzących produkcję ogrodniczą. 4) Produkcja zwierzęca:
Rozdrobnienie gospodarstw powoduje, że koncentracja produkcji zwierzęcej postępuje bardzo powoli. Systematycznie spada pogłowie krów przede wszystkim w gospodarstwach 1-2 krowich. Ta tendencja będzie się utrzymywała. Spadek pogłowia krów rekompensowany jest wzrostem jednostkowym produkcji mleka od jednej krowy. Produkcja trzody chlewnej w ostatnich latach doznała poważnych strat wynikających przede wszystkim z konkurencyjnej ceny importowanych prosiąt oraz relacji pomiędzy cenami zbóż a ceną żywca. Pomimo systemu dopłat dla małych gospodarstw utrzymujących bydło i owce nie stwierdzamy gwałtownego wzrostu przede wszystkim pogłowia owiec, których pogłowie powinno być zdecydowanie większe, gdyż wynika to z uwarunkowań przyrodniczych obszarów górskich. - system dopłat do przechowywania mięsa wieprzowego powinien dotyczyć tylko trzody wyprodukowanej w oparciu o polskie prosięta, - wprowadzić wyższe stawki dopłat do produkcji zwierzęcej. Ze względu na historycznie ukształtowaną strukturę agrarną, aspekty kulturowe, krajobrazowe oraz fakt, że w Małopolsce 53% bydła znajduje się w stadach do trzech sztuk, należy wprowadzić dopłaty do bydła w przedziale sztuk 1-20, a nie 3-30. Dla owiec dopłaty powinny przysługiwać od minimum 5 sztuk. - istnieje konieczność uruchomienia przewoźnych ubojni oraz stworzenie systemu promocji wzrostu konsumpcji mięsa baraniego, - zezwolić w ramach znowelizowanych rozporządzeń dotyczących sprzedaży bezpośredniej na produkcję sera twarogowego i masła w gospodarstwach. 5) Nawożenie: W oparciu o analizy gleb Stacji Chemiczno-Rolniczej 70% gleb rolniczo użytkowanych w Małopolsce wymaga wapnowania. PROPOZYCJA: - stworzyć krajowy system wapnowania gleb w oparciu o pomoc de minimis. 6) Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych w Małopolsce: 80% gospodarstw rolnych w województwie małopolskim osiąga swoje dochody w przeliczeniu na jednego członka rodziny poniżej minimum socjalnego.
- stworzenie zachęt przede wszystkim o preferencyjne kredyty i zwolnienia podatkowe dla osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą w zakresie usług i działalności wytwórczej, - dokonanie gruntownej analizy przepisów w zakresie sprzedaży bezpośredniej pozwalającej na dywersyfikację dochodów w gospodarstwach (stworzenie kompleksowej i jednolitej ustawy). Dopuszczenie do sprzedaży wyrobów przetworzonych sposobem innym niż przemysłowy, czyli w warunkach domowych, produktów o niskim ryzyku w zakresie produkcji roślinnej oraz zwierzęcej. Dopuszczenie do wprowadzenia do obrotu, podobnie jak w innych krajach UE, mięsa zwierząt wyhodowanych w gospodarstwie, ubitych w ubojniach, poddanych badaniu weterynaryjnemu, w określonych limitach (np. maksymalnie 10.000 kg rocznie). 7) Zaopatrzenie wsi i rolnictwa w środki produkcji, w tym melioracji i zaopatrzenia wsi w wodę - Przywrócić działanie spółek wodnych, aby nadzór nad nimi sprawowały Urzędy Gmin - Wprowadzić programy służące magazynowaniu wody, mikro retencji (stawy, sadzawki itp.) 8) Rozwój i modernizacja infrastruktury wsi oraz problematyka związana z doradztwem rolniczym - Po doświadczeniach związanych ze zjawiskiem suszy, które wystąpiło w kraju w 2015 r., istnieje silna potrzeba wprowadzenia systemu monitoringu klęsk żywiołowych, tak aby nie popełniać błędów, które miały miejsce w tym roku. - Doradztwo rolnicze powinno podlegać izbom rolniczym w całym kraju. 9) W trybie pilnym należy przyjąć ustawę łowiecką, której integralną częścią powinny być zapisy dotyczące szacowania szkód łowieckich. Wniosek ogólny: Znaczenie rolnictwa w Małopolsce i jego udziału w PKB będzie systematycznie malało. Będziemy mieli do czynienia z dalszym spadkiem ilości gospodarstw małych oraz powolnym tworzeniem się dużych gospodarstw pozwalających na uzyskanie przyzwoitych dochodów, które będą konkurencyjne z dochodami osiąganymi przez mieszkańców miast.
Rolnictwo w dalszym ciągu jednak będzie strategiczną dziedziną życia gospodarczego odpowiedzialną za produkcję żywności i ochronę środowiska. - w ramach PROW 2014-2020 zastosować regionalne koperty naborów na poszczególne działania, aby rolnicy przy obecnej strukturze agrarnej mogli korzystać również z tych środków (przy obecnych naborach ogólnokrajowych rolnicy z Małopolski nie mają szans), -konieczność stworzenia ustawy o ubezpieczeniach majątkowych w rolnictwie chroniącą majątek rolników przed zjawiskami katastroficznymi oraz spadkiem dochodów. Opracowanie: Henryk Dankowiakowski, Ryszard Czaicki, Leszek Leśnik, Stanisław Śmierciak