Partycypacja pracowników w zarządzaniu bezpieczeństwem pracy Małgorzata Pęciłło
Zachowania niebezpieczne jako przyczyna wypadków Badanie H.W. Heinrich, 1941 88% National Safety Council, lata 40-ste XX wieku Odsetek wypadków powodowanych niebezpiecznymi zachowaniami 87% DuPont, 1986 96% Behavioral Science Technology, 1990 80-95% E. Terry i inni., 1991 76% (+20% też warunki pracy)
Zachowania niebezpieczne jako przyczyna wypadków 33,8% wszystkich zachowań pracowników to zachowania niebezpieczne (obserwacja przeprowadzona dla grupy 443 pracowników) 44% wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest powodowanych niestosowaniem albo niewłaściwym stosowaniem środków ochrony indywidualnej (Zohar & Luria, 2003)
Wymagania dotyczące współudziału pracowników w dyrektywie ramowej 89/391/EWG Art. 10: Obowiązek zapewnienia przez pracodawcę, aby wszyscy pracownicy otrzymywali wszelkie informacje dotyczące zagrożeń występujących w zakładzie i na stanowisku oraz o podjętych środkach ochronnych i zapobiegawczych. Art.11: Obowiązek pracodawcy przeprowadzania konsultacji oraz uprawnienia pracowników lub ich przedstawicieli do: wysuwania wniosków, współuczestnictwa w podejmowaniu decyzji, żądania podjęcia stosownych środków w celu zmniejszenia zagrożeń.
Wymagania dotyczące współudziału pracowników w dyrektywie ramowej 89/391/EWG Przedmiot konsultacji: podejmowanie przedsięwzięć, które mogą w znaczny sposób wpływać na poziom bezpieczeństwa i higieny pracy; wyznaczanie pracowników ds. ochrony i zapobiegania oraz udzielania pierwszej pomocy, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników; informowanie o ryzyku zawodowym, przedsięwziętych środkach w celu jego ograniczenia oraz innych zagadnieniach, o których mówi dyrektywa; wybór kompetentnych osób z zewnątrz do prowadzenia spraw z zakresu w bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.
Norma PN-N-18001 formułuje wymagania dotyczące współudziału pracowników Współudział pracowników W ramach realizacji przyjętej polityki bezpieczeństwa i higieny pracy najwyższe kierownictwo powinno zapewnić konsultacje z pracownikami i ich przedstawicielami oraz ich informowanie w zakresie wszystkich aspektów bezpieczeństwa i higieny związanych z ich pracą
Norma PN-N-18001 formułuje wymagania dotyczące współudziału pracowników Współudział pracowników Najwyższe kierownictwo powinno zapewnić skuteczne rozwiązania organizacyjne gwarantujące pełny współudział pracowników i ich przedstawicieli w realizacji polityki bezpieczeństwa i higieny pracy, a także współudział pracowników i ich przedstawicieli w pracach komisji ds. bezpieczeństwa i higieny pracy, tam gdzie istnieje.
Norma PN-N-18001 formułuje wymagania dotyczące współudziału pracowników Współudział pracowników Osoby pełniące funkcje na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym także członkowie komisji ds. bezpieczeństwa i higieny pracy, powinni mieć możliwość właściwego wypełniania swoich funkcji oraz zapewnione właściwe środki.
FORMY PARTYCYPACJI PRACOWNICZEJ PARTYCYPACJA BEZPOŚREDNIA PARTYCYPACJA PARTYCYPACJA POŚREDNIA PARTYCYPACJA FINANSOWA
Siła partycypacji w zarządzaniu zależy od stopnia wpływu na podejmowane decyzji: samodzielne podejmowanie decyzji przez kierownictwo i informowanie pracowników o podjętych decyzjach, wysłuchiwanie opinii pracowników i informowanie podjętych decyzjach, konsultacje z pracownikami przed podjęciem ostatecznej decyzji, wspólne z pracownikami podjecie decyzji, samodzielne podjecie decyzji przez pracowników.
Delegowanie odpowiedzialności przedstawicielom pracowników i/lub komisjom ds. bhp często wpływa na zmniejszenie zainteresowania indywidualnych pracowników ich własną odpowiedzialnością za sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy
Podstawowe formy partycypacji bezpośredniej: konsultacje indywidualne twarzą w twarz na odległość ramienia konsultacje grupowe grupy czasowe grupy stałe delegowanie uprawnień indywidualnym pracownikom delegowanie uprawnień grupom
Wyniki różnych form partycypacji bezpośredniej - wg opinii kierowników 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Zmniejszenie kosztów Zmniejszenie czasu przestojów Poprawa jakości Zwiększenie wydajności Zmniejszenie zachorowań Zmniejszenie absencji Zmniejszenie fluktuacji Konsultacje indywidualne "twarzą w twarz" Konsultacje indywidualne "na odległość ramienia" Konsultacje grupowe: grupy tymczasowe Konsultacje grupowe: grupy stałe Delegowenie uprawnień jednostkom Delegowanie uprawnień grupom Source: EPOC
Partycypacja pracownicza wpływa na bezpieczeństwo i higienę pracy w przedsiębiorstwie Zależność między wskaźnikami absencji powodowanej wypadkami przy pracy a różnymi formami partycypacji delegowanie uprawnień grupom Delegowenie uprawnień jednostkom Konsultacje grupowe (grupy tymczasowe) Nie Tak Konsultacje indywidualne "twarzą w twarz" 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 Liczba dni absencji powodowanej wypadkami na 1 pracownika Source: Widerszal-Bazyl M,, Warszewska-Makuch M., Research report, CIOP, 2004
Partycypacja pracownicza wpływa na bezpieczeństwo i higienę pracy w przedsiębiorstwie 1 Zależność między wskaźnikami absencji powodowanej wypadkami przy pracy a liczbą wdrożonych form partycypacji pracowniczej Liczba dni absencji powodowanej wypadkami na 1 pracownika 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0 1 or 2 3 or 4 5 or 6 Liczba form partycypacji bezpośredniej Source: Widerszal-Bazyl M, Warszewska-Makuch M., Research report, CIOP, 2004
Związki zawodowe a współudział pracowników w działaniach na rzecz bhp Udział w podejmowaniu decyzji 46% 62% Konsultowanie 50% 79% Informowanie o zmianach 67% 78% Informowanie o zgrożeniach 69% 86% bez organizacji związkowych 0 0 z organizacjami związkowymi Bezpośrednie kontakty z przełożonymi 50% 67% Spotkania z przedstawicielami kierownictwa 55% 62% Zgłaszanie problemów lub opinii w formie pisemnej Zgłaszanie problemów lub opinii za pośrednictwem przedstawicieli 54% 58% 62% 71% Prace zespołów 36% 55% 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Wdrożenie systemu zarządzania BHP a współudział pracowników w działaniach na rzecz bhp Udział w podejmowaniu decyzji 45% 71% Konsultowanie 64% 85% Informowanie o zmianach 64% 91% Informowanie o zgrożeniach 81% 91% bez SZ BHP Wdrożony system zarządzania BHP 0 0 Bezpośrednie kontakty z przełożonymi 57% 79% Spotkania z przedstawicielami kierownictwa 38% 79% Zgłaszanie problemów lub opinii w formie pisemnej Zgłaszanie problemów lub opinii za pośrednictwem przedstawicieli 38% 52% 76% 91% Prace zespołów 29% 91% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Współudział w działaniach na rzecz bhp a wskaźniki wypadków przy pracy Istnieją istotne statystycznie zależności między wskaźnikiem wypadków przy pracy w przedsiębiorstwie a: powołaniem komisji ds. BHP oraz udziałem pracowników w pracach zespołów zajmujących się rozwiązywaniem problemów BHP i wprowadzaniem usprawnień ergonomicznych Istnieje negatywna korelacja między: konsultowaniem decyzji mających wpływ na BHP z pracownikami i/lub ich przedstawicielami, a także informowaniem pracowników o planowanych zmianach organizacyjnych i technologicznych, które mogą wpływać na ich bezpieczeństwo i zdrowie a wskaźnikiem wypadków przy pracy
Czynniki wpływające na rozwój partycypacji pracowniczej 0 0,5 1 1,5 2 0 0,5 1 1,5 Wymagania prawa 1,5 Obawa przed niekorzystnymi konsekwencjami zgłaszania problemów i propozycji usprawnień 0,9 Wdrażanie systemu zarządzania BHP 1,2 Brak informacji o prawie współudziału 0,7 Świadomość kadry kierowniczej, że współudział jest ważny Zaangażowanie kierownictwa w sprawy BHP Działania związków zawodowych Dążenie pracowników do współudziału Promowanie zasad współudziału przez konsultantów i instytucje zewnętrzne 0,9 0,9 0,8 1,4 1,5 Brak ustalonych zasad angażowania pracowników działania na rzecz BHP Brak wiedzy, umożliwiającej udział w działaniach na rzecz BHP Niechęć do angażowania się w dodatkowe prace (bez dodatkowego wynagrodzenia) Przekonanie, że za bezpieczeństwo odpowiada pracodawca i specjalista ds. BHP Przekonanie, że wystarczy udział wybranych przedstawicieli ds. BHP Brak zainteresowania własnym bezpieczeństwem i zdrowiem 0,8 0,8 0,8 1,2 1,3 1,4
Podstawowe przeszkody w zwiększeniu partycypacji pracowniczej zidentyfikowane przez Komisję Europejską: Ogólny brak wiedzy o prawie partycypacji Skoncentrowanie się osób odpowiedzialnych za reprezentowanie pracowników w przedsiębiorstwach na sprawach codziennych i rozwiązaniach praktycznych Działania związane z partycypacją są postrzegane jako czasochłonne i stwarzające dodatkowe obciążenia
Podstawowe przeszkody w zwiększeniu partycypacji pracowniczej zidentyfikowane przez Komisję Europejską: Brak wiedzy ogólnej i eksperckiej; na ogół pracownicy i ich przedstawiciele nie są przygotowani do dyskutowania spraw bhp z pracodawcą Pracownicy nie są zainteresowani sprawami dotyczącymi ich bezpieczeństwa
Wskaźniki kierunków zmian w partycypacji 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 Zakres przekazywanych pracownikom informacji dotyczących BHP 0,7 Zakres konsultowanych z pracownikami problemów dotyczących BHP 0,5 Wpływ pracowników na decyzje mające wpływ na BHP 0,4 Liczba pracowników angażujących się w działania na rzecz BHP 0,3
Program modyfikacji zachowań niebezpiecznych jako forma partycypacji pracowników zespół technik ukierunkowanych na zachęcanie lub zniechęcanie pracowników do określonych zachowań w celu zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym.
Zachowanie niebezpieczne Każde zachowanie pracownika i osoby przebywającej na terenie zakładu polegające na nieprzestrzeganiu zasad i przepisów bezpieczeństwa, a także tolerowanie zachowań niebezpiecznych wśród innych pracowników
Środki pracy, maszyny i urządzenia nieodpowiednie do danej pracy używane nieprawidłowo w złym stanie/ brak przeglądów okresowych/ niespełniające norm brak lub zły stan osłon oraz urządzeń zabezpieczających... 25
Środki ochrony indywidualnej brak niewłaściwe stosowane uszkodzone... Stanowisko pracy i jego otoczenie nieporządek śmieci, odpady na podłodze, rozlane ciecze utrudnione dojścia do stanowisk pracy... 26
Zachowania wykonywanie prac bez uprawnień, pisemnych zezwoleń, niezgodnie z instrukcją czy procedurą samowolne, nieodpowiedzialne zachowanie się pracownika spożywanie alkoholu w miejscu pracy przystępowanie do pracy pod wpływem alkoholu palenie tytoniu w obecności innych przymykanie oczu na niebezpieczne zachowania (nieme przyzwolenie) nie zgłaszanie zauważonych zagrożeń i zaistniałych niebezpiecznych zdarzeń nieprzestrzeganie pozostałych procedur i zasad bezpieczeństwa... 27
Skuteczność programów modyfikacji zachowań niebezpiecznych - przykład 1 Skutki: Wzrost zachowań pro-bezpiecznych w grupie eksperymentalnej (z 9% do 58%), brak zmian w grupie kontrolnej Znaczące zmiany wskaźników wypadków przy pracy, odsetku stosowanych zatyczek do uszu oraz poziomu klimatu bezpieczeństwa po interwencji (Zohar & Luria, 2003)
Skuteczność programów modyfikacji zachowań niebezpiecznych - przykład 2 140 Skutki: Spadek liczby zachowań niebezpiecznych Stopniowy wzrost poziomu kultury bezpieczeństwa w trakcie i po interwencji 120 100 80 60 40 20 0 m-c 1 m-c 2 m-c 3 m-c 4 m-c 5 m-c 6 Liczba zarejestrowanych zachowań niebezpiecznych w kolejnych miesiącach wdrażania programu w 3 przedsiębiorstwach (CIOP-PIB, 2009) 1 2 3
DZIĘKUJĘ!