Część I Dodatkowe wynagrodzenie roczne. Dorota Wołoszyn-Kądziołka

Transkrypt

1 Część I Dodatkowe wynagrodzenie roczne Dorota Wołoszyn-Kądziołka

2

3 1. Pracownicy uprawnieni do trzynastki Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego to przede wszystkim przywilej pracowników jednostek sfery budżetowej. Nie oznacza to jednak, że pracodawcy prywatni nie mają możliwości przyznania tzw. trzynastek. Prawo do otrzymania trzynastego wynagrodzenia nie jest uregulowane w Kodeksie pracy. Wynika ono albo z przepisów prawa, albo z wewnętrznych regulacji obowiązujących u danego pracodawcy. Najliczniejszą grupą wśród uprawnionych do trzynastek są pracownicy jednostek sfery budżetowej. Aktem prawnym regulującym zasady przyznawania i wypłaty trzynastek, w odniesieniu do pracowników budżetówki, jest ustawa z r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz ze zm.) zwana dalej RoczWynDodU. Do regulacji RoczWynDodU mogą odwoływać się również pracodawcy prywatni w swoich wewnętrznych regulacjach, co oznacza, że także pracownicy zatrudnieni poza sferą budżetową mogą otrzymywać dodatkowe roczne wynagrodzenie. Pracodawcy prywatni mogą według własnego uznania kształtować zasady przyznawania trzynastki dla swoich pracowników. Jeżeli zdecydują się na ich przyznanie, zasady, którymi się kierują nie mogą być mniej korzystne, niż przepisy ogólne obowiązujące pracowników sfery budżetowej.

4 Część I. Dodatkowe wynagrodzenie roczne ZAPAMIĘTAJ Uprawnieni do trzynastki Grupy, którym ustawa przyznaje prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wskazuje art. 1 ust. 2 RoczWynDodU. Przez pracowników jednostek sfery budżetowej, którzy mają prawo do trzynastek, rozumie się pracowników: 1) państwowych jednostek sfery budżetowej, dla których środki na wynagrodzenia są kształtowane na podstawie odrębnej ustawy; 2) zatrudnionych w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa, sądach i trybunałach wskazanych w art. 139 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, czyli w urzędach: Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego wraz z wojewódzkimi sądami administracyjnymi, Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa, sądownictwa powszechnego, Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego oraz Państwowej Inspekcji Pracy; 3) samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych prowadzących gospodarkę finansową na zasadach wskazanych w ww. ustawie; 4) biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych. Państwowa sfera budżetowa Odrębna ustawa wskazana w pkt 1, to ustawa z r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431 ze zm.). Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 1 ww. ustawy, obowiązującym od r., przez określenie państwowa sfera budżetowa rozumie się państwowe jednostki budżetowe, które prowadzą go-

5 1. Pracownicy uprawnieni do trzynastki spodarkę finansową na zasadach określonych w art. 11 i 12 FinPublU. Zgodnie z art. 11 ust. 1 FinPublU, jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Jednostki budżetowe Artykuł 12 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy przewiduje możliwość tworzenia jednostek budżetowych przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego. Działają one wówczas jako gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe. Pojęcie samorządowych zakładów budżetowych definiują art. 14 i nast. FinPublU. Samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, będące zadaniami własnymi jednostki samorządu terytorialnego w zakresie wskazanym w art. 14 FinPublU, pokrywając co do zasady koszty swojej działalności z przychodów własnych (z zastrzeżeniem możliwości otrzymywania z budżetu jednostki samorządu terytorialnego dotacji). Samorządowe zakłady budżetowe Samorządowe zakłady budżetowe mogą wykonywać zadania w zakresie: 1) gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi, 2) dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, 3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, 4) lokalnego transportu zbiorowego, 5) targowisk i hal targowych,

6 Część I. Dodatkowe wynagrodzenie roczne Korpus służby cywilnej Pracownicy samorządowi Pracownicy samorządowi wysokiego szczebla 6) zieleni gminnej i zadrzewień, 7) kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, 7a) pomocy społecznej, reintegracji zawodowej i społecznej oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, 8) utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania, 9) cmentarzy. W ustawach regulujących specyfikę stosunków pracy poszczególnych grup zawodowych zawarte są z reguły odesłania do ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym pracowników sfery budżetowej. Odesłanie takie znajduje się np. w art. 92 SłużbaCywU, który stanowi, że członkom korpusu służby cywilnej przysługuje dodatkowe wynagrodzenie roczne na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Podobnie PracSamU w art. 36 ust. 2 przyznaje pracownikom samorządowym m.in. prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego na zasadach określonych w odrębnych przepisach. W tym miejscu warto poruszyć kwestię trzynastek pracowników samorządowych. W obecnie obowiązującym stanie prawnym prawo do trzynastek przysługuje wszystkim pracownikom samorządowym, którzy zatrudnieni są w jednostkach prowadzących gospodarkę finansową, w oparciu o ustawę o finansach publicznych. Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego przysługuje również pracownikom samorządowym wysokiego szczebla, takim jak wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, starostowie, czy marszałkowie województw. Osoby te zostały w przeszłości na określony czas pozbawione tego prawa przez ustawę z r. o zmianie

7 1. Pracownicy uprawnieni do trzynastki ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 11, poz. 1202), ale zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z r. K 1/05 (Dz.U. Nr 34, poz. 243), prawo do trzynastek zostało tym osobom przywrócone. Zasady przyznawania trzynastki wskazanym pracownikom samorządowym określa RoczWynDodU. Tryb ustalania wynagrodzenia wójta, burmistrza, prezydenta, starosty oraz marszałka wskazuje ustawa o pracownikach samorządowych w art Zgodnie z zawartymi w niej przepisami, wynagrodzenie wójta ustala rada gminy, wynagrodzenie starosty rada powiatu, natomiast wynagrodzenie marszałka sejmik województwa. Formą ustalania wskazanych wynagrodzeń są podejmowane przez te gremia uchwały. Rezultatem powyższych rozbieżności było podejmowanie przez niektóre rady uchwał przyznających prawo do trzynastki ww. pracownikom samorządowym, a nie podejmowanie ich przez inne rady. Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych r. wydała stanowisko, w którym wyjaśniła, czy nabycie prawa do trzynastki przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) jest uzależnione od uchwały radnych. Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych wyjaśniła, że skoro roszczenie o wypłatę trzynastki powstaje z mocy prawa, to ewentualna uchwała rady gminy nie ma charakteru konstytutywnego. Podjęcie przez organ stanowiący takiej uchwały nie tworzy, nie zmienia, ani nie znosi uprawnienia wójta, burmistrza, prezydenta do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. KRRIO wyjaśniła, że zaspokojenie roszczenia pracownika, które powstaje z mocy przepisów i w wysokości przez te przepisy ustalonej, następuje niezależnie od woli pracodawcy. Wójt, burmistrz, przezydent miasta

8 Część I. Dodatkowe wynagrodzenie roczne ZAPAMIĘTAJ Przyznanie prawa do trzynastki jest czynnością techniczną i nie wymaga podjęcia przez organ stanowiący uchwały. Jeżeli jednak uchwała taka jest podejmowana, to może ona jako akt deklaratoryjny potwierdzać przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta, spełnianie przesłanek warunkujących nabycie prawa do trzynastki. Ustalenia powyższe należy odnieść także do dodatkowych wynagrodzeń rocznych przysługującym starostom powiatów i marszałkom województw.

9 2. Warunki nabycia prawa do trzynastki ZAPAMIĘTAJ Ustawa o dodatkowym wynagrodzeniu pracowników jednostek sfery budżetowej określa zasady nabywania prawa do trzynastki i ustalania jej wysokości dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Ustawa wymienia ponadto krąg pracowników jednostek sfery budżetowej, do których znajdują zastosowanie jej regulacje. Z art. 1 RoczWynDodU wynika, że prawo do trzynastki na podstawie ustawy będą miały osoby, które: 1) są pracownikami; 2) są zatrudnione we wskazanych w ustawie jednostkach sfery budżetowej. Powyższe przesłanki muszą zachodzić łącznie. Wskazane kryteria nie są jedynymi, jakie należy spełnić, aby uzyskać prawo do trzynastki zgodnie z Rocz WynDodU. Z art. 2 wynika, że dla nabycia tego prawa konieczne jest ponadto przepracowanie całego bądź części roku kalendarzowego u danego pracodawcy, u którego możliwe jest nabycie prawa do trzynastki zgodnie z ustawą. Przepracowanie, jak zostanie to omówione w dalszej części, rozumiane jest zarówno jako pozostawanie w stosunku pracy, ale i niekiedy jako efektywne świadczenie tej pracy. Uprawnieni do trzynastki Warunki uzyskania prawa do trzynastki 9

10 Część I. Dodatkowe wynagrodzenie roczne PRZYKŁAD Umowa o pracę i zlecenie Pracownik szkoły został zatrudniony r. na podstawie umowy o pracę. Jednocześnie, z pracownikiem tym zawarta została przez tego samego pracodawcę umowa zlecenia, która swą treścią obejmowała całkiem inne niż wskazane w umowie o pracę czynności. Pracownikowi temu należy się dodatkowe wynagrodzenie roczne tylko z racji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę; nie należy się natomiast z tytułu dodatkowej umowy zlecenia. Zgodnie z RoczWynDodU, prawo do trzynastek mają tylko pracownicy, wskazanych w ustawie, jednostek sfery budżetowej. Z powyższego wynika zatem, że prawo to przysługuje wyłącznie osobom związanym stosunkiem pracy, a nie np. umową zlecenia czy o dzieło. ZAPAMIĘTAJ Nawiązanie stosunku pracy Zgodnie z KP, stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę, wyboru, powołania, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Orzecznictwo 10 Jak wspomniano, kolejnym, podstawowym kryterium przyznania pracownikowi przez ustawę prawa do trzynastki jest zatrudnienie we wskazanych w ustawie jednostkach sfery budżetowej. Potwierdza to linia orzecznictwa. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, jako jednostki samofinansujące się, pokrywają z posiadanych środków i uzyskanych przychodów koszty działalności i zobowiązań oraz ujemny wynik finansowy, a ich pracownicy nie są pracownikami jednostki budżetowej w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej i dlatego ustalanie ich wynagrodzeń oraz innych świadczeń związanych z pracą następuje w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie wynagradzania, w zależności od sytuacji finansowej pracodawcy wyrok