Doroty Wołoszyn-Kądziołki

Doroty Wołoszyn-Kądziołki

Trzynastka. Dodatkowe wynagrodzenie roczne 3. wydanie Stan prawny: styczeń 2012 r. Redakcja: Anna Chybińska Projekt graficzny: Katarzyna Juras Korekta: Paulina Dobosz Wszelkie prawa zastrzeżone. Opinie zawarte w niniejszej publikacji stanowią osobisty punkt widzenia Autora. Wydawnictwo C. H. Beck 2012 ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa tel. (22) 33-77-600 faks (22) 33-77-602 www.beckinfobiznes.pl Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-3575-9 e-book ISBN 978-83-255-3576-6

Spis treści Wykaz skrótów... VII Wykaz piktogramów... IX Wstęp... XI Część I. Dodatkowe wynagrodzenie roczne... 1 1. Pracownicy uprawnieni do trzynastki... 3 2. Warunki nabycia prawa do trzynastki... 9 3. Wyłączenia... 13 3.1. Założenia ogólne... 13 3.2. Ustawa kominowa... 15 4. Możliwość stosowania wewnętrznych regulacji prawnych. u pracodawcy... 23 5. Wysokość dodatkowego wynagrodzenia rocznego... 27 5.1. Trzynastka w wysokości pełnej albo proporcjonalnej... 27 5.2. Kiedy wypłacamy trzynastkę w niepełnej wysokości?... 29 6. Wyjątki... 33 7. Pojęcie przepracowania i nieobecności w pracy... 49 8. Pozbawienie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego... 69 9. Zasady naliczania wysokości trzynastki... 73 9.1. Co podlega wliczeniu do podstawy wymiaru trzynastki?... 76 10. Wyliczanie wysokości trzynastki... 83 10.1. Ustalenie świadczeń wchodzących do podstawy wymiaru trzynastki... 83 10.2. Obliczenie wynagrodzenia za nieobecność... 84 10.3. Ustalenie podstawy wymiaru trzynastki... 85 10.4. Wyliczenie trzynastki... 86 11. Termin wypłaty trzynastki... 91 12. Możliwość dokonania potrącenia... 95 Część II. Trzynastki w pytaniach i odpowiedziach... 101 1. Trzynastka a kierownicze stanowiska państwowe... 103 2. Opieka nad dzieckiem a trzynastka... 105 3. Trzynastka a nieobecności w pracy... 107 4. Urlop szkoleniowy a trzynastka... 111 5. Trzynastka a ćwiczenia wojskowe... 113 6. Dodatek specjalny a trzynastka... 119 7. Premie uznaniowe w podstawie trzynastki... 121 V

Spis treści 8. Dodatki specjalne ze środków unijnych a trzynastka... 123 9. Dodatek stażowy chorobowy a trzynastka... 125 Akty prawne... 129 1. Ustawa o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej z dnia 12 grudnia 1997 r. (Dz.U. Nr 160, poz. 1080)... 131 VI

Wykaz skrótów art. artykuł DniWolneU..ustawa z 18.1.1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28 ze zm.) Dz.U. Dziennik Ustaw FinPublU..ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.) KC...ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KN...ustawa z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) KP...ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KRRIO Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych NIP...Numer Identyfikacji Podatkowej Nr...numer NSA..Naczelny Sąd Administracyjny OSNIAPiUS....Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych PESEL...Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności pkt...punkt poz...pozycja PracSamU....ustawa z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458) PromZatrU..ustawa z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.) RM..Rada Ministrów RoczWynDodU....ustawa z 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.) VII

Wykaz skrótów SłużbaCywU....ustawa z 21.11.2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505) SN..Sąd Najwyższy SysOśU..ustawa z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) t.j...tekst jednolity tj...to jest ust...ustęp w zw...w związku ww...wyżej wymienione ZakZdrowU..ustawa z 30.8.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (t.j. Dz.U. 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) ze zm...ze zmianami ZUS..Zakład Ubezpieczeń Społecznych ZwolGrupU..ustawa z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) ZwZawU..ustawa z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) VIII

Wykaz piktogramów Zapamiętaj Przykład Pytanie IX

Wstęp Dodatkowe wynagrodzenie roczne zwane niekiedy trzynastką, a także nagrodą roczną, to przywilej niektórych grup pracowników. Przywilej ten rodzi po drugiej stronie stosunku pracy, jaką jest pracodawca, obowiązek polegający na prawidłowym ustaleniu prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz ustalenia podstawy wymiaru tego świadczenia. Pracodawca ma również obowiązek obliczenia wysokości trzynastki oraz jej wypłaty w terminie. Publikacja ma na celu wskazanie grup uprzywilejowanych pod względem wypłaty trzynastki, zgodnie z ustawą o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym pracowników jednostek sfery budżetowej, jak również omówienie grup, którym ustawa odmawia prawa do tego świadczenia. Ponadto, w opracowaniu przedstawiono kwestię stosowania ww. ustawy do osób objętych regulacją ustawy kominowej. Poruszono również kwestię możliwości przyznania trzynastej pensji pracownikom spoza sfery budżetowej na podstawie wprowadzonych przez ich pracodawców wewnętrznych regulacji. Opracowanie może służyć pomocą zarówno pracodawcom, jak i pracownikom, w celu rozwiania wątpliwości dotyczących prawidłowego naliczania dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Pracownicy mogą także dowiedzieć się, jakich zachowań należy unikać, aby nie zostało im odebrane prawo do trzynastej pensji. W książce szczegółowo omówione zostały zasady przyznania prawa do trzynastki w pełnej wysokości oraz w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okre XI

Wstęp su. Wskazane zostały także sytuacje, w których prawo do tego świadczenia przysługuje pomimo nieprzepracowania koniecznego minimum. W książce zostało omówione pojęcie przepracowania wskazanego w ustawie okresu, który warunkuje nabycie prawa do trzynastki. Wskazane zostały także nieobecności w pracy, które należy traktować jako czas przepracowany. Publikacja zawiera wiele przykładów oraz linię orzecznictwa, która może okazać się przydatna w codziennej praktyce służb kadrowych. Książka może również stanowić ciekawą lekturę dla pracowników chcących pogłębić wiedzę o przysługujących im prawach pracowniczych. Bieżące wydanie zostało zaktualizowane i uwzględnia zmiany wynikające z wejścia w życie przepisów ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.). W zakresie omawianego prawa do trzynastki, nowa ustawa o finansach publicznych wprowadziła przede wszystkim nową, obowiązującą od 1.1.2010 r. definicję pojęcia pracownicy jednostek sfery budżetowej, zawartego w art. 1 ust. 2 ustawy z 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.). Aktualizacja uwzględnia również związane z powyższym zmiany ustawy z 23.12.1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 110, poz. 1255 ze zm.), wchodzące w życie z początkiem 2011 roku. W publikacji uwzględniono również najnowszą uchwałę SN z 7.7.2011 r., w której orzeczono, że okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają wliczeniu do 6-miesięcznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego na podstawie art. 2 ust. 2 z 12.12.1997 r. RoczWynDodU (III PZP 3/11). XII

Część I Dodatkowe wynagrodzenie roczne Dorota Wołoszyn-Kądziołka

1. Pracownicy uprawnieni do trzynastki Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego to przede wszystkim przywilej pracowników jednostek sfery budżetowej. Nie oznacza to jednak, że pracodawcy prywatni nie mają możliwości przyznania tzw. trzynastek. Prawo do otrzymania trzynastego wynagrodzenia nie jest uregulowane w Kodeksie pracy. Wynika ono albo z przepisów prawa, albo z wewnętrznych regulacji obowiązujących u danego pracodawcy. Najliczniejszą grupą wśród uprawnionych do trzynastek są pracownicy jednostek sfery budżetowej. Aktem prawnym regulującym zasady przyznawania i wypłaty trzynastek, w odniesieniu do pracowników budżetówki, jest ustawa z 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.) zwana dalej RoczWynDodU. Do regulacji RoczWynDodU mogą odwoływać się również pracodawcy prywatni w swoich wewnętrznych regulacjach, co oznacza, że także pracownicy zatrudnieni poza sferą budżetową mogą otrzymywać dodatkowe roczne wynagrodzenie. Pracodawcy prywatni mogą według własnego uznania kształtować zasady przyznawania trzynastki dla swoich pracowników. Jeżeli zdecydują się na ich przyznanie, zasady, którymi się kierują nie mogą być mniej korzystne, niż przepisy ogólne obowiązujące pracowników sfery budżetowej. 3

Część I. Dodatkowe wynagrodzenie roczne ZAPAMIĘTAJ Uprawnieni do trzynastki Grupy, którym ustawa przyznaje prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wskazuje art. 1 ust. 2 RoczWynDodU. Przez pracowników jednostek sfery budżetowej, którzy mają prawo do trzynastek, rozumie się pracowników: 1) państwowych jednostek sfery budżetowej, dla których środki na wynagrodzenia są kształtowane na podstawie odrębnej ustawy; 2) zatrudnionych w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa, sądach i trybunałach wskazanych w art. 139 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, czyli w urzędach: Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego wraz z sądami administracyjnymi, Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa, sądownictwa powszechnego, Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego oraz Państwowej Inspekcji Pracy; 3) samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych prowadzących gospodarkę finansową na zasadach wskazanych w ww. ustawie; 4) biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych. Państwowa sfera budżetowa 4 Odrębna ustawa wskazana w pkt 1, to ustawa z 23.12.1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431). Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 1 ww. ustawy, obowiązującym od 1.1.2011 r., przez określenie państwowa sfera budżetowa rozumie się państwowe jednostki budżetowe, któ

1. Pracownicy uprawnieni do trzynastki re prowadzą gospodarkę finansową na zasadach określonych w art. 11 i 12 FinPublU. Zgodnie z art. 11 ust. 1 FinPublU, jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Artykuł 12 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy przewiduje możliwość tworzenia jednostek budżetowych przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego. Działają one wówczas jako gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe. Pojęcie samorządowych zakładów budżetowych definiują art. 14 i n. FinPublU. Samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, będące zadaniami własnymi jednostki samorządu terytorialnego w zakresie wskazanym w art. 14 FinPublU, pokrywając co do zasady koszty swojej działalności z przychodów własnych (z zastrzeżeniem możliwości otrzymywania z budżetu jednostki samorządu terytorialnego dotacji. W ustawach regulujących specyfikę stosunków pracy poszczególnych grup zawodowych zawarte są z reguły odesłania do ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym pracowników sfery budżetowej. Odesłanie takie znajduje się np. w art. 92 SłużbaCywU, który stanowi, że członkom korpusu służby cywilnej przysługuje dodatkowe wynagrodzenie roczne na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Podobnie PracSamU w art. 36 ust. 2 przyznaje pracownikom samorządowym m.in. prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Jednostki budżetowe Samorządowe zakłady budżetowe Korpus służby cywilnej 5

Część I. Dodatkowe wynagrodzenie roczne Pracownicy samorządowi Pracownicy samorządowi wysokiego szczebla Wójt, burmistrz, przezydent miasta W tym miejscu warto poruszyć kwestię trzynastek pracowników samorządowych. W obecnie obowiązującym stanie prawnym prawo do trzynastek przysługuje wszystkim pracownikom samorządowym, którzy zatrudnieni są w jednostkach prowadzących gospodarkę finansową, w oparciu o ustawę o finansach publicznych. Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego przysługuje również pracownikom samorządowym wysokiego szczebla, takim jak wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, starostowie, czy marszałkowie województw. Osoby te zostały w przeszłości na określony czas pozbawione tego prawa przez ustawę z 4.3.2004 r. o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 11, poz. 1202), ale zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 21.2.2006 r. sygn. Akt K 1/05 (Dz.U. Nr 34, poz. 243), prawo do trzynastek zostało tym osobom przywrócone. Zasady przyznawania trzynastki wskazanym pracownikom samorządowym określa RoczWynDodU. Tryb ustalania wynagrodzenia wójta, burmistrza, prezydenta, starosty oraz marszałka wskazuje ustawa o pracownikach samorządowych w art. 8 10. Zgodnie z zawartymi w niej przepisami, wynagrodzenie wójta ustala rada gminy, wynagrodzenie starosty rada powiatu, natomiast wynagrodzenie marszałka sejmik województwa. Formą ustalania wskazanych wynagrodzeń są podejmowane przez te gremia uchwały. Rezultatem powyższych rozbieżności było podejmowanie przez niektóre rady uchwał przyznających prawo do trzynastki ww. pracownikom samorządowym, a nie podejmowanie ich przez inne rady. Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych 27.2.2009 r. wydała stanowisko, w którym wyjaśniła, czy nabycie prawa do trzynastki przez wójtów 6

1. Pracownicy uprawnieni do trzynastki (burmistrzów, prezydentów miast) jest uzależnione od uchwały radnych. Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych wyjaśniła, że skoro roszczenie o wypłatę trzynastki powstaje z mocy prawa, to ewentualna uchwała rady gminy nie ma charakteru konstytutywnego. Podjęcie przez organ stanowiący takiej uchwały nie tworzy, nie zmienia, ani nie znosi uprawnienia wójta, burmistrza, prezydenta do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. KRRIO wyjaśniła, że zaspokojenie roszczenia pracownika, które powstaje z mocy przepisów i w wysokości przez te przepisy ustalonej, następuje niezależnie od woli pracodawcy. ZAPAMIĘTAJ Przyznanie prawa do trzynastki jest czynnością techniczną i nie wymaga podjęcia przez organ stanowiący uchwały. Jeżeli jednak uchwała taka jest podejmowana, to może ona jako akt deklaratoryjny potwierdzać przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta, spełnianie przesłanek warunkujących nabycie prawa do trzynastki. Ustalenia powyższe należy odnieść także do dodatkowych wynagrodzeń rocznych przysługującym starostom powiatów i marszałkom województw. 7